IX კლასი

2. ისტორიული ექსკურსი:
მე–18საუკუნის დასაწყისში ქართლ–კახეთს ირანი
თავის სახანოდ თვლიდა, დასავლეთსაქართველოში
ოსმალები იყვნენგაბატონებულნი, ავღანელებსაც
ჰქონდათჩვენი ქვეყნის დაპყრობისსურვილი, ბოლო
არ უჩანდა ლეკების თავდასხმებს.
1720 წლის7 ნოემბერს, თელავისსასახლეში უფლისწული დაიბადა– ძე
თეიმურაზისა და თამარისა, შვილიშვილი მეფე ვახტანგ მეექვსისა,
ერეკლე, – ხალხისგან „პატარა კახად“ წოდებული.. საქართველოს
უკანასკნელი დიდიხელმწიფე.
ლევანსანიკიძის„დედაისტორიაში“ ვკითხულობთ: „1735 წელი
პირველი გამოსვლაა თხუთმეტი წლისპატარა კახისა– დასაწყისი
უკანასკნელი დიდიქართველი ხელმწიფისა და მამულიშვილისა…
ცხენზე ზისერეკლე ბატონიშვილი და სამოციწელიწადი ვერ ჩამოხტება
საომარი უნაგირიდან.“

3. 1762წელსთეიმურაზII-ისგარდაცვალებისშემდეგ, ქართლ-კახეთი
გაერთიანდა ერეკლე II-ისკვერთხისქვეშ. ერთმეფობა დამყარდა
საქართველოში.
XVIII საუკუნის 80-იანიწლებიდან ერეკლე II-ის სამეფოსაბოლოოდ
დაუკავშირდა რუსეთს, გაფორმდა 1783რუსეთ-საქართველოს
მფარველობითიტრაქტატი, ერეკლე II-სმიაჩნდა, რომრუსეთის
სახელმწიფოხელს შეუწყობდა ქართლ-კახეთისსამეფოს შემდგომ წინსვლას
და მის სამეფოს გარეშე მტრებისგან დაიცავდა, მაგრამსაქართველოსსაგარეო
პოლიტიკური ვითარება მალე შეიცვალა, დიდი სახელმწიფოები
გააქტიურდნენ და კვლავ დაიწყეს ბრძოლა ამიერკავკასიისდასაუფლებლად.
ასე გაფორმდა „ტრაქტატიივერიელთა მეფეთადა
მთავართაგან დამტკიცებულიქართლისა, კახეთისა,
ოდიშისადა გურიისა აღწერილისამეუფეოსა
ქალაქსა თფილისს 1790წელსა“. ამ ტრაქტატის
თანახმად ქართლ-კახეთის მეფე ერეკლე II,
იმერეთისმეფე სოლომონII, ოდიშისმთავარი
გრიგოლ დადიანი და გურიის მთავარისიმონ
გურიელი ერთმანეთთან კეთილიურთიერთობის
და მტრის წინაამღდეგბრძოლაში
ურთიერთდახმარებისსამხედრო ხელშეკრულებას
დებდნენ.

4. 1795 წლისბრძოლაქართლ-კახეთისადა სპარსეთის ლაშქარს
შორისთბილისთან, კრწანისის ველზე. აღა-მაჰმად-ხანმა თავისი
ძალაუფლების განმტკიცებისშემდეგერეკლე II-ს მოსთხოვა ქართლ-
კახეთის სამეფოზე სპარსეთის ბატონობისაღდგენა და რუსეთთანკავშირის
გაწყვეტა.
გადმოცემით, პირველი ბრძოლით დაშინებული
აღა-მაჰმად-ხანიუკანგაბრუნებას აპირებდა,
მაგრამ ღამით ციხიდან მოღალატეთა
ხელშეწყობით გაპარულმა სპარსელთა ჯაშუშმა
დაარწმუნა შაჰიქართველთასისუსტეში.
გმირულად იბრძოდნენ ქართველები. ვახტანგ
ბატონიშვილისრაზმისწევრები, რომლის
შემადგენლობაში იყვნენ300 არაგველნი.
სპარსელებმათბილისი ჯერ გაძარცვეს, შემდეგდაარბიესდა ცეცხლს
მისცეს, მრავალი ათასი მცხოვრები ტყვედ წაიყვანეს. მოსახლეობის
დიდინაწილიშიმშილისა და გადამდებისნეულებისაგანდაიღუპა.
ქართლის სოფლებს მოთარეშეთა რაზმებიშეესივნენ. კრწანისის
ბრძოლამდიდიზიანი მიაყენა აღმოსავლეთ საქართველოს.

5. ქართველმა მეფეებმა უაღრესადგაჭირვებულ მდგომარეობაში მყოფი
ქვეყანა ჩაიბარეს. ბრძოლაქართველებსძირითადად ოსმალებისაგან
წაქეზებული ჩრდილო–კავკასიელებისა და დაშლილიირანისზოგიერთი
სახანოს, ამიერკავკასიისდა ქართლ–კახეთისდაპყრობის მსურველ
მმართველებთან უხდებოდათ. მტერთანომიზოგჯერ შიდაომებშიც
გადაიზრდებოდა ხოლმე. აშკარაიყორომ მეზობელი სამიდიდი
სახელმწიფოდან, როგორებიც იყოთურქეთი სპარსეთი და რუსეთი,
თითეული ცდილობდადაეპყრო საქართველო. ისიც გამოიკვეთა, რომ
საქართველოსდიდიხნის თავისუფლებაარ ეწერა. საქართველოს
დამონებისათვისმიმდინარე ბრძოლაში საბოლოოდრუსეთმა გაიმარჯვა,
რომელიც აგრესიითმოიწევდაამიერკავკასიისაკენდა ჩანდა, რომმის
გადაწყვეტილებას წინვერაფერი დაუდგებოდა.

6. 1798წლის11 იანვარს, ღამით, შობიდან77 წლისა აღესრულა ქართველთა
დიდიმეფე თელავისსასახლისიმავე პალატში და იმავე სარეცელზე,
სადაც დაიბადა.
მთელმა საქართველომ გულით დაიტირა თავისი საყვარელი პატარა კახი.
ოცი ათასი შეიარაღებული ვაჟკაცი ცოცხალ კედლადაღიმართა სასახლის
ირგვლივ. შავიძაძითშეიმოსა სრულიად საქართველო. 40 დღის
განმავლობაში ხელით ატარეს ძვირფასი ნეშტისატახტოქალაქიდან
უძველეს სატახტოქალაქამდე. გზადაგზა ტაძრებში ასვენებდნენდა
პანაშვიდებს უხდიდნენ. მგლოვიარე მოსახლეობა თელავიდან მცხეთამდე
ხალიჩებსუფენდა საყვარელმეფეს.

7. ნაწარმოები იწყება კახთა (კახელთათვის)მიმართვით. აქვე სახელდება
ერეკლე მეფე,რომლის საგმირო საქმეთა აღწერასაც “ყარიბი მგოსანი”
საჩუქრად “არმაღანად”და “ერთსულობისა, ვაჟკაცობისა, ლხინის
საგანად” უძღვნისპოემას პატარაკახისსამკვიდროს შვილთ. სიუჟეტი
კი ერეკლე მეფის ლოცვითიწყება:
“მწყემსო კეთილო, შენსწმიდას სამწყსოს
შემოვავედრებ ჩემსა სამეფოს!
გულთა-მხილავო, შენ უწყი, რაც დღეს
საქართველოსაჭირნი მოადგეს!
მრავალ არიან, უფალო, მტერნი
და წარიტაცონშენნიცხოვარნი!
გვესწრაფე, ჩვენო ხელთ-აღმპყრობელო,
და აღადგინე დღეს საქართველო!”

8. მეფის ლოცვადა დამოძღვრასამწყოსი სრულადასახავსპოეტის
განწყობას ერეკლე მეორის მიმართ,თუმცა სადაო კრიტიკოსთა შორის
არაერთხელ გამხდარა, ემხრობა და ამართლებს თუარა ამნაწარმოებით
ავტორი მეფეს?!ერეკლე ერის მამა, ძალგულოვანიმხცოვანი მეფეა,
რომელსაც გასიგრძეგანებული აქვს პასუხისმგებლობა ღვთისა და
ერის,ისტორიისადა მომავალითაობების მიმართ.
“ჰხედავთ, ვითარისკადნიერებით
შეკრბებისჩვენზედუსჯულოება!
საქართველოსდღესგარდაუწყდება
თავისი ბედი და უბედობა!
დღეს ეჭირებამამულსმხნეობა!
დღეს მეცა თქვენშივარ მეომარი,
ვითა თქვენგანიერთი მხედარი:
დღეს გამოჩნდება, ვინ არსერთგული,
ვის უფრო გვიყვარს, ძმანო, მამული!”

9. მეფის ამშეძახილს მორჩილიდა ხელმწიფით ამაყი, თავგანწირვისთვის
ნებელობაურყევილაშქარიპასუხობს:
“ჩვენ თუნდ სულ ერთდღესდავიხოცებით,
ოღონდ შენ იყავ, მეფევ, დღეგრძელი!
მტერი რა მტერი, ოდეს ქართველი
ბატონსირაკლისნუგეშად ხედავს;
მისთვის სიცოცხლეს ვინღა დაზოგავს!”
მეფის მამობრივი გულისამწყსოსვაჟკაცობამ და თავგანწირვისთვის
მზაობამგაამხნევა, მოხუცის მკერდში ბრგე მეომრის გულიაძგერდა, და
ამასობაში მტერიც მოადგა საზღვრებს:
“შეექმნათ მწარე, ძლიერი ომი;
ვითა ნადირსა მშიერი ლომი,
ეკვეთნენსპარსთა ივერთმხედარნი,
და მტკვარსა შერთესსისხლისა ღვარნი!
ორნივ იბრძვიან გამწარებულნი,
ორნივ ომებში გაქეზებულნი.”
საყურადღებო პასაჯიამწერლის ობიექტურობისთვალსაზრისით
ბოლოორი სტრიქონი,სადაც “ომებში გაქეზებული”-ანუ გაწაფული
მტრის გამოცდილებაზე საუბრობს მგოსანი.

10. რამდენიმედღიანმა ბინდმა თუ განთიადმა ქართველთა მხარეს არაერთგზის
გადახარა იღბლიანი ბედისწერის სასწორი,მაგრამ,ვაგლახ,ორგულთა და
მოღალატეთა დახმარებით აღა-მაჰმად-ხანმა დაასუსტა ქართველთა ლაშქარი,.
ერეკლეს ჯერ კიდევ ჰქონდა ქართული სისხლის დუღილისიმედი:
“მაგრამ, ჰოჲ, გმირნო, ნუ შეშფოთდებით,
თქვენსახსოვარი გაქვთთვით განგებით:
რაც ერთხელ ცხოვლად სულსდააჩნდების,
საშვილიშვილოდ გარდაეცემის; “
ორგულობამ “აჰყარამამულს სიმტკიცისბჭენი”, ფუჭად დაიღვარა
ათასობითვაჟკაცთასისხლინარიყალასციხე-გალავანთან,მეფემ კი
მთიულეთს მიაშურა. არაგვისხეობის შემოგარენმა შეიტყუა ერეკლე
ფიქრებით, მისმა შეპოვარმა ბუნებამშეიხიზნა ძლეული მეფე,
რომელსაც თან სახელგანთქმული მსაჯული-სოლომონ ქველიახლდა.

11. სწორედსოლომონისა და მეფისბჭობა განასახიერებსროგორც
მაშინდელი,ისე თანადროული საზოგადოების აზრთა სხვაობას,
რუსეთთანქვეშევრდომობისაუცილებლობისმტკივნეულ საკითხს
რომ განიხილავს.ესდიალოგი მეფის არგუმენტებითიწყება,ანუ
რატომ გადაწყვიტა,სთხოვოს მფარველობა რუსეთს?!
“ამიერითგან გაქეზებული
მაჰმად-ხანისა მოსისხლე გული
არ დაგვაწყნარებსსიამაყითა:
მას ჟამიშესწევსყოვლის ღონითა;
ეს ხმა ლეკთაცააგვიყაყანებს;
ოსმალი მხოლოდდროს შემოჰყურებს,
და მტერნი ძლიერ მაშინმოგვატყდნენ”
ნაღალატევ-ნაორგულები მეფის ფიქრებს თითქოს სასოწარკვეთილების
სევდა შეჰყრია, გმირული სულისკვეთებისიმედი აღარშერჩენია,
დარცხვენილი და სვეგამწარებული ერეკლე ღაღადებს:
” აბა რომელს შვილსვხედავ ღირსეულს,
რომ ექმნას კვერთხად მამულსდარღვეულს?”..

12. ერთიშეხედვითდაეკითხა მფე მსაჯულს,მაგრამსიუჯეტის განვითარება
ცხადჰყოფს,რომგადაწყვეტილებაუკვე მიღებულიადა სოლომონის
პასუხი ვერაფერს შეცვლის,მიუხედავად იმისა,რომმსაჯულისმიმართ
უსპეტაკესიდამოკიდებულებისგარდანატამალიეჭვისა შემოთავაზებული
გამოსავლის სისწორეშიარ არსებობს. მეფე უმხელს სოლომონს
გადაწყვეტილებას:
“აწ განთქმულიარუსთა სახელი,
ხელმწიფე უვისთ ბრძენი და ქველი,
დიდიხანია გვაქვსჩვენ ერთობა,
მტკიცე კავშირი, —სარწმუნოება, —
მას მსურს, რომ მივცე მემკვიდრეობა,
და მანმოსცესქართლსკეთილდღეობა!”
იმგვარი გულწრფელობით აღწერს მგოსანი სოლომონისემოციას, რომ
თითქოსმკითხველს მისიგანცვიფრებული გამომეტყველების აღქმაც
შეუძლია, შეშფოთებული ხმა კი ცხადად ჩაესმის; მსაჯული მოურიდებლად
შეაგონებსმეფეს:
“ნუ გააგონებ მაგხმასქართველთა,
ეზდენ შენზედა მსასოებელთა!
ჯერ სამაგისორა გვემართება,
რომ განვისყიდოთთავისუფლება?”

13. ერეკლესარგუმენტი სჯულის ერთობაა,მაგრამ სოლომონისაზრით, ეს
ერთა შორისშეუთავსებლობას ვერ გაანეიტრალებს, ინტერესთა,
ტრადიციათა, ფიქრთა და განსჯათასხვაობას ვერ აქცევს ერთ
მთლიანობად, ქვეშევრდომობა ერთისჯულის ხალხისა მაინც მონობის
უღელია, ამ აზრითარის მიუღებელი სოლომონისათვის მეფის
გადაწყვეტილება.
“სახელმწიფოსა სჯულის ერთობა
არარასარგებს, ოდესთვისება
ერთა მისშორის სხვადასხვაობდეს.
ვინ იცის, მაშინროგორმოუხდეს”
შთაბეჭდილება რჩება,რომთითქოს სოლომონიცდილობს მეფის
დაყოლიებას მისივე ქებითა და იმავდროულად შეშინებაც კისურს,მომავალ
თაობათა საგმოდარ გაიხადოს საქმე ნაამაგარითმადლმოსილმა
ხელმწიფემ,მაგრამ სინამდვილეში,გულწრფელადუნდა აარიდოს მის
შეუბღალავ სახელსისტორიის აღმწერთა მტარვალიხელი.
“მაშინ ირაკლის სახსენებელი
ვინღა ახსენოს, აწ საქებელი?
ნუ, ხელმწიფეო, მას ნუ ინებებ;
შენგანკი მაგასნუ გაგვაგონებ,
და მერმე ქართლი ვინც ვერ განაგოს,
მაშინმანუწყის, რაც მოაგვაროს.
ხოლო ირაკლი ვიდრე ჰყავთ
ქართველთ,
უბედურებაც ბედნიერ აქვნდეთ!”

14. კიდევ უფროაღმაშფოთებელი იყოსოლომონისათვის მეფისპასუხი:
“ახლა კი დროა, სოლომონ, რომა
მშვიდობანახოსსაქართველომა.
მან საფარსქვეშე მხოლოდ რუსეთის
ამოიყაროს ჯავრი სპარსეთის “
მსაჯულიაღარ უფრთხის საფიცარიერეკლესწყენინებას, იგი თამამად
ებრძვის,მისიაზრით, ძალაგამოლეულ ფიქრებს მეფისას:
“განზრახვაშენი, მეფევ, მაკვირვებს!
ირაკლიმ იცის, რომე ქართველებს
არად მიაჩნითუბედურება,
თუ აქვთთვისთ ჭერთ ქვეშ თავისუფლება”.
“აი მივიღებ მე შენთრჩევათა
და დავიდუმებ ჩემსა გულის თქმას;
ნუ დაივიწყებ მაგრამ ჩემს სიტყვას,
რომ დღეს იქნება, თუხვალიქნება,
ქართლსა დაიცავს რუსთ ხელმწიფება!”
მიუხედავად შეუპოვარი და უკომპრომისო კამათისა, მეფეს მსაჯულმა
გადაწყვეტილება ვერ გადააფიქრებინა, თუმცაერეკლემ ხელმწიფისათვის
ნიშნეულიდიპლომატიური ხერხებით აირიდა მსაჯულთან კამათი და
უპასუხა:

15. ამგვარად შეუთანხმებელნი და არგუმენტებითდაშორიშორებულნი
განერიდნენერთმანეთსმეფე და მსაჯული,ერეკლემკახეთს
მიაშურა,სოლომონმა კითავისსამოსახლოსადა ოჯახობასქსნის
ხეობაში,გზად გულმოკლული ფიქრებიაჰყვა მსაჯულს:
“მაგრამშენ, მეფევ, ვინმოგცა ნება
სხვასგანუბოძო შენთყმათ ცხოვრება,
მისდევდე შენსა გულისკვეთებას
და უთრგუნვიდე თავისუფლებას?
შენ ერმან მოგცაპირველ ღირსება,
რათადაუცვა ყოფა-ცხოვრება,
და რად ივიწყებ, რომე მარადის
ერსა ეკუთვნის გულისთქმა მეფის!”
იმდენადდაუჯერებელიაღმოჩნდა მეფისგადაწყვეტილება
სოლომონისათვის, რომ ისიც კიიეჭვა,ღალატმახომ არ აუცრუაოგული
ერეკლეს თავის ხალხზე,საზღაურისნიშნადხომ არ იმეტებსო
ქვეშევრდომობისთვის?!-”მაშ რამუცვალამასგულიმყარი,
ქართველებისთვისესთთანამკვდარი?.. “

16. იმდენადდარწმუნებულია ქველი მეფისუზადოხელმწიფებაში,რომ
ბოლოსსაკუთარიაზრის სისწორეშიშეაქვს ეჭვისოლომონს:
“მაგრამვინ იცის!იგი იქნება
უკეთფიქრობდეს, რაც გვეჭირება:
ბევრჯერ ღვთიურსა ზრუნვასა მეფის
გონება ყმათა ვერა მიხვდების!”
ამგვარი ეჭვებითდათრგუნული მსაჯული მიადგება სახლისკარს ,სადაც
მისებრიბრძნადმოაზროვნე მეუღლისხედვათა თანაზიარი“სათნო სოფიო,
სულისა ტოლი” მოელოდება... უმალ გაუზიარებსსაწუხარს:
“ვეჭობ, სოფიო, რომე ირაკლი
ქართველებზედა იყოს გულნაკლი; მწარედ
უპირებსბატონიდასჯას
თავის შვილების ამა ურჩებას;
ვეჭობ, რომ იგი სამეფოს ქართლის
აძლევსსაფარს ქვეშ რუსთა ხელმწიფის.”

17. სოლომონს თვალწინეხატებარუსეთისქვეშევრდომობას შეგუებულ
ქართველ ქალთაახალი ცხოვრების სურათი,როგორ განცხრომას
ეძლევიან პეტრეს ქალაქში ჩვენიბანოვანები, როგორ შენივთებიან
უცხოობაშინაგემ თავისუფლებას,როგორ დავიწყებიათ მშობელიმიწის
მონობის ტკივილი... ასე აღწერილცხოვრებას,ქალის გონსაწიერი
თითქოსუნდა მოეხიბლა კიდეც,მაგრამ ქველისოლომონისბრძენმა
სოფიომ მტკიცედ მიუგოპასუხად:
“უწინამც დღე კი დამელევამე!
უცხოობაში რაა სიამე,
სადაცა ვერ ვის იკარებს სული
და არსუთვისო, დაობლებული?
რა ხელ-ჰყრისპატივს ნაზიბულბული,
გალიაშია დატყვეებული?“
მეუღლის პასუხმამამულიშვილსსიამაყის გრძნობა გაუღვიძა, სოფიოს
მადლმოსილმა სიტყვებმასასოწარკვეთილ მსაჯულს ქართველ ქალთა
ხოტბა წარმოათქმევინა: “ჰოი, დედანო, მარად ნეტარნო,
კურთხევათქვენდა,
ტკბილსახსოვარნო!
რა იქნებოდა, რომჩვენთა დედათ
სულიცა თქვენი გამოჰყოლოდათ?”

18. გულს კი მაინც უსერავდაიმ მონა-ქართველთა აზროვნება, რომელთა
სათქმელისწარმოდგენა არ გაჭირვებია სოლომონს:
“ჯანიგავარდეს აწ შვილსაც, მამულს,
ოღონდ ვაამოთჩვენსსაკუთარს გულს;
რის ქართველობა, რა ქართველობა!
მითომრას გვავნებსუცხოტომობა?”
... ამასობაში ერეკლე მოსდგომია მტრისგან აოტებულ ქალაქს, მეფის
თვალწინ უმძიმესისურათი გადაიშალა: დანაცრებულ თბილისში
ტრაგიზმითაღსავსე დუმილიდასადგურებულა,მასმხოლოდ ქვეყნის
უტყვი მატიანე მდინარე მტკვრისბუტბუტი არღვევდა, “იგი გადარჩა
მხოლოდ სპარსელთა!“
დაიწყომეფემ დანგრეული ქალაქის აღმშენებლობა, მხცოვანმა მეფემ
უსარდლა ქართველთა ლაშქარს და მოიგერია ლეკნისპარსნი და
ოსმალნი, “მაგრამ ამაოიყოყოველი:
დიდიხანია გულს ირაკლისა
გარდუწყვეტიაბედიქართლისა!“
ასე შეესიტყვა საქართველოს ისტორიისუმნიშვნელოვანესპერიოდს
ნიკოლოზ ბარათაშვილი-სამშობლოს დიდიქომაგი და მეხოტბე,
მამულივითუიღბლო და მისიტკივილისათუ ცრემლის მესალბუნე
მგოსანი.