2. Շաքարախտը (շաքարային
շատամիզություն, շաքարային դիաբետ)
իրենից ներկայացնում է ինսուլինի
անբավարարությամբ կամ նրա
ֆունկցիայի նվազմամբ պայմանավորված
ներզատական-նյութափոխանակային
հիվանդություն, որի հետևանքով
խանգարվում են նյութափոխանակության
բոլոր ձևերը:
3. Շաքարախտի առաջացման խնդրում կարևոր
նշանակություն ունի ժառանգականությունը:
Շաքարախտի առաջացման այլ կարևոր գործոններ են
նաև մշտական շատակերությունը, սննդում դյուրամարս
ածխաջրերի ավելցուկային օգտագործումը: Արյան մեջ
շաքարի կայուն բարձրացումը ենթաստամոքսային գեղձի
ինսուլին արտադրող բջիջների հիմնական գրգռիչն է և
կարող է հանգեցնել դրանց ֆունկցիոնալ հյուծման: Մի
շարք դեպքերում շաքարախտը պայմանավորված է
ենթաստամոքսային գեղձի
բորբոքային, վնասվածքային, անոթային և այլ բնույթի
ախտահարումներով: Հաճախ հիվանդությունն
առաջանում է նյարգահոգեկան գերբեռնվածությունից և
ցնցումներից, վարակիչ հիվանդություններից
հետո, ինչպես նաև ներզատիչ գեղձերի այլ
հիվանդությունների (օրինակ` մակերիկամների կեղևի
ուռուցքներ) առկայության դեպքում:
4. Օրգանիզմում ինսուլինի անբավարարության կամ ակտիվության նվազման ժամանակ լյարդը
և մկանները կորցնում են ընդունած շաքարը գլիկոգենի փոխարկելու ունակությունը: Դրա
հետևանքով հյուսվածքները չեն կարողանում յուրացնել շաքարը և չեն կարողանում
օգտագործել որպես էներգիայի աղբյուր, որը հանգեցնում է արյան մեջ շաքարի մակարդակի
բարձրացման` գերշաքարարյունության (հիպերգլիկեմիա) և մեզի միջոցով հեռացման`
շաքարամիզության (գլիկոզուրիա): Այդ ախտանշանները շաքարախտի հիմնական
դրսևորումներն են: Հիվանդի առաջին գանգատը, որպես կանոն, մշտական սաստիկ ծարավն է
և առատ (օրը 6 լիտր և ավելի) մեզի արտազատումը: Հիվանդի մեզը պարունակում է
շաքար, որի հետևանքով ունի բարձր տեսական կշիռ: Հաճախ նկատվում է մաշկի
(հատկապես` շեքի) առատ քոր: Շաքարախտին բնորոշ է մաշկի թարախաբշտիկային
հիվանդությունների հակումը, հնարավոր են նաև սեռական ֆունկցիայի խանգարումներ: Ոչ
ճիշտ կամ անբավարար բուժման ժամանակ հիվանդությունը հարաճում է` ուղեկցվելով
վերջույթների ցավերով, որոնք պայմանավորված են ծայրամասային նյարդերի
ախտահարմամբ: Շաքարախտի ծանր բարդություններն են տեսողության խանգարումները`
աչքի ցանցաթաղանթի արյան անոթների փոփոխության հետևանքով, ինչպես նաև
երիկամային կծիկների ախտահարումը` երիկամների ֆունկցիայի խանգարմամբ:
Շաքարախտը սովորաբար նպաստում է աթերոսկլերոզի առաջացմանը:
Ժամանակին չբուժելիս նյութափոխանակության խանգարումն աստիճանաբար խորանում է:
Նվազում է հիվանդների ախորժակը, սաստկանում են ծարավի
զգացումը, թուլությունը, քորը, նկատվում է մաշկի լորձաթաղանթների չորություն, ավելանում
է արտազատվող մեզի քանակը, ի հայտ են գալիս սրտխառնոց, փսխում, բերանից ացետոնի
հոտ է փչում: Ինքնազգացողությունն անընդհատ վատանում
է, թորշոմածությունը, քնկոտությունը փոխարինվում են անգիտակից
վիճակներով, առաջանում է ամենածանր բարդությունը` շաքարային կոմա: Հիվանդության
ընթացքը ծանրանալիս հարկավոր է անհապաղ դիմել բժշկի:
5. Շաքարախտ հիվանդության բուժումն իրականացվում է բժշկի մշտական հսկողությամբ`
հիվանդի ամբողջ կյանքի ընթացքում: Շաքարախտ հայտնաբերելիս անհրաժեշտ է հիվանդին
անմիջապես հոսպիտալացնել` մանրակրկիտ հետազոտման և բուժման մեթոդն ընտրելու
նպատակով: Բուժման հիմանական միջոցներն են սննդակարգը, շաքարի քանակությունը
նվազեցնող պատրաստուկները, իսկ նպատակը` օրգանիզմում նյութափոխանակային
գործընթացները կարգավորելը, որի համար ցուցանիշ է ծառայում արյան մեջ շաքարի
մակարդակի նվազումը մինչև բնականոնին մոտ աստիճանի, մեզում շաքարի
բացակայությունը կամ նվազագույն քանակը: Բուժման միջոցներն ընտրելիս բժիշկը հաշվի է
առնում հիվանդության ձևը, ընթացքը, բարդությունների առկայությունը: Օրինակ` ինսուլինի
բացարձակ անբավարարությամբ ուղեկցվող պատանեկան շաքարախտի ժամանակ
անհրաժեշտ է ներարկել ինսուլին, որպեսզի օրգանիզմում լրացվի նրա պակասը:
Տարեցտարի (հատկապես ինսուլինի հարաբերական անբավարարությամբ գեր մարդկանց)
շաքարախտի ժամանակ փոխհատուցումը հաջողվում է սննդակարգի պահպանման և արյան
մեջ շաքարի քանակը նվազեցնող միջոցներով: Սննդակարգն անհրաժեշտ է շաքարախտի
ցանկացած ձևի բուժման համար: Հիվանդության թեթև ձևերով տառապող շատ հիվանդների
մոտ փոխհատուցումը հաջողվում է սննդակարգով` առանց դեղանյութերի ընդունման:
Ամենից առաջ սահմանափակվում են աշխաջրերը` մինչև սննդի ընդհանուր
կալորիականության 50-60 տոկոսը, գործնականում սննդի օրաբաժնից բացառում են
դյուրամարս աշխաջրեր պարունակող մթերքը. դրանք կարելի է փոխարինել
ձավարեղենով, բանջարեղենով, կարտոֆիլով, սև հացով և այլ մթերքով (քանակը որոշում է
բժիշկը): Ճարպերը պետք է կազմեն սննդի ընդհանուր կալորիականության 25 տոկոսը, իսկ
շաքարախտային կոմայի վտանգով ուղեկցվող սրացման դեպքում կարագը և մյուս ճարպերը
լրիվ բացառվում են: Սպիտակուցներին ընկնում է սննդի կալորիականությամ մոտ 20
տոկոսը: Յուրաքանչյուր դեպքում հաշվի են առնվում հիվանդի մարմնի
քաշը, ճարպակալման արտադրությունը կամ բացակայությունը և այլն: Անհրաժեշտ է սննդի
բավարար վիտամինացում` հատկապես B խմբի և C վիտամիններով: Սնունդը կոտորակային
է. 1-ին նախաճաշը պետք է պարունակի սննդի օրական կալորիականության 25 տոկոսը, 2-րդ
նախաճաշը 10 տոկոսը, ճաշը 35 տոկոսը, հետճաշիկը` 10 տոկոսը, ընթրիքը` 20 տոկոսը:
Շաքարախտով հիվանդների համար արտադրվում է հեշտ յուրացվող աշխաջրեր
պարունակող հատուկ մթերք, շաքարային կոնֆետ, հաց, թխվածքաբլիթ, երշիկեղեն և այլն:
6. Ինսուլինը հիվանդների ինսուլինակախյալ տիպի շաքարախտի բուժման հիմանական
միջոցն է: Ինսուլինի հանդեպ կախվածություն չունեցող հիվանդներն օգտագործում են
շաքարի քանակն իջեցնող հաբեր: Թողարկվում են 6-8 ժամից մինչև 30-36 ժամ
ազդեցության տևողությամբ ինսուլինի պատրաստուկներ: Ինսուլինի
տեսակը, ազդեցության տևողությունն ընտրում է բժիշկը: Որպես կանոն, հիվանդները
սովորում են ինքնուրույն ներարկումներ կատարել: Ներարկումը կատարելիս
հարկավոր է պահպանել հականեխության, աննեխության կանոնները: Ինսուլինը
ներարկում են ուտելուց 10-20 րոպե առաջ: Հիվանդը պետք է խստորեն պահպանի բժշկի
հանձնարարած սննդակարգն ու ռեժիմը և ժամանակին ներկայանա
հետազոտությունների:
Ինսուլինով բուժման ժամանակ հնարավոր է արյան մեջ շաքարի մակարդակի նվազում`
թերշաքարարյունություն (հիպոգլիկեմիա): Դա արտահայտվում է հանկարծակի
թուլությամբ, քաղցի սուր զգացումով, առատ քրտնարտադրությամբ, սրտխփոցով: Նման
դեպքերում հիվանդը պետք է անմիջապես ուտի 3-4 կտոր շաքար, հնարավորության
դեպքում խմի քաղցր թեյ, որպեսզի կանխվի թերշաքարարյունային կոման: Ինսուլին
ստացող հիվանդը պետք է պետք է միշտ իր մոտ ունենա շաքար, որպեսզի կոմայի
ախտանշաններն ի հայտ գալուն պես ուտի այն: Նա պետք է նաև իր մոտ ունենա
գրություն, որտեղ գրված լինի ու նա տառապում է շաքարախտով և ստանում է
ինսուլին, ինչպես նաև պետք է նշված լինի պատրաստուկի չափաքանակը: Դա օգնում է
բուժաշխատողներին անհրաժեշտ օգնություն ցույց տալ: Շաքարախտով բոլոր
հիվանդները գտնվում են դիսպանսերային հսկողության տակ` ըստ բնակավայրի:
Շաքարախտի թեթև ընթացքի և լրիվ փոխհատուցման դեպքում բժշկի խորհրդով
նպատակահարմար է բուժումն իրականացնել տեղական առողջավայրերում: Կարևոր են
բուժական ֆիզկուլտուրան, լողը, դահուկային քայլքը և այլն` աստիճանաբար
բարձրացնելով բեռնվածությունը:
7. ԿԱՆԽԱՐԳԵԼՈՒՄ
Շաքարախտի կանխարգելումն իրենից ենթադրում է ռացիոնալ սննդի
օգտագործում, շատակերության, քաղցրեղենի և յուղալի սննդի չարաշահման
բացառում, մարմնի բնականոն քաշի պահպանում, լեղուղիների և ենթաստամոքսային
գեղձի բորբոքային հիվանդությունների ժամանակին բուժում: Շաքարախտի հանդեպ
ժառանգական նախատրամադրվածության դեպքում նյութափոխանակության
խանգարումների վաղ ախտանշանները հայտնաբերելու և բուժելու համար
անհրաժեշտ է պարբերաբար բժշկական հետազոտման ենթարկվել: Հետազոտման
ենթակա են նաև շաքարախտի ռիսկի խմբին պատկանող երեխաները, որոնց մեծ
մասը կարող է չհիվանդանալ շաքարախտով, բայց հաստատված է, որ այդ
երեխաների մոտ հիվանդությունը հանդիպում է հաճախ: Ռիսկի խմբին են
պատկանում այն երեխաները, ու հարազատները հիվանդ են շաքարախտով, ովքեր
ծնվել են մեծ քաշով, ովքեր նորածնության շրջանում և ավելի մեծ տարիքում
տառապել են թերշաքարարյունությամ, ինչպես նաև ճարպակալումով, քրոնիկական
լյարդաբորբով կամ ենթաստամոքսային գեղձի բորբոքումով հիվանդները:
Հետազոտությունների հետ մեկտեղ այդպիսի երեխաներին անհրաժեշտ է
հսկողություն` ածխաջրերի խելամիտ օգտագործման համար: Խորհուրդ է տրվում
դիմել ներզտաբանի: Խորացած շաքարախտի դեպքում կարևոր է հիվանդության
սրացումների և բարդությունների կանխարգելումը: Անհրաժեշտ է հետևել մաշկի
մաքրությանը, խուսափել մանր վնասվածքներից, քանզի դրանք կարող են հանգեցնել
չլավացող խոցերի առաջացման: Անհրաժեշտ է հետևել նաև բերանի խոռոչի վիճակին
և տարին 2 անգամից ոչ պակաս այցելել ատամնաբույժի: Ցանկացած հիվանդության
միացումը, ֆիզիկական գերհոգնածությունը կամ նյարդահոգեկան լարվածությունը
կարող են խորացնել շաքարախտի ընթացքը և հանգեցնել
ապափոխհատուցման: Փոխհատուցման շնորհիվ հիվանդը երկար տարիներ
պահպանում է աշխատունակությունը և լիարժեք կյանքի հնարավորությունը:
