In deze tekst wordt nader ingegaan op Ziel, psychosynthese, onderwijs en de cultuur van het Instituut voor Psychosynthese aan de Biltstraat te Utrecht.

1. Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese
Diederik van Rossum
© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Diederik van Rossum Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese · 1

2. Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese
Diederik van Rossum
© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Diederik van Rossum Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese · 2

3. In de navolgende reflecties wil ik aandacht vragen voortdurend verwaarloosd wordt. Deze ruimte is
voor de ziel, psychosynthese, onderwijs en de niemandsland geworden. Dit niemandsland bevindt
cultuur van het Instituut voor Psychosynthese aan zich ergens tussen de geordende wereld van de fei-
de Biltstraat te Utrecht ten en die van de belevingswereld van het individu
temidden van die feiten. Het is de wereld waar de
Ziel relatie tussen feit en beleving wordt gekend en
“Zielen zijn niet in de mode”, schreef William waaruit mededogen en mildheid voortkomt of waar
James aan het begin van deze eeuw. Ook nu nog is deze juist ontbreekt en zo wanhoop en onbetamelij-
Psychosynthese een van de weinige psychologiën, ke geldingsdrang voortbrengt. Beleving, passie,
die werken met de uitdrukking “ziel”. Deze kwaliteit en lijden zijn termen die sinds lang met de
uitdrukking is vrijwel geheel uit de hedendaagse ziel geassocieerd worden. Maar ziel is geen
psychologie verdwenen; het heeft een ouderwetse wetenschappelijke term en haar land behoort aan
klank die herinneringen oproept aan Keltische niemand toe, zij is, zoals ik al zei geen gebied van
boeren of reïncarnerende theosofen. Het woord onderzoek.
komt zelfs nauwelijks meer voor in populaire liedjes
- Wie verlangt nog met hart en ziel? Wie legt nog Roberto Assagioli, de grondlegger van
zijn hele ziel ergens in? Welke vrouw is nog een Psychosynthese, heeft over wetenschap het volgen-
“goede ouwe ziel”? Ziel is het laatste de gezegd:
schuttingwoord geworden dat door hen die “in” zijn
niet gebruikt kan worden. Zij is plaatsloos geraakt, “Als eerste dienen we ons te realiseren wat
want noch de theologie, noch de dynamische wetenschap is. Wat over het algemeen als
psychotherapie beschouwt haar als het wetenschappelijk wordt beschouwd of als gedegen
allerbelangrijkste. De één bestudeert God en zijn gebied voor wetenschappelijk onderzoek, betreft de
plannen, de ander de mens en zijn uiterlijke wereld, de natuur en alles wat gewogen,
beweegredenen, terwijl de ruimte daartussen gemeten en begrepen kan worden. Dit is niet alleen
© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Diederik van Rossum Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese · 3

4. de populaire opvatting over wetenschap, maar een woord “psyche”. “Psyche” wordt gebruikt als een
geloof dat wordt aangehangen door de meeste verschijnsel dat met het fysieke leven samenhangt,
wetenschappers. Dit is echter een beperkte en een- misschien zelfs als onderdeel ervan. “Het is psychis-
zijdige opvatting. De fundamentele vergissing die ch”, zeggen we dan als we de symptomen niet orga-
hierbij wordt gemaakt is dat het gebied van nisch kunnen traceren. “Ziel” daarentegen heeft
onderzoek beschouwd wordt als wetenschappelijk metafysische en romantische bijbetekenissen. Het
of niet-wetenschappelijk; terwijl het niet het gebied hoort thuis in het gebied van de menselijke beleving.
is maar de methode van onderzoek die Ziel betreft de individuele belevingswereld waarin de
wetenschappelijk of niet-wetenschappelijk kan zijn. geordende feiten van het verleden in een
Dit is een fundamenteel onderscheid. Alles kan voortdurende spanning verkeren met de creatieve
object van wetenschap zijn. De wereld van kwaliteit- beelden of dromen over de toekomst en voorziet in
beleving, van zingeving en spiritualiteit kan evenzo zin en betekenis van het bestaan. Afwezigheid van
een gelegitimeerd gebied van onderzoek zijn als dat dié spanning veroorzaakt wanhoop en manische de-
van de uiterlijke verschijnselen van de natuur.” ….. pressie, vermomd als groei. Nader onderzoek van
aldus Assagioli. het woord “ziel” toont ons dat we niet te doen
hebben met iets dat gedefinieerd kan worden;
Helaas bepalen in onze tijd de beoefenaren van me- daarom is “ziel” in werkelijkheid geen concept maar
thoden van onderzoek, tevens het gebied waarop een symbool. Symbolen staan, zoals we weten, niet
dat onderzoek wordt gericht. Invloeden die zich aan geheel onder onze controle, zodat we het woord niet
de wetmatigheden van de huidige op ondubbelzinnige wijze kunnen gebruiken. De ziel
wetenschappelijke onderzoeksmethode onttrekken is een opzettelijke dubbelzinnige conceptie die zich
worden zelden serieus opgevat, laat staan als gebied tegen definiëring verzet op dezelfde wijze als alle es-
van onderzoek beschouwd. Om te ontsnappen aan sentiële symbolen dat doen ….. en daardoor een
de dubbelzinnigheid van het woord “ziel” wordt grotere invloed op ons uitoefenen dan we mogen ge-
terug gegrepen op het meer biologische moderne loven van religie en wetenschap.
© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Diederik van Rossum Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese · 4

5. We kunnen aannemen dat ziel betrekking heeft op het gevoel verloren ergens bij te horen, in
de onbekende menselijke factor: verbinding te staan met krachten of goden. Zij
- die gefragmenteerd begrip verheft tot werkelijk raken hem niet meer; hij kan niet bidden, offeren of
inzicht dansen. Zijn persoonlijke mythe en zijn
- die gebeurtenissen in ervaringen omzet verbondenheid met de grotere mythe van zijn volk
- die in liefde wordt overgedragen als reden van bestaan is verdwenen. Toch lijdt hij
- die via de verbeelding aanzet tot kwaliteit, niet aan een ziekte, noch is hij buiten zinnen. Hij
zingeving en betekenis. heeft alleen zijn ziel verloren. Hij zou zelfs kunnen
sterven. Hij wordt eenzaam. Andere duidelijke
Maar boven alles is de ziel die onbekende menselij- parallellen met de huidige mens hoeven, dacht ik,
ke factor die de mens zijn natuurlijke plaats in de nu niet te worden aangeduid.
evolutie doet beseffen, waarbij zowel geboorte als Een psychiater ondervroeg eens een oudere
dood zijn betrokken. Antropologen beschrijven bij psychiatrische patiënt in een rolstoel, die steeds
primitieve volkeren een toestand die “het verlies maar zei dat ze dood was omdat ze haar hart
van de ziel” wordt genoemd. In deze toestand is verloren had. De psychiater vroeg haar om haar
een mens buiten zichzelf, niet in staat tot normaal hand op haar borst te leggen zodat ze het kloppen
contact met zijn medemensen, noch met zijn eigen van haar hart kon voelen: het moest daar toch nog
innerlijk. Hij is ongeschikt om deel te nemen aan zijn als zij het kon voelen. “Dat”, zei ze, “is niet mijn
het maatschappelijk leven, de rituelen en tradities eigen hart”. Zij en de psychiater keken elkaar aan.
ervan. Ze zijn voor hem dood, en hij voor hen. Zijn Er viel niets meer te zeggen. Net als de primitieve
verbondenheid met zijn familie, zijn totem en de mens die zijn ziel verloren heeft, heeft zij de
natuur is verdwenen. Totdat hij zijn ziel terug vindt liefdevolle, moedgevende verbinding met het leven
is hij geen werkelijk mens. Hij is “afwezig”. Het is verloren -en dat is het echte hart, niet de pomp die
alsof hij nooit is ingewijd, een naam heeft gekregen evengoed geïsoleerd in een glazen fles kan blijven
of werkelijk heeft bestaan. Zonder deze ziel heeft hij doorkloppen. Dit is een andere kijk op de
© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Diederik van Rossum Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese · 5

6. werkelijkheid dan de gebruikelijke. Het is de wereld bevestigt eveneens de verbinding met het innerlijk
van de verbeelding en de individuele beleving van van ieder ander mens. De innerlijke wereld van de
de objectieve werkelijkheid die door die verbeelding droom, van genegenheid en lijden, is maar al te
wordt ingekleurd. Het onbewuste is de deur waar menselijk, op tragische wijze voor iedereen gelijk,
we doorheen moeten om die wereld terug te ongeacht ontwikkelingsniveau, huidskleur of
vinden. Door het onbewuste worden alledaagse landaard. Dit terrein van de psychische realiteit
voorvallen plotseling tot ervaringen met een waarin iedereen zich bevind, stijgt uit boven
bepaalde ziels- of symbolische waarde; door het on- individuele verschillen tussen ons en verschaft ons
bewuste krijgen de dingen weer een levendige bete- een omgangstaal die gebaseerd is op ons
kenis omdat gevoelens en stemmingen opgewekt gemeenschappelijk ervaringspatroon. Door ons
worden. Het onbewuste is in die zin altijd bij de onbewuste zijn we allen verbonden, elk ons
hand. Deze symbolische werkelijkheid wordt vaak individuele deel ervarend van de collectief gegeven
gezien als strijdig met de rationele en logische beelden en gevoelens.
werkelijkheid. In essentie is dat onjuist. Deze
symbolische werkelijkheid verheft de objectieve Psychosynthese
werkelijkheid naar een niveau van samenhang en Psychosynthese onderzoekt de mens in zijn mythen,
verbinding, zo u wilt synthese die de logica zelf niet met zijn individuatieproces in historische samenhang
kan veroorzaken. In die samenhang vloeit onze met verleden en toekomst. Haar methode onthult on-
eigen mythe, die van vader, heldin, volgeling, doch- bewuste en unieke krachten en initiatieven in elk
ter, genezer, dienaar, bedrieger of slachtoffer individu. Deze krachten en initiatieven dienen als ba-
samen met de symbolische mythische beelden van sis te worden gebruikt voor het werk dat bijdraagt
de gehele menselijk soort en door de gevoelens aan het welzijn van de gemeenschap in plaats van
worden we gedwongen te ervaren dat bepaalde din- dat zij in een neerwaartse spiraal belanden op weg
gen van belang, ja van groot belang zijn. Het naar de collectieve smeltkroes van conformiteit, gere-
innerlijk verband dat ontstaat door die ervaringen gisseerd door enkelingen. Psychosynthese stimuleert
© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Diederik van Rossum Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese · 6

7. haar beoefenaren om de onvrede met wat haalbaar over de eigen identiteit. Toch zijn er maar weinig
wordt geacht om te zetten in een vurigheid om te plaatsen waar mensen kunnen ontdekken wat hun
verwezenlijken wat mogelijk is. De vitaliteit die meest individuele en dus meest efficiënte wijze van
voortkomt uit dit verlangen en deze vurigheid, leren is. De tegengestelde belangen van leraren en
ontstaat op de momenten dat we ons weer durven te leerlingen zijn door de tijd tegenovergestelde
verbeelden wat het allerbelangrijkste voor ons is en belangen geworden. Ook hier is een niemandsland
hoe wij de omgeving daarmee van dienst kunnen ontstaan. De kennis van de leraar werd bron van
zijn. In die zin heeft psychosynthese het proces van macht; de nieuwsgierigheid van de leerling bron
toenemende bezieling en integriteit van de van weerloosheid en vernedering. Leerlingen en
gemeenschap als doelstelling van haar streven en kinderen raken geleidelijk verloren, worden kwaad,
bevordert zij bewustwording van de individualiteit als teleurgesteld of mentaal aangepast. Leraren en
middel tot dit streven. Juist door de veelzijdige opvoeders raken geleidelijk verveeld, depressief en
benadering van de mens in haar natuurlijke verliezen hun vuur. Onderwijs en opvoeding
samenhang in en buiten de trend van de tijd hebben de afgelopen decennia de liefde voor het
veroorzaakt zij spirituele verdieping en activeert zo al- leren ingeruild voor de illusie van de controle over
le menselijke functies van sensorische waarneming het bestaan. In de huidige tijd beleven we de
tot en met de verbeelding en de intuïtie. De handelin- wanhoop van alle betrokkenen om de weg naar de
gen en procedures die hiervan het gevolg zijn leveren betekenis van onderwijs en opvoeding te hervinden.
snel en efficiënt rendement. Onderwijs in het licht van psychosynthese maakt
kennis weer dienstbaar aan de vreugde van het
Onderwijs leren, hersteld de vertrouwensbreuk die is ontstaan
Over weinig wordt zoveel nagedacht en is zoveel ge- tussen leraar en leerling en doet de intimiteit, die
zegd als over leren. Leren is in principe de wijze nodig is bij de gedeelde passie en liefde voor de les,
waarop de mens kennis en kunde vergaart en als bij alle bij het onderwijs betrokkenen toenemen.
zodanig in diepste zin verbonden met opvattingen
© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Diederik van Rossum Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese · 7

8. Het Instituut
In het licht van bovenstaande hechten alle Het is in het licht van bovenstaande dat wij als
medewerkers van dit Instituut grote waarde aan het illegale vreemdelingen in onderwijsland zullen
bevorderen, in stand houden en bewaken van een blijven onderwijzen, ons onderwijs verder zullen
onderwijssfeer die overeenstemt met de inhoud van ontwikkelen en nieuwe groepen
het onderwijs. Deze sfeer kenmerkt zich door beroepsbeoefenaren voor de samenleving blijven
optimale aandacht voor het unieke karakter van het opleiden. En met wij bedoel ik al die honderden
individuele leertraject en respect voor het gezamen- studenten en collegae die zich voor kortere of
lijke leerproces dat daardoor ontstaat. Het langere tijd aan ons streven verbinden, met hart en
onderwijsteam beschouwt een opleiding niet als ziel. Hiermee bedoel ik ook alle afgestudeerden van
een willekeurige optelsom van cursussen en de afgelopen jaren die in hun wijze van uitoefenen
supervisies, waaraan de student geacht wordt deel van hun beroep hebben bijgedragen aan de status
te nemen. De bereidheid van elke student zich te die het Instituut, middels de ministeriële aanwijzing,
verplichten aan een onbekend leerproces, dat dient heeft verkregen.
te leiden tot een voor hen onbekend vak, begroet
het team van docenten met vreugde en respect. Een van de laatste indiaanse leiders sprak in 1854
Onderwijs geven is aan het Instituut geen doel op tijdens een beroemd geworden redevoering zijn ver-
zichzelf, maar wordt gezien als een middel om elke wondering uit over het verzoek van de blanke
student tot die leerweg te stimuleren die tot een overwinnaar zijn land te willen bezitten door
succesvolle afronding van de studie zal leiden. Elke daarvoor geld te betalen. “Grond”, zo zei hij “kan
docent beschouwt zijn of haar bijdrage aan die leer- toch nooit bezit van de mens zijn?” Wij zijn deel van
weg niet alleen als een voorrecht, maar verplicht de aarde en de aarde deel van ons. Nu in het jaar
zich persoonlijk aan het verwezenlijken van de doel- 2000 staan we aan de vooravond van een
stelling waaraan dit leerproces haar rechtvaardiging miljardenproject. De blanke overwinnaar wil nu
ontleent. lucht kopen om de menselijke telecommunicatie te
© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Diederik van Rossum Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese · 8

9. bevorderen. “Hoe kun je de lucht bezitten?”, zou opvoeding. We zijn dan wel geen illegale
dezelfde indiaanse leider in 1854 gezegd hebben. vreemdelingen meer, maar gezien de
In ons land zijn inmiddels de torens van de bankge- ontwikkelingen in het Nederlandse hoger
bouwen aanzienlijk hoger dan de torens van de ker- beroepsonderwijs zullen we nog wel een tijdje legale
ken. De wereld van materie en geld heeft zich vreemdelingen blijven. Tja, de nieuwe economie is
ogenschijnlijk boven die van de geest verheven. begonnen en spreekt zeer tot de verbeelding.
Ergens tussen die hoge torens in, schijnt zich nog Reden voor ons om een tegenwicht te bieden aan
iets te bevinden, snel bewegend. Hijgend van de gevaren die daarin schuil gaan. Wij zullen in het
crèche naar flexplek, draadloos bellend op onderwijs en in onze beroepsuitoefening steun
duurbetaalde trillingen van de lucht, rondvliegend blijven bieden aan de mens als geheel, die thuis
door het luchtruim ver van huis, jagend op bezit en hoort en mag horen in een wereld die aan niemand
behoud van een thuis waar niemand is, bezit in het bijzonder toebehoort.
nemend van de lucht, geen tijd om deze in te Wij zullen onze blik gericht houden op een nieuwe
ademen omdat ze gratis is, veel sprekend en weinig menselijkheid.
zeggend, veel luisteren en weinig meer horen. Een bezielde menselijkheid gebaseerd op broeder-
Ja, daartussen bevind zich nog iets. Moeder-Ziel-Al- en zusterschap in een bezielde wereld gebaseerd
leen-De mens in Niemandsland. Zij doet de nieuwe op de moraal en ethiek van de verwantschap van
wereld geboren worden ….. klein, geleidelijk en de bewoners met haar welzijn.
voorzichtig, struikelend en naar de juiste woorden
zoekend. Daar ergens precies tussen de grond en
de lucht in leeft toch vooral de mens die zoekt naar
ervaringen van levend zijn, tussen geboorte en
dood. Voor de toename van deze ervaringen zullen
wij met ons onderwijs voortgaan: gericht op gezond-
heidszorg, mens en organisatie en onderwijs en
© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Diederik van Rossum Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese · 9

10. Dit is een publicatie van het Instituut voor Psychosynthese Nederland.
Op deze publicatie berust het copyright van de auteurs en het Instituut voor Psychosynthese.
Het origineel is te bestellen via internet op www.psychosynthese.nl of via het instituut, tel.: 030 - 271 46 34.
© Copyright 2002 · Instituut voor Psychosynthese · Diederik van Rossum Ziel, onderwijs en het Instituut voor Psychosynthese · 10