1. Θανάσης Βαλτινός
Η καλή μέρα απ’ το πρωί φαίνεται
Ενδεικτικές πληροφορίες για το συγγραφέα
- Ο Θανάσης Βαλτινός, ένας από τους κορυφαίους και πιο ενδιαφέροντες Έλληνες
συγγραφείςκαιτιμημένοςμεδιακρίσεις,γεννήθηκεστοχωριόΚαράτουλατηςΚυνουρίαςτο
1932 και φοίτησε κατά σειρά στα Γυμνάσια Σπάρτης, Γυθείου και Τρίπολης. Το 1950 πήγε
στηνΑθήνα,όπου ζει έως σήμερα. Σπούδασε κινηματογράφο και μετά το 1974 έζησε κατά
διαστήματα στηνΑγγλία,στοΔυτικόΒερολίνοκαιστιςΗΠΑ, καλεσμένοςαπό πανεπιστήμια
ή άλλα πνευματικά ιδρύματα. Είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και
Τεχνών, της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων καθώς και της Εταιρείας
Συγγραφέων.ΔιετέλεσεγενικόςΔιευθυντήςτου 2ου καναλιού της Εθνικής Τηλεόρασης την
περίοδο 1989-1990.
- Έργα. Η κάθοδος των εννιά (1963), ένα από τα κλασικά πεζογραφήματα της νεότερης
ελληνικήςλογοτεχνίας- ΣυναξάριΑντρέαΚορδοπάτη,Βιβλίο πρώτο, Αμερική (1972) — Τρία
ελληνικά μονόπρακτα, μυθιστόρημα (1978) — Εθισμός στη νικοτίνη — Μπλε βαθύ σχεδόν
μαύρο — Στοιχεία για τη δεκαετία τον '60, μυθιστόρημα — Θα βρείτε τα οστά μου υπό
βροχήν, διηγήματα - Φτερά Μπεκάτσας -Ορθοκωστά, μυθιστόρημα — Συναξάρι Αντρέα
Κορδοπάτη, Βιβλίο δεύτερο, Βαλκανικοί - '22 (2000) κ.ά. Ο Βαλτινός έγραψε σενάρια για
κινηματογραφικάέργα καιμετάφρασε αρχαίες τραγωδίες, που παίχτηκαν στην Επίδαυρο.
. Η ξενιτιά γενικά
- Η αποδημία, δηλαδή η απομάκρυνση κάποιων ανθρώπων από τον τόπο στον οποίο
γεννήθηκανκαιμεγάλωσανκαιημόνιμηή για μεγάλοχρονικόδιάστημα εγκατάστασητους
σε ξένο τόπο, οφείλεται σε κάποιες συνθήκες ιστορικές, πολιτικές ή κοινωνικές. Ο
κυριότεροςόμως λόγος που αναγκάζειτους ανθρώπους να ξενιτεύονται είναι οι δύσκολες
οικονομικές συνθήκες της πατρίδας τους και γι' αυτό φεύγουν για τη βελτίωση των
οικονομικών τους και για καλύτερες συνθήκες ζωής. Αυτοί είναι οι οικονομικοί
μετανάστες.Πέρα απόαυτούςυπάρχουν καιεκείνοιπου εκπατρίζονται,πουεκδιώκονται ή
φεύγουναπότηνπατρίδα τουςγια λόγουςπολιτικούς,καικυρίως οι πρόσφυγες, δηλαδή οι
πληθυσμοίπου αναγκάζονταιγια λόγουςδικούςτουςή εξαναγκάζονται από κάποιο φορέα
εξουσίαςνα εγκαταλείψουντηνπατρίδα τουςήτον τόπο της μόνιμης κατοικίας τους και να
καταφύγουν σε μια ξένη χώρα ή στη χώρα της εθνικής τους προέλευσης (όπως, για
παράδειγμα, οι Έλληνες πρόσφυγες που ήρθαν στην Ελλάδα από τη Μ. Ασία το 1922 ή οι
νεοπρόσφυγες Έλληνες Πόντιοι που ήρθαν τελευταία στην Ελλάδα από χώρες της πρώην
Σοβιετικής Ένωσης).
- Οι συνθήκες ζωής των μεταναστών και των προσφύγων είναι ιδιαίτερα δύσκολες,
επειδήαυτοίβρίσκονταιμακριά απότα σπίτια τουςκαιαπό τα υπάρχοντα τους (ή τα έχουν
χάσει) και προσπαθούν με πολλές δυσκολίες να βρουν εργασία και να ριζώσουν σε ξένον
τόπο ξεκινώνταςαπότηναρχή,καθώςμάλιστα ζουν μέσα σε μια ξένη κοινωνία, της οποίας
τα μέλη τους βλέπουν ενδεχομένως με αντιπάθεια, με καχυποψία, ακόμα και με εχθρικές
διαθέσεις, σαν εισβολείς στο δικό τους τόπο, και προσπαθούν να τους κρατάνε πολλές
φορές αποκομμένους από το κοινωνικό σύνολο. Κοντά λοιπόν στις πρακτικές δυσκολίες
υπάρχειγια τους μετανάστεςκαιτουςπρόσφυγεςτο αίσθημα της μοναξιάς,τουκοινωνικού
αποκλεισμού και της περιφρόνησης, ενώ παραμένει πάντα η ζωηρή νοσταλγία για τη
πατρίδα τους. Παρ' όλα αυτά οι μετανάστες πετυχαίνουν τη βελτίωση των συνθηκών της

2. ζωής τους και, ακόμα, διευρύνουν τους ορίζοντες της ζωής τους με την απόκτηση νέων
εμπειριών, με την αλλαγή του τρόπου της ζωής τους, με την αλλαγή προς το καλύτερο του
τρόπου της σκέψης και της συμπεριφοράς τους.
Η ξενιτιά και οι Έλληνες:Το πρόβλημα της αποδημίας και ο καημός της ξενιτιάς
εμφανίζεται συχνά στον ελληνικό χώρο όχι μόνο την εποχή του συγγραφέα, καθώς
ανάγεταισεπολύ παλαιότερεςεποχές,ενώ το μεταναστευτικό ρεύμα συνεχίστηκε και στις
αρχές του 20ού αιώνα (προς Β. Αμερική Αυστραλία, Γερμανία και Βέλγιο). Το φαινόμενο
έχει τις ρίζες του σε πολλούς λόγους, ο κυριότερος από τους οποίους είναι η κακή
οικονομικήκατάστασηπολλώνπεριοχών τηςχώρας λόγωτων άγονων εδαφών τους,η τάση
του ανθρώπου να βελτιώσει τη ζωή του κτλ. Έτσι, αφού η ξενιτιά είναι ένας καημός που
βασανίζει και τους ξενιτεμένους και τους δικούς τους στην πατρίδα, ο λαός έχει
τραγουδήσει τους καημούς και τα βάσανα της ξενιτιάς και υπάρχουν πολλά δημοτικά
τραγούδια πουέχουνσχετικά θέματα:τον πόνοτουχωρισμού, τον καημό των αγαπημένων
που ζουν χωριστά, το γυρισμό του ξενιτεμένου κτλ.
Τρόποι μετανάστευσης: « Για τον τρόπο µετανάστευσης στα περισσότερα κείµενα δε
γίνεταιλόγος..Στοκείµενο[...] φαίνεταιπωςήταν δύσκολονα µεταναστεύσει κάποιος από
την Ελλάδα, αφού έπρεπε να είναι απόλυτα υγιής για να πάρει άδεια, αλλά όταν τελικά
έφευγε γινόταν µε νόµιµο τρόπο.» (Μαρία Θωµαΐδου, Η έννοια του ξένου στα Κείµενα
Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυµνασίου, ∆ιπλωµατική εργασία Επιβλέπων καθηγητής:
Λεωνίδας Σωτηρόπουλος)
Οι ξένοι στη σημερινή Ελλάδα
Ωστόσοστη σημερινήΕλλάδα εδώ και 10-15 χρόνια οι όροι έχουν αντιστραφεί και, αντί να
ξενιτεύονταιοιΈλληνες,έχει κατακλυστείηχώρα μας από οικονομικούςμετανάστεςάλλων,
φτωχών χωρών καιαπό πρόσφυγες.Είναι βέβαιο ότι αυτοί οι άνθρωποι νιώθουν ανάμεσα
μας όπως νιώθουν πάντα οι πρόσφυγες και οι μετανάστες. Και ο καιρός θα δείξει αν εμείς
ως λαός χώρας υποδοχής προσφύγων και μεταναστών θα συμπεριφερθούμε σ' αυτούς με
τρόπο ταπεινωτικά ρατσιστικό ή με κατανόηση και ανθρωπιά. Πρέπει όμως να
συμπληρώσουμε ότι απο το 2010 και μετά, λόγω της μεγάλης οικονομικής κρίσης που
μαστίζει τη χωρα μας, αρχίζει και διαμορφώνεται μεταναστευτικό ρεύμα προς το
εξωτερικό, από Ελληνες νέους που ψάχνουν για ένα καλύτερο μέλλον!
Θεματικά κέντρα
♦ Η μετανάστευση ως κοινωνικό φαινόμενο (αίτια και μορφές της).
♦ Η μετανάστευση και οι επιπτώσεις της στη νοοτροπία των ανθρώπων.
♦ Μετανάστευση και περιπέτεια: άνοιγμα νέων οριζόντων, απόκτηση εμπειριών,
αλλαγές στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς.
Το «συναξάρι»
• Συναξάριονομάζεταιηδιήγησηπου αναφέρεταιστοβίοκαιστο μαρτύριοκάποιουαγίου
ή μάρτυρα του χριστιανισμού ή στην ασκητική ζωή των οσίων και των ασκητών ή και σε
άλλα θέματα σχετικά μετηνεκκλησιαστικήζωή*έτσι λέγεταικαιτοβιβλίοπου περιέχει μια
τέτοια διήγηση. Η διήγηση αυτή πήρε το όνομα «συναξάρι», επειδή διαβαζόταν σε
συγκεντρώσεις (σε «συνάξεις») μοναχών.
— Καιο συγγραφέαςδίνειαυτόν τοχαρακτηρισμό {Συναξάρι) στην αφήγησητουήρωα
του,επειδή οι περιπέτειεςκαιοι δυσκολίεςτηςζωής του Αντρέα Κορδοπάτηείναισαν τα
μαρτύρια τωναγίωνκαισαντη στερημένηζωήτων ασκητών — είναικαιο ίδιοςένας
μάρτυρας.Μάλιστα οιπεριπέτειεςκαιοιοδυνηρέςδυσκολίεςέχουν αρχίσειγια τον ήρωα
ενώ βρίσκεταιακόμηστιςτυπικές διαδικασίεςκαιπριν φύγειγια την ξενιτιά. «είναιτοπίο
χέρσο, μα ανθρώπινο,«ασκητικό»,όπως αυτέςακριβώςοιμορφέςαγίων , που ο

3. αγιογράφοςαπέδωσε για την αιωνιότητα. « (Michel Grodent, ΤοΣυναξάριτουΘανάση
Βαλτινού)
Εισαγωγή
Το «ΣυναξάριΑντρέα Κορδοπάτη, Βιβλίοπρώτο:Αμερική»,πρωτοδημοσιεύτηκεσε
συνέχειεςστο περιοδικό«Ταχυδρόμος» το1964. Ως βιβλίοκυκλοφόρησεγια πρώτηφορά
το 1972 από τονεκδοτικόοίκο« Κέδρος».Απότότε,γνώρισεπολλέςεκδόσεις. Με αυτό
αρχίζειστο λογοτεχνικόέργο τουΘ.Βαλτινούηαφήγησητηςδραματικήςπορείαςτου
Ελληνισμούστον20ο
αι. Αφετηρία τηςεδώείναιη πάνδημησχεδόν μετοικεσία στιςαρχές
του αιώνα αυτού,φαινόμενοπουέτσικιαλλιώς έχει διάρκεια για τον Ελληνισμόμέσα στο
χρόνο.Η συνέχεια της πορείαςαυτήςθα αποτυπωθείστα βιβλία του που ακολουθούν και
στα οποία πρωταγωνιστούν ωςσκηνικόη Μικρασιατικήκαταστροφή,ηΚατοχή,ο
Εμφύλιος, οι επόμενεςδεκαετίες. Όπωςκαιστην « Κάθοδοτων εννιά»,έργο που
προηγήθηκε, έτσικαιστο« ΣυναξάριΑντρέα Κορδοπάτη, Βιβλίοπρώτο:Αμερική» ο
συγγραφέαςλειτουργείαφαιρετικά,χρησιμοποιείτομέροςγια να μιλήσει για το όλο.
Παρουσιάζειτην ατομικήπεριπέτεια για να αποδοθείαυτήτουσυνόλου, μέσα στο οποίο
εντάσσεταιολογοτεχνικόςήρωας.
Έτσι, θα γράψειοΑλ.Κοτζιάςτο1972, χρονιά πουεκδόθηκε το« Συναξάρι...»:«Eκείνοπου
χαρίζειδιαστάσειςκαιλειτουργικότητασ’ αυτότοεπιφανειακά απλούστατο αφήγημα είναι
το αριστοτεχνικό ύφοςτου,τοστενά δεμένομετις γνήσιεςνεοελληνικέςρίζες.Έτσι,ενώ
παρακολουθούμε τιςτυπικέςπεριπέτειεςενόςθεόφτωχουΠελοποννήσιου
λαθρομετανάστηστην Aμερικήστιςαρχέςτουαιώνα βλέπουμε χάρηστα λεγόμενα αλλά
καιτα παραλειπόμενανα φωτίζουνταιουσιαστικάσημαντικέςπλευρέςτηςεθνικής
φυσιογνωμίαςμας.Aποφλοιώνονταςτοείδωλοπου μας προσφέρειοσυγγραφέας
διακρίνουμε βασικέςδομέςτηςνεοελληνικήςκοινωνίας, που έδιωξε και διώχνειαπό τα
σπλάχνα τηςστρατιέςολόκληρεςαπόάκληρους,καιπαράλληλααντιλαμβανόμαστε την
ψυχοσύνθεση, τοπνευματικό επίπεδο,την όληποιότητα καικατάστασητων ανθρώπων
εκείνων που πήραν καιπαίρνουν των ομματιών τους αναζητώνταςστην ξενιτιά ό,τιτους
αρνήθηκε ηπατρίδα,την επιβίωση.»
Ο ΘανάσηςΒαλτινόςσκιαγραφείστοσυγκεκριμένο έργοωςεξήςτουςήρωές του καιτη
στάσητους απέναντιστημετανάστευση: είναιεκείνοιπου βασανίζονταιαπότην επιθυμία
να γνωρίσουν αυτόπου δεν υπάρχεικαιδεν πρόκειταιποτένα υπάρξειγι’αυτόκαι
γίνονταιτολμητίεςτηςυπέρβασης.
Αποστασιοποιούνταιαπότομίζεροπαρόν τηςπατρίδαςκαιμε τοβλέμμα στραμμένοστην
επιτυχία, αγωνιούν για την άφιξηστηΓη της Επαγγελίας.
Περιληπτική αναδιήγηση:Το κέιμενοανήκειστηδεύτερηενότητα τουέργου.Αυτή ξεκινά
με την απόφασηκαιτην πρώτηαπόπειρα τουήρωα να μεταναστεύσεικαιοίδιοςστις 15
Μαρτίουτου 1903. Αρχίζειμε τη λακωνικήφράση« Το ’903 αποφάσισα κιεγώνα
ξενιτευτώ» καιχωρίς περιττέςεξηγήσειςγιατίπήρεμια τέτοια απόφαση. Ηπρώτητου αυτή
απόπειρα θα τον φέρειμέχριτον Πειραιά, όπουοι γιατροίθα διαγνώσουν ότιπάσχειαπό
τράχωμα, μολυσματικήασθένειατων ματιών , που τον καθιστά ακατάλληλο και
ανεπιθύμητο εργάτηγια την υπερπόντια « Γητης Επαγγελίας». Θα επιστρέψειστοχωριό
του γνωρίζονταςστοταξίδιτηςεπιστροφήςέναν απόδημο, πουγύρισε για να επισκεφτεί
τους γονείςτου. Οι πληροφορίεςπουθα πάρειαπ’αυτόν για τη ζωή στην Αμερικήθα
επιβεβαιώσουν την ορθήεπιλογήτου.Ο διάλογοςμεταξύτουςείναιενδεικτικός:«Πώς
περνάγατε στηνΑμερική;

4. Πολύ καλά, ό,τιθέλαμε τρώγαμε.Φτηνάπράματα, ρούχα, παπούτσια.
Το μεροκάματο;
Άλλοςδύο δολλάρια,άλλος ένα κι εβδομηνταπέντε, άλλοςενάμισι.
Δουλειέςπολλές;
Πολλές.Γραμμές,μίνες για τον χρυσό,για κάρβουνο και άλλες»
Μεταξύτους αναπτύσσεταιμία φιλικήσχέσηκαι ο ήρωάςμας θα καθυστερήσειγια λίγο
τηνεπιστροφήτουστο χωριό. Στοτέλοςαποχωρίζονταικαιο ήρωαςεπιστρέψειστην
πατρίδα τουμε δυσκολία καθώςτο συγκοινωνιακό δίκτυοβρίσκεταισεάθλια κατάσταση.
Ο τίτλος Η καλή μέρα...
— Το απόσπασμα έχει τίτλο τη γνωστή παροιμία Η καλή μέρα απ’ το πρωί φαίνεται, η
οποία σημαίνει ότι η αρχή κάποιας ενέργειας, δραστηριότητας, πορείας ενός έργου,
κατάστασης κτλ. δίνει δείγματα για την καλή έκβαση της. Ωστόσο η παροιμία
χρησιμοποιείται κυρίως ειρωνικά, όπως εδώ, για να δηλώσει τα δείγματα για την κακή
έκβασηκαι για τις δυσκολίες που μας περιμένουν στην πορεία μας. Επομένως ο τίτλος του
αποσπάσματος σημαίνει ότι οι δυσκολίες και οι ταλαιπωρίες που περιμένουν στην ξενιτιά
αυτόνπου θα μεταναστεύσειέχουν αρχίσει από τώρα, με τις απαραίτητες διαδικασίες για
τηναναχώρησηκαιπρινακόμηφτάσειστον προορισμότου. Στοκείμενοτονίζεταιιδιαίτερα
η δυσκολία που χαρακτηρίζει τις νόμιμες διαδικασίες που απαιτούνται προκειμένου να
ταξιδέψει κάποιος ως μετανάστης. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται ακόμη πιο ρεαλιστικά η
εικόνα του ανθρώπου που εγκαταλείπει την πατρίδα του για ένα καλύτερο μέλλον.Να
σημειώσουμεεπίσης ότι ο ήρωαςείναιήδη ένας ταλαιπωρημένος άνθρωπος που λόγω της
φτώχειας αναγκάζεται να ξενιτευτεί , άρα οι δυσκολίες στη ζωή του είναι διαρκώς
παρούσες. «Η φτώχεια είναι ο βασικός παράγοντας που ωθεί στη µετανάστευση. Στο
κείµενοτουΘανάσηΒαλτινού,Η καλή µέρα από το πρωί φαίνεται, ο ήρωας, ένας Έλληνας
των αρχώντου 20ου αιώνα,αποφασίζεινα ξενιτευτείστην Αµερική:«Εδώµεγάλη φτώχεια.
Ο κόσµος κιντυνεύει, σήκωσε φτερό για έξω». (Μαρία Θωµαΐδου, Η έννοια του ξένου στα
Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυµνασίου, ∆ιπλωµατική εργασία Επιβλέπων
καθηγητής: Λεωνίδας Σωτηρόπουλος ) Και οι κόποι δεν θα λείψουν ούτε στη χώρα της
πολυπόθητης ευμάρειας «Οι µετανάστες εργάζονται σε δουλειές χειρωνακτικές και
κοινωνικά «κατώτερες». «-∆ουλειές πολλές; - Πολλές. Γραµµές, µίνες για το χρυσό, το
κάρβουνο και άλλες» (Μαρία Θωµαΐδου, Η έννοια του ξένου στα Κείµενα Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας του Γυµνασίου, ∆ιπλωµατική εργασία Επιβλέπων καθηγητής: Λεωνίδας
Σωτηρόπουλος )
Λίγα λόγια για τον ήρωα από τον ίδιο το συγγραφέα: « Μ. Π.: Αν όχι ο υπαρκτός, ποιος
είναι ο αληθινός Κορδοπάτης;
Θ. Β.: Είναιόλοι εκείνοιπου προσπάθησαν να δραπετεύσουν απότηνεοελληνικήένδεια.
Υπέστησαν τα πάντα : ταπεινώσεις,κακουχίες. Τα κατάφεραν ωστόσο.Αυτούςκαλύπτειτο
μοντέλοΚορδοπάτης.»( ΑπόσυνέντευξηστηΜαίρηΠαπαγιαννίδου,εφημερίδα « Το
Βήμα» , 16/7/2000.)
Χαρακτηρισμός του ήρωα:Ο ΑντρέαςΚορδοπάτης, οήρωαςτουβιβλίου είναιένας
αντεστραμμένοςΟδυσσέας.Ηδικήτου περιπλάνησηδεν έχειστόχο την επιστροφήστην
πατρίδα αλλά αντίθετα τηναπομάκρυνσήτουαπ’αυτήκαιτη μετάβασήτουσ’ έναν
υπερπόντιοπαράδεισο. Ηπεριπέτειά του,δεν είναιτο έπος ενόςήρωα, αλλά το συναξάρι
ενόςαντιήρωα πουαντιμάχεταιμεκαρτερία κάθεεμπόδιο, προσηλωμένοςστοόραμα της
άφιξηςστηνΑμερική. Είναιο άνθρωποςπου πολεμά ενάντια στην ακύρωσήτηςμεκάθε
δυνατότρόπο.

5. Πάντως,μέσα από την αφήγησηπαρακολουθούμε την ιστορία ενόςανθρώπουπου
πανομοιότυπησχεδόν την έζησαν χιλιάδεςάλλοι. Έτσι, ο ΑντρέαςΚορδοπάτηςκαταλήγει
να γίνειτελικά η φωνή μιαςολόκληρηςγενιάς, των Ελλήνων μεταναστών που
ακολούθησαν τοδρόμοτουθεληματικούεκπατρισμούστην αυγήτου20ου
αι. Ο
συγγραφέαςδεν περιγράφειτοχαρακτήρατουήρωά τουούτετον ενδιαφέρεινα δώσειγι
αυτόν μια ολοκληρωμένηεικόνα. Μέσα απότην αφήγησήτου, αφήνειμόνονα
σκιαγραφηθούν εκείνατα χαρακτηριστικά πουτον βοηθούν να αντέξειτα βάσανα καινα
επιβιώσει.
Ο ήρωας τουέργουανάγεταιτελικά , σε«άγιο» των ανώνυμων μαρτύρων της
καθημερινότητας,όλων εκείνων πουεναγώνια παλεύουννα επιβιώσουν μεταναστεύοντας.
ΕίναιέναςάλλοςΚάσπαρ Χάουζερ (Δ.Χατζής,Το Διπλό Βιβλίο) που βιώνειτο κοινωνικό
δράμα τουμετανάστη.
Στοαπόσπασμα τουσχολικούβιβλίου,παρουσιάζεταιευθύς,υπομονετικός,διαθέτει
πείσμα αφούδενπτοείταιαπό τις δυσκολίες,υπομένεικαρτερικά τα βάσανά του,ενώη
ευστροφία τουαλλά ταυτόχρονα καιηδυσπιστία τουαποδεικνύονταιόταν συμβουλεύειτο
φίλοτου να μην αφήσειτις βαλίτσεςτουστον κουμπάροτουγιατίίσως αυτός να τον
εξαπατήσει.
Γλωσσικές και υφολογικές παρατηρήσεις
- Η γλώσσα του κειμένουείναιλιτή,με λέξειςκαιφράσειςτουκαθημερινούλόγου
(μερικέςαπόαυτέςείναιιδιωματικέςή ανήκουν σεειδικόλεξιλόγιο: πάντατην πάντα,
σήκωσεφτερό,μπενετάδες,νακαλντίζει,στίμη,ροβολάγαμε,ρέλεςκ.ά.). Κυριαρχούν τα
ρήματα καιτα ουσιαστικά,ενισχύονταςτην απλότηταστολόγοτου. (Αλ.Κοτζιάς,«Συναξάρι
Αντρέα Κορδοπάτη» αφήγημα,ΘανάσηΒαλτινού:«Εκείνο πουχαρίζειδιαστάσεις και
λειτουργικότηταζωντανούοργανισμούσ’ αυτό το αφήγημαείναι κατά βάση η γραφήτου.
Γραφήστο έπακρο λιτή, γυμνή, μικροπερίοδη πουσκοπεύειευθύβολατο αντικείμενο,
σπάνια προσφεύγονταςστο επίθετο καιτο επίρρημα, με αποτέλεσμανα αναδείχνεταιμε
την ανυπέρβλητη δύναμή τουτο ουσιαστικό και το ρήμα, και να δημιουργείταιμιααίσθηση
άμεσης επαφήςμε τον κόσμο»)
Ο λόγος αυτός,συνεπώς, έχει έντονοτοστοιχείοτης προφορικότητας:απλόςκαιλαϊκός,
χωρίς «λογοτεχνικά» στολίδια,μικροπερίοδοςκαιπαρατακτικός,μεστοιχεία ιδιωματικά
καιξενικά,είναιανάλογοςμετηνκαταγωγήτουήρωα,τομορφωτικότουεπίπεδο,την
κοινωνικήπροέλευση καιμε τηδιαδρομήτης ζωής του. Ο Θ. Βαλτινόςέχει την ικανότητα να
μιμείταιτη γλώσσα,τούφος καιτο ήθος των ηρώων του, δίνονταςτην εντύπωσηότιμιλούν
εκείνοι,ασχέτωςανπίσω από αυτούς κρύβεταιοίδιος.Τούφος τουκειμένουείναι
εξομολογητικό. Η επιλογήτης πρωτοπρόσωπηςμαρτυρίας, καθόρισε καιτοείδοςτης
γλώσσαςπου χρησιμοποιείο συγγραφέας. Υιοθετείτολακωνικόύφοςενόςαπλοϊκού,
αγράμματουχωρικού, αναπαριστώνταςτην προφορικήλαλιά τηςελληνικήςαγροτιάςκαι
των μεταναστών τηςστιςαρχέςτου αιώνα.Ολόγοςστερείταισυναισθηματισμού,έχει
κυρίως πληροφοριακό χαρακτήραακόμα κιεκείπουλογικά υπάρχεισυγκινησιακή
φόρτιση:«Σηκώθηκα μιαναυγή,στιςδεκαπέντεΜαρτίου,ημέρα Παρασκευή,πήρα
οχτακόσιεςδραχμές,καιαξημέρωτα πέρναγα τοΝούδιμοτουOρχομενού.Αποκείέπεσα
στονκάμποτης Μηλιάς. Τότεακόμα ο δρόμοςΛεβίδι-Τρίποληδεν ήταν φτιαγμένος,
πηγαίναμεαπόΚακούριμεριά.» ( περιγράφειτηστιγμήπου αποχωρίζεταιτον τόποτου
χωρίς καμμιά αναφορά στα συναισθήματά του).«...μετοπυκνόρεαλιστικό ύφοςκαιμια

6. καλά κρυμμένησυγκίνησηπουδεν χρειάζεταιτην ωραιολογία για να εκφραστεί,...»
(ΧατζηαντωνίουΚώστας,Τα προσωπεία τηςμνήμης.Στοιχεία για το έργοτουΘανάση
Βαλτινού).
Αφηγηματικά στοιχεία
- Ο αφηγητής είναιδραματοποιημένοςκαιαφηγείταισε α γραμματικόπρόσωποτην
ιστορία στηνοποία είναιο ίδιος πρωταγωνιστής (ομοδιηγητικόςμεεσωτερικήεστίαση),
σαννα γράφειμεημερολογιακότρόποτην αυτοβιογραφία τουσεεξομολογητικότόνο,
συνεπώς πρόκειταιγια βιωματικήεξιστόρηση.Προβάλλεται,λοιπόν,ηψυχοσύνθεση,το
πνευματικόεπίπεδο,καιη κοινωνικήθέση-κατάστασητων ανθρώπων πουαναζήτησαν μια
καλύτερηζωή,αφήνονταςτηνπατρίδατους. Επιπλέον η πρωτοπρόσωπηαφήγηση
προσδίδειαλήθεια καιαντικειμενικότητα στα γεγονότα: «Ηπρωτοπρόσωπηαφήγηση
οδηγείστηναριστοτελικήαληθοφάνεια καιοαναγνώστηςδεν έχειπεριθώρια
αμφισβήτησηςτωνεξιστορούμενωνπαθών.» Ηαφήγηση είναιχρονολογική(«γραμμική»:
τα γεγονότα αναφέρονταιμετησειρά με την οποία διαδραματίστηκαν),ενώσεένα σημείο
υπάρχειμια αναδρομικήαφήγηση,εκείνημετον ΙωάννηΤσέκο.Ακόμα,ως προςτη
διάρκεια τουχρόνου,παρατηρείταισεένα σημείοτουκειμένου«σύνοψη» τηςαφήγησης:
τα γεγονότα ενόςχρόνουσυνοψίζονταιστην αφήγησησε2-3 αράδες(στιςτελευταίεςτου
αποσπάσματος). Τα συμβάνταξεδιπλώνονταιχωρίςσυναισθηματικάστοιχεία,χωρίς
υπερβολέςκαιστοιχεία εντυπωσιασμού.
Ο ακριβήςχρόνοςτων γεγονότωνπροσδιορίζεταιστην αρχή μετη σαφήδήλωση τουέτους:
Στα 903 καιστη συνέχεια μετη φράσητης δεύτερηςαράδαςτουκειμένου μιαν αυγή,στις
δεκαπέντεΜαρτίου,ημέραΠαρασκευή (15/3/1903). Αναδρομική αφήγηση με γραμμική
πορείαεκτόςαπό τοσημείο που κάνειαναδρομήσεπαλαιότερηεποχή(τραυματισμόςτου
Τσέκου).Χρονικέςστάσειςμετιςσκηνέςτων διαλόγων.Διάρκεια ταξιδιού:5μέρες.
Τόπος: Το ταξίδιαπότο χωριό Δάρα ως τον Πειραιά,τοξενοδοχείο.Οχώροςτων γεγονότων
δίνεται με λεπτομερειακές αναφορές των σταθμών του αφηγητή κατά τη μετάβαση του
στονΠειραιά καιτηνεπιστροφήτουκαι εκτείνεταιαπό το χωριό του ήρωα ως τον Πειραιά.
Αφηγηματικοί τρόποι:
Λιτέςπεριγραφέςκαιλιτοίδιάλογοι.Οιαφηγηματικέςαυτές τεχνικέςεξυπηρετούν το
σκοπότου συγγραφέα πουείναι:ηαντικειμενικότητα,η αντιηρωικήστάσητουκαιοι
ενστικτώδεις κινήσειςτουγια να επιβιώσει.
ΗΣΥΝΟΛΙΚΗΠΡΟΣΦΟΡΑΤΟΥΕΡΓΟΥ: «Κιεδώ πρέπει να υπογραμμιστείτούτο:όπωςτο
προσωπικόύφος τουκ. Θ. Βαλτινού. Χωνεύεταιμέσα στοτόσοαποκαλυπτικό ύφοςτου
λαούτου, έτσικαι η λαμπρήεξιστόρησημιαςβιοτικήςπεριπέτειαςέστωκαιτυπικήςγια
αναρίθμητουςνεοέλληνεςμετανάστες,συνυφαίνεταιμεσυνολικά μεγέθηκαιφωτίζειεν
μέρεισημαντικέςπλευρέςαπότη φυσιογνωμία ενόςολόκληρουλαού–απότηφυσιογνωμία
μας.Είναι αυτότο σπουδαιότερο επίτευγματουσυγγραφέα.»
ΠΗΓΕΣ: http://filologikagymnasium.blogspot.gr
ΜαρίαΘωµαΐδου, Η έννοια τουξένουστα Κείµενα ΝεοελληνικήςΛογοτεχνίαςτου
Γυµνασίου,∆ιπλωµατικήεργασία Επιβλέπων καθηγητής:ΛεωνίδαςΣωτηρόπουλος

7. http://filologein.wordpress.com/2012/10/24/%CE%B8%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%C
E%B7%CF%82-%CE%B2%CE%B1%CE%BB%CF%84%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CF%82-
%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%AE-%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%B1-
%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF-%CF%80%CF%81/
http://www.scribd.com/doc/111016315/%CE%98-
%CE%92%CE%91%CE%9B%CE%A4%CE%99%CE%9D%CE%9F%CE%A3-%CE%97-
%CE%9A%CE%91%CE%9B%CE%97-%CE%9C%CE%95%CE%A1%CE%91-%CE%91%CE%A0-
%CE%A4%CE%9F-%CE%A0%CE%A1%CE%A9%CE%99-
%CE%A6%CE%91%CE%99%CE%9D%CE%95%CE%A4%CE%91%CE%99
http://www.pi.ac.cy/pi/files/yap/anakoinoseis/logotexnia/L_A2_SINAXARI.pdf
καικάτιδικά μου...
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΣΕΝΑΡΙΟ:
http://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=9&ved=0CEYQFjAI&url=
http%3A%2F%2Fliterator.wikispaces.com%2Ffile%2Fview%2F%25CE%2594%25CE%25B9%25
CE%25B4%25CE%25B1%25CE%25BA%25CF%2584%25CE%25B9%25CE%25BA%25CF%258C%
2B%25CF%2583%25CE%25B5%25CE%25BD%25CE%25AC%25CF%2581%25CE%25B9%25CE%
25BF%2B%25CF%2583%25CF%2584%25CE%25B7%2B%25CE%259D%25CE%25B5%25CE%25
BF%25CE%25B5%25CE%25BB%25CE%25BB%25CE%25B7%25CE%25BD%25CE%25B9%25CE
%25BA%25CE%25AE%2B%25CE%259B%25CE%25BF%25CE%25B3%25CE%25BF%25CF%2584
%25CE%25B5%25CF%2587%25CE%25BD%25CE%25AF%25CE%25B1%2B%25CE%25BC%25CE
%25B5%2B%25CF%2584%25CE%25B9%25CF%2582%2B%25CE%25A4.docx&ei=EdSmU_L1FK
yM7AbL6IHYAg&usg=AFQjCNF5-
vAaubcAHxULwYhKsiPt9svAQA&sig2=kq76YlJrosocWyecKFNPuA&bvm=bv.69411363,d.ZGU
Πρόσθετο υλικό: http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=323532
http://tvxs.gr/news/biblio/synaksari-antrea-kordopati-toy-thanasi-baltinoy
Θεατρικό:http://theatro.wordpress.com/2012/04/01/%CF%84%CE%BF-
%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%BE%CE%AC%CF%81%CE%B9-
%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%AD%CE%B1-
%CE%BA%CE%BF%CF%81%CE%B4%CE%BF%CF%80%CE%AC%CF%84%CE%B7-
%CF%83%CF%84/
YOUTUBE: https://www.youtube.com/watch?v=BkCfmI-PTJc
https://www.youtube.com/watch?v=I2Jx5ORJiVw
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑΚΕΙΜΕΝΑ: για τηζωή των μεταναστών μακριά από τον τόπο τους :Δ. Χατζής«
Ο Κάσπαρ Χάουζερ στηνέρημηχώρα», Μαρούλα Κλιάφα «Οδρόμοςγια τον Παράδεισο
είναιμακρύς».
Οι μετανάστεςστηνΕλλάδα: Κατερίνα Σχινά,ΛΟΓΟΥΧΑΡΙΝ,

8. ∆ιασχίζονταςσύνορα,Ελευθεροτυπία,ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ-09/06/2006
Για τηνεπιστροφήτουμετανάστηστην πατρίδατου: Δ. Χατζής:«Η τελευταία αρκούδα του
Πίνδου.»
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΙΝΑ ΛΟΓΟΥΧΑΡΙΝ
∆ιασχίζονταςσύνορα
ΟΈλληναςτηνξέρεικαλ
Ξέρεικαλάτονιλιγγιώδηµετεωρισµότου«ξένου»πάνωαπότοταυτοτικότουκενό:Ποιοςείµαι;Θα
καταφέρωποτέναενσωµατωθώστηχώρα όπουζωκαιεργάζοµαι,θαγίνειποτέπατρίδαµουηχώρα
µετέωροςεπίπολύ,προσωρινόςεπίσης(έτσιτουλάχιστοννιώθονταςήελπίζοντας)οΈλληνας
µετανάστης,άρχισεσιγάσιγάναγειώνεταιστοντόποπουτονδέχτηκε,τονστέ
καιτώραπια,αρκετέςδεκαετίεςµετάτοβαθύπρώτοτραύµατουξενιτεµού,οιΈλληνεςτουεξωτερικού
ανασαίνουναβίασταστιςνέεςτουςπατρίδες,µιλούντηνξένηγλώσσα καλύτερακαιαπότηµητρικήτους
καιηνοσταλγίατουςισοσκελίζεταιαπότηνανακούφισηµιας,ενπολλοίςπλήρους,ένταξης.Όσογιατα
παιδιάτους,ήταεγγόνιατους,αυτά,µεστέρεακατακτηµένητηγνώσητουπολιτισµούυποδοχής τους,
λειτουργούνεκεί,«σταξένα»πουδενείναιξέναπια,σανγηγενείς.Καιγράφουν.Να τουςαπαριθµήσω
πρόχειρα,αυτούςτουςΈλληνεςδεύτερηςκαιτρίτηςγενιάςπουδενείναιπιαελληνόφωνοι;
ΠερικλήςΜονιούδης,ΤζέφρεϊΕυγενίδης,ΝτέιβιντΣεντάρις,ΝτηνΜπακόπουλος,ΤζωρτζΠελεκάνοςείναι
οιπρώτοιπουµουέρχονταιστονου-έχουµετην ευκαιρίανατουςδιαβάζουµεστηγλώσσαµαςαπό
µετάφραση.Οιµεγαλύτεροι,οιδιχασµένοιανάµεσαστιςδύογλώσσεςΒασίληςΑλεξάκηςκαιΘοδωρής
Καλλιφατίδηςείναιδιαφορετικέςπεριπτώσεις-γιατίσ'αυτούςηΕλλάδαδενλειτουργείαπλώς
ωςµακρινήαναφορά,αλλάπαραµένειδιαρκώςκαικάποτεοδυνηράπαρούσα:«Κάθεσκέψηµουγιατην
πατρίδαέχειτοτέλοςενόςπερικυκλωµένουαπότηφωτιάσκορπιού:κεντρίζωτον εαυτόµουστολαιµό
µετοίδιοµουτοδηλητήριο»,γράφειοΚαλλιφατίδης.∆ιαφορετικήείναικαιηπερίπτωσητουΠάνου
Καρνέζη,πουέκανεστηνΑγγλίαµεταπτυχιακέςσπουδές,µελέτησεδηµιουργικήγραφήστοπερίφηµο
ΠανεπιστήµιοEastAngliaκαιηεπιλογήτουναγράψειστααγγλικά,στηγλώσσατωνσπουδώντου,ήταν
απότοκοτηςαπόφασήςτουναζήσεικαιναεργαστείστηΜεγάληΒρετανία.Πολλάαλλάζουνµετον
καιρό,µεταµορφώνονταιοισυνθήκες.Κλείνειτοένατραύµα,ανοίγειάλλο.ΗΕλλάδα,απόχώρα
εξαγωγής,έγινεχώραυποδοχήςµεταναστών.Πρόβληµατώραδενείναιπώς θασυµπαρασταθείστα
ξενιτεµένατηςπαιδιά,αλλάπώςθαδεχτείκαιθααποκαταστήσειτουςξένουςτης.Αυτούςπουπέρασαν
τασύνοράτηςµεταπόδια,κυνηγηµένοι,φοβισµένοι,άρρωστοι,έφτασανστιςµεγάλεςπόλειςτης,
δούλεψανόπουβρήκαν,πήρανήδενκατάφερανναπάρουνπράσινηκάρτα,«νοικοκυρεύτηκαν»ή
όχι,ενσωµατώθηκανήακόµηζουν λαθραία,παράνοµοιάθελάτους.ΟΓκαζµέντΚαπλάνιείναιέναςαπ'
αυτούς:µπήκεστην Ελλάδατο1991 σταδεκαοχτώτουχρόνια,σπούδασεστηΦιλοσοφικήΣχολή,
εκπόνησεδιδακτορικόστοΠολιτικόΤµήµα τουΠαντείου,µεθέµατηνεικόνατων Αλβανώνστονελληνικό
Τύποκαιτων Ελλήνων στοναλβανικό,άρχισενααρθρογραφεί,µεεξαιρετικήεπιτυχία,στα«Νέα»,
εξέδωσεποιητικέςσυλλογέςστηµητρικήτουγλώσσακαισταελληνικά.Καιφυσικάείχεκιαυτόςουκ
ολίγεςπεριπέτειεςµετην άδειαπαραµονήςτου,όχιταλαιπωρούµενοςαπλώςαπότηγραφειοκρατία-για
ναθυµηθούµεένααπολαυστικόκείµενότουµετίτλο«Πέρασατοµισό2002 στηνουρά»-,αλλά
τιµωρούµενοςγιατηνενεργόκοινωνικοπολιτικήτουπαρουσίααπόµια βαθιάξενοφοβική
«δεύτερηπατρίδα».Γιατί,στ'αλήθεια,δεύτερηπατρίδαείναιηΕλλάδαγιατον
ΓκαζµέντΚαπλάνι,αφού,γιακάθεσυγγραφέα,µόνηπατρίδαείναιηγλώσσα.Ναι,συγγραφέα:ο
Καπλάνιµαςέδωσεµόλιςτοπρώτοτουµυθιστόρηµασταελληνικά.«Μικρόηµερολόγιοσυνόρων»είναι
οτίτλοςτου(εκδ.«Λιβάνη»)καιθέµατουτο«σύνδροµοτωνσυνόρων»,αυτήη«ασθένεια»
πουσηµάδεψετουςΑλβανούςτηςγενιάςτου,παγιδευµένουςµέσαστασύνορατουτόπουτουςαπόένα
ολοκληρωτικό,ασφυκτικόκαθεστώς,κιύστερααιχµάλωτουςµέσα«στασύνορατηςξενιτιάς»,αόρατα
σύνορααυτά,σύνοραγλώσσαςκαιστερεοτύπων.Θατονδιαβάσουµεµεπραγµατικόενδιαφέροναυτόν
τονΈλληνα,αυτόντονΑλβανό,υβρίδιοπολιτισµικότων καιρώνµας,πουµαςθυµίζει, µετιςηµέρες,αλλά

9. κυρίωςµεταέργατου,ότιοιπολλαπλέςταυτότητεςδενείναικίνδυνος,µαπλούτος -ικανός,
ενδεχοµένως,νατροφοδοτήσεικαιναανανεώσειτηνκουρασµένηπεζογραφίαµας.
Ελευθεροτυπία,ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ-09/06/2006
YOUTUBE: https://www.youtube.com/watch?v=BkCfmI-PTJc
https://www.youtube.com/watch?v=I2Jx5ORJiVw
παιχνίδιγια πρόσφυγες: http://www.taxidifygis.org.cy/