โดย รศ. สายฝน สุเอียนทรเมธี ผู้ช่วยอธิการบดีฝ่ายบริหารศูนย์ลำปาง มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ภายใต้การสนับสนุนของโครงการคลังปัญญาเพื่ออภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต สนใจรายละเอียดโครงการฯเพิ่มเติมได้ที่ Wepsite : http://www.rsu-brain.com Facebook Fanpage : https://www.facebook.com/thinktankrsu?ref=hl

2. • ในมุมมองทางสังคมเล็งเห็นความสาคัญของการใช้ทุนทางสังคมเพื่อการปฏิรูป
ประเทศไทย เราจะเห็นว่าประเทศไทยได้พยายามปฏิรูปประเทศมาหลายครั้งเมื่อเกิด
ปัญหาความขัดแย้งทางการเมืองโดยการแก้ไขกฎหมายรัฐธรรมนูญ หรือ พยายาม
แก้ไขลงไปที่กลไกทางสังคมทางด้านการเมือง
• ทุนทางสังคมวัฒนธรรมน่าจะเป็นกลไกทางสังคมในการปฏิรูปประเทศ
กล่าวคือการแก้ไขปัญหาในข้างต้นควรให้ความสาคัญกับรากฐานของสังคม
วัฒนธรรมไทย อาศัยรากฐานของสังคมวัฒนธรรมไทยเพื่อปฏิรูปประเทศไทย
รากฐานที่เติบโตพร้อมๆกับสังคมที่พัฒนาขึ้น อาทิเช่น เครือข่ายความสัมพันธ์ทาง
สังคมที่ดารงอยู่ในรูปแบบต่างๆ ความสัมพันธ์เชิงเครือญาติ กลุ่มทางสังคม องค์กร
ทางสังคม สถาบันทางสังคม มูลนิธิ ที่ประกอบด้วยประชาชนเป็นส่วนใหญ่ การ
ปฏิรูปสังคมไทยควรหันมาให้บทบาทของกลุ่ม องค์กร และเครือข่ายทางสังคมเหล่านี้
มีบทบาทในการบริหารสังคมชุมชนที่อาศัยอยู่ รากฐานของสังคมวัฒนธรรมดังกล่าว
อาจจะเรียกได้ว่าคือ ทุนทางสังคม

3. • 1) เพื่อศึกษาสารวจโมเดลที่ดีของการใช้ทุนทางสังคมวัฒนธรรม
ในการแก้ไขปัญหาสังคมทั้งจากประสบการณ์ในและต่างประเทศ
• 2) เพื่อเสนอแนะแนวทางการปฏิรูปประเทศไทยด้วยทุนทาง
สังคมวัฒนธรรมในด้านการปกครองท้องถิ่นและด้านสังคมใน
ระดับกลไกรัฐและระดับกลไกเสริมรัฐ

4. • (1) การสารวจแนวคิด สถานะ ลักษณะรูปธรรมของทุนทางสังคม
วัฒนธรรม
• (2) สารวจโมเดลที่ดีของการใช้ทุนทางสังคมวัฒนธรรมในการ
แก้ไขปัญหาสังคมทั้งจากประสบการณ์ในและต่างประเทศ
• (3) เสนอแนะแนวทางในการประยุกต์ใช้ทุนทางสังคมวัฒนธรรม
ในการปฏิรูปประเทศไทยในด้านการปกครองท้องถิ่นและด้าน
สังคมในระดับกลไกรัฐและระดับกลไกเสริมรัฐ

5. • การศึกษาเอกสาร จากงานวิจัย หนังสือ ที่ได้เสนอแนวคิดเรื่อง
ทุนทางสังคมวัฒนธรรมเพื่อสารวจสถานะของแนวคิด ทั้งเอกสาร
ภาษาไทยและต่างประเทศ
• จากการสัมภาษณ์เจาะลึก นักวิชาการ นักคิด นักพัฒนา นัก
เคลื่อนไหวทางสังคมของสังคมไทยที่มีประสบการณ์การทางาน
กับทุนทางสังคมและมีประสบการณ์การใช้ทุนทางสังคมในการ
แก้ไขปัญหาสังคม อาทิ ศ.นพ.ประเวศ วะสี, รศ.ดร.วรวุฒิ โรม
รัตนพันธ์, รศ.ปาริชาติ วลัยเสถียร, ผศ.ดร.สมพันธ์ เตชะอธิก,
อาจารย์มุกดา อินต๊ะสาร ฯลฯ

6. • ประสบการณ์ประเทศญี่ปุ่น
– การก่อตัวและการให้ความหมาย “ทุนทางสังคม”
– ทุนทางสังคมในฐานะกลไกการมีส่วนร่วมของประชาชนในการพัฒนา
ชุมชน
• ประสบการณ์ประเทศเกาหลีใต้
– การก่อร่างสร้างตัวและพัฒนาการของทุนทางสังคมในประเทศเกาหลี
ใต้
– ทุนทางสังคมในฐานะกลไกในการบริหารองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น

7. • ประเทศญี่ปุ่นมีการสั่งสมทุนทางสังคมในหลายลักษณะ โดย
พิจารณาผ่าน 3 ยุคสมัย คือ การจัดระเบียบทางสังคมในยุคศักดิ
นา ยุคที่ต้องเผชิญกับตะวันตก และในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2
ทั้งสามยุคมีการเปลี่ยนทั้งทางการเมืองการปกครอง เศรษฐกิจ
และสังคมวัฒนธรรม
• บทบาทโชกุน
• อิทธิพลวัฒนธรรมการศึกษาของชนชั้นซามูไร
• อิทธิพลแนวคาสอนและหลักการปฏิบัติของลัทธิขงจื้อ
• วัฒนธรรมการรวมกลุ่ม

8. • ทุนทางสังคมในความหมายเชิงวัฒนธรรม (Cultural Perspectives) ได้แก่ การ
ให้ความสาคัญกับระบบคุณค่าทางสังคม อาทิ ความรับผิดชอบต่อสังคม ความมีวินัย
การพึ่งตนเอง การสร้างวัฒนธรรมการเตรียมความพร้อม เป็นต้น
• ทุนทางสังคมในความหมายเชิงโครงสร้างทางสังคม (Social Organization)
หมายถึงองค์กรทางสังคมที่ปรากฏรูปธรรมในสังคมญี่ปุ่น อาทิ องค์กรที่ไม่แสวงหา
กาไร (NPOs) สมาคมละแวกบ้าน คณะกรรมการพัฒนาชุมชน เป็นต้น
• ทุนทางสังคมในความหมายของกระบวนการ (Civil Society) หมายถึง
กระบวนการเคลื่อนไหวทางสังคม (Social Movement) ในกรณีประเด็นสาธารณะ
ต่างๆ เช่น เครือข่ายสังคมปลอดภัย เป็นต้น
• ประชาสังคมกับทุนทางสังคมในประเทศญี่ปุ่นเป็นเรื่องเดียวกัน

9. • (1) สมาคมละแวกบ้าน (Neighborhood Association)
• (2) สภาพัฒนาชุมชน (Community Development Council)
• (3) องค์กรไม่แสวงหากาไร (Non-Profit Organization)

10. • ทุนทางสังคมในความหมายเชิงวัฒนธรรม (Cultural
Perspectives) คือ การมีจิตสานึกทางการเมือง และการมีจิตสานึกแห่ง
การมีส่วนร่วมทางการเมืองของประชาชน ทุนทางสังคมนี้เป็นรากฐานที่
สาคัญที่ทาให้คนเกาหลีใต้มีลักษณะของการเป็นพลเมืองที่กระตือรือร้น
(Active citizen)
• ทุนทางสังคมในความหมายเชิงโครงสร้างทางสังคม (Social
Organization) พบว่า ทุนทางสังคมในเชิงกลุ่ม องค์กรทางสังคม มี
บทบาทสาคัญในการขับเคลื่อนการพัฒนาและการก้าวสู่สังคม
ประชาธิปไตยของเกาหลีใต้ เป็นต้นว่า องค์กรของนักศึกษา หรือองค์กร
ต่อต้านคอรัปชั่นและนักการเมืองที่ใช้อานาจไม่ชอบธรรมอย่าง People
Solidarity for Participation Democracy (PSPD)

11. • ทุนทางสังคมในความหมายของกระบวนการ (Civil Society) คือพลัง
มวลชนในการขับเคลื่อนเพื่อสร้างการเปลี่ยนแปลงด้านต่างๆในสังคมเกาหลี
ใต้ปรากฏอยู่อย่างโดดเด่น การขับเคลื่อนของพลังมวลชนเหล่านี้ถูกเรียกขาน
ในนามของกระบวนการประชาสังคม ที่ประชาชนออกมาปกป้ องสิทธิ และ
ช่วงชิงอานาจในการกาหนดชะตาชีวิตของตนเอง โดยไม่ยอมจานนให้รัฐ
หรือชนชั้นนามีอานาจควบคุมแต่ฝ่ายเดียว เช่น การเคลื่อนไหวของ
ขบวนการนักศึกษาทางการเมือง, การเคลื่อนไหวของขบวนการแรงงาน
นอกจากนี้ในบริบทของการปกครองส่วนท้องถิ่น มิติเชิงกะบวนการที่สะท้อน
ความเป็นประชาสังคม คือ การสร้างกระบวนการที่เปิดโอกาสให้ประชาชน
เข้ามามีส่วนร่วมในกิจกรรม หรือการดาเนินงานของท้องถิ่น เป็นต้นว่า การ
สร้างการมีส่วนร่วมผ่านกลไกคณะทางาน, การสร้างเครือข่ายการทางาน,
การเปิดพื้นที่ทางกายภาพเพื่อสร้างการมีส่วนร่วม

12. • มูลนิธิสวัสดิการสังคมแห่งกรุงโซล (Seoul Welfare Foundation) มี
บทบาทในบริบทของการปกครองส่วนท้องถิ่นนั้น เป็นทุนทางสังคมที่
เป็นกลุ่ม องค์กรทางสังคม ถูกสร้างและพัฒนาขึ้นเพื่อเป็นกลไกในการ
ขับเคลื่อนงานขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เช่น เพื่อเป็นกลไกการ
ทางานด้านสวัสดิการที่เข้าถึง และสอดคล้องกับปัญหาความต้องการ
ด้านสวัสดิการสังคมที่แท้จริงของประชาชนในโซลที่ซึ่งเป็นมหานคร
ขนาดใหญ่ลาดับต้นๆของโลก