Preek als monoloog (inclusief presenter notes)

1. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Colleges homiletiek
I kleine fenomenologie van de preek
1 De preek in de kerkdienst (ruimte)
2 De preek in de christelijke traditie (tijd)
3 De preek als toespraak (act)
II aspecten van de preekvoorbereiding
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Colleges homiletiek
I kleine fenomenologie van de preek
1 De preek in de kerkdienst (ruimte)
2 De preek in de christelijke traditie (tijd)
3 De preek als toespraak (act)
II aspecten van de preekvoorbereiding
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Vooraf
Colleges homiletiek
Een serie die uit twee delen bestaat. Een korte fenomenologie van de
preek en de tweede helft bestaat uit aspecten van de preekvoorbereiding.
6 colleges, waarvan dit het derde college is. De vraag die op de
achtergrond centraal staat is: kan dat nog, een preek als godsdienstige
monoloog? (2)

2. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Colleges homiletiek
I kleine fenomenologie van de preek
1 De preek in de kerkdienst (ruimte)
2 De preek in de christelijke traditie (tijd)
3 De preek als toespraak (act)
II aspecten van de preekvoorbereiding
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Colleges homiletiek
I kleine fenomenologie van de preek
1 De preek in de kerkdienst (ruimte)
2 De preek in de christelijke traditie (tijd)
3 De preek als toespraak (act)
II aspecten van de preekvoorbereiding
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Vooraf
Colleges homiletiek
Fenomenologische insteek. Vanuit de buitenkant doorvragen naar de
binnenkant. In de vorige twee colleges hebben we het fenomeen preek
bekeken binnen de ruimte van de liturgie. Het ging over woord en
sacrament. De relatie Schriftlezing en preek. Vervolgens keken we naar
de preek op de as van de tijd: prediking staat in een traditie. Ergens op
de tijdbalk. Vandaag gaat het dan om de preek als handeling, als act.
Een act, die zoals we zullen zien meer dan alleen een handelen van de
prediker is. (3)

3. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Colleges homiletiek
I kleine fenomenologie van de preek
1 De preek in de kerkdienst (ruimte)
2 De preek in de christelijke traditie (tijd)
3 De preek als toespraak (act)
II aspecten van de preekvoorbereiding
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Colleges homiletiek
I kleine fenomenologie van de preek
1 De preek in de kerkdienst (ruimte)
2 De preek in de christelijke traditie (tijd)
3 De preek als toespraak (act)
II aspecten van de preekvoorbereiding
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Vooraf
Colleges homiletiek
Nu het fenomeen preek als toespraak. Het gaat dan om de preek als
handeling, als act. Het eerste dat opvalt is dat het een toespraak is. Een
monoloog. Iemand daarvoor aangewezen (vaak herkenbaar aan
liturgische kleding) voert het woord in een gemeenschap die mede
daarvoor is samengekomen. Niemand zegt iets terug. Niemand
interrumpeert. Geen tegenwerping of discussie. Na de toespraak is er een
lied of een gebed, of een stukje muziek. Hoe zit het met de preek als
monoloog? Als godsdienstige toespraak. Daar wil ik vanavond wat dieper
op ingaan. Van de buitenkant naar de binnenkant, waar staat die preek,
die toespraak voor? (4)

4. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Vorig college: De preek in de christelijke traditie
H. Jonker, Actuele prediking, p. 79
Tienduizenden zijn de prediker voorgegaan en zijn prediking is met de eigen
persoonlijk-existenti¨ele inzet toch in wezen een resultante van allerlei geestelijke
bewegingen en wijzen van prediking, die in het verleden opgeld deden, toen de
predikers vanuit het Woord geconfronteerd werden met allerlei werkelijkheden van tijd,
ruimte en existentie.
Opdracht: Wat kenmerkt de ‘wijze van prediking’ in jouw gemeente of kerkelijke
omgeving?
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Vorig college: De preek in de christelijke traditie
H. Jonker, Actuele prediking, p. 79
Tienduizenden zijn de prediker voorgegaan en zijn prediking is met de eigen
persoonlijk-existenti¨ele inzet toch in wezen een resultante van allerlei geestelijke
bewegingen en wijzen van prediking, die in het verleden opgeld deden, toen de
predikers vanuit het Woord geconfronteerd werden met allerlei werkelijkheden van tijd,
ruimte en existentie.
Opdracht: Wat kenmerkt de ‘wijze van prediking’ in jouw gemeente of kerkelijke
omgeving?
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Vooraf
Vorig college: De preek in de christelijke
traditie
We pakken de draad op aan de hand van een citaat van H. Jonker,
hoogleraar praktische theologie in Utrecht, van 1959-1984. Jonker wijst
op (1) de lange preektraditie. Daar ging het de vorige keer over. En (2)
dat de preek zich vanuit de Schrift verhoudt tot tijd, ruimte, existentie.
Dat brengt een bepaalde stijl met zich mee. De monoloog van de preek
krijgt in elke gemeenschap, in elke kerkelijke omgeving, een eigen kleur,
een eigen stijl. Hoe ziet dat er uit in je eigen kerkelijke context? Dat was
de opdracht van de vorige keer. Ik kan me voorstellen dat niemand zich
daar op voorbereid heeft, tenzij iemand er iets over wil zeggen, dan kan
dat natuurlijk. Bijv. de gerichtheid op het politieke en de humaniteit, of
een meer pietistische-bevindelijke inslag. (5)

5. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
De toespraak in de cultuur
Ideas worth spreading
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
De toespraak in de cultuur
Ideas worth spreading
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Probleem van de monoloog
De toespraak in de cultuur
Die stijl is er ook als we kijken naar de monoloog of toespraak in de
cultuur. Cabaret en politiek brengen een verschillende stijl met zich mee.
Entertainment, beleid. Beiden houden zich bezig met moraal. TedEx is
een andere vorm van monoloog. Educatief, persoonlijk, scherp. In elk
geval is de monoloog ook in de 21e eeuw cultureel niet afwezig. (6)

6. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
De toespraak in de kerk
Enquˆete Protestantse Kerk (april 2015):
52% van hen die de vragenlijst invulden zet ‘preken’ in de top 3 van waar
predikanten goed in moeten zijn,
63% noemt voorgaan in diensten en vieringen;
62% geeft aan positief te zijn over de preken (10% negatief),
72% is positief over voorgaan in de vieringen (5% negatief).
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
De toespraak in de kerk
Enquˆete Protestantse Kerk (april 2015):
52% van hen die de vragenlijst invulden zet ‘preken’ in de top 3 van waar
predikanten goed in moeten zijn,
63% noemt voorgaan in diensten en vieringen;
62% geeft aan positief te zijn over de preken (10% negatief),
72% is positief over voorgaan in de vieringen (5% negatief).
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Probleem van de monoloog
De toespraak in de kerk
Zeer recent een onderzoek binnen de Protestantse Kerk. Over opzet en
uitvoering gaat het nu niet. Wel interessant dat van hen die de
vragenlijst invulden, preek, kerkdienst, pastoraat en toerusting bovenaan
staan. De klassieke drie taken van de dominee. Daarvan worden preek en
kerkdienst het best geevalueerd. Voor wat het waard is. Ook ander
empirisch onderzoek laat steeds zien dat protestanten de preek hoog
waarderen als toespraak in de kerkdienst. (evt. overslaan) (7)

7. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Aarzelingen bij de monoloog
welsprekendheid (19e eeuw) en argwaan (20e eeuw)
na WOI en WOII: propaganda en macht, gewelddadig discours
Heidegger (Foucault, Derrida): communicatie als relatie, openheid, authenticiteit
identificatie mensenwoord en Gods Woord in de prediking?
Homiletiek: Ernst Lange (Ladenkirche, Berlijn), Fred Craddock (inductive
method), Lucy Rose (Roundtable preaching)
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Aarzelingen bij de monoloog
welsprekendheid (19e eeuw) en argwaan (20e eeuw)
na WOI en WOII: propaganda en macht, gewelddadig discours
Heidegger (Foucault, Derrida): communicatie als relatie, openheid, authenticiteit
identificatie mensenwoord en Gods Woord in de prediking?
Homiletiek: Ernst Lange (Ladenkirche, Berlijn), Fred Craddock (inductive
method), Lucy Rose (Roundtable preaching)
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Probleem van de monoloog
Aarzelingen bij de monoloog
Toch valt er tegen de monoloog wel iets in te brengen. Welsprekendheid,
retorica, is omgeslagen naar argwaan, retoriek. De monoloog wordt
geassocieerd met macht en manipulatie. Achtergrond: opkomst van
propaganda en massamedia. Het publiek als passieve ontvanger,
gemanipuleerd door reclamemakers en politici. In het spoor van
Heidegger, franse filosofen, gevoelig voor gezag, gericht op communicatie
als openheid voor de ander. De monoloog als symptoom voor uitsluiting
en gewelddadige discours.
Voor de prediking komt daar bij dat het religieus discours is. God komt
ter sprake. Wordt een mensenwoord dan niet te snel geidentificeerd met
Woord van God? Die aarzelingen ook in de homiletiek op diverse
manieren verwerkt: Lange (experiment Ladenkirche), Craddock
(inductive), Rose (round table) (8)

8. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Het leven in gesprek brengen met God
Ernst Lange, Predigen als Beruf
Ich rede mit dem H¨orer ¨uber sein Leben nicht aus dem Fundus meiner
Lebenserfahrung, meiner gr¨oßeren Bildung, meiner tieferen Weisheit, meiner religi¨osen
Inspiration. Ich rede mit ihm ¨uber sein Leben im Licht der Christusverheißung, wie sie
in der Heiligen Schrift bezeugt ist. Und das heißt letztlich: Ich rede mit ihm aufgrund
von biblischen Texten. [. . . ] Der H¨orer soll verstehen, wie der Gott, f¨ur den Jesus
spricht, der Herr der Situation, der Herr auch seiner spezifischen Lebenssituation ist.
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Het leven in gesprek brengen met God
Ernst Lange, Predigen als Beruf
Ich rede mit dem H¨orer ¨uber sein Leben nicht aus dem Fundus meiner
Lebenserfahrung, meiner gr¨oßeren Bildung, meiner tieferen Weisheit, meiner religi¨osen
Inspiration. Ich rede mit ihm ¨uber sein Leben im Licht der Christusverheißung, wie sie
in der Heiligen Schrift bezeugt ist. Und das heißt letztlich: Ich rede mit ihm aufgrund
von biblischen Texten. [. . . ] Der H¨orer soll verstehen, wie der Gott, f¨ur den Jesus
spricht, der Herr der Situation, der Herr auch seiner spezifischen Lebenssituation ist.
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
De religieuze toespraak
Het leven in gesprek brengen met God
Ernst Lange is bekend geworden vanwege zijn typering van prediking in
de zin ’Ik spreek met de hoorder over zijn leven’. De preek is een gesprek
met de hoorder. Niet een letterlijk gesprek, geen directe dialoog waarin
de hoorder terugspreekt. Al was dat wel onderdeel van het experiment in
de Ladenkirche. Maar de prediker heeft geluisterd naar de hoorder, heeft
zich vertrouwd gemaakt met zijn leven. En in de preek voert de prediker
met de hoorder het gesprek over zijn leven. Maar, zo voegt Lange er dan
aan toe: dat gesprek is niet vanuit de levenservaring van de prediker,
maar het leven wordt in het licht van het Evangelie geplaatst. We
spreken op grond van de bijbelse teksten. Belangrijk inzicht: preek niet
zomaar een toespraak, maar deel van een gesprek dat gaande is. (9)

9. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
De preek als godsdienstige conversatie
fragment van een dialoog
voert het gesprek vanuit de Schrift, het leven, en het Kerugma
beoogt het gesprek tussen God en ons op te roepen, verder te brengen en te
vormen
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
De preek als godsdienstige conversatie
fragment van een dialoog
voert het gesprek vanuit de Schrift, het leven, en het Kerugma
beoogt het gesprek tussen God en ons op te roepen, verder te brengen en te
vormen
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
De religieuze toespraak
De preek als godsdienstige conversatie
De preek als godsdienstig gesprek. Niet tussen mensen, maar een gesprek
waarin God de Heer wordt over het leven of beter: Heer over onze
levenssituaties blijkt te zijn. Als monoloog is de preek uiteindelijk een
stukje van een dialoog. Een fragment, waar het leven aan voorafgaat,
wat gevolgd wordt door verder gesprek. De preek als moment in een
keten van stukjes gesprek. Een gesprek dat vanaf de apostelen gaande is.
De preek mengt zich in het gesprek dat gelovigen voeren over het leven,
over God, over de wereld. En de preek wil als stukje gesprek die
godsdienstige conversatie richting geven, verder brengen, misschien zelfs
wel het gesprek met God oproepen. (10) [halverwege]

10. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Met verwachting omgeven. . .
Karl Barth, KD, I/1, p. 89
Verk¨undigung muß ja je und je zur Verk¨undigung werden: aus einem Tun, das, mit dem
entsprechenden Anspruch auftretend und von der entsprechenden Erwartung umgeben,
Verk¨undigung sein will und sein soll zu einem Tun, das Verk¨undigung ist. [. . . ] [S]o ist
zu sagen, daß eben in diesem Geschehen die Kirche selbst je un je Kirche werden muß.
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Met verwachting omgeven. . .
Karl Barth, KD, I/1, p. 89
Verk¨undigung muß ja je und je zur Verk¨undigung werden: aus einem Tun, das, mit dem
entsprechenden Anspruch auftretend und von der entsprechenden Erwartung umgeben,
Verk¨undigung sein will und sein soll zu einem Tun, das Verk¨undigung ist. [. . . ] [S]o ist
zu sagen, daß eben in diesem Geschehen die Kirche selbst je un je Kirche werden muß.
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
De religieuze toespraak
Met verwachting omgeven. . .
Dat gesprek is met verwachting omgeving en het gesprek constitueert het
kerkzijn. Dat verband wordt door Barth nogal stevig neergezet. Prediking
roept daarmee de kerk op en de kerk roept de prediking op, aldus Barth.
De dialectische theologie legt de nadruk op de andere kant. God gaat
met ons het gesprek aan. Barth gebruikt het begrip ’verkondiging’, om
aan te geven dat het vooral een Woord van de andere kant is. De acte
van de prediking komt met een claim en wordt omringd door
verwachting. [evt. overslaan] (11)

11. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Dienst van God aan mensen
Calvijn, Inst. IV.1.5
Hoewel God de zijnen in ´e´en ogenblik tot de volkomenheid zou kunnen brengen, zien
we hier (in Ef. 4:11) dat Hij hen toch slechts door de opvoeding van de kerk wil laten
opgroeien. [. . . ] Aan de ene kant is [prediking] een uitmuntend middel voor Hem om
te beproeven of wij Hem wel gehoorzaam zijn, wanneer wij niet anders naar Zijn
dienaren luisteren dan alsof God zelf tot ons sprak; aan de andere kant draagt Hij ook
zorg voor onze zwakheid, doordat Hij liever op menselijke wijze tot ons wil spreken,
dan ons door de donder van Zijn goddelijke spreken van zich weg te jagen.
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Dienst van God aan mensen
Calvijn, Inst. IV.1.5
Hoewel God de zijnen in ´e´en ogenblik tot de volkomenheid zou kunnen brengen, zien
we hier (in Ef. 4:11) dat Hij hen toch slechts door de opvoeding van de kerk wil laten
opgroeien. [. . . ] Aan de ene kant is [prediking] een uitmuntend middel voor Hem om
te beproeven of wij Hem wel gehoorzaam zijn, wanneer wij niet anders naar Zijn
dienaren luisteren dan alsof God zelf tot ons sprak; aan de andere kant draagt Hij ook
zorg voor onze zwakheid, doordat Hij liever op menselijke wijze tot ons wil spreken,
dan ons door de donder van Zijn goddelijke spreken van zich weg te jagen.
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
De religieuze toespraak
Dienst van God aan mensen
Op een iets andere manier komt dat tot uiting bij Calvijn. Prediking is
dienst van God aan ons. God heeft ervoor gekozen om ons op deze
manier op te voeden tot gelovige mensen. Voor Calvijn heeft dat dan te
maken met onze hoogmoed. Maar prediking oefent ons in
gehoorzaamheid. God spreekt door de mond van mensen. En dat moet je
dan maar willen aanvaarden. Tegelijk komt hier ook iets van aanpassing
in naar voren. God past zich aan. Zijn donderende stem zouden wij niet
kunnen verdragen. Prediking als godsdienstige conversatie. Omgeven
met verwachting, maar uiteindelijk uitgaande van God zelf. De toespraak
is daarmee ingebed in de gemeente als volk van God, ingebed ook in de
manier waarop God met zijn gemeente omgaat. En dat roept ook iets op.
Die toespraak wordt niet zomaar ondergaan, er gebeurt iets. (naar
schilderij van Gauguin) (12)

12. 2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Kent iemand het? Wat zie je? (5 minuten groep) Schilderij ’visioen na de
preek’ ook wel ’Jakobs worsteling met de engel’ geschilder door Paul
Gauguin in 1888 in Bretagne, Noord-Frankrijk. De Bretonse klederdracht.
Ook al was het de klederdracht uit 100 jaar geleden. De kijker staat
tussen de vrouwen, met helemaal rechts de priester. Er wordt gebeden.
Samensmelting van individu en gemeenschap. Of de preek gewelddadig
discours was? GEen terreurvrije ruimte (Lyotard). Strijd tussen God en
mens. Ijzeren greep. Bidden de gemeente. In de gezamenlijkheid gebeurt
iets. Felle kleuren, abstract, japanse periode van Gauguin. De preek als
toespraak opent iets. Gezamenlijk en individueel, godsdienstig (het gebed
en de scheiding hier en daar). Vrijheid, geschenk en vrijspraak. (13)

13. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
De vrije ruimte voor de hoorder
Jonathan, in een interview over het luisteren naar de preek
De preek zet me aan het denken. Het is een soort contemplatie. Dat gebeurt bij mij,
individueel. Dat is priv´e. Je hebt een soort gezamenlijke ervaring. Dat is moeilijk uit te
drukken. Maar ik ervaar een soort anonimiteit. Het gemeenschappelijke gevoel dat je
hetzelfde ding doet, je luistert naar de preek, je zingt samen de psalmen. De
anonimiteit is misschien dat je je eigen plaats hebt, dat iets zich voordoet en dat je er
niet met elkaar over hoeft te praten.
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
De vrije ruimte voor de hoorder
Jonathan, in een interview over het luisteren naar de preek
De preek zet me aan het denken. Het is een soort contemplatie. Dat gebeurt bij mij,
individueel. Dat is priv´e. Je hebt een soort gezamenlijke ervaring. Dat is moeilijk uit te
drukken. Maar ik ervaar een soort anonimiteit. Het gemeenschappelijke gevoel dat je
hetzelfde ding doet, je luistert naar de preek, je zingt samen de psalmen. De
anonimiteit is misschien dat je je eigen plaats hebt, dat iets zich voordoet en dat je er
niet met elkaar over hoeft te praten.
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
De vrije ruimte voor de hoorder
Jonathan vertelt over het luisteren naar de preek. Hij duidt deze ruimte
aan als een ruimte van overwegen, hij gebruikt het woord contemplatie.
Een eigen ruimte, privacy in de gemeenschap. Het gebed, maar toch ook
weer in een soort gezamenlijkheid. De preek bezinkt in de eigen
overwegingen. Opent een binnenwereld, een gesprek van de hoorder met
zijn eigen leven (variant op Lange) (14)

14. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
John, in een interview
Er was iets dat de mevrouw zei die
met ons mee terug reed. Ze zei: Ik
heb een zoon verloren toen hij 17
jaar was. Ze vertelde hoeveel
verdriet ze had. ’Maar ik heb
gezien dat ik er doorheen ben
gedragen en ik kon het in de hand
van God leggen.’ Ja, dacht ik, zij
heeft het ook herkend. In de
preek. Ik vond dat mooi.
Caroline, in een interview
Het was alof je opgetild werd,
weet je. Dat is zo geweldig. Het
geeft je zoveel energie, en tegelijk
het gevoel dat het allemaal goed
komt. Op een manier die je je niet
voor kunt stellen. Als een bloem:
je kunt je de schoonheid niet
indenken als je naar het zaadje
kijkt. Ja, de preek is dan een
manier waardoor je het weer ziet.
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
John, in een interview
Er was iets dat de mevrouw zei die
met ons mee terug reed. Ze zei: Ik
heb een zoon verloren toen hij 17
jaar was. Ze vertelde hoeveel
verdriet ze had. ’Maar ik heb
gezien dat ik er doorheen ben
gedragen en ik kon het in de hand
van God leggen.’ Ja, dacht ik, zij
heeft het ook herkend. In de
preek. Ik vond dat mooi.
Caroline, in een interview
Het was alof je opgetild werd,
weet je. Dat is zo geweldig. Het
geeft je zoveel energie, en tegelijk
het gevoel dat het allemaal goed
komt. Op een manier die je je niet
voor kunt stellen. Als een bloem:
je kunt je de schoonheid niet
indenken als je naar het zaadje
kijkt. Ja, de preek is dan een
manier waardoor je het weer ziet.
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee hoorervaringen. John: 3e persoon luisteren. De toespraak geeft
niet allen verschillende uitwerkingen, de gedachten in de eigen ruimte -
maar ze verbinden ook: o wat mooi dat zij het ook had, terwijl het
levensverhaal en de verbinding met de preek uniek zijn. Caroline
verwoordt iets van het visioen. De preek kan optillen, tot boven het
alledaagse, iets zichtbaar maken wat buiten je blikveld lag. De visuele
metafoor is opvallend. Zo opent de toespraak, in plaats van dat de
toespraak sluit. Verbondenheid en vergezicht. [evt. overslaan] (15)

15. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
De monoloog als geschenk
John Durham Peters, Speaking into the Air, p. 56
One-way communiation is not necessarily bad. Reciprocity can be violent as well as fair.
War and vengeance obey a logic of strict reciprocity as much as do conversation and
trade. [. . . ] Reciprocity, crucial as it is, needs other principles: hospitality, gift giving,
forgiveness and love. [. . . ] To say then that modes of communication that involve a
one-way dispersion are necessarily flawed or domineering is to miss one of the most
obvious facts of ethical experience: the majesty in many cases of nonresponsiveness
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
De monoloog als geschenk
John Durham Peters, Speaking into the Air, p. 56
One-way communiation is not necessarily bad. Reciprocity can be violent as well as fair.
War and vengeance obey a logic of strict reciprocity as much as do conversation and
trade. [. . . ] Reciprocity, crucial as it is, needs other principles: hospitality, gift giving,
forgiveness and love. [. . . ] To say then that modes of communication that involve a
one-way dispersion are necessarily flawed or domineering is to miss one of the most
obvious facts of ethical experience: the majesty in many cases of nonresponsiveness
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
De monoloog als geschenk
We ronden af. De toespraak, juist vanwege de monoloog, schept ruimte.
Je hoeft niet te reageren. De majesty of nonresponsiveness, met een
uitdrukking van de communicatie-wetenschapper Durham Peters. De
monoloog als geschenk. Want ook wederkerigheid en dialoog kunnen
gewelddadig zijn. Het is, zo stelt Peters in zijn boek, merkwaardig dat de
monoloog zo argwanend wordt bezien en de dialoog boven alle kritiek
verheven is, als iets wat veel beter is. Er is ook nog iets als een geschenk,
dat niet direct beantwoordt hoeft te worden. (16)

16. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Het geschenk van de vrijspraak
Gerardus van der Leeuw, Sacramentstheologie, p. 190
De prediker heeft, als hij waarlijk predikt, deel aan het scheppende woord, aan het
‘machthebbende’ woord, aan het woord, dat roept uit het niets. En de christelijke
prediking heeft haar macht v´o´or alles daarin, dat zij de zonden vergeeft. De preek is
niets anders dan een op duizenderlei wijze gevarieerde vrijspraak. Wat in de prediking
niet catechese is, is absolutie.
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Het geschenk van de vrijspraak
Gerardus van der Leeuw, Sacramentstheologie, p. 190
De prediker heeft, als hij waarlijk predikt, deel aan het scheppende woord, aan het
‘machthebbende’ woord, aan het woord, dat roept uit het niets. En de christelijke
prediking heeft haar macht v´o´or alles daarin, dat zij de zonden vergeeft. De preek is
niets anders dan een op duizenderlei wijze gevarieerde vrijspraak. Wat in de prediking
niet catechese is, is absolutie.
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Het geschenk van de vrijspraak
Dat geschenk in de prediking is niet een opinie van de predikant. Het
geschenk in de prediking is, met een woord van de Groningse hoogleraar
godsdiensfenomenologie, Gerardus van der Leeuw (1890-1950):
vrijspraak. Van der Leeuw verwoordt daar een typisch protestantse
gedachte. In de prediking gaat het om het aanzeggen van vergeving. In
de gereformeerde traditie gaat het dan over rechtvaardiging. Het
rechtvaardigende oordeel van God wordt aangezegd en wordt in geloof
ontvangen. Dat aanzeggen raakt aan het Christus-gebeuren in de
prediking. Want niet alleen het leven van de hoorder, zelfs niet alleen de
tekst van de Schrift, maar bij vergeving, verzoening, vrijspraak, gaat het
ook over kruis en opstanding van Jezus Christus. Mooi om hier wellicht
een volgende keer verder te gaan. (17)

17. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Tweede helft colleges homiletiek
I kleine fenomologie van de prediking
II aspecten van de preekvoorbereiding
4 materiaal vinden voor de preek
5 vormgeven van de preek
6 performance in de kerkdienst
Opdracht:
Ori¨enteer jezelf (exegetisch) op de bijbeltekst van komende zondag: 1 Joh. 3:18-24.
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Tweede helft colleges homiletiek
I kleine fenomologie van de prediking
II aspecten van de preekvoorbereiding
4 materiaal vinden voor de preek
5 vormgeven van de preek
6 performance in de kerkdienst
Opdracht:
Ori¨enteer jezelf (exegetisch) op de bijbeltekst van komende zondag: 1 Joh. 3:18-24.
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Twee helft collegeserie
Tweede helft colleges homiletiek
Het vervolg ziet er zo uit. De toespraak moet inhoud krijgen,
vormgegeven worden en gehouden worden. Dat zijn de drie onderwerpen
voor het gevolg. Als voorbereiding beginnen we allemaal het gesprek met
de bijbeltekst. En dat is dan de opdracht voor de volgende keer. De tekst
uit 1 Joh. [laatste dia is de bibliografie, niet laten zien] (18)

18. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Tweede helft colleges homiletiek
I kleine fenomologie van de prediking
II aspecten van de preekvoorbereiding
4 materiaal vinden voor de preek
5 vormgeven van de preek
6 performance in de kerkdienst
Opdracht:
Ori¨enteer jezelf (exegetisch) op de bijbeltekst van komende zondag: 1 Joh. 3:18-24.
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Tweede helft colleges homiletiek
I kleine fenomologie van de prediking
II aspecten van de preekvoorbereiding
4 materiaal vinden voor de preek
5 vormgeven van de preek
6 performance in de kerkdienst
Opdracht:
Ori¨enteer jezelf (exegetisch) op de bijbeltekst van komende zondag: 1 Joh. 3:18-24.
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Twee helft collegeserie
Tweede helft colleges homiletiek
Het vervolg ziet er zo uit. De toespraak moet inhoud krijgen,
vormgegeven worden en gehouden worden. Dat zijn de drie onderwerpen
voor het gevolg. Als voorbereiding beginnen we allemaal het gesprek met
de bijbeltekst. En dat is dan de opdracht voor de volgende keer. De tekst
uit 1 Joh. [laatste dia is de bibliografie, niet laten zien] (19)

19. Vooraf
Probleem van de monoloog
De religieuze toespraak
Vrijheid, geschenk en vrijspraak
Twee helft collegeserie
Gerardus van der Leeuw
Sacramentstheologie, Nijkerk 1949
John Durham Peters
Speaking into the Air. A History of the Idea of Communication, Chicago 1999
H. Jonker
Actuele prediking
Dr. Theo Pleizier De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog? (3/6)
Gerardus van der Leeuw
Sacramentstheologie, Nijkerk 1949
John Durham Peters
Speaking into the Air. A History of the Idea of Communication, Chicago 1999
H. Jonker
Actuele prediking
2017-04-26
De preek als godsdienstige monoloog, kan dat nog?
(3/6)
Twee helft collegeserie