ข้า ค่า ฆ่า : อัตลักษณ์ คุณค่า ความรุนแรง

1. ค�ำเพื่อฆ่า ค่าแห่งค�ำใน
ธารน�้ำนมจากความตาย
ของมาร์เกอริต ยูร์เซอนาร์ 1
วรุณี อุดมศิลป*
บ ท คั ด ย่ อ
ในเรื่องสั้น ธารน�้ำนมจากความตาย ของมาร์เกอริต ยูร์เซอนาร์
ประเด็นเรื่องการฆ่าน�ำมาศึกษาได้ทั้งในมิติของการเล่าเรื่องและในมิติของ
เรื่องเล่า ผู้ประพันธ์ใช้รูปแบบการเล่าเรื่องซ้อน กล่าวคือ เรื่องเล่าระดับที่ 1
ท�ำหน้าที่เป็นฉากเปิดเรื่องและฉากปิดเรื่องของเรื่องสั้นทั้งเรื่อง รวมทั้งเป็น
พื้นที่ซึ่งสร้างสถานการณ์การเล่าเรื่องราวแห่งการฆ่าในเรื่องเล่าระดับที่ 2
หรือเรื่องเล่าซ้อนอันกล่าวถึงต�ำนานแห่งหอคอยสกูตาริ ในเรื่องเล่าระดับ
ที่ 1 ผูประพันธ์ใช้เสียงผูเล่านิรนามท�ำหน้าทีเปิดเรืองและปิดเรือง พรรณนา
้ ้ ่ ่ ่
1
ได้รบทุนสนับสนุนจากโครงการศูนย์แห่งความเป็นเลิศทางวิชาการด้าน
ั
ภาษา ภาษาศาสตร์ และวรรณคดี คณะอักษรศาสตร์ ตามแผนพัฒนาวิชาการ
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
* ผู้ช่วยศาสตราจารย์ประจ�ำภาควิชาภาษาตะวันตก สาขาวิชาภาษา
ฝรั่งเศส คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

2. 4
ฉากสถานที่ และแนะน�ำตัวละครที่จะเป็นผู้เล่าและผู้ฟังเรื่องเล่าระดับที่ 2
ในเรื่องเล่าระดับที่ 2 บทบาทของตัวละครแสดงออกด้วยวาจาซึ่งประกอบ
ด้วยคู่ตรงข้าม “พูด/ไม่พูด” “จริง/ลวง” และ “เชื่อฟัง/ฝ่าฝืน” ค�ำพูดของ
ตัวละครวิเคราะห์ได้ตามทัศนภาวะ 3 ประการ อันได้แก่ ตัวละครปรารถนา
ที่จะพูด รู้วิธีการพูด และมีโอกาสพูด เดิมพันในการเจรจาของตัวละคร
เกี่ยวข้องกับความตายและการอยู่รอดทั้งของตนเองและผู้อื่น อ�ำนาจของ
ค�ำพูดจึงท�ำให้ตัวละครเป็นได้ทั้งผู้สั่งฆ่า ผู้ถูกฆ่า และผู้รอดจากการฆ่า
ในจ�ำนวนเรืองสัน 10 เรืองของผลงานรวมเรืองสันชุด Nouvelles
่ ้ ่ ่ ้
orientales หรือ เรื่องสั้นตะวันออก ของมาร์เกอริต ยูร์เซอนาร์
(Marguerite Yourcenar)2 เรื่องสั้นชื่อ Le lait de la mort หรือ
ธารน�้ำนมจากความตาย3 เป็นเรื่องหนึ่งจากจ�ำนวนเรื่องสั้น 3 เรื่อง4
ซึ่งผู้ประพันธ์ระบุว่ามีที่มาจากบทกวีประเภทบัลลาดของเซอร์เบียและ
2
มาร์เกอริต ยูร์เซอนาร์ (ค.ศ. 1903-1987) นักประพันธ์และสตรีคนแรก
ที่ได้รับคัดเลือกและแต่งตั้งเป็นสมาชิกราชบัณฑิตยสภาแห่งสาธารณรัฐฝรั่งเศส
ดูประวัติและผลงานโดยสังเขปของมาร์เกอริต ยูร์เซอนาร์ ในภาคผนวกบทความ
ของผู้วิจัย เรื่อง “กาลีเศียรขาด” ของมาร์เกอริต ยูร์เซอนาร์ : ตะวันออกโดย
ตะวันตก ใน ธีระ นุชเปี่ยม, บรรณาธิการ, จากตะวันออก-ตะวันตก สู่โลกา-
ภิวัตน์ทางปัญญา (กรุงเทพฯ : โครงการเอเชีย-ยุโรปศึกษา ภายใต้การสนับสนุน
ของส�ำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.), 2546), หน้า 69-110.
3
ส�ำนวนแปลทังหมดทีใช้ประกอบบทความนีเ้ ป็นของผูวจย เว้นแต่จะระบุ
้ ่ ้ิั
เป็นอื่น
4
เรื่องสั้นอีก 2 เรื่อง ได้แก่ “รอยยิ้มของมาร์โก” หรือ “Le sourire de
Marko” และ “จุดจบของเจ้าชายมาร์โก” หรือ “La fin de Marko Kralievitch”

3. 5
บอลข่านยุคกลาง5 เนือเรืองกล่าวถึงต�ำนานการสร้างหอคอยแห่งสกูตาริ
้ ่
(Scutari) ซึ่งต้องฝังคนทั้งเป็นไว้ภายในเพื่อใช้เป็นโครงยึดอาคารมิให้
ถล่มลงมา ผู้สนใจผลงานเรื่องนี้ของมาร์เกอริต ยูร์เซอนาร์ นิยมเปรียบ
เทียบเรื่องสั้นเรื่องนี้กับอีก 2 เรื่องซึ่งมีที่มาจากภูมิภาคเดียวกัน ศึกษา
อิทธิพลต�ำนานสลาฟในเรื่องสั้นเรื่องนี้ หรือวิเคราะห์แก่นเรื่องกับ
ตัวละคร6
บทความนี้น�ำเสนอการวิเคราะห์ตัวบท (l’analyse textuelle)
ทั้งในมิติของการเล่าเรื่องและในมิติของเรื่องเล่า ประเด็นศึกษาได้แก่
สถานการณ์ของการเล่าเรื่องและบทเจรจาของตัวละครที่เกี่ยวข้องกับ
การฆ่า ในการเล่าเรืองผูประพันธ์ใช้กลวิธการเล่าเรืองซ้อนเพือน�ำเสนอ
่ ้ ี ่ ่
เรื่องราวของการฆ่า และในเรื่องเล่าอ�ำนาจของค�ำพูดท�ำให้ตัวละคร
เป็นได้ทั้งผู้สั่งฆ่า ผู้ถูกฆ่า และผู้รอดจากการฆ่า มาร์เกอริต ยูร์เซอนาร์
ใช้รูปแบบการเล่าเรื่องซ้อนหรือเรียกตามศัพท์ของผู้ประพันธ์ว่า “เรื่อง
สั้นในกรอบ”7 กล่าวคือ เรื่องเล่าระดับที่ 1 เป็นเสมือนกรอบชั้นนอกที่
5
Marguerite Yourcenar, “Post-Scriptum de 1978,” in Œuvres
romanesques (Paris: Gallimard, 1982), pp. 1247-1248.
6
ดูรายชื่อบทความที่เกี่ยวข้องเหล่านี้ได้ในรายการบรรณานุกรมท้าย
บทความ
7
มาร์เกอริต ยูร์เซอนาร์ ใช้ค�ำว่า “nouvelle à cadre” อ้างตาม
Mihailo Pavlovic, “Marguerite Yourcenar et la poésie populaire des
Serbes et d’autres peuples balkaniques,” in Marguerite Yourcenar,
écrivain du XIXe?, actes du colloque international de Thessalonique,
Université Aristote (2-4 novembre 2000), éds. Georges Fréris et Rémy
Poignault (Clermont-Ferrand: SIEY, 2004), p. 327.

4. 6
ปรากฏสถานการณ์การเล่าเรืองระดับที่ 2 ผูเ้ ล่าเรืองระดับที่ 1 เป็นเสียง
่ ่
ผู้เล่านิรนามที่มิใช่ตัวละครในเรื่องและท�ำหน้าที่พรรณนาฉากสถานที่
และแนะน�ำตัวละครที่จะเป็นผู้เล่าและผู้ฟังเรื่องเล่าระดับที่ 2 หรือ
เรื่องเล่าซ้อนซึ่งกล่าวถึงต�ำนานแห่งหอคอยสกูตาริ ในการเล่าเรื่องทั้ง
2 ระดับ มาร์เกอริต ยูร์เซอนาร์ ใช้สรรพนามบุรุษที่ 3 และก�ำหนด
มิติสถานที่และเวลาให้แตกต่างกันแต่คงเอกภาพภายในแต่ละระดับไว้
อย่างชัดเจน
ข้อความภาษาฝรั่งเศสจากเรื่อง ธารน�้ำนมจากความตาย ที่
ก�ำกับส�ำนวนแปลภาษาไทยของผู้วิจัยในบทความนี้ อ้างอิงจากชุด
Œuvres romanesques หรือ นวนิยายรวมเล่ม ของมาร์เกอริต
ยูร์เซอนาร์ ซึ่งส�ำนักพิมพ์กาลิมารด์ (Gallimard) เป็นผู้จัดพิมพ์เมื่อ
ค.ศ. 1982 เลขหน้าที่ใช้อ้างอิงปรากฏในวงเล็บต่อท้าย และข้อความที่
เน้นเป็นของผู้วิจัย เว้นแต่จะระบุเป็นอื่น ชื่อจากเทพปกรณัมสะกด
ตามเสียงอ่านซึงเป็นทีรจกจากภาษาอังกฤษแต่กำกับด้วยภาษาฝรังเศส
่ ่ ู้ ั � ่
ตามต้นฉบับในวงเล็บต่อท้าย
1. เรื่องเล่าการฆ่า
เนื้อเรื่องหลักของ ธารน�้ำนมจากความตาย ซึ่งกล่าวถึงต�ำนาน
การสร้างหอคอยสกูตาริ ปรากฏในเรื่องเล่าระดับที่ 2 เมื่อพิจารณา
จากล�ำดับการเกิดเหตุการณ์ก่อน-หลัง มิติเวลาของเรื่องเล่าระดับที่ 2
จึงอยู่ในอดีตและเกิดขึ้นก่อนเรื่องเล่าระดับที่ 1 ซึ่งเป็นพื้นที่ของการ
เล่าเรื่อง

5. 7
ตัวละครในเรื่องเล่าระดับที่ 2 มีจ�ำนวน 7 คน ได้แก่ ชาย 3 คน
พี่น้อง ภรรยาของแต่ละคน และลูกของน้องชายคนเล็ก เนื่องจาก
ผู้ประพันธ์ใช้ต�ำนานเป็นที่มาของเรื่องสั้น จึงไม่มีบทพรรณนากายภาพ
ของตัวละครโดยละเอียด ตัวละครทั้งหมดไม่มีชื่อเรียกเฉพาะยกเว้น
ลูกของน้องชายคนเล็ก เหตุการณ์ตามเนื้อเรื่องคือชายทั้งสามได้รับ
มอบหมายให้สร้างหอสังเกตการณ์เพื่อเฝ้าระวังการบุกโจมตีจากพวก
เติร์ก ทว่าทุกครั้งที่งานล่วงเลยมาถึงขั้นมุงหลังคาซึ่งหมายความว่า
การก่อสร้างใกล้แล้วเสร็จ ตัวอาคารก็จะพังลงมา ตามความเชื่อพื้นถิ่น
จ�ำเป็นต้องฝังทังเป็นชายหรือหญิงจ�ำนวน 1 คน ไว้ภายในก�ำแพงอาคาร
้
เพื่อให้โครงกระดูกมนุษย์เป็นแกนยึดสิ่งก่อสร้างนั้น ๆ ไว้ ในท้ายที่สุด
ผู้ถูก “สังเวย” ต่อการสร้างหอคอยคือภรรยาของน้องชายคนเล็ก
บทบาทของตัวละครในเรื่องเล่าระดับที่ 2 แสดงออกมิใช่ด้วยการ
กระท�ำ ทว่าเป็นด้วยวาจาซึ่งประกอบด้วยคู่ตรงข้ามคือ “พูด/ไม่พูด”
“จริง/ลวง” และ “เชื่อฟัง/ฝ่าฝืน” เดิมพันในการเจรจาของตัวละคร
เกี่ยวข้องกับความตายและการอยู่รอด ตัวละครแต่งอุบายแสวงหา
“เหยื่อ” ที่จะตายแทนตน ใช้กลลวงเพื่อเจรจาเอาตัวรอดจากการถูก
ฆ่า และต่อรองเมื่อจะต้องถูกฆ่า ค�ำพูดของตัวละครวิเคราะห์ได้ตาม
ทัศนภาวะ (la modalité) 3 ประการ อันได้แก่ ตัวละครปรารถนาที่จะ
พูด (le vouloir dire) รู้วิธีการพูด (le savoir dire) กล่าวคือ รู้จักใช้
เหตุผลประกอบการพูด และมีความสามารถที่จะพูด (le pouvoir
dire) ซึ่งหมายความว่ามีสิทธิ์หรือโอกาสที่จะพูดรวมทั้งกล้าพูด วิธีการ
ใช้เหตุผลอ้างอิงผลประโยชน์ของสังคมจากระดับใหญ่สู่ระดับเล็ก
ได้แก่ ชุมชน ครอบครัว และบุคคล สิทธิ์และโอกาสในการเจรจาของ
ตัวละครขึ้นอยู่กับสถานภาพภายในครอบครัวและล�ำดับอาวุโสจาก

6. 8
ผู้ใหญ่สู่ผู้น้อย สถานะถ้อยค�ำของตัวละครปรากฏในรูปแบบที่แตกต่าง
กันและสะท้อนทัศนภาวะของการเจรจา ผู้ประพันธ์ใช้รูปแบบวัจนะ
โดยตรง (le discours rapporté) กับตัวละครที่มีทั้งโอกาสและรู้วิธี
เจรจาแล้วมีชีวิตรอด และใช้รูปแบบวัจนะผ่านการเล่า (le discours
narrativisé) กับตัวละครที่ไม่พูดและต้องเสียชีวิต8
1.1 วาจาของพีชายคนโตและภรรยา : ความจริงปนความลวง
่
ความเชื่อพื้นเมืองเรื่องการฝังคนทั้งเป็นไว้ภายในก�ำแพงสิ่ง
ก่อสร้างซึ่งควรจะเป็นหนทางก� ำจัดอุปสรรคในการก่อสร้างหอคอย
กลับกลายเป็นภัยคุกคามชีวิตของตัวละคร ปฏิกิริยาของพี่น้องทั้ง 3
คนต่อความเชื่อเรื่องนี้แสดงออกอย่างต่อเนื่อง ในเวลากลางวัน ชาย
ทั้งสามคอยระวังมิให้เงาจากร่างของตนทอดไปทาบบนอาคารที่ยัง
ก่อสร้างค้างอยู่ ด้วยความเชื่อว่าเงาด�ำอาจเป็นวิญญาณของตนที่จะ
ถูกกักขังไว้ภายในสิ่งก่อสร้าง และแล้วเจ้าของเงาก็จะต้องตาย ในยาม
8
เฌรารด์ เฌอแนต (Gérard Genette) แยกสถานะของค�ำพูดตัวละคร
ออกเป็น 3 ประเภท ได้แก่ วัจนะโดยตรง (le discours rapporté ou imité)
หรือค�ำพูดทีผเู้ ล่าเรืองเลียนแบบถ้อยค�ำทีออกจากปากของตัวละครโดยตรงเสมือน
่ ่ ่
หนึ่งตัวละครปรากฏตัวต่อหน้าผู้อ่านและพูดเสียงดังให้ได้ยิน วัจนะผ่านการเล่า
(le discours narrativisé ou raconté) หรือค�ำพูดของตัวละครที่ผู้เล่าเรื่อง
สรุปข้อความและถ่ายทอดเสมือนเป็นเหตุการณ์หนึงทีเกิดขึน และวัจนะโดยอ้อม
่ ่ ้
(le discours transposé ou indirect) หรือค�ำพูดของตัวละครที่ผู้เล่าเรื่องใช้
รูปประโยคโดยอ้อม (le style indirect) ดูรายละเอียดใน Gérard Genette,
Discours du récit (Paris: Seuil, 2007), pp. 172-176.

7. 9
ค�่ำคืนแต่ละคนพยายามนั่งห่างจากกองไฟให้มากที่สุดเท่าที่จะเป็นไป
ได้ด้วยเกรงว่าจะมีคนแอบย่องเงียบมาทางด้านหลังแล้วครอบถุงผ้า
จับเงาของตนไป เมื่อความหวาดวิตกเพิ่มมากขึ้น พี่ชายคนโตจึงเรียก
น้องชายทั้ง 2 คนมาเจรจาความ
กลยุทธ์การเจรจาของตัวละครอาศัยสถานภาพความเป็นพี่ชาย
คนโต ตัวละครใช้สทธิในฐานะ “พีใหญ่” หรือผูนำครอบครัวในการเรียก
ิ ์ ่ ้ �
น้อง 2 คนมาฟังข้อเสนอของตน ตัวละครจึงเป็นผู้ที่มีโอกาสพูดเป็น
คนแรก มีบทเจรจาขนาดยาวและปรากฏในรูปแบบของวัจนะโดยตรง
พี่ชายคนโตชักจูงให้ผู้เป็นน้องปฏิบัติตามค�ำพูดของตน แจกแจงผลเสีย
ที่จะเกิดขึ้นหากหอคอยสร้างไม่สำเร็จซึ่งได้แก่ พวกเติร์กจะยกทัพเข้า
�
มาโจมตีอีก ข่มเหงพวกผู้หญิงของหมู่บ้าน เผาพืชผลในท้องทุ่ง และ
สังหารชาวบ้านอย่างทารุณ
“(...) หากหอคอยของพวกเรายังสร้างมิรู้แล้ว พวกเติร์ก
ก็จะเคลื่อนขึ้นฝั่งทะเลสาบแห่งนี้อีก เข้าซ่อนตัวด้านหลัง
พงอ้อ พวกเขาจะย�่ำยีผู้หญิงของหมู่บ้านเรา พวกเขาจะ
เผาธัญญาหารในวันหน้าของเราที่ยังอยู่ในท้องทุ่ง พวก
เขาจะจับพวกชาวบ้านเราขึนตรึงร่างกับหุนขับนกในเรือก
้ ่
สวนแล้วทิ้งให้แปรสภาพเป็นอาหารของฝูงกา (...)”
« (…) si notre tour reste inachevée, les Turcs se
glisseront de nouveau sur les berges de ce lac,
dissimulés derrière les roseaux. Ils violeront nos
filles de ferme; ils brûleront dans nos champs

8. 10
la promesse du pain future; ils crucifieront nos
paysans aux épouvantails dressés dans nos
vergers, et qui se transformeront ainsi en appâts
pour corbeaux. (…)» (p. 1193)
ผูประพันธ์ใช้รปประโยคทีมโครงสร้างเดียวกัน ค�ำว่า “พวกเติรก/
้ ู ่ี ์
les Turcs” รวมทังบุรษสรรพนาม “พวกเขา/Ils” ท�ำหน้าทีเ่ ป็นประธาน
้ ุ
ของชุดประโยคซึ่งแสดงผลลัพธ์จากเงื่อนไขของการสร้างหอคอยไม่
ส�ำเร็จ ตัวละครพี่ชายคนโตเน้นให้เห็นว่า สิ่งที่จะเกิดขึ้นล้วนแล้วแต่
มาจากการกระท�ำอันเลวร้ายของพวกเติร์กทั้งสิ้นและจะก่อความเสีย
หายร้ายแรงแก่ผคนทังหมูบาน ค�ำพูดของตัวละครอิงกับประโยชน์ระดับ
ู้ ้ ่ ้
สังคม พี่ชายคนโตอ้างถึงความปลอดภัยของส่วนรวมและการอยู่รอด
ของทุกคนด้วยการใช้คำแสดงความเป็นเจ้าของว่า “ของพวกเรา/notre,
�
nos” ตัวละครชี้ให้น้องทั้ง 2 คนเห็นจ�ำเป็นที่จะต้องปฏิบัติตามความ
เชื่อพื้นบ้านเรื่องการฝังคนทั้งเป็นไว้ในก�ำแพงหอคอย แต่ในขณะเดียว
กันตัวละครก็ไม่ยอมเสี่ยงชีวิตของตนและพยายามแสวงหาหนทางที่
ปลอดภัยแก่ตัวเองด้วย ตัวละครอ้างความเป็นพี่น้องร่วมสายโลหิตด้วย
การเรียกน้องทั้งสองว่า “น้องชายข้า น้องร่วมสายเลือด นมแม่ และศีล
จุ่ม/Petits frères, frères par le sang, le lait et le baptême,
(…). (p. 1192)” ถ้อยวาจาของพีชายคนโตประกอบด้วยภาษาภาพพจน์
่
เปรียบเทียบความเป็นพี่น้องกับใบแชมร็อคที่มี 3 แฉก เพื่อเน้นว่าทั้ง 3
คนพี่น้องจะขาดซึ่งกันและกันมิได้ “น้องข้า เราต้องการกันและกัน
และไม่ใช่เรื่องที่ใบแชมร็อคจะต้องสังเวยส่วนหนึ่งส่วนใดของใบทั้ง 3
แฉกไป/Mes petits frères, nous avons besoin les uns des