Ibaizabal argitaletxeko i.proiektudun Euskara eta literatura ikasliburuko 5. gaia lantzeko aurkezpena

1. GEZURRAK HANKA
MOTZA
5. GAIA

2. Zer ikasiko dugu?
O LEXIKOA
O Atzizkiak
O Animaliak
O KOMUNIKAZIOA
O Albistea
O GRAMATIKA
O Izenondoa eta Izenlaguna
O Sintaxia: Denborazko perpausak
O Deklinabidea: NON eta NORENGAN kasuak
O Aditza: NOR-NORI-NORK
O ORTOTIPOGRAFIA
O Orduak
O KULTURA
O Euskalkiak II
O LITERATURA
O Alegia

3. LEXIKOA

4. Atzizkiak
Atzizkia Esanahia Oinarria Adibideak
-ti Izaera,
joera,ugaritasuna,
adjektibogilea
Izena edo
adjektiboa
Lotsati, loti…
-ka adberbiogilea Izena edo aditza Isilka, arrastaka,
joka…
-tar (-ar / -dar) Baseak
adierazitako tokian
jaio dena
Izena Herritar, Bilbotar,
mundutar,
etxetiar…
-tza Ekintza Aditza Bizitza, jaiotza…
-tasun (-asun) Izen abstraktuak Adjektiboa edo
pertsona
adierazten duen
izena
Itsutasun,
amatasun,
alaitasun…

5. Animaliak
Ardi – ahari – arkume – bildots
Ahuntz – aker - antxume
Behor – zaldi – zaldikume/moxala
Asteme – astar – astakume
Behi – zezen/idi – txahal – urrixa – bingatxa – zekor -
idisko

6. KOMUNIKAZIOA

7. Albistea
O Zer da albistea?
O Gaurkotasuna duen zerbaiti buruz
informazioa ematen duen idazkia.
O Non irakur edo entzun daiteke?
O Prentsa idatzian: egunkarietan,
aldizkarietan…
O Telebistan
O Irratian
O Eskuko telefonoan

8. Egunkarietako sailak
O Eskelak
O Politika
O Iritzia
O Kirolak
O Publizitatea
O Ekonomia
O Gizartea
O Mundua
O Euskal Herria
O Agenda
O Nazioartekoak
O …

9. Albistea
O Zer egitura eduki ohi dute albisteek?
O TITULARRA: Gertakizunaren informazioa eta
datu esanguratsuenen berri ematen du.
Batzuetan, titularrean emandako informazioa
osatzeko azpititularra jartzen da.
O INFORMAZIOAREN LABURPENA: Sei galdera
nagusiren inguruan egituratzen da: ZER,
NOR/NORK, NOIZ, NOLA, ZERGATIK.
O GORPUTZA: Lehen emandako informazioa
garatzen da, datuak osatuz.

10. Albistea
O Zer eratako hizkuntza erabili ohi da
albisteetan?
O Esaldi ARGIAK erabili behar dira, irakurleak
ulertzeko modukoak.
O Ideiak ZEHAZTASUNEZ azaldu behar ditugu.
Askotan alferrik erabiltzen ditugun hitz asko.
Hobe da hitz egokiak aukeratzea, esan nahi
duguna zuzen adierazteko.
O NATURALTASUNA bilatu behar dugu; hitz eta
egitura errazak.
O Ezin dugu hitz egiten dugun moduan idatzi.
O Esaldi luzeak eta hitz zailak baztertu egin
behar ditugu.

11. Albistea
Informazioaren iturria aipatzeko bideak.
OInformazio iturria
ezagutzen denean
O-ek adierazi duenez / du
O-ek esan duenez / du
O-ek kontatu duenez / du
O-ek iragarri du
O-ek jakinarazi du
O-en adierazpenen
arabera
O Informazio iturria
ezagutzen ez denean
O antza denez
O itxura denez
O dirudienez
O badirudi
O diotenez
O omen

12. GRAMATIKA

13. Izenondoa (izond.)
O Gizakia, animalia, gauza… nolakoak diren
aditzera ematen dute.
O Izenaren eskuinaldean joaten dira.
O Jentilizioak eta –dun atzizkidunak izan ezik.
Niri sagar gorriak gustatzen zaizkit.

14. Izenondoa (izond.)
O Esanahia mailakatu egin daiteke:
O Izenondoa errepikatuz:
O Niri sagar gorri-gorriak gustatzen zaizkit.
O Maila adberbioak erabiliz:
O Oso, txit, zeharo, izugarri…
O Gizon hori oso aberatsa da.
O -en, -ago, -egi:
O Gorriena, gorriago, gorriegi

15. Izenlaguna (izlag.)
O -EN eta –KO (-GO) deklinabide atzizkiak
hartzen ditu.
O Izenaren ezkerraldean joaten dira.
O NOREN/ZEREN eta NONGO deklinabide
kasuei erantzuten dieten hitzak dira.
Gurasoen baserrian oilategia dago.
Anbotoko Mari ez dut inoiz ikusi.

16. Denborazko perpausak
O Denborazko perpausek ekintza nagusia
denboran kokatzen dute, eta ekintza hori
erreferentzi puntua baino lehenago, aldi
berean edo ondoren gertatu den esaten
dute; berehalakoa izan den, zein maiztasun
duen…

17. NON
Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
etxean etxeetan etxetan
zuhaitzean zuhaitzetan zuhaitzetan
- - -
- - -
-
Durangon
Beasainen
-
-

18. NON
Galdetzaileak Erakusleak
Pertsona
izenordainak
non honetan
horretan
hartan
hauetan
horietan
haietan

19. NORENGAN
Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
- - -
- - -
txoriarengan txoriengan txorirengan
zezenarengan zezenengan zezenengan
-
-
Garazirengan
Mikelengan

20. NORENGAN
Galdetzaileak Erakusleak
Pertsona
izenordainak
norengan honengan ni(re)gan
zeinengan horrengan zu(re)gan
harengan gu(re)gan
hauengan zuengan
horiengan
haiengan

21. NOR-NORI-NORK
Orainaldian
Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei
Nik Di(zki)a/nat Di(zki)ot Di(zki)zut Di(zki)zuet Di(zki)et
Hik Di(zki)dak/n Di(zki)ok/n Di(zki)guk/n Di(zki)ek/n
Hark Di(zki)t Di(zki)k/n Di(zki)o Di(zki)gu Di(zki)zu Di(zki)zue Di(zki)e
Guk Di(zki)a/nagu Di(zki)ogu Di(zki)zugu Di(zki)zuegu Di(zki)egu
Zuk Di(zki)dazu Di(zki)ozu Di(zki)guzu Di(zki)ezu
Zuek Di(zki)dazue Di(zki)ozue Di(zki)guzue Di(zki)ezue
Haiek Di(zki)date Di(zki)a/nate Di(zki)ote Di(zki)gute Di(zki)zute Di(zki)zuete Di(zki)ete

22. NOR-NORI-NORK
Lehenaldian
Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei
Nik Ni(zki)a/nan Ni(zki)on Ni(zki)zun Ni(zki)zuen Ni(zki)en
Hik Hi(zki)dan Hi(zki)on Hi(zki)gun Hi(zki)en
Hark Zi(zki)dan Zi(zki)a/nan Zi(zki)on Zi(zki)gun Zi(zki)zun Zi(zki)zuen Zi(zki)en
Guk Geni(zki)a/nan Geni(zki)on Geni(zki)zun Geni(zki)zuen Geni(zki)en
Zuk Zeni(zki)dan Zeni(zki)on Zeni(zki)gun Zeni(zki)en
Zuek Zeni(zki)daten Zeni(zki)oten Zeni(zki)guten Zeni(zki)eten
Haiek Zi(zki)daten Zi(zki)a/naten Zi(zki)oten Zi(zki)guten Zi(zki)zuten Zi(zki)zueten Zi(zki)eten

23. ORTOTIPOGRAFIA

24. Orduak
1:00 – ordu bata
2:00 – ordu biak
3:00 – hirurak
4:00 – laurak
5:00 – bostak
6:00 – seiak
7:00 – zazpiak
8:00 – zortzirak
9:00 – bederatziak
10:00 – hamarrak
11: 00 – hamaikak
12:00 – hamabiak
:05 – eta bost
:10 – eta hamar
:15 – eta laurden
:20 – eta hogei
:25 – eta hogeita bost
:30 – eta erdi
:35 – hogeita bost gutxi
:40 – hogei gutxi
:45 – laurden gutxi
:50 – hamar gutxi
:55 – bost gutxi

25. Orduak
O Zein ordutan?
O -(e)tan atzizkia erabiltzen da.

26. Egunaren banaketa

27. KULTURA

28. Euskalkiak II
O Aurreko unitatean aipatutako ezaugarriak
kontuan hartuta, euskalkiak sailkatu egin
izan dira, eta sailkapen horiek mapetan
adierazi dira.
O Azpieuskalkia: Euskalki baten barnean
bereizten diren hizkera-multzoetako
bakoitza
O Hizkuntzalari eta mapa garrantzitsuenak:

29. Euskalkiak II
O Louis Lucien Bonaparte
O 1863. urteko sailkapena
O 8 euskalki bereizi zituen.

30. Euskalkiak II
O R.M. Azkue
O Oinarrian Bonaparterena zuen.
O 7 euskalki bereizi zituen.

31. Euskalkiak II
Koldo Zuazo
Gaur egungo
sailkapena
6 euskalki bereizten
ditu:
 Mendebaldekoa
 Erdialdekoa
 Nafarrera
 Nafar-Lapurtera
 Ekialdeko Nafarrera
 Zuberera

32. Euskalkia II
BONAPARTE AZKUE KOLDO ZUAZO
Bizkaiera Bizkaiera Mendebaldekoa
Gipuzkera Gipuzkera Erdialdekoa
Lapurtera Lapurtera
Nafar-lapurtera
Mendebaldeko Behe-Nafarrera
Behe nafarrera
Ekialdeko Behen-Nafarrera Ekialdeko nafarrera
Hego goi nafarrera
Goi nafarrera Nafarrera
Ipar goi nafarrera
Zuberera Zuberera Zuberera
Erronkariera

33. Euskalkiak II
O Badira bi gauza kontuan hartzekoak,
edozein sailkapen hartzen dela ere:
O Euskalki baten barruan hizkera desberdinak
daude: azpieuskalkiak. Mendebaldean ez da
berdin egiten herri guztietan, ez eta beste
euskalkietan.
O Badira bi euskalkiren arteko mugako
herrietako hizkerak, bateko eta besteko
ezaugarriak dituztenak.

34. LITERATURA

35. Alegia
O Alegia helburu didaktikoa duen kontakizun laburra
da, gehienetan hitz neurtuz (bertsoz) idatzia; hala
ere, batzuetan hitz lauz ere agertzen dira.
O Pertsona gisa jokatzen duten animaliak izaten dira
kontakizunaren protagonistak gehienetan, baina
pertsonak ere agertuko zaizkigu.
O Kontakizun horren laguntzaz zerbait azaldu eta
irakatsi nahi zaigu.
O Ikasbidea alegiaren bukaeran agertuko da, eta
aurreko kontakizunetik ondorioztatutakoa izango
da.

36. Alegia
O Alegien bidez gizakion jarrerak agerian utzi
eta horiek zuzendu nahi dira.
O Agertzen diren jarrerak kontrajarriak izaten
dira: alferrak/langile; gezurra/egia;
apala/harroa; zuhurra eta zuhurtziagabea…

37. Alegia
ADI!!! Ez nahasi:
O Alegia : Gipuzkoako udalerria
O alegia = hau da, hots
O alegia: kontakizun laburra