4. Օրգովի ձոր
Օրգով, գյուղ ՀՀ Արագածոտնի մարզում, Արագած լեռան
հարավ-արևելյան փեշերին, Ամբերդի գետահովտում։
Հեռավորությունը մարզկենտրոնից` 11 կմ հյուսիս-արևմուտք:
Գյուղը հիմնադրվել է 1831 թվականին։
Կլիման չափավոր ցամաքային է։ Ձմեռները ցուրտ են,
հաստատուն ձնածածկույթով։ Ամառները շոգ են։ Հուլիսյան
միջին ջերմաստիճանը տատանվում է 23-25-ի սահմաններում,
հունվարյանը՝ -4,-5-ի սահմաններում։ Մթնոլորտային
տարեկան տեղումների քանակը 400-450 մմ։ Բնական
լանդշաֆտները չոր տափաստաններ են։
Գյուղի արևմտյան մասում պահպանվել են մ.թ.ա. 2-րդ-1-ին
հազարամյակի կիկլոպյան ամրոցի և բնակավայրի
մնացորդներ։
7. Տեղերի վանքային համալիր
Տեղերի (Դղերի) վանքային համալիրը (XIIIդ.) գտնվում է Արագածոտնի
մարզի Տեղեր գյուղում: Համալիրի կազմում են գմբեթավոր եկեղեցին և
գավիթը։ Համաձայն գավթի մուտքի ճակատակալ քարի
արձանագրության՝ կառուցել է իշխան Վաչե Վաչուտյանի կինը՝
Մամախաթունը, ճարտարապետն է եղել Աղբայրիկ վարդապետը։
Համալիրը կառուցված է ոչ մեծ բլրի վրա, մուգ մոխրագույն բազալտից
(1213-1232թթ.), առանձնանում է իր խիստ ձևերով և դեկորատիվ
հարդարանքի գրեթե իսպառ բացակայությամբ։ Եկեղեցուն արևմուտքից
կից է գավիթը (ըստ սյուներից մեկի վրա պահպանված արձանագրության
շինարարությունը տևել է 11 տարի և ավարտվել 1232թ-ին)։ Այն իր
չափերով գերազանցում է եկեղեցուն։ Սկզբունքային նորություն և
բացառիկ երևույթ են գավթի ծածկի վրա հյուսիս-արևմտյան և հարավ-
արևմտյան անկյուններում առկա գմբեթավոր մատուռները (մուտքերը
բացվում են գավթի ծածկի վրա), որոնք խիստ յուրօրինակ ուրվագիծ են
հաղորդում կառույցին։ Տեղեր գյուղը հնում հռչակված է եղել իր
շրջակայքում աճող դեղաբույսերով և անվանվել էր Դղեր - Դեղեր: Վանքի
պատերի մոտ մինչ օրս կանգուն է հին դղրատան շինությունը, որտեղ
ապաքինվում էին հայ փառապանծ մարտիկները:
9. Բյուրական
Բյուրականը գյուղ է ՀՀ Արագածոտնի մարզի Արագած լեռան հարավ-
արևելյան լանջին, Ամբերդ գետակի ձախ կողմում, Աշտարակ
տարածաշրջանի Բյուրական համայնքում։ [1] Հեռավորությունը
մարզկենտրոնից՝ 11 կմ հյուսիս-արևմուտք, Բյուրականում է գտնվում
Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին 10-րդ դար, իսկ մոտակայքում է 7-րդ դարում
կերտված Արտավազիկ և 1026 թվական սուրբ Աստվածածին եկեղեցիները։
Այստեղ է գտնվում նաև “Հայկաշեն” կաթողիկոսարան-առանձնատունը
(1972) և „Բյուրականի աստղադիտարան” համալիրը (1945)։ Բյուրականը
տունն է Բյուրականի աստղադիտարանի։[4] Բյուրականից 3 կմ հյուսիս
գտնվում է “Այծաբերդ” ամրոցը (մ.թ.ա. 2-րդ-1-ին հազարամյակ), մի փոքր
դեպի հարավ՝ “Անտառուտ” ամրոցը (մ.թ.ա. 2-րդ-1-ին հազարամյակ), 2
կմ հարավ-արևմուտք՝ “Սոփանես” (10-18 դարեր) և “Փոս” (10-18 դարեր)
գյուղատեղիները, 2 կմ հյուսիս՝ “Ճգնավոր” քարայր-կացարանը (13-19
դարեր) և “Ցից քար” զոհարանը (մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակ)։