Verzamelde presentaties van de vier sprekers van de Kennisbijeenkomst 'Energetisch renoveren'. Over woningvoorraad verduurzamen, nul-op-de-meter, de Stroomversnelling, bewonerscommunicatie en -participatie, projectaanpak, haalbaarheid en financiering. - Sprekers: Jan-Willem van de Groep (Energiesprong/Platform31); Chris Faro (Tiwos/Stroomversnelling); Onno van Rijsbergen (Woonbond); Rene Beks (Hendriks Coppelmans). - Organisatie: Hendriks Coppelmans Bouwgroep BV - Locatie: Boomhut, Kapellerput Heeze - Meer informatie: Rene Beks, (0413) 26 48 33 / rene.beks@hendrikscoppelmans.nl

2. Programma
15.00 uur Ontvangst
15.30 uur Jan-Willem van de Groep (Energiesprong)
- Inspirerende ideeën, leerpunten N.O.M.
15.50 uur Chris Faro (beleidsadviseur corporatie Tiwos)
- Ervaringen renovatie, stroomversnelling
Pauze
16.30 uur Onno van Rijsbergen (adviseur Woonbond)
- Bewonerscommunicatie, draagvlak huurders
16.50 uur René Beks (Hendriks Coppelmans Bouwgroep)
- Projectaanpak, subsidie, financiering
17.10 uur Netwerkborrel
17.30 uur Afsluiting

3. stenen, euro’s en elektronen
de bouwindustrie als concurrent van het energiebedrijf
Jan Willem van de Groep
@greenspirator

4. € 13 miljard

6. ENERGIE GEBRUIK – GEMIDDELD HUIS NL
Bron: PHI
ENERGIE PLUS
HUIS
NUL-ENERGIE
HUIS
PASSIEF HUISNIEUW HUIS
BOUWBESLUIT
GEMIDDELD
BESTAAND HUIS
300
250
200
150
100
50
0
kW/m2/year
Electriciteit (tv, licht, apparatuur etc.)
Electriciteit ventilatie
Warm water
Verwarmen

7. W
onen
M
obiliteit
Energie
Inform
a
e

8. AC-
netwerk
DC-
netwerk
+30%
+30%
24 uur opslag
buurtbatterij
Vehicle-to-Grid
MICRO-GRID Building Environment

9. HET NIEUW ENERGIELANDSCHAP
- MINIMALE WARMTEVRAAG
- ALL ELECTRIC – DC
- BUURTOPSLAG
- GRID ONAFHANKELIJK
- SLIM
- SLUITENDE BUSINESSCASE
W
onen
M
obiliteit
Energie
Inform
a
e

10. PROTOTYPE
STROOMVERSNELLING
BAM
SOESTERBERG

13. Bron: PHI
ENERGIE
HUUR
Gemiddelde woonkosten huishouden laag inkomen
<- hoog energieperformance laag ->
energy-poverty grens

14. KLIMAATVERANDERING

15. VERGRIJZING

19. It’s about innovation

21. 100
50
0
150
200
145
33
1990 1995 2000 2005 2010
PRIJSONTWIKKELING WOONHUIS vs CV-KETEL
Index 1990 = 100, prijspeil 2010
Bron: Bouwhulpgroep

23. 20 jaar
later

25. sloper
recycling
Grondstoflev.
bouwproducent
groothandel
prefabbouwers
aannemer
BEWONER
bank / financier
makelaar
gebouwbeheer
adviseurOVERHEID
BOUWINDUSTRIE
PROCES
installateur
onderaannemer eigenaar
ontwikkelaar
constructeur
architect
adviseur
bouwmanager
PARTIJEN IN DE BOUWINDUSTRIE
WOONINDUSTRIE

31. INVESTERING
EXPLOITATIE
INVESTERING
EXPLOITATIE
ECONOMISCHE KLANTWAARDE
ECONOMISCHE KLANTWAARDE
TOTAL COST OF OWNERSHIP
TRADITIONEEL KANS
ENERGIE

32. OPDRACHTGEVER AANNEMER

33. AFNEMER AANBIEDER
behoefte
oplossing
- Gegarandeerde prestatie
- Lage prijs / hoge kwaliteit
- TCO benadering

34. Afnemer aanbieder
businesscase

35. FABRIEK GARAGE
KLANT
Mobiliteitsdiensten
Verkoop
Reparatie
Onderhoud
Product
Marketing
LEASEMAATSCHAPPIJ

36. FABRIEK GARAGE
KLANT
Woondiensten
Verkoop
Reparatie
Onderhoud
Product
Marketing
Bouw / Installatie / Onderhoud
LEASEMAATSCHAPPIJ

37. FABRIEK LEASEMAATSCHAPPIJ GARAGE
KLANT
Woningen Reparatie
Onderhoud
Product
Marketing
Verkoop
LEASEMAATSCHAPPIJ

38. DRIE UITGANGSPUNTEN
BUSINESS CASE IS SLUITEND
GEGARANDEERD NUL OP DE METER
TEVREDEN BEWONERS

39. SCHAAL
GARANTIES
CONDITIES
LAGERE PRIJZEN
BETERE KWALITEIT

40. 40

50. TIJD
PRESTATIE
130.000
100.000
80.000
Kostprijsineuro’s
Roosendaal 2010
Kerkrade 2011
Apeldoorn 2012
60.000
Deal 2013
Na 11.000!!!
40.000
PRICES INCL. BTW KEUKEN/ BADKAMER

53. De Energieneutrale businesscase
electra gas investeringsruimte
1500 1000 € 30.145,00
2000 1500 € 42.235,00
2500 1700 € 49.130,00
3000 2200 € 61.218,00
3500 1700 € 55.995,00
4000 2500 € 73.227,00
NCW Huidige energierekeningVerbruiksscenario’s

54. FUNDERING VAN STROOMVERSNELLING
1.Business case
Wat is het maximale investeringsplafond voor geschikte
woningen om 5,25% rendement voor corporaties te
garanderen?
2. Prestatiegarantiecontract
Bouwbedrijf en corporatie spreken de prestaties en het
meten van de prestaties af.
3. Woonbundel
Welke energiedienst krijgt de huurder voor de
servicekosten?

57. ENERGIENOTANUL
gerealiseerd!

58. PARTICULIEREN

59. 2,4
0,6
4,2

62. The King of the building industry
IS PART OF THE
SOLUTION

63. @greenspirator
www.greenspirator.com
www.energiesprong.nl

64. Chris Faro
Beleidsadviseur Tiwos
Tiwos, Tilburg en de
“duurzaamheidsopgave”

65. Tiwos en Tilburg
• Middelgrote wooncorporatie, werkzaam in
oude volksbuurten
• Uitstekende samenwerking huurders,
gemeenten, corporaties
• Wat ons bindt:
– Betaalbaarheid (beperken woonlasten)
– CO2 reductie

66. De aanleiding
• Schokeffect woonlastenonderzoek RIGO 2009:
45% primaire doelgroep te hoge woonquote!
• Woonlastenonderzoek 2014…de situatie is er
niet beter op geworden

67. Tilburgs antwoord
• Afspraken sociale voorraad, aanpak armoede
en wijken
• Corporaties leveren hun aandeel in Tilburg
CO2 neutraal per 2045
• Prestatieafspraken:
– Bestaande bouw: 4.000 woningen naar label B/3
sprongen (gemeente: € 1000,- p woning)
– Nieuwbouw: hogere energieprestatieambitie dan
bouwbesluit (gemeente: sociale grondprijzen)

68. Waar staan we nu?
• Resultaten obv jaarlijks monitoren:
– Recente nieuwbouw verregaand energieneutraal
– 4.000 gaan we halen… met 1 jaar extra
– Groot draagvlak onder bewoners, huurverhoging
max gelijk aan gem besparing
• Dilemma`s aanpak:
– Veel extra kwaliteit (comfort), maar beperkte
bijdrage reduceren woonlasten
– bedrijfseconomisch discutabel. Veelal fors
onrendabel, dus… op zoek naar alternatieven

69. TIWOS
& DE
STROOM-
VERSNELLING

70. Wat?
• Met huidige energierekening van huurder
kan benodigde financiering aangetrokken
worden om diens woning te vernieuwen
naar niveau Nul-Op-De-Meter.
• Daarmee bevriezen de woonlasten voor de
bewoner en verbetert de woonkwaliteit.
• Gezamenlijke opgave bouwers, corporatie
en overheid.

71. Wat doen we met De STROOMVERSNELLING?
PRODUCTONTWIKKELING middels PROTOTYPING
Harde toezegging 2013-2014
1.000 woningen
Harde toezegging 2015-2016:
10.000 woningen
Perspectief met andere partijen erbij:
100.000 woningen

72. Een industriële opgave…
72

73. Van…

74. Naar…

75. En naar…

76. Lokale Green Deal
• Tilburgse corporaties en gemeente gaan lokaal
ook op zoek naar slimme innovaties:
– Tiwos: 1e prototype juli 2014. Verdere opschaling
2015/2016
– Andere corporaties: papieren prototyping, fysiek
2015?
• Gemeente creëert ruimte: bijdrage proceskosten
en randvoorwaarden (oa vergunningen)
• Andere bouwers en huurderskoepels worden
betrokken

77. De innovatieopgave
• Inhoud: sturen op prestaties (loslaten)
• Proces:
– lean ketenmanagement (snelheid)
– Samenwerken vanuit mogelijkheden…
• Rol corporatie:
– regie- en inkoopfunctie
– lease?
• Sturen op toekomstwaarde

78. Meedoen of afwachten…
• Reden deelname: mix tussen urgentie, belang
en bevlogenheid…en een snufje pragmatisme
• Concreet:
– Woonlasten en betaalbaarheid (DE inhoud)
– Nieuw businessmodel
– Goedkoper, beter, minder belastend voor
bewoners
– Werken obv vertrouwen
– Een duurzamere wereld

79. Dank voor jullie
aandacht!

81. Duurzaam (ver)bouwen,
Willen huurders dat ?
Onno van Rijsbergen
Adviseur woningkwaliteit
15-05-2014

82. Belang huurder
• lage woonlasten !!!
• comfort / gezondheid
• zo min mogelijk overlast
• duurzaamheid? Mooi meegenomen!
15-05-2014

83. Twee talen
• de technische aanpak vanuit corporatie
• de beleving van de bewoner
• hoe draagvlak creëren:
- tijdig bewoners betrekken
- proef /modelwoning
- overlastbeperking
- woonlastenwaarborg
15-05-2014

84. Woonlastenwaarborg bij
energiebesparing
• geeft huurder meer zekerheid
• dwingt tot zorgvuldige berekening
• dwingt tot monitoring
• garantie op complexgemiddelde
15-05-2014

85. Resultaten
Montfoort Groen west
15-05-2014
Aanwezig:spouw,
dakisolatie matig
D. glas won. VR combi
Plan: integrale isolatie,
HR combi, zonneboiler.
Besparing:
48 % = € 34,-
label E naar A
Huurverhoging:
85 % = € 29,30
Deelname:
82 % (100%)

86. Resultaten
Montfoort Groen west
15-05-2014
Gasverbruik 66 woningen
gemidd.
Theoretisch voor: 2371 m3
Werkelijk voor:(69%) 1647 m3
Werkelijk na: 893 m3
met graaddagen correctie
Besparing
46 % = 754 m3
Berekend
48 % x 1600 = 762 m3
Garantie 85%
ruimschoots gehaald

87. Resultaten Montfoort
15-05-2014

88. Conclusies
• maak huurder vanaf begin partner
• blijf beleving bewoner centraal stellen
• houd gevolgen woonlasten scherp in
de gaten, inclusief monitoring.
15-05-2014

89. Energetisch renoveren
René Beks (Hendriks Coppelmans Bouwgroep)
Projectaanpak, subsidie, financiering

90. Doel
• leefbaarheid en cohesie vergroten
• verhogen wooncomfort
• verlagen van de woonlasten
• verlengen exploitatieduur
Projectaanpak

91. Projectaanpak
Prestatie afspraken
• wat wil de klant
• prestatie technisch én esthetisch
• maximale huur én energie
• laagste kostprijs
• garantie

92. Aanleiding: pilot Deurne
• demografie: transformatie 1000 eengezinswoningen
• strategisch voorraadbeleid
Projectaanpak

93. Prestatie-eis: pilot Deurne
• exploitatieduur 40 jaar
• investering < bedrijfswaarde
• max. huur: < € 575,-/maand
• label F  minimaal label B
Projectaanpak

94. Prestatie: pilot Deurne
bedrijfswaardeberekening incl. TCO
• haalbare businesscase:
- opsplitsen woningen
- verhogen bedrijfswaarde: label A
- gedeelte uitponden
Projectaanpak

95. Innovaties
• Oosterhout: prefabricage
• Tilburg: ketensamenwerking
• Raamsdonksveer: serie van 1
Projectaanpak

96. Energiedienst
Servicecomponent
• bewoner gaat er niet op achteruit
• 3 scenario’s isolatieniveau
• bedrag € 1,20 / m2
Stel: €100,=/mnd., rend. eis: 5,25%
Netto contante waarde: € 30.000,=

97. Energiedienst
Prestatie: NulOpdeMeter pilot Geerpark
• trias energetica / all-electric / warmtepomp
• prestatiegarantie / monitoring

98. Subsidie
Energieakkoord
• Revolverend fonds:
- 25% van investering
- rentekorting
• 400 mln. subsidie:
- max. 30% van investering
- min. 3 labelstappen of min. label B
- uitvoering ’14-’17
Medio ’14 loket open!

99. Financiering
Groenfinanciering
• 1% rentevoordeel (combinatie WSW-borging
+ subsidie)
• groenverklaring

100. Financiering

101. Lessen
• communiceer vanuit betaalbaarheid woonlasten
• combineer budgetten
• benut financieringen

102. Lessen
Darwin: “Het zijn niet de sterkste soorten die overleven en
ook niet de meest intelligente. Het is het soort dat het beste
reageert op veranderingen.”

104. Lessen
• energielabelwizard.nl
• energielinq.nl
• rvo.nl/subsidies-regelingen/regeling-groenprojecten
• bom.nl/investeringsplein/energiefonds
• vabi.nl/Producten/Vabi-Assets-/Energie/Energie-en-
Woonlasten