Ђаци увиђају карактеристике и изглед националних паркова у Србји.

1. Nacionalni parkovi Srbije
područja sa većim brojem raznovrsnih
prirodnih ekosistema od nacionalnog značaja,
istaknutih odlika i kulturnog nasleđa u kome
čovek živi usklađeno sa prirodom

3. U svetu je
registrovano
oko 7.000
nacionalnih
parkova.
Na toj listi su i
“Đerdap”,
“Fruška Gora”,
“Kopaonik”,
“Šar planina” i
“Tara”.

4. Nacionalni područja sa većim brojem
raznovrsnih prirodnih ekosistema od
nacionalnog značaja, istaknutih odlika
i kulturnog nasleđa u kome čovek živi
usklađeno sa prirodom.
Namenjen je očuvanju postojećih
prirodnih vrednosti i resursa, ukupne
predeone, geološke i biološke
raznovrsnosti, kao i zadovoljenju
naučnih, obrazovnih, duhovnih,
estetskih, kulturnih, turističkih,
zdravstveno-rekreativnih potreba i
ostalih aktivnosti u skladu sa načelima
zaštite prirode i održivog razvoja.

5. • U nacionalnim parkovima dozvoljene su
aktivnosti kojima se ne ugrožava izvornost
prirode, kao i obavljanje delatnosti u funkciji
obrazovanja, zdravstveno-rekreativnih i
turističkih potreba, nastavka tradicionalnog
načina života lokalnih zajednica, na način kojim
se ne ugrožava opstanak vrsta, prirodnih
ekosistema i predela”, kaže jedna od definicija.

6. • Nacionalni park može da zauzima površinu
različite veličine: od nekoliko hiljada hektara u
Evropi, pa do nekoliko miliona hektara u
Americi i Kanadi.
• U Srbiji je minimalna površina 3.000 ha.
• Svojim ukupnim vrednostima nacionalni parkovi
nadilaze granice Srbije i uključeni su u
Evropsku federaciju nacionalnih parkova –
EUROPARC.

7. Nacionalni park Đerdap

8. • Priobalni pojas Dunava u Đerdapu bio je
nastanjen još u neolitu, a o kontinuitetu
življenja svedoče otkrivene arheološke
vrednosti – od monumentalne kulture
neolita, Lepenskog Vira, preko spomenika
antičkog i srednjevekovnog perioda, do
savremenog doba. Đerdap, takozvana
Gvozdena vrata, hiljadama godina je
izazov za putnike, trgovce, ratnike i
mirotvorce.

10. • Od Golupca do Kladova, Dunav protiče kroz
najlepšu klisuru Evrope. Ovi predeli su i u
geološkom, morfološkom i prostornom smislu
najinteresantniji i najatraktivniji. Morfološke odlike
Đerdapa ukazuju da je klisura nastala sukcesivnim
usecanjem Dunava u planinski masiv Karpata,
ostavljajući strme i mestimično vertikalne strane
koje se izdižu iznad rečnog nivoa i do 800 metara.
• Đerdap čine četiri klisure:
Golubačka klisura, Gospođin Vir,
Kazan i Sipska klisura.

12. • Zanimljivo tumačenje nastanka dunavske klisure
razvio je Jovan Cvijić koji je pošao od činjenice,
da su pre 10 miliona godina Panonski i Vlaško-
pontijski basen bili ispunjeni morima iz kojih su
izvirivala ostrva (Fruška gora, Avala i dr.). Ova
dva mora su bila odvojena niskim Karpato-
balkanskim planinskim vencem, a između njih,
po trasi današnjeg Dunava, postojala je na
nekoliko mesta veza u vidu moreouzina. Kasnije
je nivo Vlaško-pontijskog mora počeo da opada,
pa se tako prelivala voda iz višeg, Panonskog, u
niže, Vlaško-pontijsko, more. Tako je Dunav
nasledio osobinu otoke, a tragovi daljeg
produbljavanja sačuvani su u vidu Terasa.

13. • Nacionalni park Đerdap možete posetiti
tokom čitave godine. Uz obilazak
atraktivnih vidikovaca, šetnju pešačkim
stazama, posetu Vizitorskom centru u
Donjem Milanovcu, Nacionalni park
Đerdap upoznaćete i kroz Golubački grad,
Lepenski vir, Trajanovu tablu i Dianu na
Karatašu, suvenire i gastronomske
specijalitete tamošnjih ugostitelja.

14. Fruška gora

15. • Naziv Nacionalnog parka potiče od naziva
istoimene planine, (a potiče od reči Frug -
"Roman"), te čuva uspomenu na jednu etničku
zajednicu koja je davno nestala iz ovih krajeva.
Ova usamljena ostrvska planina u Panonskoj
niziji, razuđena planinskim i rečnim tokovima,
proglašena je nacionalnim parkom 1960.
godine.
Zahvaljujući jedinstvenim i veoma brojnim
fosilnim ostacima flore i faune, Fruška gora se
naziva i "ogledalom geološke prošlosti".

17. • Posebnu vrednost i biser Fruške gore
predstavlja 16 pravoslavnih manastira,
poznatih po specifičnoj arhitekturi, bogatim
riznicama, bibliotekama i freskama.
Fruška gora takođe krije i brojne
arheološke lokalitete iz praistorijskog i
istorijskog perioda.

18. • Manastiri Fruške gore su jedinstvena grupa sakralnih objekata
nastala u periodu od XV do XVIII veka. Od 35 izgrađenih
manastira do danas je sačuvano 16. Kao kulturne i istorijske
vrednosti nalaze se pod zastitom UNESCO-a.

19. • Flora Fruške gore je veoma raznolika i
specifična. Na prostoru uže zone Nacionalnog
parka raste oko 1500 vrsta biljaka, među kojima
preko 40 ima status prirodnih retkosti Srbije. Od
prisutnih preko 30 vrsta orhideja, 18 vrsta je od
međunarodnog značaja. Fruška gora je u celini
šumsko područje, međutim od nekadašnjih
130.000 ha površine pod šumom danas je ostalo
samo 23.000 ha.
• Životinjski svet Fruške gore veoma bogat je i
raznovrstan.
• Hidrografska mreža veoma je gusta i relativno
pravilno raspoređena. Površinske vode su
predstavljene izvorima, vrelima, gustom rečnom
mrežom, barama i veštačkim jezerima.

20. Kopaonik

21. • Nacionalni park “Kopaonik” prostire se na
najvišim i najočuvanijim delovima planine
Kopaonik, koja se uzdiže u središnjem delu
južne Srbije. Zaštićen je 1981. na površini od
11.809 ha. Iako počinje na visini od oko 800 m,
najveća površina Parka obuhvata centralni i
najšumovitiji deo kopaoničkog masiva, prostrani,
relativno zaravnjeni predeo visok oko 1700 m,
poznat kao Ravni Kopaonik, oko kojeg se dižu
Suvo Rudište sa Pančićevim (Milanovim) vrhom
(2017 m) na kome je Pančićev mauzolej,
Karaman (1934 m), Gobelja (1834 m) i drugo.

22. • Na Kopaoniku je najrasprostranjenija raskomadana šumsko-
pašnjačka zona središnje Srbije. Na višim delovima je četinarska
smrčeva i jelova, a po stranama bukova i hrastova šuma.

23. • Klima Kopaonika
obeležena je sa preko
200 sunčanih dana
godišnje, zbog čega i
nosi naziv "planina
sunca". Kopaonik se
nalazi na prelazu
primorske ka
kontinentalnoj klimi.
• Snegovi sa izvesnim
odstupanjima padaju
krajem novembra i traju
do meseca maja,
prosečno 180-230
dana godišnje.

24. Povoljni prirodni uslovi
ovog planinskog masiva
omogućili su razvoj
bogatog i raznovrsnog
životinjskog i biljnog sveta.
Flora Kopaonika sadrzi
preko 1500 biljnih vrsta.
Ovaj prostor predstavlja
jedan od najznačajnijih
centara biološke
raznovrsnosti i endemizma
Balkana, jer u Nacionalnom
parku živi 91 endemična i
82 subendemične biljne
vrste.

25. • Kopaonik je najveći skijaški centar u Srbiji i
nesumnjivo jedan od najlepših centara u ovom
delu Evrope.
• Vrhunski uređeni tereni skijaškog centra
Kopaonik pružaju neizmerno uživanje svim
kategorijama skijaša, od početnika do skijaša
vrhunskih sposobnosti i čine boravak na
Kopaoniku nezaboravnim.
• Poseduje oko 55 km staza uređenih za alpsko
skijanje i 12 km staza za nordijsko skijanje.
Sve staze su veoma dobro povezane sistemom
žičara i ski liftova, kapaciteta od preko 32.000
skijaša na sat.

27. Šar planina

28. • Šar-planina predstavlja visok južni obod Srbije, prostirući
se, u dužini od 85 km, u južnom delu Kosova, ali i
severozapadnom delu Republike Makedonije i vrlo
malom delu istočne Albanije.
Svoje ime je zaslužila, kako se uglavnom smatra, zbog
šarenila planinskog pejzaža, kontrasta i živosti boja
kojima ju je priroda oslikala. Kako bi se zaštitile njene
izuzetne vrednosti, ustanovljen je Nacionalni park “Šar
planina” 1993. u privremenim granicama od 39.000 ha,
dok je predviđeno da trajnim granicama obuhvati
površinu od oko 97.000 ha.

30. • Glavni greben ove planine je sa preko 30 vrhova
visokih od 2500 m, sa najvišim vrhom u srpskom
delu planine Bistra - 2652 m.
• Najviši vrhovi Šar Planine su većim delom
godine pokriveni snegom i ledom. Planina ima
39 jezera, 100 većih izvora i 25 većih reka.
• Moćna snaga leda iz pradavnog ledenog doba
izbrazdala je duboke tragove u reljefu Šar-
planine i ispisala istoriju geoprocesa koji
omogućavaju proučavanje zemljine kore i
rekonstrukciju geološke prošlosti Balkanskog
poluostrva i šire.
• Po raznovrsnosti oblika, sa oko 100 cirkova,
Šar-planina predstavlja pravi muzej reljefa pod
otvorenim nebom.

32. • Sa kosovske strane planine podignut je
veliki ski centar Brezovica, u opštini
Štrpce. To je skijalište sa 5 žičara, 5 ski
liftova i 16 km staza (900-2,500 m).
• Nekad veoma dobro razvijeni zimski
turizam na ovoj planini, naglo je prekinut
1998. godine.

35. • Na Šar-planini živi 1800 biljnih vrsta.
Najznačajniji su brojni tercijarni i glacijalni relikti,
i 339 balkanskih endemita, od kojih su 18 lokalni
endemiti, prisutni isključivo na ovom masivu.
• U Nacionalnom parku živi 147 vrsta dnevnih
leptira, 45 vrsta vodozemaca i gmizavaca, oko
200 vrsta ptica i 32 vrste sisara, što ga čini
jednim od faunistički najbogatijih područja
Evrope.

37. Vegetacija na planini dijeli se u tri pojasa,
do 1,000 - 1200 m rastu sve vrste useva i
listopadne šume,
iznad tog prostire se crnogorični šumski pojas do
visine od oko 1, 700 m,
a iznad toga je pojas visokih pašnjaka, koji
obuhvataju oko 550 km2.
Šar Planina je najveća kompaktna površina u
Evropi, pokrivena pašnjacima. Planina je puna
stada ovaca koje od brojnih vukova i medveda
čuvaju nadaleko poznati psi šarplaninci. Od
predatora na planini ima risova i orlova.
Padine Šar Planine pune su brojnih sela, u kojima
se većina ljudi bavi stočarstvom.

39. • Na ovom području se nalazi 45 crkava i
manastira podignutih u periodu od XII do XVI
veka. Tu su isposnica i manastir Sv. Petra
Koriškog iz XIII veka, crkva Sv. Petke iz XIV
veka , crkva Sv. Bogorodice Odigitrije iz XIV
veka, manastir Sv. Trojice iz XV veka, ostaci
Dušanovog grada i manastirskog kompleksa Sv.
Arhangeli iz XIV veka nadomak Prizrena, i drugi
spomenici kulture od najvećeg nacionalnog
značaja.

41. Tara

42. • Nacionalni park “Tara” pokriva najveći deo
planine Tare, koja se nalazi na krajnjem
zapadu Srbije, na samoj granici sa
Bosnom I Hercegovinom, u lakatastoj
okuci reke Drine, između Višegrada i
Bajine Bašte.

44. • Proglašen je za nacionalni park 1981.
godine, na površini od 19.200 ha.
Područje Nacionalnog parka, zajedno sa
Zaovinama i Parkom prirode “Šargan –
Mokra Gora”, čini okosnicu budućeg
rezervata biosfere Drina. Planina Tara
pripada delu starovlaških planina, a njen
masiv sačinjavaju Kaluđerske bare, Tara,
Aluške planine, Crni vrh i Zvijezada.

46. • Tara predstavlja visoku, znatno skraćenu površ
visoku 1000-1200 m, sa koje se uzdižu retki
vrhovi visine od 1400 do 1600 m, ispresecanu
duboko uklesanim rečnim dolinama.
• Pored kanjonske doline Drine sa moćnim
krečnjačkim odsecima visokim i preko 1000 m,
svojom lepotom i divljinom izdvajaju se i kanjoni
reka Rače, Brusnice i Dervente, i kao izuzetna
atrakcija, vodopadi Mali i Veliki skakavac na reci
Rzav.

48. • Planina Tara naročito je poznata po
bujnim, gustim, autohtonim četinarskim
šumama, koje je čine najšumovitijom
planinom Srbije i Evrope.
• Od preko 1000 biljnih vrsta koliko je tu
prisutno, oko 20 su endemičnog
karaktera, među njima i carica svih
endemita Evrope, Pančićeva omorika.

49. Pančićeva omorika je
relikt tercijara i balkanski
endemit koji je preživeo
veliko ledeno doba na
veoma ograničenim
refugijalnim staništima u
srednjem toku reke
Drine, zbog čega je ovaj
prostor jedinstven za
očuvanje biološke
raznovrsnosti u
globalnim razmerama.

50. • Vegetaciju gradi 35 šumskih i devet livadskih
zajednica, gde su najzastupljenije mešovite
autohtone šume smrče, jele i bukve, a posebnu
vrednost čine reliktne i endemoreliktne zajedice
omorike, smrče, jele, crnog i belog bora.
• Pored izuzetnog biodiverziteta flore, na području
Tare su i brojna staništa značajne faune.
Pančićev skakavac je lokalni endemit kojem je
ovo područje jedino stanište.

52. • Dok Drinu i hladne potočne vode nastanjuju
retke i plemenite vrste kao što su mladica i
lipljan, na području Tare se nalazi oko 130 vrsta
ptica, kao što su crna žuna, planinski detlić,
leštarka, uralska sova, gaćasta kukumavka,
žutarica, mala muharica, kreja lešnikara, itd.
Među faunom sisara je posebno značajno
prisustvo medveda, vuka, divokoze, srne, vidre,
divlje mačke, kune zlatice, kune belice, itd.

54. • Ljudi na Tari danas se bave
tradicionalnom planinskom poljoprivredom
I stočarstvom, eksploatacijom drveta I
seoskim turizmom. U Nacionalnom parku
se nalaze i brojni ostaci kulturnog nasleđa.
Obnovljeni manastir Rača, nekropole
nadgrobnih spomenika iz XIV i XV veka u
Perućcu i Rastištu, dragoceni su deo
srednjovekovne srpske kulturne baštine.