Children's voices for Human Rights newsletter - Issue no.73

kÅj cÇikfS¡fhd FHªijfË‹ Fuš - 73 - 2015
FHªijfË‹ Fuš
Children's Voices for Human Rights
https://www.savethechildren.net/sites/default/files/stc-img-1.jpg

òâa njáa fšÉ¡ bfhŸif
cUth¡fš
âa njáa¡ fšÉ¡ bfhŸif cUth¡»L«
Ka‰áÆš kÅj ts nk«gh£L mik¢rf«ò<Lg£LŸsJ. k¡fŸ fU¤ij m¿ªâl
Édh¡fŸ bfh©l m¿É¡if x‹¿id mj‹
ïizajs¤âš btËÆ£LŸsJ. k¡fŸ fU¤J
n f £ f K ‰ g £ L Ÿ s J t u n t ‰ f ¤ j ¡ f J .
m¿É¡ifÆš ï‹iwa Ãiy g‰¿ Ô®¡fkhd
Éthj« VJÄšiy. muá‹ fšÉ neh¡f§fS«
bjÇÉ¡f¥glÉšiy. mt‰¿‹ mo¥gilÆšjhnd
fšÉ¡ bfhŸif mikí«. kÅjts nk«gh£L
mik¢r® bghW¥ng‰wJ Kjš ngá tU« ng¢RfS«
eilKiwfS« e«ã¡ifaË¥gitahf ïšiy.
ïj‰F K‹d® njáa¡ fšÉ¡ bfhŸif
tF¡f¥g£l tuyh‰iw¤ âU¥ã¥ gh®¥gJ
gaDilajhfïU¡F«.
ÉLjiy¡F ã‹ _‹W K¡»a¡ FG¡fŸ
mik¡f¥g£ld. 1948š gšfiy¡fHf¡ fšÉ g‰¿
M Œ ª â l l h ¡ l ® v ° . ï u h j h » U Z z ‹
jiyikÆY«, 1956š ïilÃiy¡ fšÉ g‰¿
m¿¡if mË¡f lh¡l® V.ïyZkzrhÄ KjÈah®
jiyikÆY«, mid¤JÃiy¡ fšÉ g‰¿ ÉÇthd
m¿¡if nt©o lh¡l® o.v°.nfh¤jhÇ
jiyikÆY« mik¡f¥g£l¡ FG¡fËš e«
eh£L¡ fšÉahs®fŸ jÉu cyf¥ òfœ bg‰w
g‹dh£L¡ fšÉahs®fS« cW¥ãd®fshf
ïUªJ fhŒjš, ct¤jÈ‹¿ eh£o‹ fšÉ ey«
áwªnjh§f ÓÇa gÇªJiufis mË¤jd®. _‹W
m¿¡iffS« ghuhSk‹w¤âš Éthâ¡f¥g£ld.
nfh¤jhÇ fšÉ¡ FG njáa¡ fšÉ¡ bfhŸif
c U t h ¡ f ¥ g l n t © o a j ‹ m t á a ¤ i j
tÈíW¤âíJl‹ mj‰fhd tu«òfisí«
vL¤Jiu¤jJ.
mj‹ mo¥gilÆš Kjš njáa¡ fšÉ¡ bfhŸif
1968š ehlhSk‹w« ïa‰¿aJ. m‹W eh£o‹
e L e h a f ¥ ã u ¢ r i d a h f ï U ª j n j á a
xUik¥gh£oid ika¥gL¤âí«, muáaš r£l«
tÈíW¤âa kj¢ rh®ã‹ik, m¿Éaš kd¥gh‹ik,
rkÚâÆ‹ mo¥gilÆY« m¡bfhŸif mikªjJ.
xUik¥gh£il¡ Fiy¥gJ kjbt¿na. Mdhš
m¡bfhŸif tÈíW¤âa K«bkhÊ¤ â£l«
xUik¥gh£oid¡ bfhzuhJ v‹gJ nghf¥ nghf¤
bjÇa tªjJ. beU¡fo Ãiy m¿É¡f¥g£l ã‹
fšÉ khÃy¥ g£oaÈÅ‹W bghJ¥g£oaY¡F
kh‰w¥g£lJ. jÄœehL ngh‹w khÃy§fËš
ãÇÉidthj r¡âfS¡F fšÉÆ‹ ÛJŸs
ãoia¤ js®¤jnt ï«Koî v‹W Ia¥gl
fhuz§fŸc©L.
1984š M£á¡F tªj uhé› fhªâ ïªâahit cyf
msÉš m¿î tšyurh¡f nt©L« v‹W
ÉU«ãdh®. ekJ fšÉKiw ï¥gÂÆid¢
brŒíkh v‹W Ia¥g£lh®. ÉLjiy¡F¥ ã‹
fšÉÆ‹ Ãiyia MŒªâl mik¡f¥g£l FG,
nknah ïªâah g‰¿ vGâa üiy¥ ngh‹nw ïªâa¡
fšÉKiwÆ‹ njhšÉfis¥ g£oaÈ£L
ÉLjiy¡F¥ ã‹ vªj K‹nd‰wK« ïšiy
v‹gij¥ngh‹wxUnjh‰w¤ijc©lh¡»aJ.
fšÉ¡F¢ rthš v‹w m›t¿¡if btË¥
gilahf¤ njhšÉfis V‰wj‰fhf ghuh£l¥
bg‰wJ. mj‹ Kjš ãuâia¥ bgwî«, bjhl®ªJ
eilbg‰w bjhiy¡fh£á Éthj¤âš g§F
bfhŸS« thŒ¥ãidí« eh‹ bg‰nw‹.
m›t¿¡ifÆ‹ mo¥gilÆš mikªj 1986 njáa
fšÉ¡ bfhŸif murhš midt®¡F« fšÉ
mË¡f ïayhbjdî«, gFâ neu¥ gÆ‰á bgwhj
M á Ç a ® f i s ¡ b f h © L g Ÿ Ë b r š y h ¡
FHªijfS¡F¡ fšÉ mË¡fî«, gŸËfŸ Ówhf
eilbgWtij cWâ brŒa x›bthU »uhk¤âY«
k ¡ f Ÿ f © f h Â ¥ ò ¡ F G ¡ f Ÿ ï a § f
nt©Lbk‹W« gÇªJiu¤jJ. nkY« gŸËfËš
òâa bjhÊšE£g trâfŸ bfh©L f‰ã¤jiy
nk«gL¤jî« tÈíW¤âaJ. M£á kh¿aJ«
muáaÈš ïUªJ fšÉia
KGikahf¥ ãÇ¡f KoahJ.
mnj rka«, mj‹ å¢ir¡
f£L¥gL¤J« eilKiwfis
cŸsl¡»ajhf¡ fšÉ¡ bfhŸif
ïU¡f nt©L«.
- r.Ó.ïuh#nfhghy‹
2 kÅj cÇikfS¡fhd FHªijfË‹ Fuš 73

ï¡bfhŸifÆid¢ Óuik¡f KobtL¡f
M¢rh®ah ïuhk_®¤â jiyikÆš xU FG 1989š
mik¡f¥g£lJ. fšÉ mË¥ãš muá‹ g§»id¤
j£o¡ fÊ¡f K‰gL¤j¡Tlhbj‹W fUâa FG
bghJ¥ gŸËfis nk«gL¤j tÈíW¤âaJ. 1989
njáa¡ fšÉ¡ bfhŸif mâf kh‰wÄšyhJ
mikªjJ.
1991š cyft§»Æ‹ K‹Ka‰áÆš I.eh.É‹
Jiz ÃWtd§fSl‹ ïizªJ mid¤J
eh£L¤ jiyt®fS« n#h«oah‹ efÇš To
2000-¡FŸ midt®¡F« fšÉ ãufld«
btËÆl¥g£lJ. ïJ Iªjh« tF¥ò tiuÆnyna
f£lha¡ fšÉ v‹w xU Ú®¤j¡ fšÉ¤ â£l«. mnj
rka¤âš euá«kuh› muá‰F btËÆÈUªJ
Mjuî bfhL¤J tªj ïlJrhÇ mik¥òfŸ
c‹Å»UZz‹ tH¡»š c¢rÚâk‹w« mË¤j¤
Ô®¥ig brašgL¤j t‰òW¤âd. mt‰¿‹ Éisî
1992njáa¡fšÉ¡bfhŸif.
ït‰¿Å‹W m¿tJ x›bthU njáa¡ fšÉ¡
bfhŸifí« xU ca®k£l¡ FGÉ‹ gÇªJiufis
mo¥gilahf¡ bfh©nl cUth¡f¥g£lJ.
ï«Kiw v¡FGî« mik¡f¥glhJ, j‹Å¢irahf
e L t z u R ï « K a ‰ á Æ š < L g £ L Ÿ s J
Éa¥ã‰FÇajšy. gy bfhŸif KoîfS« tšYe®
FG¡fŸ mik¤J m¿ahnj vL¡f¥gLtJl‹
mid¤J fšÉ, fyh¢rhu mik¥òfS¡F«
ïªJ¤th bjhl®òilat®fis¤ jiyt®fshfî«,
cW¥ãd®fshfî«ÃaÄ¤JtU»‹wJ.
muR j‹ kdij¤ âwªJ fh£lhj bghGJ flªj
Xuh©oš muR, K¡»akhf kÅjts nk«gh£L
mik¢rÇ‹ ng¢RfS«, brašghLfS«jh‹ ek¡F
btË¢ r¤ij¤ jUtd. mt‰iw¥ gh®¡F§fhš
m¢rK« ftiyí« jh‹ e«ik nk‰bfhŸ»‹wd.
ãŸisah®, f‹Å¤jhŒ ngh‹wt‰¿‰F ãujk®
mË¤j m¿Éaš És¡f§fS« e« khztiu
áªâ¡F« âwd‰wt®fshf cUth¡»ÉLnkh v‹W
Iíw¤ njh‹W»‹wJ. ïªJ¤th f©nzh£l¤âš
tuyhW« f‰ã¡f¥gL«. fšÉ¡ bfhŸifiaÉl
fšÉÆ‹ cŸsl¡f¤âš brŒa¥gL« kh‰w§fŸ
muáaš r£l« TW« mw¤â‰F Ku©g£L
ïUªjhš Éa¥ãšiy. fšÉ, bghJ¥g£oaÈš
ïU¥gjhš khÃy muR mjÅ‹W ntWgl Ãiwªj
cWânt©L«.
»uhk ÃiyÆÅ‹W njáa msÉš Éthj§fŸ
el¤j â£lÄl¥g£LŸsJ. ã‹d® btËÆl¥gL«
fšÉ¡ bfhŸif k¡fË‹ ÉU¥g§fis
mobah‰¿¤ jh‹ cUth¡f¥g£LŸsJ v‹W
T¿dhš mij kW¡f Koíkh? fU¤J¡nfhuš
v‹w bgaÇš ÉL¡f¥g£LŸs Édh¡fŸ Vndh
jhndh v‹w KiwÆš mikªJŸsd. áy
É d h ¡ f Ÿ v â ® g h ® ¡ F « É i l i a
cŸsl¡»ajhfî« ïU¡»‹wd. Kjš nfŸÉna
c§fŸ FHªijÆ‹ juk‰w brašgh£o‰F¡
fhuz«v‹dv‹gJjh‹.
FHªijÆ‹ brašghL juk‰wJ v‹W K‹T£ona
Ô®khÅ¡f¥g£lijna fh£L»‹wJ. k‰bwhU
nfŸÉ, ïu©lh« tF¥òfS¡F m®¥gÂ¥ò Ä¡f
M á Ç a ® f Ÿ n j i t a h v D « b g h G J k ‰ w
t F ¥ ò f Ë ‹ M á Ç a ® f S ¡ F m ® ¥ g Â ¥ ò
njitÆšiynah v‹W Ãid¡f¤ njh‹W»‹wJ.
bjhl¡f ÃiyÆš v¤jid bkhÊfis tH§fyh«
v‹whš x‹¿‰F nk‰g£l bkhÊfŸ tH§fyh«
v‹wÃid¥òbtËÆl¥gL»‹wJ.
bjhl¡f¡fšÉÆš r®t njr¡ T£LwÉ‰F
rh¤âaKŸs TWfŸ ahit v‹w Édh m‹Åa
Kjä£il tunt‰F« v©z« ïU¥gij
btË¥gL¤J»‹wJ. jÅah®-bghJ¤ Jiw¡
T£Lwî¡fhd rh¤âa¡TWfŸ v‹d v‹w
É d h É ‰ F « m ¤ j i f a T £ L w i t m u R
ÉU«òtjhf¤bjÇa¥gL¤J»‹wJ.
g¤jh« tF¥ò¤ nj®î u¤J f‰wš ju¤ij¡
Fiw¤JŸsjh v‹w Édh Û©L« nj®it¡
f£lha¥gL¤j nt©L« v‹w muá‹ ÉU¥g¤ij
btË¥gL¤J»‹wJ. muáaÈš ïUªJ fšÉia
KGikahf¥ ãÇ¡f KoahJ. mnj rka«, mj‹
å ¢ i r ¡ f £ L ¥ g L ¤ J « e i l K i w f i s
cŸsl¡»ajhf¡ fšÉ¡ bfhŸif ïU¡f
nt©L«.
khÃy§fË‹ cÇikfŸ cWâ brŒa¥gl nt©L«.
beU¡fo fhy¤âš bghJ¥g£oaY¡F kh‰w¥g£l
fšÉ Û©L« khÃy¥ g£oaY¡F¡ bfhzu
nt©L«. Kªija njáa¡ fšÉ¡ bfhŸiffS«,
fšÉ cÇik¢ r£lK« jU« ghl« ntWghLfŸ
Ãiwªj e« eh£oš ehL KGik¡F« xnu fšÉ¡
bfhŸifv¥gaidí«juhJv‹gnjMF«.
e‹¿: òâa MáÇa‹.
3kÅj cÇikfS¡fhd FHªijfË‹ Fuš 73

fšÉ v‹gJ xU âÂ¡f¥g£l m¿ahik
V‰ghLjh‹” v‹»wh® neh« nrh«°». òâa
“fšÉ¡ bfhŸifia cUth¡Ftâš k¤âa
muá‹ mQFKiw ï¥go¤jh‹ ïU¡»wJ. òâa
fšÉ¡ bfhŸifia cUth¡FtJ F¿¤J
Éthâ¥gj‹ xU gFâahf k¤âa muá‹ kÅj ts
nk«gh£L¤ Jiw mik¢rf« áy Mtz§fis
ïiza¤âš gânt‰¿íŸsJ. Mdhš, mªj
Mtz§fŸ xU “Éthj¤â‰fhd m¿¡if¡FÇa”
tot¤âš ïšiy. mik¢rf« btËÆ£LŸs “òâa
fšÉ¡ bfhŸif” v‹w jiy¥ãyhd Mtz¤âš,
'ïiz¥ò-1'v‹wgFânr®¡f¥g£LŸsJ.
“ g Ÿ Ë ¡ f š É b j h l ® g h d b f h Ÿ i f
Mnyhrid¡fhd fU¤JfS« nfŸÉfS«” v‹w
jiy¥ãš mªj ïiz¥ò nr®¡f¥g£LŸsJ.
yh, 1968,
1986 M»a M©LfË‹ fšÉ¡ bfhŸiffis
mo¥gilahf¡ bfh©nlh, 1992M« M©o‹
âU¤j¥g£l bfhŸiffis mo¥gilahf¡
bfh©nlh cUth¡f¥g£l vªjbthU nfh£gh£L
m«r§fS« mâš ïšiyba‹gJ bjÇatU»wJ.
mªj¡ bfhŸiffis¢ brašgL¤Jtâš ïUªj
gy«, gyåd« M»at‰iw¡ f©l¿ªjjhfnth,
m j d o ¥ g i l Æ š v â ® f h y ¤ â £ l ¤ i j
tF¥gj‰fhd Mnyhridia K‹it¥gjhfnth
mJ ïšiy v‹gJ« bjÇatU»wJ. Kªija
bfhŸiffŸ, mUfik¥ gŸË v‹w nfh£gh£o‹
mo¥gilÆš bghJ¥gŸË Kiw v‹gij¢ rh®ªJ
xU njáa fšÉKiwia¡ f£LtJ v‹gij
cWâ¥gL¤Jtj‰fhd murik¥ò rhrd kâ¥òfËš
cUth¡f¥g£ld v‹gJ ek¡F¤ bjÇí«. ïJ
bgU« kâ¥ig¥ bg‰w fšÉ Miza« (nfh¤jhÇ
Miza«) gÇªJiu¤jj‹ mo¥gilÆY«, njáa
fšÉ¡ bfhŸifia (NEPRC) MŒî brŒa
m i k ¡ f ¥ g £ l M Œ î ¡ F G t h š
vL¤Jiu¡f¥g£lj‹ mo¥gilÆY« ïJ
cUth¡f¥g£lJ.
Mtz§fËš F¿¥ãl¥g£LŸs fU¤JfS«,
vG¥g¥g£LŸs nfŸÉfS« xU òâa fšÉ¡
bfhŸif¡fhd f©nzh£l m¿¡if vijí«
(http://mhrd.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/upl
oad_document/Themes_questions_SE.pdf)
Mtz¤ij ftdkhf MuhŒªJ gh®¤jhš
murik¥ò rhrd kâ¥òfË‹ mo¥gilÆn
K‹it¡fÉšiy. fšÉ v‹w fs¤âš j‰nghJ
Ãyî»w V‰w¤jhœîfŸ, ghFghLfŸ, rk¤Jtk‰w
ÃiyikfŸ M»at‰iw ïªj Mtz§fŸ
f U ¤ â š b f h Ÿ s É š i y . f š É ¤ J i w
jÅah®kakh¡f¥gLtJ, t®¤jfkakh¡f¥gLtJ,
fšÉ xU É‰gid¢ ru¡fhf kh‰w¥gLtJ M»a
ãu¢ridfŸ F¿¤J« ïªj Mtz§fŸ
MuhaÉšiy. xU g¡f¤âš fšÉ¡fhd thŒ¥ò,
Ãiyahdj‹ik, ju« M»at‰¿Y«, ï‹bdhU
g¡f¤âš fšÉÆ‹ cŸsl¡f§fŸ, MáÇa®
fšÉ¡fhd msînfhšfŸ, thŒ¥òfËš rkÃiy
M»a m«r§fËY«, mid¤â‰F« nkyhf
v â ® f h y ¤ â š x U r k ¤ J t r K j h a ¤ i j
cUth¡Ftj‰fhf murik¥ò rhrd¤â‹
K‹DiuÆš bgh¿¡f¥g£LŸs mo¥gilahd
kh©òfis Ãiyeh£Ltj‰fhd r_f Úâ M»a
m«r§fËY« j‰nghija fšÉKiw vâ®bfhŸ»w
mo¥gilahd ãu¢ridfis ifahŸtj‰F,
“v¤jifa njáa fšÉKiwia¡ f£lik¥gJ”
v‹w ikakhd nfŸÉ¡F ÉilaË¥gj‰fhd
f©nzh£lbkJî« j‰nghija Mtz§fË‹
fU¤JfËY«,nfŸÉfËY«ïšiy.
gŸË¡fšÉ¡fhd bfhŸif¡ fyªjhŒî
Mtz¤âš gŸË¡ fšÉ¤ bjhl®ghd 13
jiy¥òfËš fU¤JfŸ Tw¥g£LŸsd. m¤Jl‹,
vâ®gh®¡f¥g£l gâšfis¡ nfhU« nfŸÉfS«
vG¥g¥g£LŸsd. mt‰iw ftdkhf MuhŒªjhš
fšÉia¤ jÅah®kakh¡Fjš, fšÉÆš muR -
j Å a h ® T £ L ( P P P ) M » a t ‰ i w ¢
brašgL¤Jtj‰F V‰w â£lt£lkhd gâšfis
t u t i H ¡ F « t i f Æ n y n a n f Ÿ É f Ÿ
jahÇ¡f¥g£oU¥gij¡ fhzyh«. ïij¤jh‹
“ c Ÿ s l ¡ f c ‰ g ¤ â ” v ‹ w ã u g y k h d
th®¤ijfshš F¿¥ã£lh® neh« nrh«°». eåd
jhuhska brašâ£l¤ij K‹bdL¤J¢
brštj‰fhf ï›thW “cŸsl¡f c‰g¤â”
brŒa¥gL»wJv‹wh®mt®.
vL¤J¡fh£lhf, 'bjhl¡f¡ fšÉÆš f‰wš
âw‹fis cWâ¥gL¤Jjš' v‹w KjyhtJ
jiy¥ã‹ Ñœ “gŸËfËš c§fŸ FHªijfË‹
brašghL nkhrkhf ïU¥gj‰fhd fhuz§fshf
Ú§fŸ v‹d Ãid¡»Ö®fŸ,” v‹w nfŸÉ
òâa fšÉ¡ bfhŸifia¡
f£Lil¤jš -lh¡l®. ÃuŠrdhuh¤ah

it¡f¥g£LŸsJ (g¡f« 4). muR¥ gŸËfŸ
nkhrkhf brašgL»‹wd v‹w fU¤ij
K‹T£ona cUth¡»¡bfh©L ïªj¡ nfŸÉ
it¡f¥g£LŸsJ. bg‰nwh®fËlÄUªJ«, ÉÇthd
r_f¡ fs¤âÈUªJ« muR¥ gŸËfŸ rÇahf
b r a š g l É š i y v ‹ w F ¿ ¥ g h d g â i y
t u t i H ¡ F « t i f Æ š , m o ¥ g i l Æ š
MáÇa®fis¡ F¿it¡»w tifÆš ïªj¡ nfŸÉ
cUth¡f¥g£LŸsJ. 'eLÃiy¥ gŸËfŸ k‰W«
c a ® Ã i y ¥ g Ÿ Ë f Ë ‹ b r a š g u ¥ i g
ÉÇîgL¤Jjš' v‹w jiy¥ã‹ Ñœ muR -jÅah®
T£il neuoahf K‹bkhÊa¡Toa F¿¥ghd
nfŸÉ nf£f¥g£LŸsJ. “ïªj k£l§fËš gŸË¡
fšÉia ÉÇîgL¤j muR - jÅah® T£L ” v‹gJ
gaDŸsjhf ïU¡Fkh,” v‹gnj mªj¡ nfŸÉ
(g¡f«6).
Äfî« ftiyaË¡F« m«r« v‹dbtÅš, ïªj
Mtz¤â‹ gy ïl§fËš, MáÇa®fË‹
brašgh£il kâ¥ãL« nfŸÉfŸ âU«g¤ âU«g¡
nf£f¥g£LŸsd v‹gJjh‹. “brašgL mšyJ
mÊªJ ngh” v‹w nfh£gh£il âÂ¡f KaY«
cyf t§» k‰W« fh®¥gnu£ cyf¤â‹
brašâ£l¤ij t‰òW¤J« tifÆnyna mªj¡
n f Ÿ É f Ÿ v G ¥ g ¥ g £ L Ÿ s d . g F â n e u
MáÇa®fisí«, x¥gªjKiw MáÇa®fisí«
òwthrš tÊahf fšÉKiw¡FŸ bfh©LtUtnj
mªj brašâ£l«. mj‰fhf ekJ murik¥ò
rhrd¤â‹ cŸsh®ªj nfh£ghlh»a r_f¥
ghJfh¥ò v‹w fU¤jh¡fnk xÊ¤J¡f£l¥
gL»wJ.
x£Lbkh¤j¤âš, ïªj Mtz¤ij Äf¡ ftdkhf
MuhŒ»wnghJ, fšÉKiwia rªij r¡âfS¡F¤
âwªJÉL»w, gŸËfis Ã®t»¥gâš bgU«
fh®¥gnu£ ÃWtd§fis¡ bfh©LtU»w
â£lÄ£l Ka‰áahfnt k¤âa muR ïªj
e l t o ¡ i f i a n k ‰ b f h © L Ÿ s J v ‹ g J
bjËthf¤ bjÇ»wJ. rk¤Jt«, r_f Úâ, rkÚâ
M » a m u r i k ¥ ò r h r d ¤ â ‹ i k a k h d
y£áa§fis mo¥gilahf¡ bfh©l njáa
fšÉ¡ bfhŸif F¿¤j xU Éthj¤â‰fhd
js¤ij mik¥gj‰fhd bjhiyneh¡F ïªj
Mtz¤âš ïšiy. ïªâa murik¥ò rhrd¤â‹
K‹DiuÆš bgh¿¡f¥g£LŸs K‰ngh¡fhd,
k j ¢ r h ® g ‰ w , m ¿ É a š ó ® t k h d ,
#dehaf¥ó®tkhd kh©òfis m¥òw¥gL¤â
É£L mªj ïl¤âš gHikthj áªjidfisí«
bfhŸiffisí« ÃiyÃW¤J»w ÉÇthd braš
â£l« k¤âa muR¡F ïU¥gij vt® xUtU«
f©l¿a Koí«. òâa fšÉ¡ bfhŸifia
cUth¡FtJ v‹w f©nzh£l¤âš ã‹tU«
nfŸÉfis vG¥ã mit F¿¤j Éthj§fis
el¤jnt©oamtáa¤njitV‰g£oU¡»wJ:
1. mid¤J¡ FHªijfS¡F« rkkhd, jukhd
fšÉia cWâ¥gL¤J»w mUfikªj
bghJ¥gŸË v‹w nfh£gh£il mo¥gilahf¡
bfh©l xU njáa¡ fšÉ Kiwia¡
f£lik¥gj‰fhd mo¤jskhf vJ ïU¡f
nt©L«?
2. f š É i a x U r K j h a c i l i k a h f ¡
fUJtj‰F khwhf, j‰nghJ eilbgW«
jÅah®kakh¡fš, t®¤jfkakh¡fš, fšÉia
É‰gid¢ ru¡fh¡Fjš v‹w ngh¡if v›thW
eh«vâ®bfhŸtJ?
3. jdJ Fok¡fŸ midtU¡F« r_f Úâia
cWâ¥gL¤J»w murik¥ò rhrd¤â‹
ikakhd kh©òfis mo¥gilahf¡ bfh©l
x U k Å j n e a « Ä ¡ f , r k ¤ J t k h d
rKjha¤ij¡ f£Ltj‰F fšÉ Kiw v¥go
cjtKoí«?
4. g‹ik¤Jt«, gy bkhÊfŸ, gy kj§fŸ, gy
g©ghLfŸ v‹w cŸsl¡f¤âš Fok¡fŸ
midtÇilna kj ešÈz¡f«, njáa
x U i k ¥ g h L , x ‰ W i k M » a t ‰ i w
K‹bdL¤J¢ bršY« tifÆš gŸËfËš
v¥go¥g£l cŸsl¡f§fŸ f‰ã¡f¥gl
nt©L«?
5. n j r ¤ â ‹ v â ® g h ® ¥ ò f i s ã u â g È ¤ j
ÉLjiy¥ nghuh£l¤â‹ Éisthf cUthd,
murik¥ò rhrd¤âš tÈíW¤j¥g£LŸs xU
nrhõÈr, kj¢rh®g‰w, #dehaf, ca®
j‹dhSik bfh©l Foauir¡ f£LtâY«,
jdJ Fok¡fŸ midtU¡F« r_f Úâia,
b g h U s h j h u Ú â i a , m u á a š Ú â i a
cWâ¥gL¤JtâY« fšÉKiw vªj msÉ‰F
áw¥ghf¥g§fË¡fKoí«?
6. thá¤jš, vGJjš, v©fis tÇir¥gL¤Jjš
v‹gnjhL fšÉia¢ RU¡»Élhkš, rKjha
kh‰w« v‹w Äf¥ bgÇa braY¡fhd fUÉahf
fšÉiaeh«v¥go¥ga‹gL¤j¥ngh»nwh«?
(f£Liuahs® bg§fqUÉš cŸs njáa r£l¥
gšfiy¡fHf¤â‹, FHªijfŸ k‰W« r£l§fŸ
ika¤â‹, Óuhd, rk¤Jtkhd, jukhd fšÉ¤â£l
jiyt®)

uáaš - bghUshjhu kh‰w« v‹gJ, xU
r_f¤â‹ mid¤J¤ js§fËY«mjd¡F mDTykhd muáaš k‰W«
b g h U s h j h u j h ¡ f ¤ i j V ‰ g L ¤ â ¤
j‹ta¥gL¤J«. moik¢ r_f«, Ãy¥ãuò¤Jt¢
r_f«, 15M« ü‰wh©L Kjš gy tot§fËš
cyhtU« KjyhË¤Jt¢ r_f«tiu mid¤âY«
ïj‰fhd rh‹Wfis¥ gh®¡fyh«. c‰g¤â Kiw
k‰W« mj‹ ïašòfŸ, r_f¤â‹ x›bthU
mik¥ãY« jdJ Fz§fis x‹¿iz¡F«.
Ã y ¥ ã u ò ¤ J t r _ f ¤ â ‹ ã ‹ ò y k h f î «
T£lhËahfî« ïUªj f¤njhÈ¡f kjbe¿fS¡F
vâuhf, muáaš - bghUshjhu kh‰w¤â‰F V‰g
cUthd ¥buhl°l©£ ãÇî, KjyhË¤Jt
mik¥ã‹ j‹ikfis cŸth§»aij kh¡°
b t ¥ g ® , v D « ü È š b j Ë t h f
vL¤J¡fh£oíŸsh®. ï¥go muáaš - bghUshjhu
kh‰w« r_f¤â‹ mik¥ò¡fshd kj«, FL«g«,
fšÉ, fyh¢rhu« vd všyht‰¿Y« jdJ
ïašãidÃiyahf¥gâa¢brŒ»wJ.
ïªâahÉ‹ muáaš - bghUshjhu kh‰w«
R j ª â u ¤ â ‰ F ¥ ã ‹ ï ª â a h b g h U s h j h u
K‹nd‰w¤ij¤ ö©L« tifÆš ‘Mixed
Economy’ vd¥gL« gštif bghUshjhu
ïašòfis ïiz¤j muáaš - bghUshjhu
bfhŸifia¥ ã‹g‰¿aJ. ïj‹ mo¥gilÆš,
muR k‰W« jÅah® Kjä£o‹ thÆyhf¥ gšntW
bjhÊ‰rhiyfŸ ÃWt¥g£L, bghUshjhu
K‹nd‰w¥ ghijÆš gaÂ¤njh«. ï¥go¥g£l
mik¥ãš, muR K¡»a g§F t»¤jhY« jÅah®
ÃWtd§fŸ k‰W« mj‹ Kjä£il nk«gL¤J«
áw¥ò m«r§fŸ bfh©lnj ïªj muáaš
bghUshjhu«. jÅah® iffŸ tYtilaî«, ïªj¡
b f h Ÿ i f Æ ‹ K u © f Ÿ n k n y h § f ,
cyf¥bghUshjhu beU¡foÆ‹ ã‹òy¤âš
ïªâah òâa jhuhska¡ bfhŸifia 1991ïš
ã‹g‰w¤bjhl§»aJ.
òâa jhuhskathj« v‹gJ eilKiwÆš,
Structural Adjustment Programme (SAP) vd¥gL«
muáaš - bghUshjhu¡ f£lik¥ig¢ Óuik¡F«
brašâ£lkhf¡ fsÄw¡f¥gL»wJ. ïªj¢
Óuik¡F« gÂÆ‹ K¡»a neh¡f« muá‹ bghJ
tUkhd¥ g‰wh¡Fiwia (Fiscal Deficit)
f£L¥gL¤Jjš, nkY« mij K‰¿Y« ngh¡Ftnj
MF«. ïj‹ mo¥gilÆš muá‹ bryîfis¡
f£L¥gL¤J« Ka‰áÆš, r_f nk«gh£o‰fhd
bryÉd« F¿it¡f¥ gL»wJ. nkY« ïªj
kh‰w¤âdhš V‰gL« FiwghLfS¡F kUªjhf
jÅah®ka«K‹ÅW¤j¥gL»wJ.
17M« ü‰wh©oš cUthd jhuhsthj¡
b f h Ÿ i f ¡ F « , 1 9 7 0 K j š c y b f § F «
mkšgL¤j¥g£L tU« òâa jhuhsthj¡
b f h Ÿ i f ¡ F k h d n t W g h £ i l m ¿ t J
K¡»akhF«.
giHa jhuhsthj« jÅkÅjid muá‹ jiypL
ï‹¿¢ brašgLtj‰fhd KG¢Rjªâu¤ij¥
n g Q » w J . j Å k Å j ¤ â w D ¡ F m u á ‹
jiyp£il xU jilahf¡ fUJ« ï¡bfhŸif,
muá‹ g§if¤ jÅkÅj Ka‰áÆÈUªJ Éy¡»,
muR brašgh£L všiyia¢ RU¡», jÅkÅj‹
k‰W« jÅahU¡fhd všiyia ÉÇîgL¤J»wJ.
Mdhš òâa jhuhsthj« ïnj bfhŸiffis
K‹ÅW¤â muá‹ brašghL v‹gJ jÅkÅj
Ka‰áÆš jiypL ïšyhkš ïU¥gJ k£Lk‹¿,
v § b f š y h « j Å a h U ¡ f h d r ª i j
cUthfÉšiynah m§bfšyh« j‹ mâfhu¤ij¥
g a ‹ g L ¤ â ¢ r ª i j c U t h ¡ f ¤ â ‰ f h d
mo¤js¤ij munr V‰gL¤j nt©L«. ï›thW
muá‹ braš¥gh£il¥ giHa jhuhsthj¤âš
v â ® k i w a h f î « ò â a j h u h s t h j ¤ â š
M¡fó®tkhfî«fhzKo»wJ.
ïj‹ btË¥ghlhfnt, flªj 20 M©Lfshf,
ï¡bfhŸifia¥ ã‹g‰W« mid¤J ehLfËY«,
r _ f n k « g h £ o ‰ f h d f š É , k U ¤ J t «
ngh‹wt‰¿š Ãâ xâ¡ÑL FiwªJ tU« ngh¡if¥
gh®¡f Ko»wJ. ïj‹ _y«, kiwKfkhf¤
jÅahU¡fhd rªijia muR cUth¡» tUtij¥
òÇªJbfhŸsKo»wJ.
jÄHfK« òâa bghUshjhukaK«
ï ª â a m u á a È š , k h Ã y § f S ¡ F v d
j‹Å¢irahd muáaš - bghUshjhu Ãiy¥ghL
jÅah® kakhF« bjhl¡f¥
gŸËfŸ - v°.É. ehuhaz‹

v‹gJ »ilahJ. jÄœeh£oY« eLt© muá‹
brašgh£o‰F V‰g âKf, mâKf M£áÆš òâa
jhuhsthj¡ bfhŸiffŸ brašgL¤j¥g£L
tU»‹wd. bghJk¡fS¡fhf¥ gy ïytr¤
â£l§fis¢ brašgL¤â tU« âuhÉl¡ f£áfŸ,
Äfî« jªâukhf¤ jÅahU¡fhd jdJ nritia¢
brŒJ tU»wJ. ï‹iwa jÄHf¤âš, muR¥
gŸËfËš go¥gJ k‰W« muR kU¤Jt
kidfS¡F¢ brštJ v‹gij Äfî« ju« jhœªj
brayhf¡ fUj¡Toa bghJ¡ fU¤ij cUth¡F«,
eLt© muá‹ braiy Äf¢ br«ikahf¤
âuhÉl¡ f£áfS« MjÇ¤J¢ brŒJ tU»‹wd.
ïj‹ btË¥ghlhf muR¥ gŸËfS« muR
kU¤JtkidfS« ï‹W guhkÇ¥ò ï‹¿, Ãâ¥
g‰wh¡Fiw fhuzkhf ju« ïHªJ, jÅahU¡fhd
gu¥gsitÉÇîgL¤â¡bfh©oU¡»‹wd.
jÄHf¤âš jÅahU¡fhd ïl¥gu¥ò, flªj 20
M©Lfshf ÉÇtilªJ tUtijí«, mj‰fhd
muá‹ kiwKf¢ brašgh£ilí« Äf¤ bjËthf¡
fhzKo»wJ. 1990M« M©o‰F¥ ãwF r_f
nk«gh£o‰fhd Ãâ xJ¡Ñ£oš m»y ïªâa
msÉš V‰g£l bjhŒit¤ jÄHf¤âY« fhz
Ko»wJ.
r_f nk«gh£o‰fhd ÃâxJ¡ÑL rjÉ»j«
(Social Sector Expenditure) (jÄHf«)
òâa bghUshjhu¡ bfhŸifÆ‹ thÆyhf
V ‰ g £ L Ÿ s r _ f
V ‰ w j h œ î ,
n t i y Æ ‹ i k ,
Éiythá ca®î ngh‹w
r_f¢ Ó®nfLfSl‹,
fšÉ, kU¤Jt« ngh‹w
J i w f Ë š å œ ¢ á
m i l ª J t U «
ÃâxJ¡Ñ£o‹ ngh¡F,
tU« fhy§fËš r_f
nk«ghL k‰W« r_f
Úâ¡fhd muáaÈš
Äf¥bgU« rthyhf
ïU¡F«. Çr®› t§»Æ‹ j‰nghija òŸËÉtu«
_ y « j Ä H f ¤ â š r _ f n k « g h £ o ‰ f h d
ÃâxJ¡Ñ£o‹ É»j« Ñœneh¡»¢ bršY«
Ãiyia¡ fhzKo»wJ. ïj‹ fhuzkhf¡
fšÉ¡fhd Ãâ xJ¡Ñ£oY« m©ik¡ fhy§fËš
V‰g£LtU«kh‰w¤ij¥gh®¡fKo»wJ.
bkh¤j¢ bryÉš fšÉ¡fhd bryÉ‹
rjÉ»j«(jÄHf«)
ïJ kiwKfkhf¤
j Å a h U ¡ f h d
rªijia¡ fšÉ¤
j s ¤ â š C ¡ F
É¥gJ MF«. ïªj
Ã â ¡ F i w ¥ ã ‹
Éisthf bjhl¡f¡
fšÉÆš murh§f¥
gŸËfË‹ É»j«,
khzt® nr®¡if É»j«, MáÇa® Ãakd« k‰W« gŸË
trâfËš, bgU« Ó®Fiyî V‰g£L k¡fŸ jhkhfnt
jÅah®¥ gŸËfis neh¡»¢ bršY« Ãiy¡F
Msh¡f¥gL»‹wd®. ï¥goahf¥ òâa jhuhskathj
rha‰TWfis eh« jÄHf¤ bjhl¡f¡fšÉÆš
fhzKo»wJ.
bjhl¡f¡ fšÉÆš jÅah® gŸËfŸ
1990fS¡F K‹ò jÄHf¤âš bjhl¡f¡ fšÉÆš
jÅah®¥ gŸËfŸ Äf¢á¿a msÉš ïUªjd. rhâ -
t®¡f ntWghLfŸ ïUªjnghâY« murh§f¡
fšÉ¡Tl§fŸ bgU«ghyhd khzt®fis
x‹¿iz¡F« ika¥òŸËfshf ïUªjd. Mdhš
1990fS¡F¥ ãwF r_f¤âš ÃyÉ tU« rhâa - t®¡f
ntWghLfis Äf¤ bjËthf fšÉ¢rhiyfŸ
ãuâgÈ¡»‹wd. ï‹W murh§f¡ fšÉ¡Tl§fŸ
v‹gd jÈ¤ k‰W« ã‰gL¤j¥g£l ãÇÉš cŸs
mo¤j£L k¡fË‹ ïl« v‹nw m¿a¥gL»wJ. gy
neu§fËšït®fS«ïªjfšÉ¢rªijÆ‹N£rk¤âš
á¡»¤ jkJ thœÃiy nk«gL« v‹w e«ã¡ifÆš
jÅah®fšÉ¢rhiyfisneh¡»¢brš»‹wd®.
muR k‰W« jÅah® bjhl¡f¥ gŸËfË‹
rjÉ»j« (jÄHf«)
tUl« bkh¤j¥
g§Ñ£oš r_f
nk«gh£o‰fhd
xJ¡ÑL (%)
1990-91 45.1
1995-96 41.1
2000-01 39.4
2005-06 36.9
2010-11 40.2
2014-15 (BE) 37.1
Mjhu« : Çr®› t§» (2015; 124)
Mjhu«: NUEPA (2002-14)
Mjhu« : Çr®› t§» (2015; 118)
tUl« bryî (%)
2000-01 18
2005-06 13.6
2010-11 15.2
2014-15 ( BE) 14.2
t U l « m uR ¥ g Ÿ Ë f Ÿ (% ) j Å a h®¥g Ÿ Ë f Ÿ (% )
2002-03 74.2 25.8
2003-04 72.3 27.7
2004-05 70.7 29.3
2005-06 66.96 33.04
2006-07 67.01 32.99
2007-08 66.27 33.71
2008-09 65.75 34.25
2009-10 65.44 34.56
2010-11 65.47 34.53
2011- 12 65.6 34.4
2012-13 65.3 34.7
2013-14 65.16 34.84

jÅkÅj¤âwid nk‹nkY« br«ik¥gL¤j
rªij Äf¥bgÇa g§F t»¥gjhf òâa jhuhska
thj« thjhL»wJ. ïjdhš, kÅj ciH¥ò k‰W«
âwid btË¡bfhzU« mid¤J¤ js§fËš
ïUªJ« muR Éyfnt©L« v‹»wJ. ïªj
b f h Ÿ i f b t Ë ¥ g h £ i l ¤ j Ä H f ¤
bjhl¡f¥gŸËfËš fhzKo»wJ. 2003ïš 74.2
ïUªj muR¥gŸËfŸ 2014ïš 65.16 É»jkhf¡
FiwªJŸsd. ïnj fhyf£l¤âš jÅah®¥
gŸËfË‹ts®¢áÄFâ.
muR k‰W« jÅah®¥ gŸËfËš khzt®
nr®¡if rjÉ»j« (jÄHf«)
khzt® nr®¡if É»j¤ij¥ gh®¡F«nghJ,
muá‹ muáaš - bghUshjhu Nœ¢áÆš k¡fŸ
_œfo¡f¥g£L, jÅah®¥ gŸËfËšjh‹ jukhd
fšÉ »il¡»wJ v‹w Koî¡F mt®fŸ
jŸs¥g£LŸsJbjÇ»wJ.
Ãâ¥ g‰wh¡Fiw _y« muR¥gŸËfËš
khzt®fis¤ j¡fit¡f¥ nghJkhd trâfŸ
b r Œ â l h k š k i w K f k h f ¤ j Å a h ® ¥
gŸËfS¡fhd rªijia muR cUth¡F»wJ.
jÅah®¥ gŸËfËš 2002ïš 39.7 É»jkhf ïUªj
khzt® nr®¡if ï‹W 59 É»jkhf V‰w«
milªJŸsJ.
muR k‰W« jÅah®¥ gŸËfËš MáÇa®
rjÉ»j« k‰W« x¥gªj MáÇa®fË‹
rjÉ»j« (jÄHf«)
muR¥ gŸËfË‹ åœ¢ánahL mj‹ MáÇa®
ÉG¡fhL« Fiwtâš M¢rÇa« x‹W« ïšiy.
ïjÅilna x¥gªj MáÇa®fË‹ É»j«
tYtiltJ Ãuªju MáÇa® gÂÆ‹ vâ®
fhy¤ij¡ nfŸÉ¡F¿ M¡F»wJ. v§bfšyh«
òâa jhuhskathj« Ã®¥gªâ¡f¥ g£LŸsnjh
m§bfšyh« x¥gªj MáÇa® Ãakd« tYtiltJ
muá‹ ã‹th§fiy¤ bjËthf C®Íj¥
gL¤J»wJ. rÛg fhykhf x¥gªj MáÇa®fË‹
v©Â¡if jÄHf¤âš mâfÇ¤âU¥gijí«,
V¿Æw§F j‹ik bfh©LŸsijí« gh®¡f
Ko»wJ.
fšÉ¤js¤âš V‰g£L¡bfh©oU¡F« ïªj
kh‰w¤ij eh« òâa jhuhskathj muáaš -
bghUshjhu¡ nfh£gh£oÅilna Muhí«nghJ
kh‰w¤â‰fhd fhuz§fS« tU§fhy¤ âirí«
ek¡F¥ òy¥gL»‹wd. rhâ, kj« k‰W« t®¡f
ntWgh£oDŸ milªJ »l¡F« ekJ r_f¤âš
muá‹ ã‹th§FjY«, jÅahÇ‹ vG¢áí« Äfî«
mghafukhd NHiy V‰gL¤J« v‹gâš vªj¢
rªnjfK« ïšiy. ïlxJ¡Ñ£o‰fhf¡ fsÄw§F«
gy K‰ngh¡F FG¡fŸ jÅah®ka¤â‹ _y«
V‰gL« r_f V‰w¤jhœîfis¡ f©LbfhŸshkš
ïU¥gJM¢rÇakË¡»wJ.
Mjhu«: fhy¢RtL, Mf°£ 2015
t U l « m u R ¥
g Ÿ Ë f Ÿ
(% )
j Å a h ®
g Ÿ Ë f Ÿ
(% )
2 0 0 2 - 0 3 6 0 .3 3 9 .7
2 0 0 3 - 0 4 5 7 .5 4 2 .5
2 0 0 4 - 0 5 5 0 .0 8 4 3 .9 1
2 0 0 5 - 0 6 5 3 .3 4 6 .7
2 0 0 6 - 0 7 5 2 4 8
2 0 0 7 - 0 8 4 9 .7 8 5 0 .2 2
2 0 0 8 - 0 9 4 6 .6 7 5 3 .3 3
2 0 0 9 - 10 4 4 .9 4 5 5 .0 6
2 0 10 - 11 4 3 .6 2 5 6 .3 8
2 0 11- 12 4 3 .2 3 5 6 .7 7
2 0 12 - 13 4 0 .4 4 5 9 .5 6
2 0 13 - 14 4 1.0 6 5 8 .9 4
Mjhu«: NUEPA (2002-14) Mjhu«: NUEPA (2002-14)
tUl« muR¥ gŸËfŸ (%) jÅah®
gŸËfŸ (%)
bkh¤j
MáÇa®fŸ (%)
bkh¤j muR
MáÇa®fËš x¥gªj
MáÇa®fŸ (%)
2002-03 57.12 0.77 42.88
2003-04 53.5 1.41 46.5
2004-05 52.7 1.51 47.3
2005-06 49.3 2.79 50.7
2006-07 49.5 2.15 50.5
2007-08 47.07 1.41 52.99
2008-09 45.76 1.24 54.24
2009-10 45.47 0.97 54.53
2010-11 45.19 4.27 54.81
2011-12 44.78 16.47 55.22
2012-13 43.99 9.5 56.01
2013-14 42.91 3.9 57.09

Ça efu§fËš gugu¥ghd ngh¡Ftu¤J
eilbgW« rhiyfË‹ rªâ¥òfËš xU
b Éõa« bghJthf el¡F«. át¥ò
És¡FfŸ vÇa¤ bjhl§»aJ« áy FHªijfŸ
brašgl¤ bjhl§Fth®fŸ, Ã‰»w fh®fË‹
f©zho #‹dšfis¤ j£Lth®fŸ, ã¢ir¡fhf¡
ifnaªâ ášyiufŸ nf£gh®fŸ. ïij¥
gh®¡F«nghJ bghJthf eh« v¥go vâ®
Éidah‰W»nwh«. bgU«ghnyh® mªj¡
FHªijfis¡ f©LbfhŸtâšiy, v¥nghJ
g ¢ i r É s ¡ F v Ç í « v ‹ W g h ® ¤ J ¡
bfh©oU¥gh®fŸ. áy® mt®fis¤ jŸË¥ ngh
v‹W Éu£Lth®fŸ. áy® mt®fS¡F¢ ášyiufŸ
bfhL¥gh®fŸ. btFáy® mªj¡ FHªijfS¡F¥
gzkhf¤ jUtj‰F¥ gâyhf, c©gj‰F VnjD«
th§»¤ ju K‹tUth®fŸ. gzkhf¡ bfhL¤jhš
mt®fis¥ ã¢irÆš <LgL¤âa F«gš mij¡
if¥g‰¿Él¡ TL« v‹W Ãid¤J ï›thW
brŒ»wh®fŸ. Mdhš e«Äš ahUnk mt®fŸ ah®,
v§»UªJ tU»wh®fŸ v‹W ÉrhÇ¥gâšiy.
fhzhkš nghd FHªijfŸ bjhl®ghf ehL jGÉa
m s É š f h t š J i w Æ d ® n k ‰ b f h © l
elto¡iffŸ xU Éõa¤ij¡ fh£L»‹wd:
mªj¡ FHªijfËl« ïªj rhjhuzkhd
nfŸÉfis c©ikahd m¡fiwnahL«
gÇnthL« nf£lhš fhzhkš nghd MÆu¡
f z ¡ f h d F H ª i j f i s m t ® f S i l a
bg‰nwh®fSl‹ Û©L« ïiz¡f Koí«. uÆš
Ãiya§fËš, ngUªJ ÃW¤j§fËš, Mya§fËš,
nk«ghy§fS¡F moÆš, beU¡foahd rhiy¢
rªâ¥òfËš, rªijfËš vd všyh ïl§fËY«
ïªj¡ FHªijfis eh« fh©»nwh«. xU
njhuhakhd kâ¥Õ£o‹go eh£oš x›bthU
M©L« Rkh® 70,000 Kjš 80,000 FHªijfŸ tiu
fhzhkš ngh»wh®fŸ. ïªj tÊÆš j§fŸ
FHªijfis ïH¥gij Él bg‰nwh®fS¡F
bgUªJau« ntbwJî« ïU¡f KoahJ. j‹
FL«g¤âÈUªJ ãÇ¡f¥gL« ï¤jifa xU
FHªijÆ‹ mty« v¥go ïU¡F« v‹gij e«khš
f‰gidTlbrŒJgh®¡fKoahJ.
Mdhš, ïªj¤ Jau§fŸ jÅ¥g£l KiwÆyhdit.
xU r_fkhf eh« ïªj¥ ãu¢rid F¿¤J¥
bgÇjhf¡ ftiy¥gLtâšiy. ï¡FHªijfis¡
f©Lão¡f mik¥ò rh®ªj Ka‰á vJî«
vL¡f¥g£lâšiy. mdhijah¡f¥gL»w mšyJ
bjhiyªJngh»w FHªijfS¡F¥ òfÈl«, czî,
MilfŸ, mo¥gil¡ fšÉ M»at‰iw
tH§Ftj‰F murh§f mik¥òfS«, muR rhuh
mik¥òfS« Ka‰áfis vL¤jJ©L. gy
neu§fËš mªj Ka‰áfŸ c©ikahdjhfî«,
áy neu§fËš btW« fh»j¤âš k£L«
nk‰bfhŸs¥gL»‹wd. ïªj¡ FHªijfŸ jh¡F¥
ão¤J thœtj‰F ïªj cjÉfŸ njitjh‹.
Mdhš, ï¥go¥g£l cjÉfŸ vJînk bg‰nwhÇ‹
guhkÇ¥ò¡F <lhf KoahJ. xU FHªij fhzhkš
ngh»wbj‹whš bg‰nwh®, fhtš JiwÆ‹
cjÉia ehL»wh®fŸ. fhtšJiwÆd® Ka‰á
brŒ»wh®fŸ, áy neu§fËš, fhzhkš nghd
FHªij f©Lão¡f¥gLtJ« c©L,. Mdhš
ï¤jifa elto¡iffŸ Äf Äf¡ FW»ajhfnt
ïU¡»‹wd v‹gij mDgt§fŸ fh£L»‹wd.
xU FHªij fhzhkš nghd Kjš áy eh£fS¡FŸ
f©Lão¡f¥glÉšiy v‹whš mj‹ ãwF,
fhtšÃiya¤â‹ gânt£oš k£Lnk mªj¡
FHªijia¡ fhz Koí« v‹w Ãiyik
V‰g£LÉL»wJ.
MÆD«, 2013 #dtÇÆš c¢rÚâk‹w« ãw¥ã¤j
xU Miz, ïªâahÉš fhzhkš ngh»w
MÆu¡fz¡fhd FHªijfË‹ thœ¡ifia,
kh‰¿É£lJ. mJtiuÆš, fhzhkš nghd
F H ª i j f i s ¡ f © L ã o ¥ g J v ‹ g J
òâuhŒ fhzhkš nghF« MÆukhÆu«
FHªijfŸ - mU© ngh¤uh
xU njhuhakhd kâ¥Õ£o‹go eh£oš x›bthU M©L« Rkh® 70,000 Kjš 80,000
FHªijfŸ tiu fhzhkš ngh»wh®fŸ. ïªj tÊÆš j§fŸ FHªijfis ïH¥gij
Élbg‰nwh®fS¡F bgUªJau«ntbwJî«ïU¡fKoahJ.
xU njhuhakhd kâ¥Õ£o‹go eh£oš x›bthU M©L« Rkh® 70,000 Kjš 80,000
FHªijfŸ tiu fhzhkš ngh»wh®fŸ. ïªj tÊÆš j§fŸ FHªijfis ïH¥gij
Élbg‰nwh®fS¡F bgUªJau«ntbwJî«ïU¡fKoahJ.
g

fhtšJiwÆš Äfî« f©LbfhŸs¥glhj
ntiyahfnt ïUªJ tªjJ. nkY«, ekJ eh£oš
fhtšJiwÆdU¡F r£l«-xG§F guhkÇ¥ò,
F‰w¢ braš f©Lão¥ò, ÉIã ghJfh¥ò, fhtš
bghW¥ò cŸË£l v©z‰w gÂfŸ ïU¡»‹wd.
r£l EQ¡f¥go gh®¤jhš xU FHªij fhzhkš
nghtbj‹gJ F‰w¢ brayšy. Mfnt mJ, fhtš
Ãiya m‹whl¡ F¿¥ng£oš mšyJ fhzhkš
nghdt®fŸ g‰¿a gânt£oš btWknd F¿¤J¡
bfhŸs nt©oa jftyhf k£Lnk vL¤J¡
bfhŸs¥gL»wJ. Mdhš, g¢g‹ g¢rhnth
m©nlhy‹ mik¥ò jh¡fš brŒj xU bghJ ey
kD ÛJ Érhuiz el¤âa c¢rÚâk‹w« ãw¥ã¤j
MizahdJ, r£l¥ó®t m«r§fŸ cŸgl ïªj
ÃiyikiabgUksî¡Fkh‰¿íŸsJ.
xU FHªij fhzhkš nghdjhf¥ òfh® tªjhš
fhtšÃiya¤âš mJ F¿¤j Kjš jftš m¿¡if
(FIR) gâî brŒa¥gl nt©L«, mJ F¿¤J¥
òy‹Érhuiz nk‰bfhŸs nt©L« v‹W
c ¢ r Ú â k ‹ w « M i z Æ £ l J . ï ¤ j i f a
ãu¢ridÆš gâyË¡F« flik¥ bghW¥ò v‹w
K¡»akhd m«r¤i¤ ïªj Miz¡ bfh©L
tªJŸsJ. VbdÅš, F‰wÉaš eilKiw¢
r£l¤âš 154 ãÇÉ‹ Ñœ xU Kjš jftš m¿¡if
gâî brŒa¥g£L É£lhš, mnj r£l¤â‹ 173
ãÇÉ‹ Ñœ xU Úâk‹w¤âš m¿¡if jh¡fš
brŒj ãwFjh‹ mªj Kjš jftš m¿¡ifia
Éy¡»¡bfhŸs Koí«. FHªij¡ fhzhkš
nghtJ F‰w¢ braš mšy v‹W«, Mfnt Kjš
jftš m¿¡if gâî brŒa ïayhJ v‹W« xU
khÃy muR r£l EQ¡f¥ ãu¢ridia vG¥ãaJ.
m j ‹ Û J Ô ® ¥ g Ë ¤ j c ¢ r Ú â k ‹ w « ï ¥
ãu¢ridÆ‹ K¡»a¤Jt¤ij tÈíW¤âanjhL,
xU FHªij fhzhkš ngh»wbj‹whš mªj¡
FHªij¡ fl¤j¥g£ljhf mšyJ (ã¢ir, ghÈaš)
bjhÊÈš <LgL¤j¡ bfh©L bršy¥g£ljhfnt
fUj¥glnt©L«v‹WMizÆ£lJ.
f h z h k š n g h d F H ª i j f Ÿ , m t ® f s J
behW§»¥nghd FL«g§fË‹ kdKUf¢ brŒí«
fijfshš be»œªJ nghd c¢rÚâk‹w«
ãu¢ridia m¤njhL É£LÉlÉšiy. flªj
fhy¤âš fhzhkš nghd FHªijfŸ g‰¿a
òfh®fisí« gâî brŒJ, mt®fis¡ f©Lão¡f
áw¥ò elto¡iffis nk‰bfhŸs nt©L«
v‹W« mid¤J khÃy fhtšJiwfS¡F
MizÆ£lJ m¤Jl‹, mid¤J khÃy§fË‹
jiyik¢ bray®fŸ, fhtšJiw jiyik
ïa¡Fe®fŸ Úâk‹w¤âš ãukhz¥ g¤âu toÉš
m¿¡if¤ jh¡fš brŒa nt©L« v‹W«
c¢rÚâk‹w« MizÆ£lJ. gy òfh®fŸ
bjhl®ghf, ca®Ãiy mâfhÇfŸ neuoahf
Úâk‹w¤â‰F tutiH¡f¥g£lh®fŸ. ï¤jifa
elto¡iffË‹ Éisthf, Mgnuõ‹ °ikš,
M g n u õ ‹ k ° f h ‹ v ‹ w ï u © L á w ¥ ò
e l t o ¡ i f f Ÿ m i d ¤ J k h Ã y f h t š
JiwÆduhY« nk‰bfhŸs¥g£ld. mj‹ gydhf,
flªj 9 khj§fËš MÆu¡fz¡fhd FHªijfŸ
f©Lão¡f¥g£L mt®fsJ FL«g§fËš
nr®¡f¥g£ld®.
ïªj elto¡iffËš Û£f¥g£l FHªijfnshL
n g á a n g h J g y É á ¤ â u k h d j f t š f Ÿ
»il¤JŸsd. mªj¡ FHªijfŸ fhzhkš
nghdj‰F Äf¥ bgÇa msÉš fhuzkhf
ïUªâU¥gJ mt®fsJ bg‰nwh®fŸjh‹.
bghJthf Ãid¡f¥gLtJ nghy mªj¡
FHªijfŸ, fl¤jš F«gšfshš fl¤j¥glÉšiy.
tWik, thŒ¥òfË‹ik, òw¡fÂ¥ò, áy
n e u § f Ë š b g ‰ n w h ® f Ë ‹ m t k â ¥ ò
n g h ‹ w i t j h ‹ F H ª i j f Ÿ j § f S i l a
å L f i s É £ L b t Ë n a W t j ‰ F K ¡ » a ¡
fhuz§fshf ïUªâU¡»‹wd. ï›thW
btËnaW« FHªijfŸ fL« Ja§fS¡F«,
ghÈaš cŸË£l gšntW Ru©lšfS¡F«
cŸsh¡f¥gL»‹wd®.
f©Lão¡f¥g£l bgU«ghyhd FHªijfŸ
j§fSila åLfS¡F¤ âU«ã¢ bršy ÉU¥g«
bjÇÉ¤jd®. Mdhš, j§fshš å£o‰F¤ âU«ã¢
b r š y K o a h J v ‹ W « T ¿ d ® .
bg‰nwh®fËlÄUªJ ï¤jifa FHªijfis¥
ãÇ¤J it¥gâš ghJfh¥ò ïšy§fS¡F Äf¥
bgÇa g§F ïU¡»wJ v‹gJ bjÇa tªjJ. ehL
KGtJ« cŸs MÆu¡fz¡fhd ghJfh¥ò
ïšy§fËš y£r¡fz¡»š bg‰nwhiu ïHªj
FHªijfS«, fhzhkš nghd FHªijfS«
ï U ¡ » w h ® f Ÿ . g y ï š y § f Ÿ n k h r k h d
Ã®t»¡f¥gLtJ g‰¿í«, m§F FHªijfŸ
e l ¤ j ¥ g L t J g ‰ ¿ í « Ã i w a n t
nfŸÉ¥g£oU¡»nwh«. Mdhš, Äfî« e‹whf
g u h k Ç ¡ f ¥ g L » w ï š y § f Ë š T l ï ª j ¡
FHªijfŸ v§»UªJ tªjh®fŸ v‹gij¡

f©l¿ªJ, Û©L« mt®fis¡ FL«g§fnshL
ïiz¥gj‰fhd Ka‰áfŸ nghâa msÉš
nk‰bfhŸs¥gLtâšiy.
c¢rÚâk‹w Miz¥go nk‰bfhŸs¥g£l njlš
elto¡iffËš bgU«ghyhd FHªijfŸ
ghJfh¥ò ïšy§fËÈUªJ Û£f¥g£lh®fŸ.
cjhuzkhf, ï¤jifa xU elto¡ifÆš, xoõh
khÃy fhtšJiwÆd® 9 khÃy§fis¢ nr®ªj
ghJfh¥ò ïšy§fËš nrhjid el¤â, fhzhkš
nghd 87 xÇa¡ FHªijfŸ m§»U¥gij¡
f©Lão¤jd®. mªj¡ FHªijfŸ xÇa bkhÊÆš
ngRtij it¤nj mt®fŸ xoõh khÃy¤ij¢
nr®ªjt®fŸ v‹gij ahU« C»¤âU¡f Koí«.
Mdhš, gy M©Lfshf mªj¡ FHªijfis
it¤âUªj ghJfh¥ò ïšy§fË‹ Ã®thf§fŸ
mt®fis¤ âU¥ã mD¥òtj‰nfh mšyJ
mt®fsJ FL«g§fS¡F¤ jftš bjÇÉ¥gj‰nfh
mšyJ mt®fsJ brhªj khÃy¤ij¢ nr®ªj
mâfhÇfŸ ftd¤â‰F¡ bfh©L tUtj‰nfh
vªj Ka‰áí« nk‰bfhŸsÉšiy. mªj¡
FHªijfËš _‹W tanj Mdt®fS«
ïUªjh®fŸ. mt®fŸ âU«ã¢ bršyî«
tÊa‰wt®fŸ. j§fŸ FL«g§fS¡F¤ jftš
bjÇÉ¡fî« tifa‰wt®fŸ. c¤juãunjr«,
#h®f©£, bjy§fhdh, nk‰F t§f« cŸË£l ntW
áy khÃy§fË‹ fhtšJiwÆdU¡F¡ »il¤j
mDgt§fS« ïnj ngh‹witjh‹. áy
bg‰nwh®fŸ fhzhkš nghd j§fsJ FHªijfis
ntW ïl§fËš njo¡ bfh©oU¡f mt®fsJ
brhªj C®fËš cŸs áy Mjut‰nwh®
ïšy§fËšjh‹ mªj¡ FHªijfŸ ïUªjh®fŸ
v‹wbrŒâí«c©L!
ghJfh¥ò ïšy§fË‹ ï¤jifa brašgh£o‹
ã‹dÂÆš gz¤jhirjh‹ bgU«ghY«
ïUªâU¡»wJ. murh§f¤âlÄUªJ mt®fS¡F
ÃâíjÉí«, bghJk¡fËlÄUªJ e‹bfhilfS«
tU»‹wd. mªj ïšy§fËš v¤jid FHªijfŸ
it¡f¥g£oU¡»wh®fŸ v‹gij¥ bghW¤nj
ÃâíjÉÆ‹ msî ïU¡F«. ï›thwhf,
FHªijfis¥ guhkÇ¤J cztË¤J tUtJ
ï¤jifa Ã®thf§fS¡F ešy MjhakË¥gjhf
ïU¡»wJ, m¡FHªijfis¥ bg‰nwhÇl« âU¥ã
mD¥òtJ m›thW ïšiy. nfus¤âš, áy
ïšy§fS¡»ilna murh§f¤âlÄUªJ TLjš
Ãâ nfhÇ¥ bgWtj‰fhf, FHªijfis¤ j‰fhÈf¡
f l d h f ¥ g Ç k h ¿ ¡ b f h Ÿ » w V ‰ g h L «
ïUªâU¡»wJ!
ïJ xU, khDl« rh®ªj Äf¥ bgÇa ãu¢rid
v‹gjhš, fhzhkš nghF« FHªijfŸ F¿¤j
jftšfŸ vËâš gu¥g¥gLtJ, mt®fis¥ g‰¿a
jftšfŸ ïiza¤âš cldoahf¡ »il¡f¢
brŒtJ, ghJfh¥ò ïšy§fËš ïU¡F«
FHªijfŸ F¿¤j jftšfS« ïiza¤âš gâî
b r Œ a ¥ g L t J M » a i t m o ¥ g i l a h f ¤
n j i t ¥ g L « e l t o ¡ i f f s h F « . ï ª j
neh¡f¤Jl‹jh‹ ouh¡irš£ (TrackChild) v‹w
gaDŸs, gšntW jftšfSl‹ Toa xU
ïizajs¤ij muR bjhl§»íŸsJ. Mdhš,
mJ F¿¤j ÉÊ¥òz®î bghJk¡fËilna
bgUksî¡F ïšiy. nkY«, ghJfh¥ò ïšy§is¥
bghW¤jtiuÆš j§fËl« cŸs FHªijfŸ
g‰¿a jftšfis¤ bjÇÉ¥gâš ja¡f«
fh£L»‹wd. mt®fsJ ja¡f¤â‰fhd fhuz«
òÇªJbfhŸs¡ToaJjh‹. fhtšJiwÆd®
nk‰bfh©l nrhjid elto¡iffË‹nghJ,
r®tnjr msÉš ÃâíjÉ bgW« ghJfh¥ò
ïšy§fŸ, j§fsJ tshf§fS¡FŸ nrhjid
elto¡if nk‰bfhŸs¥gLtj‰F vâ®¥ò
bjÇÉ¤jd. muálÄUªJ jh§fŸ ÃâíjÉ
bgwÉšiy v‹W fhuz« T¿d. mt®fS¡F
btËehLfËÈUªJjh‹ ÃâíjÉ tU»wJ
v‹whY«Tl mªj ïšy§fËš cŸs FHªijfŸ
ïªâa®fŸjh‹ v‹W mªj Ã®thf§fËl« brhšy
n t © o Æ U ª j J . F H ª i j f S ¡ F
cztË¡»wh®fŸ v‹gj‰fhf m¡FHªijfŸ
mªj Ã®thf§fS¡F¢ brhªjkh»Él kh£lh®fŸ.
bg‰nwhiu ïHªj FHªijfS¡F KjÈš
bghW¥ng‰f nt©oaJ muRjh‹. mj‰F¥
ãwFjh‹k‰wt®fSilabghW¥ò
eh£oš fhzhkš nghF« MÆu¡fz¡fhd
FHªijfis¡ FÉ¤J it¤J¡bfhŸ»w
ïl§fshf ghJfh¥ò ïšy§fŸ ïU¥gJ
bjhlu¡TlhJ, ïij cWâ¥gL¤âl, mªj
ïšy§fŸ F¿¤j brašKid¥ò Ä¡f jftš
Ã ® t h f V ‰ g h L x ‹ W e i l K i w ¡ F ¡
bfh©Ltu¥gl nt©oa mtru¤ njit ïU¡»wJ
v‹gnjbtË¥gil.
f£Liuahs® mU© ngh¤uh xU Iãv° mâfhÇ.
Mjhu«: ïªâa‹ v¡°ãu°, 7.10.15

ïªj¡ f£Liu, ïªâahÉš F‰w§fŸ g‰¿a
òŸËÉtu m¿¡ifÆ‹ 10tJ m¤âaha¤âš
r£l¤njhL Ku©gL« áwh® g‰¿ mË¡f¥g£LŸs
Étu§fisí«, ïªâahÉš F‰w§fŸ g‰¿a
RU¡fkhd m¿¡if 2013š btËÆl¥g£LŸs
'kW¡f¤j¡fJ' k‰W« 'tu«ò' M»at‰nwhL«
x¥ã£L myR»wJ. njáa F‰w¥ gâîfŸ
ÃWtd¤jhš (NCRB) ga‹gL¤j¥g£LŸs
th®¤ijfŸ T®ikahf myr¥g£LŸsd. nkY«,
r£l¤njhL Ku©gL»‹w áwh® g‰¿a òŸË
Étu§fisí« m£ltizfisí« ïªj¡ f£Liu
nfŸÉ¡FŸsh¡F»wJ. njáa F‰w¥ gâîfŸ
ÃWtd« ïªâa muá‹ k¤âa cŸJiw
mik¢rf¤â‹ Ñœ ïa§F« xU Kj‹ikahd
mik¥ghF«.
mªj mik¥ò, eh£oš el¡F« F‰w§fŸ bjhl®ghd
òŸËÉtu§fis ïªâahÉš F‰w§fŸ v‹D«
jiy¥ãš btËÆL»w mj‹ M©l¿¡ifÆ‹
_y« mË¡»wJ. ïªj m¿¡if, 1953«
M©oÈUªJ ïªâa j©lid¢r£l«, cŸq®
msÉyhd áw¥ò¢ r£l§fŸ M»a r£l§fË‹ Ñœ
tu¡Toa F‰w§fË‹ gšntW m«r§fŸ g‰¿a
Étu§fis mË¡»wJ. ïªâahÉš F‰w§fŸ
m¿¡if 2013, #&‹ khj« ïiza¤âš gânt‰w«
brŒa¥g£LŸsJ.
njáa F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd¤â‹ jftšfŸ
mâfhu ó®tkhd jftšfŸ v‹W fUj¥gL»wJ,
fšÉahs®fS« MuhŒ¢áahs®fS« r_f
ÉŠPhÅfS« mt®fsJ thj¤ij Ã%ã¥gj‰F
ïªj¤ jftšfisna ga‹gL¤J»‹wd®. ïªj
ò Ÿ Ë É t u § f Ÿ É Ç t h d m s î ¡ F m ¢ R
Clf¤jhY« fh£á Clf¤jhY« ga‹gL¤j¥
gL»wJ. Mdhš, Clf§fŸ, ïªj m¿¡ifÆš
(õhnuh‹ 1996) F¿¥ãl¥g£LŸs všiyfŸ k‰W«
kW¡f¥g£litfŸ M»at‰iw¥ g‰¿ fz¡»š
vL¤J¡bfhŸshkY« ïªj m¿¡if g‰¿ myá
MuhahkY«jh‹ m›t¥nghJ ïâš cŸs
jftšfŸ g‰¿ brŒâ btËÆL»‹wd. ï¤jifa
brŒâfis¥ go¥gt®fis jtwhd fU¤J¡fS¡F
ïit ï£L¢brš»‹wd nkY« KG Étu§fis¤
b j Ç ª J b f h Ÿ s h k š x U Ã i y ¥ g h £ o ‰ F
tUtijí« ïit C¡f¥gL¤J»‹wd. ïJjh‹
2012 or«g® 16, ghÈaš tšYwî r«gt¤â‰F¥
(Ã®gah) ãwF elªjJ. njáa F‰w¥ gâîfŸ
ÃWtd¤jhš ïs« áwh®fŸ <LgL« F‰w§fŸ
g‰¿a òŸËÉtu§fis jtwhf m®¤j¥gL¤â
bghJ Clf¤âš bjhl®¢áahd f£LiufS«
m¿¡iffS« btËtªjJ. nkY« ïs« áwh®
F‰w§fŸ ãu¢rid g‰¿a vâ®kiwahd
f©nzh£l¤ij mË¡f¡Toa tifÆY«
m¤jifabrŒâfŸïUªjd.
ïªj¡ f£Liu r£l¤njhL Ku©g£l, ïªâahÉš
áwh® g‰¿ F‰w§fŸ g‰¿a òŸËÉtu m¿¡ifÆ‹
m¤âaha« 10š cŸs jftšfis¥g‰¿ myR»wJ.
ïªj¡ f£Liu, r£l¤njhL Ku©g£l áwh®
ãu¢rid¡F xU r_f f©nzh£l¤ij mË¡f
Ka‰á¡»wJ. ï¥ãu¢rid rhjhuzkhf v¥nghJ«
r£l¡ f©nzh£l¤Jlndna gh®¡f¥gL»wJ.
ï s « á w h ® F ‰ w § f Ÿ g ‰ ¿ a ò Ÿ Ë É t u
v©Â¡iffis MŒî brŒJ xU Koî¡F
tU«nghJ, eh« ekJ kdâš ïU¤â¡ bfhŸs
nt©oaitfis¥ g‰¿ e«ik v¢rÇ¡if
brŒ»‹wJ. nkY« ïªj¡ f£Liu, njáa F‰w¥
gâîfŸ ÃWtd¤â‹ áy m£ltizfŸ, v©fŸ
M»at‰¿‹ e«gf¤j‹ikia nfŸÉ nf£gnjhL,
ga‹gL¤j¥g£LŸs áy gj§fŸ g‰¿ E£gkhf
MŒîbrŒ»wJ.
njáa F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd¤â‹ jftšfŸ
njáa F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd¤â‹ m¿¡if v‹W
m¿a¥gL»w ïªâahÉ‹ F‰w§fŸ g‰¿a
m¿¡if, òŸË Étu§fS« RU¡fK« vd ïu©L
gFâfshf btËÆl¥g£LŸsJ. Kjš gFâahd
RU¡f¤âš, mÂªJiu, kW¡f¤j¡fJ, FiwghL,
òif¥gl§fŸ, òŸËÉtu¥ gFâÆš btËÆl¥
g£oU¡F« F‰w§fË‹ gšntW ãÇîfŸ g‰¿a
tiugl§fŸ v©Â¡iffŸ, òŸËÉtu¥ gFâ
bfhLikahd F‰w§fŸ, fhtšJiwahY«
Úâk‹w¤jhY« jŸSgo brŒa¥g£l mšyJ
Ko¡f¥g£l tH¡FfŸ, bg©fS¡F vâuhd
F‰w§fŸ, FHªijfS¡F vâuhd F‰w§fŸ, irg®
F‰w§fŸ, g£oaš rhâÆd® k‰W« g£oaš
gH§FoÆdU¡F vâuhd F‰w§fŸ, âUl¥g£l
áwh® F‰w§fŸ g‰¿a òŸË Étu§fË‹
ã‹DŸs c©ik¡ fij - Mõh KFªj‹

k‰W« g¿Kjš brŒa¥g£l brh¤JfŸ, r£l¤njhL
Ku©gL« áwh® M»ait g‰¿a btW«
jftšfnshL Toa 19 m¤âaha§fis¡
bfh©lJ. ïªj¤ jftšfŸ g‰¿a vªj
És¡f§fS« bfhL¡f¥glhjjhš mit btW«
jftšfshfk£LnkfUj¥gL»wJ.
áwh® Úâ (FHªijfŸ guhkÇ¥ò k‰W« ghJfh¥ò)
âU¤j¢ r£l« 2006‹ go, xU F‰w¤ij òÇªjjhnyh
mšyJ F‰w« òÇªjjhf rªnj»¡f¥g£ljhnyh Úâ
mik¥ã‹ Ñœ bfh©L tu¥g£l 18 taJ¡F¡ Ñœ
cŸs vªj xU egU« r£l¤njhL Ku©gL« áwh®
v‹W fUj¥gLth®fŸ. r£l¤ij ÛW« ï¤jifa
FHªijfŸ v¥nghJ« mt®fŸ ÉU¥g¤âdhš
m›thW brŒtâšiy. Mdhš xUntis
mt®fsJ ts®¢á¡fhd thŒ¥òfŸ kW¡f¥g£lj‹
Éisthf¡ Tl ï¤jifa braiy brŒâU¡fyh«.
mt®fSŸ gy® NœÃiy¡ ifâfŸ, taJ
t ª j t ® f s h š F ‰ w ¢ b r a š f Ë š < L g l
f£lha¥gL¤j¥g£lt®fŸ. gy neu§fËš, xU
F‰wK« òÇahkš Tl K‹Ô®khd¤jhY« K¤âiu
F¤j¥gLtjhY« ghFgh£lhY« áwh® r£l¤njhL
Ku©gL« Ãiy cUth»wJ. mnj neu¤âš,
ï¤jifa áwh® g‰¿a bghJ¡ fU¤J, Clf§fŸ
cUth¡»a nkhrkhd fU¤JfË‹ Éisnt MF«.
Ñ n H b f h L ¡ f ¥ g £ L Ÿ s á y t H ¡ F f Ÿ ,
neÇilahfnth kiwKfthfnth ï¤jifa
áwhÇ‹ k‰bwhU g¡f¤ij ãuâgÈ¥gj‰fhf áwh®
Ú â m i k ¥ ã ‹ M Œ î ¥ ã Ç t h š ( R C J J )
nk‰bfhŸs¥g£ljhF«.
ïªâahÉš F‰w§fË‹ òŸËÉtu§fŸ v‹w
m¿¡ifÆ‹ m£ltiz 10.8, gh°ngh®£
r£l¤â‹ Ñœ F‰w« rh£l¥g£l 7ÈUªJ 12
taJ¡FŸ ïU¡F« ïu©L áWÄfŸ k‰W«
ïu©L áWt®fË‹ tH¡Ffis¥ ãuâgÈ¡»wJ.
nghÈ gh°ngh®£ it¤âUªjj‰fhf Ékhd
Ãiya¤âš 18 taJ¡F Ñœ cŸs ikd® áWÄfŸ
ïu©L ng® ão¤J it¡f¥g£oUªj xU r«gt«
áwh® Úâ¤JiwÆ‹ MŒî¥ ãÇî ftd¤J¡F
tªjJ. mªj¢ áWÄfŸ ïUtU« ntW xU eh£L¡F
brštjhf ïUªjJ. mt®fŸ gh°ngh®£ r£l¤â‹
Ñœ F‰w« rh£l¥g£ld®. ïªj¢ áWÄfŸ ïUtU«
fl¤j¥g£oU¡fyh«, ïªj elto¡if¡F¥ ã‹dhš
taJ tªnjhÇ‹ bgÇa msÉyhd â£lÄLjš
ïU¡F« v‹gijna r_f ajh®¤j« ek¡F
vL¤Jiu¡»‹wJ. xU 12 taJ áWt‹ td
cÆÇd§fŸ (ghJfh¥ò) r£l« 2006 k‰W« td¢
r£l« M»a r£l§fË‹ Ñœ F‰w« rh£l¥g£L
ïUªjh‹. mªj¢ áWt‹ mÇa tif gwit
ïd¤ij¢ nr®ªj gwit x‹iw¡ bfh‹W
â‹wj‰fhf ão¡f¥g£lh‹. mªj¢ áWt‹ Äfî«
gaªJ nghŒÉ£lh‹. V‹ mt‹ fhty®fshš
ão¡f¥g£lh‹ v‹gij mtdhš òÇªJ bfhŸsnt
KoaÉšiy. Vbd‹whš gá¡F«nghJ mt‹
gwitfis nt£ilahLtJ rhjhuz Ãfœî. nkY«
mtdJ FL«g¤J¡F¥ nghJkhd czî« ïšiy.
mÇa ïd¥ gwitÆd§fis bfhštJ xU
fLikahd F‰w«, âiu e£r¤âu« rškh‹ fh‹ Tl
ïªj¢ r£l¤â‹ Ñœ F‰w« rh£l¥g£lij eh«
ÃidîTuyh«. xU 12 taJ áWÄ j‹Dila
ãwªjehŸ ÉHhî¡F mtsJ e©g®fis å£L¡F
miH¤jhŸ. ãwªjehŸ áWÄÆ‹ taJtªj
m©z‹ mªj¢ áWÄÆ‹ njhÊ xU¤âia mtsJ
å£oš bfh©LÉLtjhf¡ T¿ miH¤J¢
br‹wh‹. nghF« tÊÆš, mt‹ mªj¢ áWÄia
ghÈaš t‹òz®¢á brŒJÉ£lh‹. ãwªjehŸ
bfh©lhoa áWÄ ghÈaš t‹òz®¢áia ö©o
É£ljhf¡F‰w«rh£l¥g£lhŸ.
“fhjÈš ÉG«” áWt®fS« áWÄfS« ghÈaš
cwit nrhâ¤J¥ gh®¡f ÉU«ò« xU r_f
ajh®¤j« g‰¿í« ek¡F¤ bjÇí«. ï¤jifa
r«gt§fŸ gyt‰¿š r«kªj¥g£l áWÄfË‹
bg‰nwh®fŸ fhtšJiwÆš mªj¢ áWt®fŸ ÛJ
ghÈaš t‹òz®¢á F‰w¢rh£nlhL tH¡F¥ gâî
brŒ»wh®fŸ. mnj nghy, 18 taJ¡F Ñœ cŸs
M©, bg© ïUtU« kdbkh¤J å£ilÉ£L
btËna¿dhY« mJ “fl¤jš” v‹nw F‰w«
rh£l¥gL»wJ. ïªâa r_f« k‰W« r£l¡
f£lik¥ò, v¥nghJ« xU áWÄia ghâ¥ò¡F
cŸshf¡Toat® v‹nw gh®¡»‹wd. ïªj¢ r_f
ajh®¤j¤âš, M© áWt®fŸ ÛJjh‹ bghJthf¡
fl¤jš k‰W« tšYwî F‰w« Rk¤j¥gL»wJ. mJ
r£l« k‰W« r_f¤â‹ gh®itÆš xU fLikahd
F‰wkhF«.
ãujhd Clf§fËš áwh® g‰¿ btË¢r«
ngh£L¡fh£l¥gL« fLikahd F‰w§fŸ,
É â É y ¡ f h d i t v ‹ W F H ª i j c Ç i k
brašgh£lhs®fŸ R£o¡ fh£L»‹wd®. nkY«
mit, áwh® Úâ mik¥ãš tH¡fkhdit mšy
v‹W« mt®fŸ TW»‹wd®. xU r_f« j‹Dila
FHªijfS¡F ghJfh¥ghd NHiy cWâ¥gL¤j¤

jt¿aj‰F áwh® F‰w§fŸ xU rh£áahf
És§F»‹wd v‹w f©nzh£l¤ânyna
m¤jifa F‰w§fŸ gh®¡f¥glnt©L«.
m¤jifa FHªijfis¡ F‰wthËfŸ v‹W
K¤âiu F¤JtJ mt®fË‹ kWthœî¡F cjÉ
òÇaKotj‰F khwhf, r_f¤âÈUªJ mt®fŸ
xJ¡f¥gLtâšjh‹Koí«.
10tJ m¤âaha¤â‰F És¡f«
r£l¤njhL Ku©g£l áwh® v‹w jiy¥ãyhd
òŸË Étu§fË‹ 10tJ m¤âaha¤âš 14
m£ltizfŸ cŸsd. mâš mt®fË‹ taJ
k‰W« F‰w§fS¡nf‰g gšntW tifahd
F‰w§fŸ g£oaÈl¥g£LŸsd. mt‰WŸ áy
m£ltizfŸ áwh® fšÉ k‰W« bghUshjhu¥
ã‹dÂ g‰¿a F¿¥òfis ãuâgÈ¡»‹wd. áy
m£ltizfŸ khÃy thÇahd Étu§fis
mË¡»‹wd. áwh® Úâ ika¤jhš (IJB) tH§f¥g£l
ï W â M i z f i s ã u â g È ¡ » ‹ w x U
m£ltizí« mâš ïUªjJ. áy jftšfË‹
v©Â¡if m£ltiz¥gL¤j¥g£LŸsd.
k‰wit, mâfÇ¤j mšyJ FiwªJ É£l
F‰w§fË‹É»j¤ij¡fh£L»‹wd.
gy neu§fËš, xU F‰wK«
òÇahkš Tl K‹Ô®khd¤jhY«
K¤âiu F¤j¥gLtjhY«
ghFgh£lhY« áwh® r£l¤njhL
Ku©gL« Ãiy cUth»wJ.
10tJ m¤âaha¤ij¥ òÇªJ bfhŸS«nghJ
v¢rÇ¡ifnahL mQfnt©L«. (1) 53 bgU
efu§fŸ cŸË£l 35 khÃy§fŸ k‰W« ôÅa‹
ãunjr§fËš Úâk‹w Miz njit¥gL»w
F ‰ w § f Ÿ g ‰ ¿ a f h t š J i w Æ ‹
Mtz§fËÈUªJ bgw¥g£l jftšfË‹
bjhF¥òjh‹ mj‹ m¿¡ifÆš btËÆl¥g£l
Étu§fŸ v‹W xU kW¥ig njáa F‰w¥ gâîfŸ
ÃWtd¤â‹ RU¡f m¿¡if bfh©oUªjJ.
jd¡F mD¥g¥g£l jftšfis rÇgh®¡f mšyJ
cWâ¥gL¤j j‹Ål« vªj xU tÊKiwí« ïšiy
v ‹ W n j á a F ‰ w ¥ g â î f Ÿ Ã W t d «
x¥ò¡bfh©LŸsJ.
II. njáa F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd¤â‹ jftšfŸ
x U F ¿ ¥ ã £ l M © L ¡ f h d
v©Â¡iffisna F¿¥ãL»wJ. ïªj
m ¿ ¡ i f , m n j n e u ¤ â š , v ª j f h y
ï i l b t Ë Æ š ( m £ l t i z Æ š
F¿¥ãl¥g£LŸs F‰w§fŸ) eilbg‰wd
v‹gJ F¿¥ãlÉšiy. vdnt m£ltizÆš
bfhL¡f¥g£LŸs v©Â¡iffŸ mªj
M © o ‹ # d t Ç K j š o r « g ® t i u
elªâU¡fyh« v‹w ôf¤âš ïªj MŒî
nk‰bfhŸs¥g£LŸsJ.
III. njáa F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd¤â‹ m¿¡if,
F‰w§fŸ, F‰w«rh£l¥g£lt®fŸ g‰¿a
v©Â¡ifia vªjÉj r_f, bghUshjhu,
r£l« mšyJ muáaš f©nzh£lK«
ïšyhkš m¿Kf¥gL¤J»wJ. x›bthU
m£ltizÆ‹ ÑG« mªj m£ltiz g‰¿a
És¡f« mË¡f¥glÉšiy. mË¡f¥g£LŸs
òŸËÉtu§fË‹ braš všiyfŸ g‰¿a
F¿¥ngh mšyJ kW¥ngh ïªj m¿¡ifÆš
ïšiy. ïªj m¿¡ifia¥ go¥gt®fŸ, mªj
m¿¡ifÆš cŸs jftšfŸ g‰¿ bjËthf¥
òÇªJbfhŸs ïu©L m¿¡ifiaí« x¥ò
neh¡Fth®fŸ v‹W e«g¥gL»wJ. ï›thW x¥ò
neh¡F« thrf®fS¡F mt‰iw¥ òÇªJ
bfhŸs¤ njitahd áwh® F‰wthËfŸ
ãu¢rid g‰¿a r_f r£l¥ òÇjš ïU¡F«
v‹W«ô»¡f¥gL»wJ.
IV. m£ltiz 10.1 ïªâa j©lid¢ r£l¤â‹
(2003-13) Ñœ r£l¤njhL Ku©gL»w áwh®
g‰¿a r«gt§fisí« mt‰¿‹ rjåj¤ijí«
g‰¿ bjÇÉ¡»wJ. njáa F‰w¥ gâîfŸ
ÃWtd« jdJ kW¥ãš fhtš JiwÆš
gâîbrŒa¥g£l F‰w tH¡Ffis k£Lnk jh‹
gâî brŒâU¥gjhf F¿¥ãL»wJ. rÇahf¢
brhštbj‹whš, ïj‰F m®¤j«, m£ltiz
10.1, fhtš Jiwahš gâî brŒa¥g£l Kjš
j f t š m ¿ ¡ i f f i s k £ L n k g â î
brŒâU¡»wJ. Kjš jftš m¿¡if v‹gJ xU
KjÈš gâî brŒa¥gL« òfh® MF«. mJ
f©o¥ghf c©ikahdjhf ïU¡f nt©L«
v‹w mtáaÄšiy. ãu¢ridÆ‹ gÇkhz¤ij
mšyJ MH¤ij g‰¿a njhuhakhd gh®itia
k£L«jh‹ Kjš jftš m¿¡iffŸ jU«.
vdnt, m£ltizÆ‹ jiy¥ò go¥gt®fis

jtwhd f©nzh£l¤J¡F miH¤J¢
brštjhf ïU¡»wJ. mªj m£ltizÆš
bfhL¡f¥g£LŸs jftÈ‹ j‹ik¡F V‰g,
ïªâa j©lid¢ r£l¤â‹ (2003-13) Ñœ
FHªijfS¡F vâuhf gâî brŒa¥g£l Kjš
jftš m¿¡iffË‹ v©Â¡if v‹W
j i y ¥ ã £ L ï U ¡ f n t © L « . ï ª j
f©nzh£l¤âš, 2013š m£ltiz 10.1š cŸs
jftšfŸ, ïªâah KGtJ« gutyhf áwhU¡F
vâuhf fhtš Ãiya§fËš gâî brŒa¥g£l
31,725 Kjš jftš m¿¡iffŸ v‹w xU
F ¿ ¥ ã £ l t i f Æ š j h ‹ ò Ç ª J
bfhŸs¥glnt©L«. nkY«, c©ikÆš F‰w«
brŒj áwh® 31,725¡F Äf¡ Fiwthfnt
ïU¥gh®fŸ v‹Wjh‹ òÇªJ bfhŸs¥gl
nt©L«. Vbd‹whš Kjš jftš m¿¡ifÆš
F¿¥ãl¥g£lt®fŸ všyhUnk gâî brŒa¥g£l
F‰w§fis¢ brŒj F‰wthËfŸ v‹W
T¿ÉlKoahJ.
V. m£ltiz 10.1‹ Ñœ bfhL¡f¥g£LŸs
mo¡F¿¥ò F‰w§fË‹ v©Â¡ifÆ‹
rjåj¤ij fz¡»£LŸsij¡ fh£L»wJ. ïJ,
2011« M©L¡fhd c©ikahd k¡fŸ
bjhif¡ fz¡bfL¥òfŸ (j‰fhÈfkhdJ)
br‹r° 2011 mo¥gilÆš fz¡bfL¡f¥
g£LŸsJ. F‰w¤âš <Lg£l ïs« áwh®fŸ
g ‰ ¿ a r j å j ¤ i j f z ¡ b f L ¡ i f Æ š
j‰nghija M©o‹ c©ikahd k¡fŸ
bjhif¡fhd Mjhu« ïšyhjJ v‹gij jh‹
rªâ¤j r§fl§fËš x‹whf njáa F‰w¥
g â î f Ÿ Ã W t d « m j ‹ F ¿ ¥ ã š
F¿¥ã£LŸsJ. murh§f¤â‹ xU ÃWtd«
v‹gjhš 2011 k¡fŸ bjhif¡ fz¡bfL¥ã‹
ïWâ m¿¡if 2013š njáa F‰w¥ gâîfŸ
ÃWtd¤J¡F (NCRB) »il¤âU¡F« v‹W
xUt® Ãid¡fyh«. òŸËÆaš go, k¡fŸ
bjhif g‰¿a ï¤jifa jftšfŸ F‰w«
rh£l¥g£l ïs« áwh®fË‹ rjåj¤ij
fz¡bfL¥gij ghâ¡F«. Vbd‹whš xU
eh£o‹ k¡fŸ bjhif x›bthU M©L« áy
rjåj« caU« v‹gJ midtU¡F« bjÇªj
c©ikahF«. ï‹dK« F¿¥ã£L¢ brhšy
nt©L« v‹whš, njáa F‰w¥ gâîfŸ
Ã W t d « , e i l b g ‰ w F ‰ w § f i s
fz¡bfL¡ifÆš r«kªj¥g£l khÃy¤âš
FoÆU¡F« k¡fŸ bjhifÆ‹ mo¥gilÆš
fz¡bfL¡f nt©L«. Vbd‹whš, x›bthU
khÃy¤J¡F« NHÈaš k‰W« ntWghLfŸ
ïU¡F«. m¤jifa ntWghLfis¡ fz¡»š
vL¤J¡bfhŸsnt©L«.
VI. xU F‰w¤ij¥ òÇªjt® v‹W ifJ brŒa¥gL«
vªj xU kÅjU« ïªâa j©lid¢ r£l¤â‹
gšntW ãÇîfË‹ Ñœ F‰w« rh£l¥gL»wh®.
xU eg® <Lg£l F‰w¢ braÈ‹ j‹ik F¿¤J
ïªâa j©lid¢ r£l¤â‹ xU ãÇî Tl
KGtJ« És¡f KoahJ. cjhuzkhf, fha«
V‰gl¡ fhuzkhd xU r©il g‰¿a tH¡»š,
F‰w« rh£l¥g£lt® ïªâa j©lid¢
r£l¤â‹ ãÇî 323-333, 335-338 (F‰w¤â‹
j‹ik¡F V‰g) M»a ãÇîfËš F‰w«
rh£l¥gLth®. Mdhš, ã‹d® fha¤jhš
g h â ¡ f ¥ g £ l t ® f h a ¤ â ‹ f h u z k h f
ïwªJÉ£lhš mj‹ Éisthf F‰w«
rh£l¥g£lt® ïªâa j©lid¢ r£l¤â‹ ãÇî
302 ‹ Ñœ F‰w« rh£l¥gLth®. vdnt, elªj
F ‰ w § f Ë ‹ v © Â ¡ i f F ‰ w § f Ë š
<Lg£lt®fË‹ v©Â¡ifiaÉl mâfkhf
ïU¡f nt©L«. njáa F‰w¥ gâîfŸ
ÃWtd¤â‹ jftšfŸ, ïªj ajh®¤j¤ij gl«
ão¤J¡fh£Ltâšiy.
F‰w§fis Mtz¥gL¤J«nghJ njáa F‰w¥
gâîfŸ ÃWtd¤jhš ã‹g‰w¥g£l Éâia mj‹
kW¥ò És¡F»wJ. mj‹go, xU tH¡»š gâî
brŒa¥g£l gy F‰w§fËš, Äfî« bfh^ukhd
F‰wnk fz¡»š vL¤J¡bfhŸs¥gL»wJ. ïj‹
Éisthf, mJ xU tH¡if¤jh‹ ãuâÃâ¤Jt¥
gL¤J»wJ. vdnt xU Ég¤J kuz¤âš Koªjhš,
mJ òŸËÉtu§fËš kuzkhf¡ fh£l¥gL»wJ.
khwhf Ég¤jhf mšy. njáa F‰w¥ gâîfŸ
ÃWtd¤â‹ ïs« áwh®fŸ g‰¿a jftšfË‹
neh¡f« fLikahd F‰w§fis Mtz¥
gL¤JtJjh‹ bghJthd F‰w§fis Mtz¥
gL¤JtJ mšy v‹W òÇªJ bfh©lhš mJ
jtwšy.
kiwKfkhd bghUS« ÉisîfS«:- áwh®
Úâ¤Jiw¡FŸ ïªj tifahd m¿¡ifÆ‹
kiwKfkhd bghUŸ v‹dbt‹whš, ïªj
jftšfŸ xU jtwhd òÇjiy¤ jU»wnjhL
fLikahd F‰w§fË‹ v©Â¡ifiaí«
K¡»a¤Jt¥gL¤J»wJ. mj‹ _y« áwhuhš
n k ‰ b f h Ÿ s ¥ g £ l f L i k a h d F ‰ w § f Ÿ

mâfÇ¤JŸsJ v‹w njh‰w¤ijí« jU»wJ).
kfhuhZouhÉY« blšÈÆY« r£l¤njhL
Ku©g£l áwh®fS¡fhd Úâ tH§F« KiwÆ‹
Ãiy g‰¿a xU MŒit r_f m¿ÉaY¡fhd lhlh
ÃWtd« (Tata Institute of Social Sciences - TISS)
2008Y«, 2010Y« nk‰bfh©lJ. mªj MŒÉš
F H ª i j f s h š k £ L « n k ‰ b f h Ÿ s ¥ g £ l
F‰w§fË‹ v©Â¡if, FHªijfŸ FGthfnth
mšyJ taJ tªj ãwnuhnlh nr®ªJ brŒj
F‰w§fË‹ v©Â¡ifia Él x¥Õ£lsÉš
Fiwîv‹Wf©l¿a¥g£LŸsJ.
18taJ¡F nk‰g£l xUtuhš Kj‹ikahf
nk‰bfhŸs¥g£l xU F‰w¤âš xU FHªij
f£lhakhf <LgL¤j¥g£lhnyh, mšyJ fLikahd
xU F‰w¤âš xU FHªij gFâasî g§if¢
brY¤âÆUªjhnyh, mªj¡ F‰w¤J¡fhf
18taJ¡F nk‰g£nlh® ÛJ vªj r£l¥ãÇîfË‹ Ñœ
tH¡F gâî brŒa¥gLnkh mnj r£l¥ãÇîfË‹
Ñœjh‹ FHªijÆ‹ ÛJ« tH¡F gâî brŒa¥gL«.
njáa F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd¤â‹ Kj‹ikahd
F‰w Éâ ï¤jifa áwhiuí« fLikahd F‰w
tifÆ‹ Ñœ fz¡»£L fLikahd F‰w« òÇªj
ïs« áwh®fË‹ v©Â¡ifia mâf¥-
gL¤âÆU¡F«. ïJ vjdhš ïU¡F« v‹whš,
njáa F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd¤â‹ m£ltiz
10.3š cŸs jftš áwh®, FHªij¤ âUkz¢ r£l«
k‰W« m¤âahtáa bghUŸfŸ r£l« M»at‰¿‹
Ñœ F‰w« rh£l¥ g£oU¡»wh®fŸ. r£l¥go,
ï¤jifa r£l§fË‹ Ñœ FHªijfŸ ÛJ tH¡F¥
gâîbrŒa¥gl¡TlhJ.
18 taJ¡F nk‰g£nlh® g‰¿a jftšfisí« áwh®
g‰¿a jftšfisí« gF¤jhuha njáa F‰w¥
gâîfŸ ÃWtd« xnu msînfhiy¤jh‹
ga‹gL¤J»wJ. ïªj ïU ãÇÉdU¡»ilna
cŸs ntWg£l eilKiwfŸ, f©nzh£l« k‰W«
áªjid¥ngh¡F M»at‰iw¡ fz¡»š bfh©L
gh®¤jhš, njáa F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd¤jhš
ã‹g‰w¥gL« eilKiw Ãahakhdjhf ïšiy.
m¿¡ifÆ‹ bt›ntW m¤âaha§fËš cŸs
m£ltizfis ntfkhf¥ gh®¤jhny ïªj¡
fU¤J bjËthf¥ òÇí«. mªj m£ltizfis¤
bjhl®ªJ cŸs MŒî« njáa F‰w¥ gâîfŸ
Ã W t d ¤ â ‹ Ã a h a k ‰ w n g h ¡ i f n a
vL¤J¡fh£L»wJ.mJÑnHÉthâ¡f¥g£LŸsJ.
áwh® Úâ¤JiwÆš, áwh®fŸ òÇªj F‰w¤â‹
j‹ikiaí« mt®fË‹ taijí« k£L«
F¿¥ã£lhš nghjhJ. F‰w¤âš áwhÇ‹ g§if¥
òÇªJ bfhŸtJ« mnj msî¡F K¡»ahF«.
mjhtJ, ïs« áWtndh áWÄnah mªj¡ F‰w¤ij
jÅahf¥ òÇªjduh, mšyJ 18 taJ¡F
nk‰g£lt®fnshL nr®ªJ brŒjduh mšyJ
FGthf¢ brŒjduh v‹W gh®¡f nt©L«. ïªâa
j©lid¢ r£l« ãÇî 34‹5 Ñœ v¤jid ïs«
áwh®fŸ F‰w« rh£l¥g£oU¡»wh®fŸ v‹W
MuhŒtJ K¡»a«. rh®ãaš ßâahf ïªj
v©Â¡if mid¤J tifÆY« ntWg£l xU
òŸËÉtu¤ij ek¡F fh©ã¡F«. njáa F‰w¥
gâîfŸ ÃWtd¤â‹ jftš mj‹ m¿¡ifÆ‹
m¤âaha« 10š cŸs MŒÉš nkny F¿¥ã£l
m«r¤ijfz¡»švL¤J¡bfhŸsÉšiy.
ïªâa j©lid¢ r£l¤â‹ ãÇî 34I g‰¿a MŒî
ïšyhjâ‹ kiwKf Éisit, m£ltiz
10.26Y« m£ltiz 10.37Y« fhzyh«. e«ã¡if
ÛW« F‰w« (ïªâa j©lid¢ r£l¥ ãÇî 406-409);
nghÈ (231-254,489A 489D ïªâa j©lid r£l«);
tuj£riz rhîfŸ (ïªâa j©lid¢ r£l« 304
B); fzt‹ mšyJ mtdJ cwÉd®fË‹
á¤utij (ïªâa j©lid¢ r£l« ãÇî 498A);
Míj§fŸ r£l«, Njh£l¢ r£l«, btËeh£od®
r£l«; ghÈaš bjhÊY¡fhf fl¤jš (jL¥ò) r£l«,
ïªâa gh°ngh®£ r£l«, m¤âahtáa¥ bghUŸfŸ
r£l«, FHªij¤ âUkz¤ jil¢ r£l«, td¢
r£l«, btËeh£oÈUªJ bg© FHªijfis
fl¤Jjš (ïªâa j©lid¢ r£l« 366B), áÉš
cÇikfŸ ghJfh¥ò¢ r£l«; mid¤J g£oaš
rhâÆdU¡F«, g£oaš gH§FoÆdU¡F« râ
elto¡if (jL¥ò) r£l« ngh‹w r£l§fË‹ Ñœ
F‰w« rh£l¥g£l FHªijfË‹ v©Â¡ifia
ïªjïUm£ltizfS«ãuâgÈ¡»‹wd.
c©ikÆš, áwh®fŸ râ elto¡if (jL¥ò) r£l«,
m¤âahtáa¥ bghUŸfŸ r£l« mšyJ FHªij¤
âUkz¢ r£l« M»a r£l§fËš F‰w«
rh£l¥gl¡TlhJ. xUntis xU áwh® ï¤jifa
r£l§fË‹ Ñœ F‰w« rh£l¥g£lhš, mªj¡
FHªij ÛJ m¤jifa F‰w« nghÈahf
á¤jÇ¡f¥g£lJ v‹W m®¤j« mšyJ m¡FHªij
18 taJ¡F nk‰g£l xUtnuhL ïizªJ
m¤jifa F‰w§fis¥ brŒâU¡»wJ v‹W

m®¤j«; Kj‹ik¢ r£l ÉâÆ‹ Éisthf,
áwhU¡F Äf¡ fLikahd F‰w¤âš xU g§F
ï š y h k š T l m ¤ j i f a F ‰ w § f Ÿ
K¡»a¤Jt¥gL¤j¥g£oU¡»wJ. xUntis
thrf®fŸ m£ltiz 10.2 k‰W« 10.3š
F¿¥ã£LŸs r£l§fË‹ ÑHhd F‰w§fis
á w h ® f Ÿ b r Œ a K o í k h K o a h j h v ‹ W
Éthâ¡fyh«. m£ltiz 10.88š cŸs m¤jifa
F ‰ w § f Ë ‹ Ñ œ F ‰ w « r h £ l ¥ g £ L Ÿ s
FHªijfË‹ taijg g‰¿ eh‹ Éthâ¡f
ÉU«ò»nw‹. mj‹ ãwF thrf®fŸ ïªj¡
FHªijfŸ ïs« F‰wthËfsh mšyJ r_f¢
NHÈdhš ghâ¡f¥g£lt®fsh v‹gij¥ g‰¿a xU
bjËªjKoî¡Ftuyh«.mit,
(1) 7 k‰W« 12 taJila ïu©L áWt®fŸ td¢
r£l¤âšF‰w«rh£l¥g£LŸsd®.
(2) 7ÈUªJ 12 taJila 50 áWt®fŸ ghÈaš
t‹òz®¢áÆš <Lg£lh®fŸ v‹W F‰w«
rh£l¥g£oU¡»wh®fŸ.
(3) 12 taâÈUªJ 16 taJila 4 áWÄfŸ
ghÈaš t‹òz®¢á¡F Jiz òÇªjh®fŸ
v‹WF‰w«rh£l¥g£oU¡»wh®fŸ.
(4) 7ÈUªJ 12taJ¡FŸ ïU¡F« xU áWt‹
bfhŸisÆš <Lg£lh‹ v‹W F‰w«
rh£l¥g£oU¡»wh‹.
(5) 7ÈUªJ 12 taJila xU áWÄ, 13
t a â È U ª J 1 5 t a J i l a ï u © L
áWt®fS« xU áWÄí« k‰W« 16
taâÈUªJ 17taJila 5 áWt®fŸ
FHªij¤ âUkz¤ jil¢ r£l¤â‹ Ñœ
F‰w« rh£l¥g£oU¡»wh®fŸ. (c) njáa
F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd« (NCRB) ghÈaš
t‹òz®¢á v‹w jiy¥ã‹ Ñœ ïu©L
Jiz¤ jiy¥òfis¡ bfh©LŸsJ. mJ
fhtš t‹òz®¢á k‰W« ãw t‹òz®¢á.
ï ª j t i f ¥ ã Ç î f Ÿ 1 8 t a J ¡ F
n k ‰ g £ l t ® f Ë ‹ t ‹ ò z ® ¢ á i a ¡
F¿¥ãl¥ga‹gL¤j¥gL»wJ.
ïs« áwh® Úâ mik¥ò¡FŸ fhtš
t‹òz®¢áfŸ bghUªjhJ. Vbd‹whš
á W Ä f Ÿ j h ‹ t ‹ ò z ® ¢ á ¡ F
Msh¡f¥gLth®fŸ v‹W e«g¥gL»wJ,
Mdhš FHªijfŸ, mâY« F¿¥ghf, bg©
FHªijfŸ fhtš Ãiya§fËš ïuî
neu¤âš j§f it¡f¥gLtâšiy. njáa
F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd¤â‹ m¿¡ifÆš
flªj 5 M©Lfshf ïªj jiy¥ã‹ Ñœ
vªj v©Â¡ifí« F¿¥ãl¥glÉšiy.
fhjÈ¡F« 18 taJ¡F Ñœ cŸs tsÇs«
FHªijfŸ jh§fŸ ÉU«ã clYWÉš
http://media2.intoday.in/aajtak/images/stories/052015/child_crime-650_050815045055.jpg

<Lg£lhš mJî« t‹òz®¢á v‹W F‰w«
rh£l¥gL« NHš Ãyî»wJ. mjdhš, áwh®
Úâ thÇa mik¥ãš t‹òz®¢á v‹w
j i y ¥ ã ‹ Ñ œ t ‹ ò z ® ¢ á k ‰ W «
cwî¡FŸns ÉU¥g¥g£L <LgL« òz®¢á
M»at‰iw ntWgL¤â¡ fh£l¡Toa
tifÆš Jiz¤ jiy¥òfŸ ïU¡f
nt©L«.
M§»y ehËjœ ‘â ïªJ'Éš btËahd “âšÈÆš
ghÈaš t‹òz®¢á tH¡FfË‹ gy gÇkhz§fŸ”,
“ekJ bfh^u r_f¤âš ïs taJ fhjšfŸ
t‹òz®¢áahf á¤jÇ¡f¥gL»‹wd,” k‰W«
“ghÈaš t‹òz®¢á tH¡FfŸ: âU¤j¥g£l Kjš
jftš m¿¡iffŸ Úâk‹w¤âš njh‰W¥
ngh»‹wd” v‹w jiy¥ãyhd _‹W f£LiufŸ,
blšÈÆš ghÈaš t‹òz®¢á tH¡FfËš
tH§f¥g£l ïizatÊ Ô®¥òfË‹ mo¥gilÆš
nkny F¿¥ã£LŸs ãu¢ridia¥ g‰¿ Éthâ¡f
Ka‰á¤jd. ïªj MŒÉ‹ e«gf¤j‹ikia
c W â ¥ g L ¤ j , ï ª j M Œ î v › t h W
nk‰bfhŸs¥g£lJ v‹w tÊKiw ehËjÊš
btËÆl¥g£lJ.
bfLthŒ¥ghf, ïªj¥ ãu¢rid bjhl®ghf xU
Kiwahd MŒîfŸ el¤j¥glhjjhš, ï¤jifa
f©l¿jšfŸ, ïªj¤ JiwÆš gÂòÇòt®fË‹
mDgt§fŸ, ehËjœ m¿¡iffŸ M»at‰iwna
xUt® rh®ªâU¡f nt©oÆU¡»wJ. áwh®
Úâ¤JiwÆš, F‰w« rh£l¥g£lt®fŸ g‰¿a Étu«
ïufáakhf it¡f¥glnt©L« v‹gjhš
ïªâahÉš, r£l¤njhL Ku©gL« ïs« áwh®fŸ
g‰¿a MŒî xU všiy¡F c£g£ljhfnt cŸsJ.
ifJ brŒa¥g£L (ïªâa j©lid¢r£l« k‰W«
SLL F‰w§fË‹ Ñœ) 2013 « tUl¤âš
Úâk‹w¤J¡F mD¥g¥g£L jŸSgo brŒa¥g£l
áwh® bjhl®ghd tH¡FfŸ g‰¿a m£ltiz 10.13,
áwh® Úâ mik¥ghš (JJB) mË¡f¥g£l bt›ntW
tifahd ïWâ MizfË‹ v©Â¡ifia¤
bjÇÉ¡»wJ. ïªj m£ltizÆš ïu©L
Éõa§fŸvG¥g¥g£LŸsd.
(m) ïªj m£ltiz Kiwahd jiy¥ig¡
bfh©oU¡fÉšiy. jŸSgo brŒa¥g£l k‰W«
Úâk‹w§fŸ ngh‹w th®¤ijfŸ mj‹ KG
m®¤j¤âš ïšyhkš Äfî« rhjhuzkhf
ga‹gL¤j¥g£LŸsd. ïWâ MizfŸ, áwh® Úâ
mik¥ò (JJB), mšyJ btW« mik¥ò M»aitna
r£l¥goahd, Kiwahd th®¤ijfshF«.
òŸËÆayhs®fŸ ga‹gL¤J« th®¤ijfËY«
m £ l t i z ¡ F m Ë ¡ F « j i y ¥ ò f Ë Y «
JšÈakhf ïU¡fnt©L«. Vbd‹whš mit, vªj
f©nzh£l¤âÈUªJ go¡f¥gL»‹wdnth
mªj¡f©nzh£l¤ijnaKGikahfkh‰¿ÉL«.
(M) 2013š kfhuhZouhÉš cŸs ïu©L áw¥ò
É L â f S ¡ F m D ¥ g ¥ g £ l á W t ® f Ë ‹
v©Â¡ifia cWâ brŒtj‰fhf eh‹ mªj
ïu©L ÉLâfS¡F k£L« foj« vGând‹.
»il¤j jftÈ‹go, m§F j§»ÆUªjt®fŸ 21
ng®, mD¥g¥g£lt®fŸ 9 ng® Mf bkh¤j« 30 ng®.
kfhuhZouhÉš cŸs áWÄfS¡fhd xnu ÉLâ
k‰W« ehá¡»š cŸs gh®°lš gŸË M»a‰W¡F
mD¥g¥g£l áWÄfisí« nr®¤jhšTl 100 ng®
v‹wv©Â¡iftuhJ.
jÉu, TISS brŒj MŒÉš, áwh® Úâ mik¥ã‹
ïWâ MizfË‹ efš, mªj tH¡nfhL
bjhl®òila fhtš Ãiya§fS¡F v¥nghJ«
bfhL¡f¥gLtnjÆšiy. ïs« áwh® Úâ mik¥ò
Tl jh‹ tH§»a ïWâ MizfŸ g‰¿ khjhªâu
mo¥gilÆš mšyJ tUlhªâu mo¥gilÆš myá
Muhanth mšyJ mt‰iw¥ gâî brŒtnjh
ïšiy. m¤jifa gÂfS¡fhd kÅj r¡â, áwh®
Úâ mik¥ãl« ïšyhjnj fhuz«. vdnt TISS
MŒths®fŸ x›bthU nfh¥igí« (igš) go¤J
x›bthU tH¡»Y« bfhL¡f¥g£l ïWâ
MizfŸg‰¿F¿¥òvL¡fnt©oÆUªjJ.
ïªj Ãiy Fiwªjg£r« kfhuhZouhit¥ bghW¤j
k£oš ï‹dK« khwÉšiy, Vbd‹whš ïªj¡
f£LiuÆ‹ MáÇa® kfhuhZouh khÃy¤â‹ áwh®
Úâ mik¥nghL beU¡fkhf bjhl®ªJ gÂòÇªJ
tU»wh®. ïªj f©nzh£l¤â‹ mo¥gilÆš,
njáa F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd¤â‹ (NCRB)
jftÈ‹go 2013š kfhuhZouhÉš cŸs áw¥ò
ÉLâfS¡F 2,224 áwh®fŸ mD¥g¥g£LŸsh®fŸ.
fhtšJiwÆš ïªj¤ jftš ïšyhjnghJ njáa
F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd¤J¡F ï¤jifa jftiy
mt®fŸ v¥go mË¡f Koí«?. ïJ, m£ltiz
10.13š bfhL¡f¥g£LŸs v©Â¡iffË‹
e«gf¤j‹ik g‰¿a ftiyia vG¥ò»wJ. nkY«
ntW m£ltizfËš cŸs v©Â¡iffis¥
ïj‹ bjhl®¢á g¡f« 25š...ïj‹ bjhl®¢á g¡f« 25š...

kJ eh£oš khzt®fŸ ÛJ Rk¤j¥gL«
fšÉ¢ Rik bjhl®ghfî«, kdÃiwî juhjef‰wš ju« F¿¤J« flªj 20 M©L fhykhf
âU«g¤ âU«g¡ Fuš vG¥g¥g£L tªjJ. gšntW
FG¡fshY«, mik¥òfshY« ïJ F¿¤J ÉÇthf
Éthâ¡f¥g£L tªJŸsJ. IZt®ghŒ gnlš
MŒî¡ FG (1977), NCERT elto¡if¡ FG (1984),
NPE MŒî¡ FG (1990) M»a FG¡fŸ
khzt®fË‹ fšÉ¢ Rikia¡ Fiw¥gj‰fhd gy
gÇªJiufis¢ brŒJŸsd. ghl¤â£l nk«gh£L
m i k ¥ ò f Ÿ b g h J t h f ï ¡ F G ¡ f Ë ‹
gÇªJiufnshL cl‹gL»‹wd. mL¤j ghl¤â£l
kWMŒÉ‹nghJ ï¥gÇªJiufŸ ftd¤âš
b f h Ÿ s ¥ g L « v ‹ W b g h J k ¡ f S ¡ F
cWâaË¡»‹wd. Mdhš xU òâa ghl¤â£l«
bfh©L tu¥gL«nghJ ãu¢rid¤ Ô®tj‰F khwhf
nkY« ÔÉukhfnt brŒ»wJ. njáa fšÉ¡
bfhŸif (1986) brašgL¤j¥g£lij¤ bjhl®ªJ
òâa ghl¤â£l« bfh©L tu¥g£lnghJ ïJjh‹
elªjJ. fšÉ rh®ªj ãu¢ridfis, F¿¥ghf,
khzt®fŸ Ûjhd fšÉ¢ Rik¥ ãu¢ridia,
òâjhf MŒî brŒtj‰fhf ïªâa muá‹ kÅj
M‰wš nk«gh£L mik¢rf« xU njáa
Mnyhrid¡ FGit 1992 kh®¢ khj« mik¤jJ.
mj‰F¥ã‹tU«gÂtH§f¥g£lJ:
“Mí£fhy Ra f‰wš âw‹ k‰W« âwik
cUth¡f« cŸgl f‰wÈ‹ ju¤ij
nk«gL¤JifÆš, mid¤J k£l§fËY«
gŸË¡ FHªijfË‹ Ûjhd, F¿¥ghf ïs«
k h z t ® f Ë ‹ Û j h d R i k i a ¡
Fiw¥gj‰fhd tÊfŸ F¿¤J Mnyhrid¡
TWtJ.”
FG jdJ gÂia¤ bjhl§Ftj‰F K‹ghf¤
jdJ gÂ¡fhd msînfhšfisí«, j‹Ål«
x¥gil¡f¥g£l bghW¥ig
Ã i w n t ‰ W t j ‰ f h d
t Ê K i w i a í « K o î
brŒjJ. njáa msÉyhd
b j h i y n e h ¡ F ¥
gh®itíl‹ ï¡FG jdJ
gÂia k¤âa gŸË¡
f š É t h Ç a ¤ J l n d h
( á ã v ° ï ) , N C E R T
g h l ¤ â £ l ¤ J l n d h
m š y J g h l ¥
ò ¤ j f § f S l n d h
R U ¡ » ¡ b f h Ÿ s
nt©oaâšiy v‹W«,
gšntW khÃy§fËY«
ôÅa‹ ãunjr§fËY«
ga‹gL¤j¥g£l ghl¥
ò¤jf§fisí« MŒî¡F
vL¤J¡bfhŸs Koî brŒjJ. ïu©lhtjhf,
f©nzh£l MŒîfŸ, MáÇa®fnshL el¤j¥g£l
ÉÇthd MnyhridfŸ, ghl¥ ò¤jf§fŸ k‰W«
ïju fšÉ¥ gÆ‰á¡fhd bghUŸfis¡ bfh©L
nk‰bfhŸs¥g£l kâ¥ÕLfŸ _ykhf¥ bgw¥g£l
jftšfË‹ mo¥gilÆš jdJ gÇªJiufis
K ‹ i t ¥ g J v ‹ W « F G K o î b r Œ j J .
_‹whtjhf, ò¤jh¡f¤ â£l§fis¢ brašgL¤J«
ÃWtd§fŸ/mik¥òfË‹ gÂfis¥ gÇÓÈ¡fî«
FGKoîbrŒjJ.
NCERT -Æ‹ áy MáÇa®fis¡ bfh©L Kjš
f£l Mnyhrid el¤j¥g£lJ. mj‹ ãwF âšÈ,
âUtdªjòu«, ònd, bfhšf¤jh M»a eh‹F
efu§fËš, gšntW khÃy§fisí« rh®ªj
RikÆ‹¿ f‰wš
(k¤âa kÅj ts nk«gh£L mik¢rf¤jhš ÃaÄ¡f¥g£l
njáa Mnyhrid¡ FGÉ‹ m¿¡ifÆÈUªJ)
http://www.thehindu.com/multimedia/dynamic/02052/12TH_CHILDREN__2052377f.jpg
- nguh. ahZghš õ®kh

gŸËfË‹ Kjšt®fŸ, MáÇa®fŸ g§nf‰w
Mnyhrid¡ T£l§fŸ el¤j¥g£ld. òâa
â £ l § f i s ¢ b r a š g L ¤ J » w j ‹ d h ® î
ÃWtd§fŸ, ghl¤ â£l§fis tiunth®,
ghl§fis vGJnth®, jÅah® gâ¥ghs®fŸ, gŸË¡
fšÉ thÇa§fË‹ jiyt®fŸ M»nah®fSlD«
Mnyhrid¡T£l§fŸel¤j¥g£ld.
K«ig, ehá¡, gnuhlh, bfhšf¤jh efu§fËš
bg‰nwh®, MáÇa®fŸ, khzt®fŸ g§nf‰w
T£l§fisí« FGÉ‹ áy cW¥ãd®fŸ
el¤âd®, K«ig, âšÈ efu§fËš Édh¤
j h Ÿ f Ë ‹ m o ¥ g i l Æ š M á Ç a ® f Ÿ ,
bg‰nwh®fË‹ fU¤JfŸ bgw¥g£ld. khzt®fŸ
ÛJ vªâu¤jdkhf¤ âÂ¡f¥gL« gÂ¢RikfŸ
g‰¿a gh®itnahL, gŸË¡ fšÉ rh®ªj
ãu¢ridfis MuhŒ»w ïªj Ka‰áÆš ehL
KGtijínk <LgL¤J»w neh¡f¤Jl‹
khzt®fŸ, MáÇa®fŸ, bg‰nwh®fËlÄUªJ«,
b g h J k ¡ f Ë l Ä U ª J « f U ¤ J f S «
MnyhridfS«nfhu¥g£ld.
m j ‰ f h f , g ¤ â Ç i f f Ë š É s « g u § f Ÿ
btËÆl¥g£ld. m»y ïªâa thbdhÈÆY«,
ö®j®õ‹ bjhiy¡fh£áÆY« áw¥ò m¿É¥òfŸ
b r Œ a ¥ g £ l d . k h z t ® f Ÿ , M á Ç a ® f Ÿ ,
bg‰nwh®fŸ, FHªijfË‹ fšÉÆš m¡fiwíŸs
jÅeg® rhjid¡fhf¥
gÇrË¡»w ngh£ofis
C¡FÉ¥gJ jÉ®¡f¥gl
nt©L«. VbdÅš, mJ
FHªijfŸ k»œ¢áfukhf¡
f‰F« M®t¤ij¥
g¿¤JÉL»wJ.
mnjntisÆš, T£L¢
brašghLfS«, T£L¢
rhjidfS« C¡FÉ¡f¥gl
nt©L«,
Jiw rh®ªnjh® M»nahÇlÄUªJ FGÉ‰F
600¡F« nk‰g£l kD¡fS« foj§fS«
f £ L i u f S « t ª j d . ï J g ‰ ¿ a ò Ç j š
c Ÿ s t ® f S l ‹ e l ¤ j ¥ g £ l É Ç t h d
MnyhridfŸ, eilKiwÆš ïUªj fšÉ¥
gÆ‰á¡fhd gšntW bghUŸfŸ F¿¤j kâ¥ÕLfŸ,
MáÇa®fËlÄUªJ«, khzt®fËlÄUªJ« tªj
fU¤JfŸ M»at‰¿‹ mo¥gilÆš el¥ò fšÉ
Kiw¢ brašghL F¿¤j xU òÇjY¡F¡ FGthš
tu KoªjJ. mªj mo¥gilÆnyna FG jdJ
gÇªJiufiscUth¡»aJ.
FgÉ‹ gÂÆš Vuhskhd MáÇa®fŸ, gŸË
Kjšt®fŸ, ghl¤ â£l - ghl¥ ò¤jf vG¤jhs®fŸ
M » n a h Ç l Ä U ª J « , r § f § f Ë l Ä U ª J « ,
JiwfËlÄUªJ« x¤JiH¥ò¡ »il¤jJ. vkJ
gÂÆš mt®fsJ g§fË¥ig e‹¿a¿jYl‹
eh§fŸ m§ÑfÇ¡»nwh«. F¿¥ghf, âšÈÆš cŸs
khÃy fšÉ MuhŒ¢á k‰W« gÆ‰á k‹w¤J¡F
(SCERT) eh§fŸ flik¥g£oU¡»nwh«.
m§nfjh‹ FGÉ‹ mYtyf« V‰gL¤j¥g£lJ.
mt®fËlÄUªJ mid¤JÉjkhd Ã®thf
MjuîfS« v§fS¡F¡ »il¤jd. mJ
v§fSila gÂ¡F Äf¥ bgÇa msÉ‰F
cjÉfukhf mikªjJ. FGÉ‹ T£l§fis
el¤Jtj‰F cjÉahf Ãâ V‰ghL k‰W« ïju
trâfis¢ brŒJ bfhL¤j NCERT mik¥ò¡F«
mj‹ r_f m¿Éaš k‰W« khDlÉaš Jiw¡F«
eh§fŸe‹¿brY¤j¡flik¥g£LŸnsh«.
âUtdªjòu«, ònd, bfhšf¤jh M»a efu§fËš
k©ly fyªjhŒî¡ T£l§fis el¤â¡ bfhL¤j
nfus«, kAhuhZouh, nk‰F t§f« M»a
khÃy§fË‹ fšÉ¤JiwfS«, mªj khÃy§fË‹
N C E R T f s m Y t y ® f s J g Â f S «
ghuh£L¡FÇaitahF«. FG cW¥ãd®fnshL
j§fsJ mDgt§fis¥ g»®ªJbfh©l mšyh
Ç¥ò, âfªj®, Vfiyth M»a j‹dh®î
mik¥òfS« áw¥ò e‹¿¡FÇaitahF«. nea®fŸ
j§fsJ fU¤Jfisí« Mnyhridfisí«
tH§Ftj‰F cjÉahf m¿É¥òfis btËÆ£l
ö®j®õ‹, MfhZthÂ mâfhÇfS¡F« e‹¿
bjÇÉ¤jhf nt©L«. mid¤â‰F« nkyhf,
v§fsJ miH¥ig V‰W, bgUksî¡F¤ j§fsJ
g F â f Ë š e l ¤ j ¥ g £ l T £ l § f Ÿ /
gÆyu§FfS¡F¥ ãwF jkJ fU¤Jis
vG¤J¥ó®tkhf mD¥ãa ü‰W¡fz¡fhd
b g ‰ n w h ® f Ÿ , M á Ç a ® f Ÿ , k h z t ® f Ÿ

M » n a h U ¡ F « e h § f Ÿ b g Ç J « f l i k ¥
g£LŸnsh«. Mnyhrid¡ T£l§fË‹ Éthj¡
F¿¥òfŸ, Mtz§fŸ, ïWâahf m¿¡if
M»at‰iw¤ j£l¢R brŒJ bfhL¥gJ cŸË£l
mid¤J Éjkhd brayf cjÉfisí« brŒj,
âšÈ, SCERT j£l¢R CÊa® ÛD jnd#h ïâš
F¿¥ãl¤j¡f¥g§fË¤âU¡»wh®.
gÇªJiufŸ
gŸË¡ FHªijfŸ ÛJ V‰w¥gL« RikfŸ msî¡F
Û¿a vâ®gh®¥òl‹ ghl¤â£l¤ij tF¤njh®
mšyJ nghâa gÆ‰áa‰w MáÇa®fŸ mšyJ
gŸËfË‹ Ã®th»fŸ mšyJ ò¤jf§fË‹
gâ¥ghs®fŸ mšyJ kht£l - khÃy - k¤âa
m â f h Ç f Ÿ M » n a h Ç l Ä U ª J k £ L n k
tªjitašy v‹w Koî¡F eh§fŸ tªnjh«. M«,
ïªj mik¥òfŸ, ÃWtd§fŸ, Ã®thf§fŸ v‹d
brŒ»‹wd v‹gij¥ bghW¤J ãu¢rid
mâfÇ¡f¡TL« mšyJ Ô®¡f¥gl¡TL«.
MdhY«, ekJ rKjha¤ânyna MHkhd á¡fš
ïU¡»wJ. mJ ekJ ïs« FHªijfis¥
ghâ¡»wJ. thœ¡ifÆš gaDŸs brašfis¢
b r Œ t j ‰ F ¤ n j i t ¥ g L » w c © i k a h d
jFâfis É£LÉ£L, áy nkšj£L¤ jFâfis
k£Lnk eh« kâ¡f¤j¡fitahf V‰W¡bfhŸnth«
v‹whš, fšÉ rh®ªj áy K£L¡f£ilfis
jh©l¡Toat®fS¡F« m¥go¤ jh©l
ïayhjt®fS¡F« ïilnaahd bghUshjhu
ïilbtË bjhl®ªJ ÉÇtilí« v‹whš, eh«
b j h l ® ª J F H ª i j f S ¡ F ¤ j i l f i s
V‰gL¤Jtâšjh‹ ekJ Ka‰áfis bryÉ£L¡
bfh©LïU¥nghnka‹¿,k»œ¢ánahLmt®fŸ
f‰gj‰fhd thŒ¥òfis V‰gL¤j kh£nlh«.
m¿¡ifÆ‹ ãujhd¥ gFâÆš, m¿î¤ âÂ¥ò,
ntfkhd Ka‰á v‹w nehŒ¡F¿fnshL
ãu¢ridÆ‹ bgU«gFâ r«gªj¥g£oU¥gJ
F¿¤J¢ R£o¡fh£l¥g£oU¡»wJ. vËjhf¡
ifahs¡Toa Ã®thf elto¡iffŸ _ykhf
k£Lnk ïªj¥ ãu¢rid¡F KGikahf¤ Ô®î fhz
KoahJ v‹W eh§fŸ fUJ»nwh«. ïit F¿¤J
ÉÇthd Éthj§fŸ njit¥gL»‹wd. VbdÅš,
ïit ekJ ehfßf¤â‹ Rabfsut«, r_f
ïy¡FfŸ M»ait rh®ªj ãu¢ridfnshL
ãujhdkhf r«gªj¥g£LŸsd. ïªj m¿¡ifia
btËÆLtj‹ _ykhfî«, bjhl®¢áahf¡
fU¤ju§FfŸ, Mnyhrid¡ T£l§fŸ, Clf
Éthj§fŸ M»at‰iw el¤Jtj‹ _ykhfî«
m¤jifa ÉÇthd Éthj¤ij nk‰bfhŸs Koí«.
ï ª j m o ¥ g i l a h d ã u ¢ r i d F ¿ ¤ J ¡
fšÉahs®fS«, áªjidahs®fS« j§fsJ
fU¤Jfis¤bjÇÉ¡fnt©L«.
ekJ rKjha¤âš bršth¡nfhL« btË¤
bjhl®òfnshL« cŸs ãÇîfis¢ nr®ªnjh®, ekJ
bjhl¡f Ãiy¥ ghl§fŸ ekJ FHªijfŸ
gŸË¡F¢ brštj‰F K‹ghf jkJ ts®¢áÆš
x›bthU thuK« cŸth§F»w “t£lhu” m¿îl‹
bjhl®òŸs bkhÊÆš mšyhkš xU btËeh£L
bkhÊÆšjh‹ ïU¡f nt©L« v‹gj‰F
K¡»a¤Jt« mË¥gJ bjhlU« tiuÆš, gÆ‰W
bkhÊ¥ ãu¢rid, F¿¥ghf, thœ¡ifÆ‹ bjhl¡f¡
f£l¤âš, KGikahf¤ Ô®ªJÉlhJ. ïªj¡
fhuz¤J¡fhf¤jh‹ eh§fŸ, bjhl¡f¥gŸË
ÃiyÆš jhŒbkhÊ k£Lnk gÆ‰W bkhÊahf
ïU¡f nt©L« v‹w gÇªJiuia Û©L«
K ‹ i t ¥ g â È U ª J v § f i s e h § f n s
tiuaiw¥gL¤â¡bfh©LŸnsh«.
1. kht£l msÉY«, khÃy msÉY«, njáa
msÉY« khzt®fS¡fhf¥ gŸË¥ ghl§fŸ,
f©fh£áfŸ, f£Liu vG¤jh¡f§fŸ,
brh‰bghÊîfŸ cŸË£l gšntW ãÇîfËš
gšntW mik¥òfS« JiwfS« ngh£ofis
el¤J»‹wd. gšntW khWg£l JiwfËš
âwikfis m§ÑfÇ¤J¥ gÇrË¥gnj
ï ¤ j i f a K a ‰ á f Ë ‹ n e h ¡ f k h f
ïU¡f¡TL«. Mdhš, xU bfLthŒ¥ghf, xU
j ‰ f h È f ¢ á w ¥ ò ¡ f h f , ï t ® f Ÿ
jÅik¥gL¤j¥gL»w Mnuh¡»ak‰w ngh¡F
cUth»wJ. jÅeg® rhjid¡fhf¥ gÇrË¡»w
ngh£ofis C¡FÉ¥gJ jÉ®¡f¥gl nt©L«.
VbdÅš, mJ FHªijfŸ k»œ¢áfukhf¡
f ‰ F « M ® t ¤ i j ¥ g ¿ ¤ J É L » w J .
mnjntisÆš, T£L¢ brašghLfS«, T£L¢
rhjidfS« C¡FÉ¡f¥gl nt©L«,
mt‰¿‰F¥ gÇrË¡f¥gl nt©L«. mj‹ _y«
gŸËfËš T£Lwthf x¤JiH¤J¡ f‰gJ
nknyh§F«.
2. (a) ghl¤â£l§fis tF¥gJ, ghl üšfis¤
jahÇ¥gJ v‹w eilKiwfŸ gutyh¡f¥gl
nt©L«. mj‹_y« ï¥gÂfËš
MáÇa®fË‹ g§F mâfÇ¡f¥gl
nt©L«. mâfhu¥ gutš v‹gJ khÃy
msÉyhd mik¥òfS¡F cŸnsí«,
kht£l msÉyhd thÇa§fS¡F

cŸnsí«, ïju bghU¤jkhd mâfhu
mik¥òfËY«, gŸËfË‹ jiyik
MáÇa®fS¡F«, tF¥gháÇa®fS«
T L j š j ‹ d h £ á m â f h u § f i s
tH§Ftjhf ïU¡f nt©L«. mt®fŸ,
t£lhu ÃiyikfS¡F V‰g tF¥giw¡F
cŸq®¢ NHš, bghU¤jkhd ghl¤â£l«
k ‰ W « m i t f S ¡ f h d g h l
cgfuz§fis¤ jh§fns cUth¡»¡
bfhŸs¤ j¡f msÉ‰F mâfhu¥
gutyh¡f« ïU¡f nt©L«. ghl
ü š f i s í « ï j u É õ a § f i s í «
nj®ªbjL¥gJ cŸgl ghl¤ â£l¤â‹
mid¤J m«r§fËY« C¡f¥gL¤j¡
Toa msÉ‰F¥ òâa áªjidfis¢
brašgL¤j mid¤J¥ gŸËfS«
C¡FÉ¡f¥glnt©L«.
(b) Kiwrh®ªj fšÉÆY«, Kiwrhuh¡
fšÉÆY« gÆ‰á Kiw bjhl®ghd òâa
f©Lão¥òfËš F¿¥ghd <Lgh£Ll‹
brašgL»w j‹dh®î mik¥òfS¡F
ghl¤â£l¤ijí«, ghl üšfisí«,
MáÇa® gÆ‰áiaí« nk«gL¤Jtâš
mâf RjªâuK«, Mjuî« mË¡f¥gl
nt©L«. ï¤jifa mik¥òfË‹
m D g t § f i s É Ç t h f ¥
g»®ªJbfhŸtj‰fhf xU bghU¤jkhd,
nghJkhdV‰ghLbrŒa¥glnt©L«.
(c) »uhk msÉY«, t£lhu msÉY«, kht£l
msÉY« fšÉ¡ FG¡fis mik¥gJ,
m t ‰ ¿ ‹ b r a š t u « ò ¡ F c £ g £ l
gFâfËš gŸËfS¡F¤ â£lÄLtJ,
m t ‰ i w ¡ f © f h Â ¥ g J M » a
bghW¥òfis mt‰¿l« ÉLtJ v‹w
Mnyhridiaeh§fŸtÊbkhÊ»nwh«.
(d) gÆ‰á¡ fUÉfis th§Ftj‰F«, gGJ
Ú¡Ftj‰F«, òâjhf kh‰Wtj‰F« V‰w
t i f Æ š g Ÿ Ë f Ë š j i y i k
MáÇa®fsJ bghW¥ãš nghJkhd
msÉ‰F mtru fhy Ãâ (gŸËÆ‹ bkh¤j
Câa¤âš 10 rjåj¤â‰F¡ Fiwahj
bjhif)x¥gil¡f¥glnt©L«.
3. ghl¥ ò¤jf§fis vGJ»w fyh¢rhu« kh‰w¥gl
nt©L«. ghl¥ò¤jf§fis¤ jahÇ¥gâš Äf
mâfkhd MáÇa®fŸ <LgL¤j¥gl nt©L«.
g h l ¥ ò ¤ j f § f i s ¤ j a h Ç ¥ g â š
m¿Éayhs®fŸ, gšntW Jiwfis¢ nr®ªj
tšYe®fŸ M»nahÇ‹ cjÉfis¥ bgwyh«.
Mdhš mt®fns ò¤jf§fis vGJgt®fshf
ïU¡f nt©oaâšiy. ïJ bjhl®ghd
Ka‰áfŸ f‰w¿ªj, òâa áªjidfŸ cŸs
MáÇa®fsJ FG¡fË‹ bghW¥ãš Él¥gl
nt©L«. mt®fS¡F¥ ò¤jf« vGJtâš
gÆ‰áfŸtH§f¥glnt©L«.
4. gšntW khÃy§fËš (ghl¤ â£l«, ghl¥
ò¤jf§fŸ, nj®îfŸ M»at‰¿š) FiwªjJ
_‹W tifahd gŸË¡ fšÉ KiwfŸ
b r a š g L ¤ j ¥ g L » ‹ w d . x › b t h U
khÃy¤âY« bgU«ghyhd gŸËfŸ khÃy¡
fšÉ thÇa¤Jl‹ ïizªJŸsd. áy
gŸËfŸ, áãv°ï mšyJ ïªâa gŸË¤ nj®î
rh‹¿jœ k‹w« (CISCE) M»at‰Wl‹
ïizªJŸsd. âšÈ k£Lkšyhkš ïju
khÃy§fËY«, áãv°ï-íl‹ ïizªJŸs
g Ÿ Ë f Ÿ c a ® j u k h d i t a h f ¡
fUj¥gL»‹wd. áãv°ï ghl¤â£l« khÃy
thÇa§fS¡fhd K‹khâÇah»wJ. ïjdhš,
bgU«ghyhd FHªijfË‹ ÛJ bgU«
ghl¢Rik V‰w¥gL»wJ. Mfnt, áãv°ï
mâfhu tu«ò nfªâÇa¥ gŸËfSlD«,
e n t h j a h g Ÿ Ë f S l D « k £ L n k
tiuaW¡f¥g£ljhf ïU¡f Koí«. k‰w
g Ÿ Ë f Ÿ m i d ¤ J « m ª j ª j k h Ã y
thÇa§fSl‹ ïizªjjhf ïU¡f nt©L«
v‹WFGgÇªJiu¡»wJ.
5. (a) gŸË¡F Kªija FHªij¥gUt fšÉ
Ã W t d § f i s ( k H i y a ® g Ÿ Ë f Ÿ )
b j h l § F t J m t ‰ ¿ ‹ b r a š g h L
M»at‰iw Kiw¥gL¤Jtj‰fhf cÇa
r £ l ¥ ó ® t V ‰ g h L f S « Ã ® t h f
V‰ghLfS« nk‰bfhŸs¥gl nt©L«.
ï¤jifa gŸËfis m§ÑfÇ¥gj‰F
mt‰¿‹ khzt® nr®¡if, CÊa®fŸ,
fšÉ¥bghUŸfŸ, Éisah£L¥ bghUŸfŸ
M » a i t b j h l ® g h d É â K i w f Ÿ
V‰gL¤j¥gl nt©L«. thá¤jš, vGJjš,
v©fŸ M»at‰iw¡ f‰W¡bfhL¥gJ
v‹w tH¡fkhd tot§fËš, ïs«
FHªijfŸ ÛJ msî¡F Û¿a fšÉia¥
âÂ¡»‹w t‹KiwÆš ï¤jifa
gŸËfŸ <Lgl mDkâ ïšiy v‹gJ

cWâ¥gL¤j¥gl nt©L«. kHiya®
tF¥òfËš nr®¥gj‰F nj®î el¤JtJ,
ne®fhzš el¤JtJ M»a eilKiwfŸ
xÊ¡f¥glnt©L«.
(b) jÅah® gŸËfS¡F m§Ñfhu« tH§FtJ
bjhl®ghd ÉâKiwfŸ fwhuh¡f¥gl
nt©L«. ïJ xUg¡f¤âš f‰wÈ‹
ju¤ij nk«gL¤jî«, ï‹bdhU g¡f¤âš
m â f Ç ¤ J t U « f š É t Â f ¤ i j
f£L¥gL¤jî« tÊ tF¡F«. ï›thW
cUth¡f¥gL« ÉâiwfŸ, murh§f¤jhš
el¤j¥gL« gŸËfŸ c£gl mid¤J
g Ÿ Ë f S ¡ F « x n u k h â Ç a h f ¥
bghUªJtjh¡f¥glnt©L«.
6. âdªnjhW« gŸË¡F gSthd ò¤jf¥igfis
RkªJ tUkhW ïs« FHªijfis f£lha¥
g L ¤ â á ¤ u t i j ¡ F c Ÿ s h ¡ F t i j
Ãaha¥gL¤j KoahJ. ghlò¤jf§fŸ gŸËÆ‹
brh¤Jfshf¥ guhkÇ¡f¥gl ntzL«. mj‹
_ y « F H ª i j f Ÿ j Å ¤ j Å n a m ª j
ò¤jf§fis th§f nt©oa, âdK« å£o‰F¡
bfh©L bršy nt©oa njit xÊ¡f¥gl
nt©L«. å£L¥ghl§fŸ, ghl¥ò¤jf§fisí«
neh£L¥ò¤jf§fisí« ga‹gL¤Jjš
M»ait bjhl®ghd jÅahd fhy m£ltiz
gŸËfshš jahÇ¡f¥g£L, FHªijfS¡F
K‹T£onabjÇÉ¡f¥glnt©L«.
7. å£L¥ghl¤â‹ ïašãY« j‹ikÆY« xU
K‰ngh¡fhd kh‰w« njit¥gL»‹wJ.
bjhl¡f¥gŸË tF¥òfËš FHªijfS¡F
å£L¥ghl« ju¡TlhJ. ÉâÉy¡fhf,
å£L¢NHÈš òâat‰iw bjÇªJ bfhŸ»w
gÆ‰á k£Lnk ÉÇîgL¤j¥gl nt©L«.
e L Ã i y ¥ g Ÿ Ë , c a ® Ã i y ¥ g Ÿ Ë f Ë š ,
njit¥gL« ÃiyÆš, å£L¥ghl« ju¥glyh«.
mJ ghl« rhuhjjhf ïU¡f nt©L«. å£oš
mj‰fhf ghl¥ò¤jf§fŸ njit¥gLkhdhš
RH‰áKiwÆšmt‰iwtH§fyh«.
8. MáÇa® - khzt® É»jh¢rhu« bjhl®ghf
j‰nghJŸs ÉâKiw (1 : 40) brašgL¤j¥gl
nt©L«. vâ®fhy¡ fšÉ¤ â£l¤â‰fhd xU
mo¥gilahf, ïªj É»jh¢rhu¤ij 1 : 30 vd,
FiwªjJ bjhl¡f¥ gŸË msÉyhtJ,
F i w ¥ g j ‰ F m i d ¤ J K a ‰ á f S «
nk‰bfhŸs¥glnt©L«.
9. eh£oš FHªijfis ikakhf¡ bfh©l r_f
be¿fis cUth¡Ftj‰fhf, Ä‹dQ Clf«
Äf¥ bgÇa msÉš ga‹gL¤j¥gl nt©L«.
khzt®fŸ, MáÇa®fŸ, bg‰nwh®fŸ
M»nahU¡fhd bjhl®¢áahd bjhiy¡fh£á
Ãfœ¢áfS«, '¡UÎ j®õ‹' (Étrha jÇrd«)
Ãfœ¢á nghy 'fšÉ jÇrd«' v‹w Ãfœ¢á
xËgu¥g¥glyh«.
10. (a) MáÇa®fis cUth¡Ftj‰fhd¤
â£l§fŸ nghJkhd msÉš ïšiy
v ‹ g j h š g Ÿ Ë f Ë š f ‰ w š j u «
â U ¥ â f u k h d j h f ï š i y . f š É
ïs§fiy (ã.v£.,) go¥ò¡fhd¤ â£l¤âš
eLÃiy¥ gŸË, bjhl¡f¥ gŸË, kHiya®
gŸË tF¥òfis el¤Jtj‰fhd áw¥ò¥
gã‰áfŸ ïiz¡f¥gl nt©L«.
ï¤â£l¤â‰fhd¡ fhy msî, g£l« bg‰w
ãwF Xuh©L, nkšÃiy¥ gŸË¥ go¥ig
Ko¤j msÉš _‹W mšyJ eh‹F
M©LfŸ vd ïU¡f nt©L«. gŸË¡
fšÉ kh¿ tU« njitfS¡F V‰wjhf
m i k ª â L « t i f Æ Y « , b g Ç J «
eilKiw¡F V‰wthW mjid kh‰¿L«
tifÆY« ï¤â£l¤â‹ cŸsl¡f«
f£lik¡f¥gl nt©L«. gÆ‰á bgWnth®
Rakhf¡ f‰F« âwid¥ bgW« tifÆY«,
R n a ¢ i r a h f á ª â ¡ f ¤ ö © L «
t i f Æ Y « ï ¤ â £ l § f S ¡ f h d
K¡»a¤Jt« mika nt©L«. xU
bjhÊ‰fšÉah»a, gÂ¡F Kªija
MáÇa® gÆ‰á¤ â£l« fwhuhdjhf,
KGikahdjhf, ÔÉu Kid¥ò¤ â£lkhf
ï U ¡ f n t © L « . M f n t , ã . v £ . ,
go¥ò¡fhd mŠrš tÊ¡ fšÉ¡F
m§Ñfhu«Éy¡»¡bfhŸs¥glnt©L«.
( b ) M á Ç a ® f S ¡ f h d b j h l ® f š É
Ã W t d k a k h ¡ f ¥ g l n t © L « .
MáÇa®fË‹ bjhÊšrh® ts®¢áia
neh¡fkhf¡ bfh©l, gÂ¡F c£g£l
fšÉ¤ â£l§fS«, ïju brašghLfS«
Kiw¥go totik¡f¥g£L, f‰gid¤
âwndhLbrašgL¤j¥glnt©L«.
12. (a) mid¤J¥ gŸË tF¥òfS¡Fkhd ghl¤
â£l§fisí«, ghl¥ ò¤jf§fisí«
MŒî brŒtj‰fhf x›bthU khÃy¤âY«

gy Jiz¡ FG¡fSl‹ To xU â£l¡
FG V‰gL¤j¥gl nt©L«. ã‹tU«
gÂfŸ F¿¤J Koî brŒí« bghW¥ò
Jiz¡ FG¡fËl« x¥gil¡f¥gl
nt©L«:
i. f‰ã¡f¥gl nt©oa jiy¥òfË‹
Fiwªjg£rv©Â¡if,
ii. x›bthU jiy¥ã‹ ÑG« bfh©L
tu¥gl nt©oa fU¤jh¡f§fË‹
Fiwªjg£rv©Â¡if
iii. Xuh©L fhy¤âš ïªj¡ Fiwªjg£r
v © Â ¡ i f Æ y h d
fU¤jh¡f§fis¡ f‰ã¥gj‰F,
eilKiwÆš »il¡f¡Toa bkh¤j
ntiy eh£fËš, xU MáÇaU¡F
ïz¡fkhd KiwÆš njit¥gL»w
bkh¤jfhymsî.
(b) mo¥gil¡ fÂj«, fU¤jh¡f§fŸ
M » a t ‰ i w ¡ F H ª i j f Ÿ f ‰ W ¡
bfhŸtj‰fhd ntf¤ij¡ Fiw¡F«
n e h ¡ f ¤ J l D « , v © Â ¡ i f
k £ L k š y h k š ï j u m o ¥ g i l ¡
fÂj¤â‰fhd thŒ¥ig (cjhuzkhf,
b t Ë k ‰ W « t o t « b j h l ® g h d
fU¤jh¡f§fŸ, fÂj¢ á¡fšfS¡F¤
Ô®î fhQjš ngh‹wit) ÉÇîgL¤J«
neh¡f¤JlD«, eh£o‹ mid¤J¥
g F â f Ë Y « , b j h l ¡ f ¥ g Ÿ Ë
tF¥òfS¡fhd fÂj¥ ghl¤â£l« kW
MŒî¡Fc£gL¤j¥glnt©L«.
(c) bkhÊ¥ ghlüšfŸ nghJkhd msî¡F¥
ng¢R tH¡F brh‰bwhl®fis¥ ãuâgÈ¡f
nt©L«. FHªijfË‹ thœ¡if
mDgt§fŸ, f‰gidahd fijfŸ,
ghlšfŸ, eh£o‹ gšntW gFâfËY«
rhjhuz k¡fË‹ thœit¥ ãuâgÈ¡»w
f i j f Ÿ M » a i t v â ® f h y ¥
ghl¥ò¤jf§fËš nghâa msî¡F
ïl«bgw nt©L«. fšÉ bkhÊ, msî¡F
Û¿ Úânghjid mo¥gilÆyhd bkhÊ
ïu©L«jÉ®¡f¥glnt©L«.
(d) bjhl¡f¥gŸË tF¥òfËš m¿Éaš
ghl¤â£lK«, ghl üšfS« j‰nghJ
ïU¥gijÉl Äf¥bgÇa msÉ‰F
n r h â ¤ J m ¿ í « K i w ¡ F
thŒ¥gË¥gjhfî«, f£lhakhdjhfî«
ïU¡f nt©L«. Rfhjhu«, clšey«
n g h ‹ w J i w f Ë š Ú â n g h j i d
mo¥gilÆš mšyhkš, c©ik thœ¡if
Ã i y i k f i s M Œ î ¥ ó ® t k h f
ãuâgÈ¡F« tifÆš K¡»a¤Jt«
mË¡f¥gl nt©L«. bjhl¡f Ãiy
t F ¥ ò f Ë ‹ m ¿ É a š g h l § f Ë š
nr®¡f¥g£LŸs Vuhskhd áW áW
Étu§fŸÉy¡»¡bfhŸs¥glnt©L«.
(e) eLÃiy¥ gŸËfŸ, ca®Ãiy¥ gŸËfËš
mid¤J tF¥òfS¡Fkhd ïa‰if
m¿Éaš ghl¤ â£l§fŸ kh‰¿aik¡f¥
gl nt©L«. bgU«ghyhd ghl§fŸ
FHªijfshY«, MáÇa®fshY« brŒJ
gh®¡f¤j¡f tifÆš, gÇnrhjid
f S l D « , b r a š g h L f S l D «
ïizªjjhf mªj¥ ghl¤â£l§fŸ
cUth¡f¥g£lnt©L«.
(f) 6 Kjš 8 tiuÆyhd tF¥òfËY«, 9, 10«
tF¥òfËY« r_f m¿Éaš ghl¤
â£lkhdJ, tuyhW, òÉÆaš rh®ªj
jftšfis tH§FtnjhL ekJ r_f
muáaš k‰W« bghUshjhu mik¥ã‹
j¤Jt«, brašKiw M»at‰iw¥ g‰¿¤
bjÇÉ¥gjhfî« ïU¡f nt©L«. r_f¥
bghUshjhu ts®¢áÆ‹ ãu¢ridfŸ,
K‹DÇikfŸ M»at‰iw khzt®fŸ
kâ¥ÕL brŒJ, òÇªJbfh©L, áªâ¥gj‰F
mJ ö©Ltjhf ïU¡f nt©L«.
tuyh‰W¥ ghl§fËš âU«g¤ âU«g¡
TW»w j‹ik kh‰w¥gl nt©L«. 9, 10«
tF¥òfËš bjh‹ik¡ fhy tuyhW g‰¿a
ghl§fŸ bfh©L tu¥gl nt©L«. 6 Kjš
8« tF¥ò tiuÆyhd ghl§fËš ÉLjiy¥
nghuh£l tuyhW, ÉLjiy¡F¥ ãªija
ts®¢á¥ ngh¡FfŸ nr®¡f¥gl nt©L«.
j‰nghJ f‰ã¡f¥gL« FoikÆaš
ghl§fŸ, FHªijfŸ ÃidÉš it¤J¡
b f h Ÿ t j ‰ F Ä F ª j á u k ¤ i j ¡
bfhL¥gjhf ïU¡»‹wd. Mfnt,
FoikÆaš ghl¤â‹ j‰nghija tot«
ifÉl¥g£L, rkfhy ghl§fŸ nr®¡f¥gl
nt©L«. òÉÆaš ghl§fŸ rkfhy
ÃiyikfnshL bjhl®òŸsjhf ïU¡f
nt©L«.

g‰¿a e«gf¤j‹ik g‰¿a nfŸÉfisí« ïJ
vG¥ò»wJ.
nkny F¿¥ã£LŸs fU¤J¡F ïizahf,
Fzey‹fË‹ mo¥gilÆš (khÃy« k‰W«
ôÅa‹ ãunjr« thÇahf) 2013‹ nghJ ifJ
brŒa¥g£l (ïªâa j©lid¢r£l« k‰W« SLL
r£l¤â‹ Ñœ) áwh®fŸ v‹w jiy¥òŸs
m£ltiz 10.14š mË¡f¥g£LŸs jftiy¥
bghW¤jk£oš, mití« nfŸÉ¡FŸsh¡f¥g£ld.
ifJ brŒa¥g£l áwhÇ‹ r_f bghUshjhu
Ãiyjh‹ ïªj m£ltizÆš Fzey‹fË‹
mo¥gilÆš v‹W F¿¥ãl¥g£LŸsJ. fhtšJiw,
áwh®fË‹ r_f bghUshjhu Ãiy g‰¿a
ï¤jifa Mtz¤ij guhkÇ¥gâšiy v‹gJ TISS
mik¥ig nr®ªjt®fŸ jftš nrfÇ¡F«nghJ
f©l¿a¥g£LŸsJ. MŒths®fŸ ïªj jftiy
r«kªj¥g£l FHªijfË‹ tH¡F nfh¥òfËš Tl
f©l¿a Äfî« áuk¥g£ld®. ï¤jifa
f©nzh£l¤âš, njáa F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd«
jdJ jftÈš FHªijfË‹ r_f Ãiy g‰¿a
Étu¤ij mË¡f Koí« v‹whš 2013 š ifJ
brŒa¥g£l mid¤J áwhU¡F« m¤jifa
Étu¤ij mË¡f Koí«. Mdhš mJ fs¤âš
g Â a h ‰ ¿ ¡ b f h © o U ¡ F « b r a š -
gh£lhsh®fS¡FâU¥âfukhfïšiy.
r£l¤njhL Ku©g£l áwh® bjhl®òila giHa
tH¡FfËY« òâa tH¡FfËY« áwhÇ‹
F‰w§fËš Û©L« Û©L« <LgL« j‹ik g‰¿a
v©Â¡iffis mË¥gjhf m£ltiz 10.14
brhšÈ¡bfhŸ»wJ. ïªj v©Â¡iffŸ v›thW
áwh® F‰w§fËš Û©L« Û©L« <LgL«
j‹ikia F¿¡»‹wd v‹gij¥ g‰¿í«
m¤jifa j‹ik vªj tÊKiwÆš fz¡»l¥
g£lJ v‹gJ g‰¿í« bjËthf ïšiy. xUt®, jh‹
K‹d® brŒj F‰w¤J¡fhf j©lid bg‰w
ã‹dU« mšyJ VjhtJ xU tifÆyhd
jiyp£L¡F cŸshd ãwF« Û©L« F‰w«
brŒí« gH¡f¤J¡F brštij F‰w§fËš Û©L«
Û©L« <LgL« j‹ik v‹gJ F¿¡»wJ. xUt®
Û©L« ifJ brŒa¥gLtJ mšyJ Û©L«
j©lid bgWtj‰F¡ fhuzkhd F‰w¢
brašfshš F‰w§fËš Û©L« Û©L« <LgL«
j‹ikmsÉl¥gL»wJ.
ïWâahf, RU¡f m¿¡ifÆš m¤âaha« 10š
r£l¤njhL Ku©gL« áwh® g‰¿a jftš mË¡f¥
g£oU¡F« Éj« F¿¤J ïªj f£LiuahsU¡F
fLikahd khWg£l fU¤JfŸ cŸsd. mit ÑnH
bfhL¡f¥g£LŸsd.
(m) òŸËÉtu§fËš F¿¥ãl¥g£LŸs 14
m£ltizfS« 8 fU¤Jfshf RU¡»¤
bjhF¡f¥g£LŸsd. bghJthf ï¤jifa
ïašghd bjhF¥ãÈUªJ vâ®gh®¥gJ x›bthU
m £ l t i z Æ ‹ R U ¡ f k h F « . x U á y
m£ltizfŸ g‰¿ ïªj ïašghd bjhF¥ãš V‹
F¿¥ãl¥glÉšiy v‹gj‰F vªj xU fhuznkh
mšyJ Ãahankh ïšiy. ïJ, m¿¡if
brhšy¥g£l eilKiwÆš ghug£r« ïU¡»wJ
v‹wnjh‰w¤ijjU»wJ.
(M) 2012 I Él 2013š r£l¤njhL Ku©gL»w áwh®
v©Â¡if, ïªâa j©lid¢ r£l¤â‹ Ñœ 13.6
rjåjK« cŸq® msÉyhd áw¥ò¢ r£l§fË‹
Ñœ 2.5 rjåjK« mâfÇ¤JŸsJ v‹W ïªj
m¿¡ifÆ‹ xU gFâ F¿¥ãL»wJ. ïJ Äfî«
jtwhd òÇjY¡F ï£L¢ brš»wJ, F‰w¤âš
<LgL« áwhÇ‹ rjåj« mâfÇ¤JŸsJ v‹w
njh‰w¤ijí« ïJ jU»wJ. nkny F¿¥ã£LŸs
th¡»a«, ï›thW ïUªâU¡f nt©L«: 2012I Él
2013š r£l¤njhL Ku©gL»w áwh® v‹W F‰w«
rh£l¥g£l áwh® v©Â¡if, ïªâa j©lid¢
r£l¤â‹ Ñœ 13.6 rjåjK« cŸq® msÉyhd
áw¥ò¢ r£l¤â‹ Ñœ 2.5 rjåjK« mâfÇ¤JŸsd
v‹W F¿¥ãl¥g£oU¡f nt©L«. Vbd‹whš ïJ
Kjš jftš m¿¡iffËÈUªJ bgw¥gg£l
jftyhF«.
(ï) bghJthd Éâ v‹dbt‹whš, všyh
jftšfËY« x‹W v©Â¡iffŸ ga‹gL¤j¥
gl nt©L« mšyJ rjåj« ga‹gL¤j nt©L«
v‹gJjh‹. Mdhš ïªj m¿¡ifÆš r£l¤njhL
Ku©gL»w áwh®fŸ g‰¿a RU¡f tot¤ij
mšyJ gFâia go¡F«nghJ v©Â¡iffŸ
thrf®fË‹ ftd¤ij ftU« tifÆš mG¤jkhf
ïšiyba‹whš, mªj ïl¤âš rjåj§fŸ
ga‹gL¤j¥g£LŸsd, rjåj§fŸ ftU«goahf
ïšiyba‹whš, v©Â¡iffŸ ga‹gL¤j¥
g£LŸsd.
cjhuz¤J¡F, 'ifJ brŒa¥g£l áwhÇš'
mâfkhdt®fŸ âU£L¡fhfî« (7,969),
...g¡f« 18‹ bjhl®¢á...g¡f« 18‹ bjhl®¢á

fhank‰gL¤Jjš (6,043), bfhŸis (3,784) v‹W
mªj m¿¡ifÆš F¿¥ãl¥gLŸsJ. ïªj
jiy¥òfËš ïUªJ vL¡f¥g£l jftšfËÈUªJ
ï ª â a j © l i d ¢ r £ l ¤ â ‹ Ñ œ c Ÿ s
F‰w§fS¡fhf ifJ brŒa¥g£LŸs bkh¤j áwh®
40.9 rjåj« MF«. ïªj jftÈš v©Â¡iffŸ
F¿¥ãl¥g£LŸsd.
‘áwhuhš nk‰bfhŸs¥g£l F‰w¢ r«gt§fË‹
mâfg£r ca®î bg©iz khdg§f¥gL¤Jjš
(132.3 rjåj«) bg©fis ïÊîgL¤Jjš (70.5
rjåj«) k‰W« ghÈaš t‹òz®î (60.3 rjåj«)
M»a brašfËš MF«' v‹W mªj m¿¡ifÆ‹
gFâ F¿¥ãL»wJ. ïªj ïl¤âš, rjåj«
F¿¥ãl¥g£LŸsJ, v©Â¡iffŸ F¿¥ãl¥gl
Éšiy. ïJ ghug£r¤ij¢ fh£L»wJ. ïJ xU ešy
tÊKiw mšy. ïJ g‰¿ Ñœ tU« m£ltizÆš
És¡fkhfvL¤Jiu¡f¥g£LŸsJ.
jtwhd ghij¡F ï£L¢bršY« És¡f«
m£ltiz 10.3 ‹ xU gFâ ÑnH bfhL¡f¥
g£LŸsJ. ïâÈUªJ btW« rjåj¤ij k£L«
F¿¥ã£L v©Â¡iffis F¿¥ãlÉšiy
v‹whš mJ v¥go jtwhd òÇjY¡F e«ik ï£L¢
brš»wJv‹gijÉs¡F»wJ.
m£ltiz: ïªâahÉš F‰w§fŸ g‰¿a
òŸËÉtu« 2013
Vw¡Fiwa 553 ïs« áwh®fŸ, “ xU bg©iz
khdg§f¥gL¤J« neh¡f¤Jl‹ jh¡Fjš v‹W
F‰w« rh£l¥g£oU¡»wh®fŸ (ïªâa j©lid¢
r£l« ãÇî 354)”. 2013 š, 1,424 áwh® ïnj
F ‰ w ¤ J ¡ f h f f h t š J i w a h š F ‰ w «
rh£l¥g£LŸsd®. ïªj ca®î, 12 khÃy§fŸ k‰W«
ôÅa‹ ãunjr§fËš gâî brŒa¥g£LŸs 871
tH¡FfS¡F V‰g ca®¤j¥g£ljhF«. 871
tH¡FfŸ mâfÇ¤JŸsd v‹gJ xU brŒâ
ÃWtd¤J¡fhd gugu¥ghd jiy¥ò¢ brŒâahf
ïšyhkš nghfyh«. vÅD«, ïij rjåjkhf
kh‰¿dhš mJ 132 rjåjkhF«, mJ ãwÇ‹
ftd¤ij¡ ftU«. mnj nghš, ‘mfâfŸ'
ãu¢ridia xU murh§f« ftÅ¡f ÉU«ãdhš,
ïªâa k©Âš mobaL¤J it¤JŸs ïs«
áwh®fËš 148 rjåj« mâfÇ¤JŸsJ v‹W
TW»wJ. Mdhš ïªj v©Â¡if khÃy§fŸ
k‰W« ôÅa‹ ãunjr§fŸ KGtJ« xU
tUl¤J¡F btW« 62 k£LnkahF«. mt‰WŸ gy®
NœÃiy¡ifâfshfïU¥gh®fŸ.
KoîfŸ
mâfhu¥ó®t jftšfŸ všiyfis, xU brŒâ
m ¿ ¡ i f Æ n y h m š y J m ¿ ¡ i f f Ë n y h
F ¿ ¥ ã l ¥ g L « n g h J m j ‹ v š i y f i s ¤
jÅeguhdhY«, mik¥ghdhY« òÇªJ bfhŸs
nt©L«. e«gf¤j‹ikahd jftiy bgWtj‰F
Ka‰á¡f nt©L«. vÅD«, »il¤j jftiy
Kiwahf És¡f r_f ÉŠPhÅfisí«
F ‰ w É a š Ã ò z ® f i s í « J i w r h ® ª j
tšYe®fisí« <LgL¤JtJ K¡»a«. fÂj«
k‰W« òŸËÆaY¡F« cŸs É¤âahr« fz¡»š
vL¤J¡bfhŸs¥glnt©L«.
F‰w« g‰¿a òŸËÉtu« bghJ bfhŸifia
g h â ¡ F « m n j n e u ¤ â š , v ‹ d j f t š
nrfÇ¡f¥glnt©L« v‹gij r_f k‰W« muáaš
K‹DÇikfŸ Koî brŒa¡TlhJ. r_f k‰W«
r£l f©nzh£l¤âš mo¥gil be¿fŸ
ã‹g‰w¥glnt©L«. jtwhd ãunahf§fŸ e«ik
jtwhd fU¤J¡F ï£L¢ bršY«. 18 taJ¡F
nk‰g£lt®fS¡F« áwhU¡F« xnu khâÇahd
msåLfis¥ ga‹gL¤j¡TlhJ. njit¥g£lhš
v©Â¡ifia, njit¥g£lhš rjåj¤ij vd¥
ga‹gL¤JtJ e«ik Ã¢ra« jtwhd ghij¡nf
ï£L¢ bršY«. njáa F‰w¥ gâîfŸ ÃWtd«
m£ltiz 10š cŸs jftiy¡ F¿¥ãl¥
ga‹gL¤âíŸs jdJ MŒî Kiwiaí«
f£lik¥igí« kW gÇÓyid brŒa Ôåukhf
Ka‰á¡fnt©L«.
Mjhu«: vfdhÄ¡ & bghÈofš å¡È,
#]‹ 20, 2015
F‰w¤ jiy¥ò Vw¡Fiwa
(2008 Kjš
2012tiu)
2013 2013š kh¿a
rjåj«
xU bg©iz
khdg§f¥gL¤J«
neh¡f¤Jl« jh¡Fjš
(ãÇî 354 ïªâa
j©lid¢ r£l«)
553 1,424 132.3
xU bg©iz
khdg§f« gL¤J«
neh¡f¤Jl« ïÊî
brŒtJ ( ãÇî 509)
162 312 20.5
ghÈaš t‹òz®î
(ãÇî 376)
951 1,884 60.3
btËeh£lt®fS¡fhd
r£l«
25 62 148.0
ïªâa gh°ngh®£ r£l« 8 17 112.5

®¤jfßâahd thlif¤jhŒ V‰gh£il
Kiw¥gL¤Jtj‰fhd xU bjhl®¢áahdtK a ‰ á a h f , r « g ª j ¥ g £ l t ® f Ë ‹
cÇikfis ghJfh¡F« Ka‰áahfî«, Jiz kW
c‰g¤â bjhÊšE£g« (Kiw¥gL¤Jjš) (ART) r£l
K‹tiuÉš, 2013M« M©oš áy âU¤j§fŸ
nr®¡f¥g£ld. 2008, 2010M« M©LfËš
jahÇ¡f¥g£l K‹tiuîfŸ âU¤âaik¡f¥g£l
ãwFïJ_‹whtJr£lK‹tiuthF«.
ViH¥ bg©fŸ Ru©l¥gLtij Fiw¥gj‰fhf
ï¤bjhÊiy Kiw¥gL¤Jtj‰F«, r£l¥ó®tkhf
kh‰Wtj‰F« el¡»w Ka‰áfŸ g‰¿ Clf§fŸ
ngR»‹wd. 2013M« M©o‹ ART r£l
K‹tiuit MŒî brŒtj‰fhf el¤j¥g£l xU
T£l¤âš, k¤âa cŸJiw mik¢rf« ïªj¤
bjhÊšE£g¤ij “âUkzkhd, FHªij¥ngW
ïšyhj ïªâa j«gâfS¡F” k£Lnk mDkâ¥gJ
v‹w Mnyhridia K‹it¤jJ. btËehL thœ
ïªâa®fŸ (NRI), ïªâa t«rhtËÆd® (PIO), flš
flªj ïªâa Fok¡fŸ (OCI) M»nahU«
ï ª â a h É š t h l i f ¤ j h Œ V ‰ g h £ i l ¢
brŒJbfhŸs mDkâ¡f¥glyh« v‹w fU¤ijí«
mik¢rf« K‹it¤jJ. ïªâa¡ Fok¡fis
âUkz« brŒJbfh©l btËeh£lt®fŸ jÉ®¤J
k‰w btËeh£lt®fS¡F ïjid ÉÇîgL¤j
mik¢rf« ÉU«gÉšiy. gz Mir fh£o,
ïªâahÉ‹ ViH¥bg©fŸ thlif¤jhŒfshf
kh‰w¥gL« mgha¤ij¤ jL¥gj‰fhfnt ïªj
MnyhridfŸ K‹it¡f¥g£ljhf xU g¤âÇif¢
brŒâÆš Tw¥g£oUªjJ. (j‰nghJ mªj
r £ l K ‹ t i u î k ¤ â a m i k ¢ r u i t Æ ‹
F ¿ ¥ ò f S ¡ f h d M t z § f Ë š x ‹ w h f
it¡f¥g£oU¡»wJ. Mfnt, j‰nghij¡F mJ
bghJk¡fŸgh®it¡F¡»il¡fhJ).
gšntW khÃy§fËY« njáa msÉY« ïJ
bjhl®ghd gšntW tÊfh£lšfŸ, ÉâKiwfŸ
flªj M©LfËš cUth¡f¥g£LŸsd. ït‰WŸ
xU m«rkhf k¤âa mik¢rf«, ïªj neh¡f¤Jl‹
ï ª â a h î ¡ F t u É U « ò « b t Ë e h £ o d ®
R‰Wyhî¡fhd Érh mšyhkš, kU¤Jt Érh bg‰W
tunt©L« v‹w xU òâa r£l tÊfh£liy
b t Ë Æ £ l J . m t ® f Ÿ j § f s J e h £ o ‹
ö j u f ¤ â È U ª n j h , b t Ë í w î m i k ¢ r -
f¤âÈUªnjh mt®fsJ eh£oš thlif¤jhŒ
bjhÊšE£g« r£l¥ó®tkhf m§ÑfÇ¡f¥g£LŸsJ
v‹W«, ïªj KiwÆš ï§F ãw¡F« FHªijfŸ
thlif¤jhŒ¡F V‰ghL brŒí« j«gâfË‹ u¤j
cwî¡ FHªijfshfnt mªj ehLfËš
V‰W¡bfhŸs¥gL« v‹W« foj« th§» tu
tiuKiwa‰w thlif¤jhŒ bjhÊš
-Çâfh Kf®Í,
o.É. nrf®
m©ik¡fhykhf ïªâah t®¤jfßâahd thlif¤jhŒ bjhÊÈ‹ òfÈlkhf
kh¿íŸsJ. r®¢ir¡FÇa Jiz kWc‰g¤â bjhÊšE£g« (Assisted Reproductive
Technology – ART) ïªj t®¤jf¤â‰F¥ ga‹gL»wJ. fLikahd tWik Ãyîtjhš
j§fsJ fU¥igfis thlif¡F Él jahuhf cŸs bg©fŸ v¥nghJnk
ïU¡»wh®fŸ. Mdhš, rÇahd r£l§fnsh, ÉâKiwfnsh ïšyhj ÃiyÆš ïªj
bjhÊÈš btË¥gil¤j‹ik v‹gJ ïšiy. ïjdhš, thlif¤ jhŒfŸ
m¥g£lkhd Ru©lY¡F cŸsh»wh®fŸ. ïij rÇ¥gL¤J« neh¡f¤Jl‹jh‹
Jiz kWc‰g¤â bjhÊšE£g r£l K‹tiuî-2013 bfh©L tu¥g£lJ.
bfhšf¤jhÉš el¤j¥g£l ïªj f£Liu¡fhd MŒî, ïj‰fhd r£l« vªbjªj
m«r§fËš ftd« brY¤j nt©L« v‹gij R£o¡fh£L»wJ. r_f¥ gÊ,
clšey¡ nfLfŸ, m¢r«, kd mG¤j« M»at‰iw¥ bghU£gL¤jhkš j§fsJ
fU¥igfis thlif¡F ÉL« ViH¥ bg©fŸ v¥go vËjhf Ru©l¥gL»wh®fŸ
m©ik¡fhykhf ïªâah t®¤jfßâahd thlif¤jhŒ bjhÊÈ‹ òfÈlkhf
kh¿íŸsJ. r®¢ir¡FÇa Jiz kWc‰g¤â bjhÊšE£g« (Assisted Reproductive
Technology – ART) ïªj t®¤jf¤â‰F¥ ga‹gL»wJ. fLikahd tWik Ãyîtjhš
j§fsJ fU¥igfis thlif¡F Él jahuhf cŸs bg©fŸ v¥nghJnk
ïU¡»wh®fŸ. Mdhš, rÇahd r£l§fnsh, ÉâKiwfnsh ïšyhj ÃiyÆš ïªj
bjhÊÈš btË¥gil¤j‹ik v‹gJ ïšiy. ïjdhš, thlif¤ jhŒfŸ
m¥g£lkhd Ru©lY¡F cŸsh»wh®fŸ. ïij rÇ¥gL¤J« neh¡f¤Jl‹jh‹
Jiz kWc‰g¤â bjhÊšE£g r£l K‹tiuî-2013 bfh©L tu¥g£lJ.
bfhšf¤jhÉš el¤j¥g£l ïªj f£Liu¡fhd MŒî, ïj‰fhd r£l« vªbjªj
m«r§fËš ftd« brY¤j nt©L« v‹gij R£o¡fh£L»wJ. r_f¥ gÊ,
clšey¡ nfLfŸ, m¢r«, kd mG¤j« M»at‰iw¥ bghU£gL¤jhkš j§fsJ
fU¥igfis thlif¡F ÉL« ViH¥ bg©fŸ v¥go vËjhf Ru©l¥gL»wh®fŸ
mgha ÃiyÆš bg©fŸ

nt©L« vd mik¢rf« T¿aJ. thlif¤jhŒ
KiwÆš ãw¡F« FHªijfis guhkÇ¡F«
b g h W ¥ i g j h § f Ÿ V ‰ W ¡ b f h Ÿ t j h f
vGâ¡bfhL¡f nt©L«, thlif¤jhŒ kU¤Jt¤
bjhÊšE£g eilKiwfŸ ïªâa kU¤Jt MuhŒ¢á
k ‹ w ¤ j h š ( I C M R ) m § Ñ f Ç ¡ f ¥ g £ l
kU¤JtkidfËš k£Lnk nk‰bfhŸs¥gl
nt©L« v‹w tÊfh£lšfisí« mik¢rf«
btËÆ£LŸsJ. FHªijíl‹ ïªâahÉš ïUªJ
j§fsJ ehLfS¡F¤
âU«òtj‰F K‹ghf
b t Ë e h £ o d ® g â î
mYtyf¤âš ïUªJ
(FRO), btËnaWtj‰fhd
m D k â i a ¥ b g w
n t © L « , F H ª i j /
F H ª i j f Ÿ a h Ç l «
ï U ¥ g J v ‹ g J
bjhl®ghd r«gªj¥g£l
k U ¤ J t k i d Æ ‹
rh‹¿jœfis rÇgh®¤j
ã w F m ª j m D k â
t H § f ¥ g L « v ‹ W «
m i k ¢ r f « T ¿ a J .
thlif¤jhahf K‹tU«
bg©fSl‹ brŒJ bfhŸS« x¥gªj§fËš
V‰W¡bfh©LŸs cWâbkhÊfis ïªj¤
j«gâfŸ Ãiwnt‰w nt©L«, btËeh£od® gâî
mYtyf§fŸ ïªj¡ FHªijfË‹ ãw¥ò¢
rh‹¿jœfisí«, btËeh£L¥ bg‰nwh®fË‹
Érh, gh°ngh®£ M»at‰¿‹ òif¥gl efšfis
it¤âU¡f nt©L« v‹w tÊfh£lšfisí«
mik¢rf«T¿íŸsJ.
ï¥nghJ e« K‹ cŸs nfŸÉ v‹dbt‹whš
ï¤jifa tÊfh£lšfshš thlif¤jhŒfŸ
Ru©l¥gLtij¡f£L¥gL¤Jkhv‹gJjh‹.
j‰nghija thlif¤jhŒ V‰ghLfŸ ïªâahÉ‹
ViH¥ bg©fËilna v¤jifa ghâ¥òfis
V‰gL¤âíŸsJ v‹gij f©l¿tj‰fhf
bfhšf¤jh efÇš ïªj MŒî nk‰bfhŸs¥g£lJ.
ju¥gL¤Jjš v‹w MŒîKiw mo¥gilÆš,
x‹gJ bg©fËlK«, mt®fis thlif¤
jhŒfshf ÃaÄ¤j x‹gJ j«gâfËlK«,
Kft®fŸ/juf®fËlK«, thlif¤jhŒfshf
FHªijfis¥ bg‰W¡bfhL¤j bg©fË‹
fzt®fËlK« ïªj MŒî el¤j¥g£lJ.
gz¤â‰fhf thlif¤jhŒfshf brašgl
K‹tU« bg©fŸ vªj msÉ‰F vËjhf
Ru©l¥gL»wh®fŸ v‹gij btË¢r¤â‰F¡
bfh©LtUtnj ïªj MŒÉ‹ neh¡f«. ã‹tU«
g£oašfŸïjidvL¤J¡fh£L»‹wd:
g£oaš 1: ÉrhÇ¡f¥g£l thlif¤jhŒ
bg©fŸ g‰¿a Étu§fŸ
g£oaš 2: thlif¤jhŒfË‹ fzt®fŸ
Étu«
thlif¤jhŒfshf K‹tªj bg©fS« mt®fsJ
fzt®fS« Vœik ÃiyÆš cŸst®fŸ v‹gij
ïªj¥ g£oašfŸ fh£L»‹wd. ït®fŸ
midtUnk j§fsJ fLikahd tWik
Ãiyikia¥ g‰¿í«, gzbeU¡foÆš ïU¥gJ
g‰¿í«, fU¥igfis thlif¡F ÉLtij¤ jÉu
ntW tÊÆšiy v‹gJ g‰¿í« T¿d®. j§fsJ
thlif¤jhahf
brašg£l
bg©
taJ kzthœî
Ãiy
bjhÊš fšÉ FHªijfŸ
v©Â¡if
1 27 kzkhdt® ã¢ir go¡fhjt® 2
2 28 kzkhdt® FL«g¤jiyÉ go¡fhjt® 2
3 25 kzK¿î FL«g¤jiyÉ 4M« tF¥ò 1
4 35 kzK¿î FL«g¤jiyÉ 6M« tF¥ò 1
5 28 kzkhdt® kf¥ngW
kU¤Jtkid¡fhd
Kft®
5M« tF¥ò 2
8 25 kzkhdt® å£L¥ gÂahs® 5M« tF¥ò 2
9 26 kzK¿î FL«g¤jiyÉ go¡fhjt® 2
fzt®fŸ taJ bjhÊš fšÉ
1 29 ntiyÆšyhjt® go¡fhjt®
2 40 Ç¡õh bjhÊyhË go¡fhjt®
4 50 bjhÊ‰rhiy bjhÊyhË go¡fhjt®
6 31 Étrha¤ bjhÊyhË go¡fhjt®
7 25 Étrha¤ bjhÊyhË go¡fhjt®

bg©fË‹ âUkz¢ bryî, xU åL f£L« bryî,
fl‹fis¤ âU¥ã¢ brY¤j nt©oa njit,
FHªijfis¥ gŸË¡F mD¥g nt©oa njit,
j§fsJ FL«g§fS¡F¥ bghUshjhußâahf cjt
nt©oa Ãiy M»a fhuz§fS¡fhf gz«
njit¥gL»wJ v‹W T¿dh®fŸ. ruhrÇahf 2
y£r« %ghŒ¡F (Fiwªjg£r bjhif %.1.5 y£r«,
mâfg£r¤ bjhif %.2 y£r«) fU¥igfis
thlif¡F Él r«kâ¤JŸsd®. kf¥ngW
kU¤JtkidfŸ, V‰bfdnt thlif¤jhŒfshf
brašg£l bg©fŸ, kU¤Jt®fŸ, ïju gy
Éõa§fŸ ïJ bjhl®ghd jftšfŸ ït®fS¡F¥
bgUksî¡FKft®fËlÄUªJjh‹bjÇatªjJ.
ï ª j ¥ b g © f Ë š a h U ¡ F « m t ® f s J
fzt®fËlÄUªJ ãu¢rid vJî« V‰glÉšiy.
j§fsJ Koî¡F fzt®fŸ, bjhl¡f¤âš
bfhŠr« ja¡f« fh£odhY« ã‹d®, Mjuthf
ïUªjjhfnt ïªj¥ bg©fŸ bjÇÉ¤jd®.
kzK¿î bg‰w mšyJ ãÇªJ thœ»w bg©fis¥
bghW¤jtiuÆš ïªj Koit vL¥gâš mt®fsJ
FL«g¤âd® F¿¥ghf mt®fsJ m‹ida®
tYthdjh¡f«brY¤âíŸsd®.
t h l i f ¤ j h Œ f Ë ‹ _ y k h f ¤ j § f s J
F H ª i j f i s ¥ b g ‰ W ¡ b f h Ÿ s K ‹ t ª j
j « g â f i s ¥ b g h W ¤ j t i u Æ š , m â f
taJŸst®fshf ïU¡»wh®fŸ. xU bg©Â‹
taJ 52, mtuJ fztÇ‹ taJ 57. ï‹bdhU
bg©Â‹ taJ 45, fztÇ‹ taJ 50. ïªj
ïu©L j«gâfSnk âUkzkh» 20 M©Lfshf,
j h § f s h f F H ª i j b g ‰ W ¡ b f h Ÿ s
Koahjt®fshfïUªâU¡»wh®fŸ.
c W â a ‰ w r £ l e i l K i w f Ÿ , r Ç a h d
thlif¤jhia¥ bgWtâš cŸs áuk« ngh‹w
fhuz§fshš bjhl¡f¤âš ja§»dhY« Tl,
kU¤Jt®fSl‹ ÉÇthf fyªjhnyhá¤jj‹
mo¥gilÆY«, g¤âÇiffË‹ _y« »il¤j
j f t š f Ë ‹ m o ¥ g i l Æ Y « ï j ‰ F
x¥ò¡bfh©ld®. j§fsJ FL«g¤âdU¡nf Tl
bjÇÉ¡fhkšjh‹ïijnk‰bfh©LŸsd®.
f©l¿ªjit
thlif¤jhŒfS¡F v¥goahtJ thœªjhf
nt©L« v‹w Ãiyik, ïjdhš V‰gl¡Toa
r _ f ¥ g Ê f i s n a h , k ‰ w t ® f s J
Ék®rd§fisnah ïu©lh«g£rkh¡»É£ld.
ïUªjnghâY«, ïªj kdcWâ¡F Clhf xU
m ¢ r ¤ J l D « , v ‹ d M F n k h v ‹ w
ftiyílD«jh‹ïâš<Lg£ld®.
f®¥g¤â‰F K‹ò«, f®¥g
fhy¤âY« thlif¤jhŒ
bg©fË‹ clšey¥ ãu¢ridfŸ
xUòwÄU¡f, ãurt¤â‰F¥
ãwF gšntW á¿a, bgÇa
ãu¢ridfŸ cŸsd.
“uhŠá efu¤â‰F (fUK£il kh‰W á»¢ir¡fhf)
nghtij Ãid¤jhš vd¡F¡ ftiyahf¤jh‹
ïU¡»wJ. eh‹ go¡fhjtŸ. bfhšf¤jhit É£L
ntW CU¡F¥ nghdnj ïšiy. °nlõÅš
ïw§fhkš É£LÉ£lhš v‹d MtJ, m§nf
vjhtJ elªjhš v‹d brŒtJ? m§nf ahuhtJ
v‹id fl¤â É‰f¡ Tl brŒayh«. m¥nghJ
v‹d brŒtJ? v‹ fztiu v‹ndhL miH¤J
tunt©lh« v‹W lh¡l®fŸ brhš»wh®fŸ.
fUK£ilia v‹ tÆ‰¿š it¤j ãwF
f z t U l ‹ g h È a š b e U ¡ f « v J î «
it¤J¡bfhŸs¡ TlhJ v‹gj‰fhf m¥go
brhš»wh®fŸ. Mdhš, mt® ïšyhkš v‹dhš
vJî« brŒa KoahJ. vd¡F Mjuthf ïU¥gt®
mt®jh‹,” v‹W ã¢ir vL¥gâš <Lg£ltuhd
thlif¤jhŒT¿dh®.
“f®¥gkhf ïU¡»w fhy¤âš eh‹ FL«g¤ij
É£L« FHªijfis É£L« ãÇªâU¡f
nt©Lnkh v‹w ga« vd¡F ïU¡»wJ. mt®fis
ah® gh®¤J¡bfhŸth®fŸ. thlif¤ jhahf
ïU¥gj‰F r«kâ¤jnghJ vd¡F ïitbašyh«
bjÇahJ,”v‹»wh®k‰bwhUbg©.
FHªij¥ ãwªj clndna mt®fŸ FHªijia
vL¤J¥ nghŒÉLth®fŸ. mj‰F¥ ãwF vd¡F
Ru¡F« jhŒ¥ghiy v‹d brŒtJ? ghš Ru¥gij¤
jL¡f tÊ ïšiyah,” v‹W ï‹bdhU
thlif¤jhŒnf£lh®.
j § f S i l a t Æ ‰ ¿ š t s ® ª j á R i t ¥
bghW¤jtiuÆš ïªj¥ bg©fŸ midtU« bgU«
kdcWânahL, FHªijiaÉl gz« K¡»a« v‹w
Ô®khd¤njhL ïUªâU¡»wh®fŸ. xnu xU bg©

Children's voices for Human Rights newsletter - Issue no.73

Children's voices for Human Rights newsletter - Issue no.73

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Children's voices for Human Rights newsletter - Issue no.73