1. Antes da escritura (Prehistoria)
Nace a arte, primeira manifestación de comunicación para pervivirA tradición oral: para transmitir
historias, lendas, saberes…
Mans en positivo e negativo. Significado
relixioso e protector.
Ás veces non presentan tódolos
dedos: amputacións?, dedos
pregados que queren comunicar
algo?
Placa ósea (omóplato) de Blanchard. Crese que representa o ciclo
lunar. Ten 30.000 anos de antigüidade
Paleolítico: signos
Signos indescifrables
1

2. Neolítico: un cambio trascendental
Dunha economía de subsistencia a unha economía de excedente.
Co descubrimento da agricultura e coa división do traballo, os seres humanos
comezaron a producir máis do necesario para subsistir. Isto favorece os
intercambios e fai necesario idear un sistema de rexistro de contabilidade.
Os primeiros signos escritos
Escritura Jiahu, China, sobre caparazóns de
tartaruga. VI milenio a. C. É un sistema de
protoescritura (símbolos ideográficos que
transmiten información, pero desprovistos de
contido lingüístico directo)
Antes da escritura (Prehistoria)
A necesidade de comunicarse é innata ó ser humano. Desde a prehistoria, temos exemplos de arte rupestre que demostran unha vontade
comunicativa que vai desde o realismo cara á simplificación.
2

3. Nace a escritura… e nace a Historia
As primeiras civilizacións urbanas
Çatal Hüyük, unha das primeiras cidades coñecidas, datada
entre 8.000 e 6.000 anos a.C. Os excedentes agrícolas
permitiron o aumento de poboación.
Crecente Fértil
Val do Nilo, Palestina e o
val do Tigris e o Éufrates,
onde se asentaron as
primeiras civilizacións
antigas (Sumer, Exipto,
Babilonia, Persia, Hititas).
Aquí nacen os primeiros
sistemas de escritura.
O nacemento da escritura comprensible
Os primeiros sistemas de escritura coñecidos e traducidos foron
inventados polos exipcios e os mesopotámicos durante o IV
milenio a.C.
Os excedentes agrícolas permiten o nacemento dunha cultura
urbana. Arriba, reconstrución de Ur.
3

4. MESOPOTAMIA, escritura cuneiforme
Os intercambios comerciais fan necesario crear un
sistema de contabilidade que favorece a aparición
da escritura
Nas escolas aprendíase a escribir, o cal era un luxo na época. Tras 12 anos de estudo,
adquiríase a condición de escriba, privilexio só das familias máis ricas.
Evolución do pictograma ós signos
Andeis de biblioteca en Sippar
En 1975 descobríronse no palacio, dúas habitacións
con 20000 fragmentos de tabliñas, colocadas por
forma e contido en estanterías de madeira.
Evolución do ideograma "cabeza", 3000–1000 a.C.
A escola sumeria Escribas
Arquivos do palacio de Ebla
Das 20.000 tabliñas de arxila atopadas en Ebla,
destaca o cono de arxila datado cara 2350 a.c.
escrito en cuneiforme. Recolle reformas legais en
contra dos abusos de “os días de antaño”. Este
código, o primeiro coñecido, dotaba de liberdade
e igualdade.
Nacen as
bibliotecas
4

5. Mesopotamia
Biblioteca de Asurbanipal
A primeira obra literaria
O Poema de Gilgamesh é probablemente o primeiro texto literario
conservado. A data de composición é incerta, pero adoita
establecerse en torno ó segundo milenio a. C. Inclúe un relato sobre
un diluvio moi semellante ó recollido na biblia. Recolle as peripecias
do heroe-rei e tamén semideus Gilgamesh
Código de Hammurabi
O código de Hammurabi foi o primeiro sistema
xurídico escrito da historia (1750 a.C).
Código de Hammurabi: lei do Talión
“Se alguén rompe un oso a outro se lle quebrará un oso a el”.
"Se un home rebenta o ollo dun home libre, se lle rebentará un ollo."
“Se un fillo lle pega ó seu pai, se lle cortarán as mans”.
Estas son algunhas das 282 leis babilónicas recompiladas
na estela e na que aplicaban a Lei do Talión ”Ollo por ollo,
dente por dente”.
5

6. Antigo Exipto
A prosperidade tamén fai necesario
un sistema de escritura
Escribas
Encargados de inscribir, clasificar, contabilizar e
copiar. Traballaban na administración e podían
chegar a ser escribas reais. Os cargos
transmitíanse de pais a fillos, formando unha casta
especial. Nun principio, os escribas eran escollidos
entre os privilexiados formados no entorno da
familia real. Co desenvolvemento da administración,
créase unha casta de escribas.
Papiro, unha planta para todo
Soportes
cilíndricos
de metal
para gardar
os rolos de
papiro.
Museo do
Louvre.
Libro dos
Mortos
papiro
exipcio
6

7. Antigo Exipto
A escritura xeroglífica
Pode escribirse en vertical,
horizontal, e nos dous casos pode
estar orientada de dereita a
esquerda ou de esquerda a
dereita.
Evolución
1. Xeroglífica ou
monumental.
Considerada sagrada.
Utilizada en monumentos
para a eternidade. Nace
cara o IV milenio a.C. Uso
simbólico das cores.
2. Hierática. Versión simplicada da
anterior para axilizar o trazo. Os
signos esquematízanse. Uso práctico
(administración e actividade literaria).
Escríbese de dereita a esquerda
3. Demótica. Creada en
torno ó 650 a.C. É unha
versión abreviada e máis
complexa do hierático.
A pedra de Rosetta
É un fragmento dunha
antiga estela exipcia inscri
ta cun decreto publicado
en Menfis no ano 196 a.
C. en nome do
faraón Ptolomeo V (Museo
Británico). Foi atopada
polas tropas francesas en
1799 na campaña
francesa en Exipto contra
os británicos.
Dado que está escrita en
tres escrituras distintas,
deu a clave para
descifrar a escritura
xeroglífica. Jean-François
Champollion (esquerda),
foi o primeiro en
conseguilo, en 1822.
7

8. Civilización minoica
Os xeroglíficos
cretenses foron
usados entre os
anos 1900 a.C. e
1650 a.C
Disco de Festos
Segue a ser un
código
indescifrable.
Non se
corresponde nin
co Lineal A nin
Lineal B. As
figuras son
impresións feitas
con algún selo,
polo que é
considerado o 1º
documento
impreso da
historia (Idade de
Bronce).
Mapa da Civilización Minoica
É un disco de arxila cocida con inscripcións en ambas caras datado a finais da Idade de Bronce.Foi
descuberto o 15 de xullo de 1908. O propósito e a orixe aínda son un enigma.
Reconstrución do palacio de Knossos8

9. Civilización minoica
Escritura minoica: Lineal A
Empregada entre os séculos
XVII e XV a.C. Só foi
descifrada nunha pequena
parte
Escritura minoica: Lineal B
Foi descifrado en 1952. Utilizouse entre 1600 e 1110 a.C.
9

10. Grecia antiga: o alfabeto
Alfabeto grego arcaico
Grego clásico, s.V a.C.
O libro
Moitos libros
fanse sobre
papiro e, igual
que en Exipto,
enrolabánse.
Nesta cerámica grega un profesor
manexa un libro dando clase a un
alumno, mentres outro aprende a tocar a
cítara.
Tamén se escribía sobre tabliñas de madeira recheas de cera 10

11. Roma antiga
A Inscripción
de Duenos, do
S. VI a. C.,
mostra a forma
máis antiga
coñecida do
alfabeto latino
arcaico.
Alfabeto latino
arcaico
Alfabeto latino
clásico
11

12. Roma antiga
Caligrafía capital, típica das inscripcións
monumentais. Senatus populus que romanus (o
senado e o pobo romano)
Maiuscúla cursiva romana (cursiva capitalis), usada entre
os séculos III e VII, considerada a nai de todas as escrituras
latinas e neolatinas europeas desde o S. IV ata hoxe. Era un
tipo de escritura especializado que se aprendía no 2º nivel do
sistema de ensino romano (a capital ensinábase no nivel
elemental)
Graffiti
Burlas contra o
cristianismo, contra
líderes, burlas
amorosas, vulgares,
en incluso “puto quen
o lea” ou “Marco
estivo aquí”. Os
graffiti usábanse para
todo tipo de anuncios
e reclamos populares.
2000 anos despois,
camboiou a técnica,
pero non o uso.
Materiais de escritura
Reprodución dunha capsa, o estoxo no cal se gardaban os papiros, o calamus
(pluma) e o atramentum (tinta). Táboa de cera para escribir.
12

13. As bibliotecas da antigüidade
Era a segunda en importancia da
antigüidade, seguida da de Alexandría.
Nace o pergamiño, segundo a
tradición, en Pérgamo. Feito con
pel de animal. Era custoso, pero
reutilizable
A biblioteca de Pérgamo (Grecia)
Nacen as bibliotecas públicas,
como a biblioteca Ulpia, mandada
construir por Traxano. Pero tamén
había moitas bibliotecas privadas,
que eran un elemento de prestixio
para as familias patricias.
As bibliotecas en RomaBiblioteca de Alexandría (Exipto)
Foi, na súa época, a máis grande do
mundo, famosa por gardar libros secretos
que proporcionaban un saber ilimitado.
Fundada a comezos do S. III a.C., chegou
a ter ata 900.000 manuscritos. Pero era
tamén un santuario do saber: incluía un
zoolóxico, xardíns, un laboratorio, salas de
reunións e para investigación… No ano 48
a.C. sofre un devastador incendio atribuido
a Xulio César. 13

14. Idade Media
A cultura desaparece das cidades e refúxiase nos mosteiros. Todo o
relacionado coa fabricación de libros, ten lugar entre os seus muros:
Fabricación do papel, escritura, miniaturización, encadernación...
Adóptase o Latín como idioma do Cristianismo, e a escritura uncial,
na que todo o texto se escribía en letras maiúsculas e que foi de uso
común entre os séculos III y VII, principalmente polos escribas latinos e
gregos. Nos scriptorium dos mosteiros, os copistas traballaban na
redacción dos textos sagrados; mentres que os máis capacitados ou
mellor dotados os ilustraban e iluminaban; así a uncial, convertirase na
escritura románica por excelencia.
Bibliotecas medievais
Só nos mosteiros, salvagarda da cultura occidental, e de uso exclusivo para
monxes e monxas. Case toda a poboación era analfabeta.
14

15. Idade Media, caligrafía
1. Caligrafía uncial
Libro de Kells, ano 800. A
caligrafía uncial, de forma
redondeada, procede da
escritura romana cursiva antiga.
É práctica, rápida e económica
en xestos. Foi definida como
característica do primeiro
cristián.
2. Minúscula carolina
Difundida polo Imperio
carolinxio. É unha escritura de
tipo minúscula, caracterizada
pola redondez e apertura das
súas formas. Os seus signos
posúen unha forma case fixa,
pequeño formato, e da mesma
altura. Foi a escritura estándar
en Europa ata case o S. XIII,
sendo desprazada pola gótica.
De fácil lectura.
3. Escritura gótica A redonda carolina evoluciona a
unha escritura chea de puntas,
ángulos e rasgos verticais. Era
máis rápida de escribir, e ó ser
máis estreita permitía aforrar
material (o pergamiño era caro).
Tamén se debeu a que á pluma
de ave para escribir, se lle dá un
corte oblícuo cara a esquerda.
Esta escritura tivo tantas
variantes como sriptoriums.
A arte de facer libros
Códice é un dos formatos do libro.
Componse de cadernos pregados, cosidos
e encadernados. Habitualmente, pódese
escribir en ambos lados de cada folla,
denominados páxinas, que poden
numerarse. O termo utilizase comúnmente
para libros escritos a man (manuscritos) no
periodo previo á imprenta. Son exemplares
únicos nos que se investía moito tempo
15

16. Idade Media
Copistas e iluminadores
Copista: quen reproduce escritos a man. Un
copista experimentado podía escribir de 2 a 3 folios
diarios.
Iluminador: encargados da ilustración e decoración
de iniciais.
Códices
Son libros valiosos e irrepetibles, ademáis de sagrados
(albergan a palabra de Deus). Por iso se tratan as portadas
como xoias e aplícase pan de ouro ás páxinas.
Libri catenati (encadeados a
pupitres e andeis para evitar roubos)
Liberdade creativa, decorativismo nas
letras capitais
16

17. Idade Media
Curiosidades. Titivillus
Era un demo enviado por Satanás para provocar erros
nos copistas, o cal lles daba unha excusa para cando
erraban. A monotonía do traballo monástico desgastaba,
e a falta de atención era pecado. Co Titivillus, aliviaban
culpas.
Códices curiosos
O Codex Gigas é un manuscrito en
pergamino creado a principios do S.
XIII e escrito en latín.
Coñécese como “A Biblia do
Demo". É o manuscrito medieval
máis grande do mundo. Ten 624
páxinas. A lenda conta que, o seu
autor, condenado a ser
emparedado, escribe a obra nunha
noite axudado polo demo para evitar
a condena. A condición que Satán
lle puxo, era figurar nunha páxina.
Scriptorium
Era a parte do
mosteiro adicado
a facer os
códices. Adoitaba
estar preto da
biblioteca.
17

18. Idade Moderna: a revolución da imprenta
Bi-Sheng foi o inventor
da imprenta en China. O
seu sistema de imprenta
estaba elaborada a base
de pezas de porcelana
(despois de madeira) e foi
inventada entre os anos
1041 e 1048.
A imprenta china Imprenta de Gutemberg
Gutemberg, ferreiro de profesión, inventa
a imprenta moderna cara 1440. Crea os
tipos móbiles en occidente sen ter
coñecemento dos antecedentes da
imprenta china
Gutenberg adaptou unha
vella prensa de viño para
construir a súa primeira
imprenta e fabricou
caracteres metálicos
móbiles.
18

19. Idade Moderna: a revolución da imprenta
Rápida difusión. No mapa, principais imprentas no S. XV. Favorece a
aparición do humanismo e do Renacemento. Antes da imprenta, o coste
dun libro copiado a man, equivalía ó dunha casa nunha cidade ou unha
finca grande. Un luxo. Aumenta exponencialmente a velocidade de
produción de libros.
A “democratización da cultura”
Biblia de Gutemberg, 1455
Aínda que non foi o 1º libro saído da imprenta, simboliza o inicio da
era da imprenta. Foi a gran obra de Gutemberg e o incunable máis
famoso. Fixo ó redor de 180 exemplares, 45 en pergamiño e 135
en papel. Despois foron iluminados a man por especialistas, polo
que cada exemplar é único. É tamén coñecida como a Biblia de
Mazarino, versión impresa da Vulgata.
Incunables
Son os libros impresos no
novo invento ata 1500. O
papel era de gran calidade.
Hoxe teñen un valor
incalculable. Á esquerda,
Sinodal de Aguilafuente,
1º libro impreso en España.
19

20. Idade Moderna: libros
No S. XVI iníciase unha personalización do libro (novas
técnicas de cubertas, encadernación de luxo ou
corrente, numeración de páxinas…). O libro comeza a
ser obxecto cotiá.
S. XVI S. XVII
Auxe das línguas vernáculas. Por mor da crise, descóidase a impresión
(papel, tinta e tipos de baixa calidade). A recargada ornamentación
barroca disimula esa calidade inferior. A censura provoca unha crise na
imprenta
S. XVIII, século das luces. A Ilustración e a Enciclopedia
A portada alixéirase e o título recupera o
seu sitio. Mellora a calidade (novas
técnicas de impresión e mellor papel).
Diversifícanse os temas e perde
importancia o relixioso. Diminúe o control
relixioso, pero aumenta o político.
L'Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences,
des arts et des métiers é unha enciclopedia francesa
editada entre 1751 e 1772 en Francia baixo a dirección de
Diderot e d’Alembert. É considerada unha das máis grandes
obras do S. XVIII, non só por ser a primeira enciclopedia
francesa, senon tamén por conter a síntese dos principais
coñecementos da época, nun esforzo editorial considerable
para o seu tiempo.
Diderot e d’Alembert
20

21. S. XIX: libros
O libro deixou de ser exclusivo dunha minoría culta e poderosa. Aumenta a
demanda e abarátase o produto. A introducción de máquinas automáticas,
movidas pola forza do vapor en vez do esforzo humano, favorece o abaratamento
do libro.
En 1886 aparece a linotipia,
máquina que permitía compoñer
desde o teclado liña a liña en
vez de tipo a tipo. Isto supoñía
que se había algún erro, bastaba
con substituir so esa liña, o que
permitía un enorme aforro de
tempo. Esta técnica aplicouse ós
libros, pero sobre todo ós
periódicos, o que posibilitou un
extraordinario aumento da
velocidade de impresión. 21

22. A lectura en voz alta era aínda a finais do século XIX e nos primeiros anos do XX a lectura por excelencia.
Nas primeiras décadas do século XX de un modo progresivo, a lectura mental ou silenciosa comezará a
converterse na máis adecuada para o estudo, e, polo tanto, no obxectivo final do aprendizaxe lector.
Educación nos séculosEducación nos séculos
XIX-XX.XIX-XX.
Pizarrillo antigo.
22

23. Evolución dos materiais de escritura
As plumas de ave foron o principal instrumento de escritura
desde o século VI ata o século XIX, das cales as mellores
estaban feitas con plumas de ganso ou de cisne, e
posteriormente, plumas de pavos.
Este lápiz é o mais antigo do mundo. Pertence a unha
colección privada dunha das marcas líderes a nivel
mundial Faber-Castell. Esta xoia que é celosamente
conservada, foi atopada no teito dunha casa alemá do
século XVII.
ANTIGUA E PEQUENA PÌZARRA ESCOLAR
Pluma estilográfica antiga de
escritura
Primeiro modelo, 1864, Viena: Con ese
modelo Mitterhofer mostra as súas
primeiras ideas xeniais como inventor
dunha máquina de escribir. Sen embargo
chamoúselle, escribindo con escritura
tapada, na sua autobiografía: “A
fracasada".
Exemplar especial Princess (1949, Alemania:
E completamente dourada (18 Kilates) e pensada
como un regalo valioso e persoal.
Os ordenadores analóxicos comezaron a
construirse a principios do século XX. Os
primeiros modelos realizaban os cálculos
mediante eixes e engranaxes xiratorios.
O modelo Asus EeeTop PC ET2010 ven
con dúas boas noticias debaixo da manga.
A primeira é que a su pantalla e multitáctil,
e a segunda, a inclusión dunha interfaz
personalizada para aproveitar o primeiro.
MAQUINA DE ESCRIBIR
ELECTRICA OLIVETTI ET
1250 MD
Despois(este non e o mellor
nin o de última generación xa
fai anos que está no mercado)
23

24. Biblioteca do Escorial.
Foi construída no S.XVI
Biblioteca Vaticana. Está no
Vaticano e foi construída no S.XV.
Biblioteca nacional de Paris. Está en Francia e
foi construída no século XVII.
Biblioteca. Está en Inglaterra, é do S.XVIII Biblioteca del congreso de Estados Unidos. Está en
Washington é do século XIX.
Biblioteca nacional de España.
Está en España e é do S.XX
Biblioteca UM. Con forma de tórax.
Está en Inglaterra é do S.XXI
As mellores bibliotecas da
historia
24