1. Etyka cnót
a etyka prawa naturalnego
dr Wojciech Wierzejski
Seminarium z Etyki chrześcijaoskiej
UKSW, Warszawa 13.12 2012 r.

2. Tradycyjna etyka chrześcijaoska
(por. T. Ślipko SJ, Zarys etyki ogólnej) najczęściej dzieli materię
etyki na następujące działy:
• Nauka o aktach ludzkich
• Eudajmonologia – nauka o celu i szczęściu
człowieka
• Aksjologia etyczna – nauka o wartościach
moralnych
• Deontologia etyczna – nauka o obiektywnym
prawie moralnym
• Synejdezjologia – nauka o sumieniu
• Aretologia – nauka o cnotach moralnych
• Nauka o odpowiedzialności moralnej.

3. Teoria cnót w strukturze tradycyjnej etyki
• Cel, dobro (wartośd) i prawo moralne (eudajmonologia,
aksjologia i deontologia) to elementarne składniki
obiektywnego porządku moralnego.
• Sumienie ujawnia subiektywną stronę moralności.
• Pojawia się problem, jakim warunkom winien podlegad
podmiot, aby swym działaniom zapewnid optymalne
możliwości realizacji tego, co nakazuje porządek
moralny.
• Odpowiada na to teoria cnót moralnych, czyli
dyspozycji duchowych władz człowieka (jego rozumu i
woli), które to dyspozycje kierują go w stronę dobra
moralnego.

4. Etyka cnót - jeden z głównych nurtów (szkół)
współczesnej etyki, zapoczątkowany wystąpieniem
Elizabeth Anscombe („Modern Moral
Philosophy”, 1958), a ugruntowany przez Alasdaira
MacIntyre’a (After Virtue, 1981). Wyraźnie
neoarystotelesowski, twórczo rozwija elementy filozofii
moralnej św. Tomasza z Akwinu.
Etyka prawa naturalnego – nurt w ramach klasycznej
etyki (głównie chrześcijaoskiej), który odwołuje się
w pierwszej kolejności do
obiektywnego, uniwersalnego porządku moralnego
(prawa naturalnego).

5. Alasdair MacIntyre
(ur. 1929 w Glasgow)
3 okresy twórczości:
• Marksowska krytyka społeczna i polityczna
• Arystotelesowska etyka cnót (1981-1994)
• Tomaszowa teoria prawa naturalnego (plus
krytyka społeczna) – po 1994.
Główne idee:
Teleologia (telos – cel) natury i życia
społecznego.
Wspólnota oparta na dobru wspólnym.
Tradycja jako rozpięty w czasie spór.
Cnoty jako cechy umożliwiające osiąganie
dóbr wewnętrznych wobec praktyk.
Narracyjna jednośd życia.

9. Wojciech Giertych OP (ur. 1951)
teolog moralny
Teolog Domu Papieskiego,
członek Papieskiego Komitetu ds.
Międzynarodowych Kongresów
Eucharystycznych.
Od 2012 r. członek Kongregacji Spraw
Kanonizacyjnych.

11. Teoria cnót (1): Arystoteles
Areté (ἀρετή) wg Arystotelesa – dzielnośd, doskonałośd, cnota,
sprawnośd, wartośd, zaleta moralna; ze względu na podział
duszy na częśd nierozumną i rozumną, istnieją dwie postacie
cnoty – etyczna i intelektualna (dianoetyczna).
„Cnota moralna – jest trwałą dyspozycją do pewnego rodzaju
postanowieo, polegającą na zachowywaniu właściwej ze
względu na nas miary, którą określa rozum, i to w sposób, w
jaki by ją określił człowiek rozsądny” (Etyka nikomachejska,
1106 b 36 – 1107 a 2).
Cnoty etyczne są następstwem przyzwyczajenia (intelektualne są
owocem nauki).

12. Cnoty:
1. Nie są przedmiotem indywidualnego wyboru
(podobnie jak natura, czy wspólnota).
2. Są ucieleśnione w całości życia
ludzkiego, przeżytego zgodnie z ich nakazami.
3. Są konstruowane jako ponadindywidualne i
wspólnotowe, zależne od kondycji wspólnoty
i potencjału tradycji.

13. Teoria cnót (2): MacIntyre
Praktyki – szachy, fizyka, medycyna, polityka.
Instytucje – kluby, uniwersytety, szpitale,
parlament.
Każda praktyka obejmuje wzorce doskonałości i
posłuszeostwa pewnym zasadom, jak również
samo osiąganie dóbr.
Środek wewnętrzny wobec celu – gdy cel nie może
byd poprawnie zdefiniowany niezależnie od
definicji środków.
Cnoty – środki wewnętrzne wobec celu (dobrego
życia).

14. Dobra zewnętrzne – np. władza, pieniądze: (1)osiągnięte
pozostają własnością jednostki, (2)ich ilośd jest
skooczona; (3)są przedmiotami rywalizacji; (4)ich
nabywanie kieruje się logiką efektywności.
Dobra wewnętrzne; (1)ich osiągniecie jest dobrem dla
całej wspólnoty; (2)podlegają logice doskonałości.
„Cnota jest nabytą ludzką cechą, której
posiadanie i przestrzeganie umożliwia
nam osiąganie dóbr wewnętrznych wobec
praktyk, jej brak natomiast osiąganie tych
dóbr skutecznie nam uniemożliwia”
(Dziedzictwo cnoty, s. 344).

15. Schemat moralny, trójelementowy
• 1. Człowiek-jaki-on-faktycznie-jest.
• 2. Człowiek-jaki-mógłby-się-on-stad-gdyby-
zrealizował-swoją-istotę (telos).
• 3. Etyka – nauka, która ma umożliwid
zrozumienie, w jaki sposób przejśd z
pierwszego stanu do drugiego.

16. Integralnośd i stałośd
Cnoty – cechy (własności) jednostki jako takiej,
niezależne od ról, np. zdolnośd nabrania dystansu
wobec roli. Katalog cnót bywa różny w różnych
czasach i społecznościach. Ale jego rdzeniem jest
zawsze uznanie dwóch zasadniczych cnót:
Integralnośd (uczciwośd) – integrity – zdolnośd
odmowy bycia jedną osobą w jednym kontekście
a inną w innym; oznacza kształtowanie siebie w
taki sposób, by nie byd do tego zdolnym.
„Oznacza wyznaczenie sobie nieprzekraczalnych
granic własnej zdolności przystosowywanie siebie
do ról, do odgrywania których bywa się
wyznaczonym”.

17. Stałośd – constancy – wyznacza granice giętkości
(flexibility) charakteru; wymaga dążenia do tych
samych dóbr przez określony czas, by nie
pozwalad się odwodzid od tego zaangażowania
przez wymogi zmiennych kontekstów
społecznych.
Cnoty te uczą, jak wypełnid zbiór ról oraz jak myśled
o dobrach niezależnie od wymogu ról.
Dwa systemy moralne: (1)ustanowiony porządek
społeczny (wraz z przypisaniem ról i zakresów
odpowiedzialności); (2)system moralny
środowiska, które owo przypisanie
zakwestionowało.

18. Czym jest dobro człowieka? Odpowiedź za Arystotelesem:
eudaimonia (łaskawośd losu, powodzenie i szczęście). Jest to
stan, „w którym człowiek ma się dobrze i dobrze
postępuje, w którym aprobuje siebie samego i pozostaje w
zgodzie z tym, co boskie”.
Cnoty to cechy, których posiadanie umożliwia człowiekowi
osiągnięcie eudaimonia, a których brak z kolei uniemożliwia
skuteczne dążenie do tego celu: „ Pełne ludzkie życie w
możliwie najdoskonalszym kształcie jest dobrem
człowieka, natomiast praktykowanie cnót jest jego
niezbędnym i najważniejszym elementem, nie zaś wstępnym
dwiczeniem się w celu osiągnięcia takiego życia później”.
Nie można zatem trafnie zdefiniowad dobra człowieka, jeżeli
uprzednio nie odniesiemy się do cnót.

19. Rola prawa wg św. Tomasza
(w interpretacji MacIntyre’a)
• Prawo ustanawia się, by kształtowad i
korygowad postępowanie tych, którzy wciąż
jeszcze są dalece niedoskonali pod względem
cnót i od których nie powinno się zbyt wiele
zbyt szybko wymagad
• (Art. 92 Sumy: celem prawa czynienie ludzi
dobrymi poprzez wychowanie ich do
podejmowania działao, które są wymagane
przez cnoty).

20. Bóg – łaska; poprzez cnoty
• W centrum chrześcijaoskiej moralności
znajduje się uświęcający Bóg.
• Sprawą najważniejszą – łaska rozwijająca
dojrzałą osobowośd.
• To zaś dokonuje się poprzez cnoty, dane w
zalążku przez łaskę, a następnie osobiście
pielęgnowane i rozwijane zdolności, które
umożliwiają twórcze i odpowiedzialne
podejmowanie wyzwao moralnych.
• (W. Giertych, Fides et actio, s. 9)