1. GAZİ ÜNİVERSİTESİ KIRŞEHİR EĞİTİM FAKÜLTES DERGİSİ, Cilt 6, Sayı 1, (2005), 199-207 199
EĞİTİM SÜRECİNDE ÖĞRETMENİN BEDEN DİLİ
Nihat ÇALIŞKAN
Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü, Kırşehir/TÜRKİYE
Rüştü YEŞİL
Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü, Kırşehir/TÜRKİYE
Geliş Tarihi: 13.09.2004 Yayına Kabul Tarihi: 25.05.2005
ÖZET
Varlıklarla iletişim kurma becerisine sahip olan insan bu amaçla farklı araçlardan yararlanır. Onun,
iletişim kurmada kullandığı araçlardan biri de beden dilidir. Öğretmenlik mesleği, iletişim becerilerinin, özellikle de
beden dilinin etkin kullanımını gerektiren bir nitelik taşır. Beden dilini kullanabilme, bir iletişim süreci olan eğitimin
başarıyla sonuçlanması açısından çok önemlidir.
Bu çalışmanın amacı, öğretmenin beden dilini kullanabilme yeterliği ile ilgili temel yönelimleri, yapılan
önemli yanlışlıkları belirlemek ve öğretmenlerin dikkatlerini bu konuya çekerek uygun önlemler önerebilmektir. Bu
amacı gerçekleştirmek üzere kuramsal bir çalışma yürütülmüştür.
Çalışmanın sonunda öğretmenlerin, mesleki başarılar elde edebilmek için beden dili kullanımının
niteliğine, beden dilinden etkin yararlanma kurallarına, yapılan önemli yanlışlıklara ilişkin veriler elde edilmiş ve
öğretmenlerin bu dili etkili olarak kullanabilme yollarına ilişkin öneriler sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Öğretmen, beden dili, eğitim süreci,
THE TEACHER’S BODY LANGUAGE IN
EDUCATIONAL PROCESS
ABSTRACT
Having the ability of communicating with different creatures, man utilizes various means to realize his aim.
One of the means he uses is the body language. Teaching profession requires the effective use of communicative
skills, particularly the use of body language. The ability of using the body language is crucial for the successful
outcome of the education, which is itself a process of communication.
The aim of this study is to determine the basic tendency of the teachers and point out some erroneous
attitudes with related to the use of the body language and suggest appropriate measures by attracting their attention
to this issue. An institutional study was carried out to realize this aim.
At the end of the study, considerable data was obtained with related to the quality of the body language use
in terms of professional achievement, the rules of effective use of the body language and common errors made by the
teachers. Suggestions were made on the ways to use the body language effectively.
Key Words: Teacher, body language, educational process
2. 200 Eğitim Sürecinde Öğretmenin Beden Dili/N.Çalışkan-R.Yeşil
1. Eğitim Sürecinde Öğretmenin Beden çözebilmeli ve kendisi de bu dili bilinçli
Dili olarak kullanabilmelidir. Zira sözel olmayan
mesajlar iletişimin çok önemli öğesidir ve
İletişim, insanlar için yadsınamaz öneme
kaçınılmaz olarak ortaya çıkarlar. Bireyler
sahip eylemler ağıdır. Her birey
çoğunlukla sözel olmayan davranışlarının
çevresindeki diğer varlıklarla iletişim kurar.
pek farkında değildir. Çünkü bu tür
İletişimde kimi zaman ses, kimi zaman yazı
davranışlar düşük farkındalık düzeyinde
ya da resim, kimi zaman da sözel olmayan
gerçekleşir. Sözsüz davranışlar, bir ilişkinin
hareketler araç olarak kullanılır. En iyi
düzeyi ile ilgili tutumsal ve duygusal
iletişim, farklı araçların bir arada ve
ayrıntılar sağlar. Sözel davranışlara göre
birbiriyle tutarlı olarak kullanılmasıyla
sözsüz davranışlar daha güvenilir ve inanılır
sağlanabilir. Bireyin dil gelişimi
olarak değerlendirilir (Selçuk, 2000:130).
incelendiğinde ilk aşamanın bedensel
hareketlerin egemenliğinde olduğu görülür. Bu sebeple, bu çalışmanın amacı, beden
Bebeklerin yüzünü asması bir sıkıntının, dilinin öğretmenlik mesleği açısından
gülücükler atması memnuniyetin ifadesidir. önemini vurgulamak, eğitim sisteminin en
İnsanlığın gelişiminde de beden dilinin yeri önemli unsurları olan öğretmen ve öğrenci
aynıdır. İnsanlar konuşarak anlaşmayı arasındaki etkileşim ve iletişimi, sözsüz
geliştirmeden önce, beden dilleri ile iletişim davranışları açısından irdelemek ve
anlaşırlardı. Beden dili insanın ilk anlaşma ülkemizde bu alanda yapılabilecek bilimsel
aracı ve ilk dili olmuştur. Bedenlerinin dili çalışmalara katkı bakımından ve Eğitim
aracılığıyla insanlar duygularını, Fakülteleri program çalışmalarına katkıda
düşüncelerini, isteklerini, ihtiyaçlarını ve bulunması ve sayıca az olan bu konudaki
ruhsal zenginliklerini başka insanlarla araştırmalara öncülük etmesi açısından da
paylaşmışlardır. (Baltaş ve Baltaş, 2001: önem arz etmektedir.
111)
Bedensel tepkiler kendiliğindendir, 2. Öğretmenlik Mesleğinde Beden
kullanılan kelimeler gibi değişken değildir Dilinin Önemi
(Molcho, 2000:14). İç dünyayı doğrudan
Öğretmenler, toplumun mimarlarıdır.
yansıtma özelliğine sahiptir. Bu yüzden
Onların söz ve eylemleri çoğu meslek gibi
kontrolü de güçtür. Her insan çevresine
yalnızca kendilerini ilgilendirmez. İçinde
duruşu ya da hareketleri ile tepki ya da
yaşadığı toplumun kültür yapısının
refleksleri ile etki eder. Esas itibarı ile insan,
gelişmesinde belirleyici bir etkiye sahiptir.
birincil olarak beden dili ile iletişime geçer.
Öğretmen birey ve toplum üzerindeki bu
Daha sonra da bu dili sözel dilini
güçlü etkisini, bir iletişim süreci olan eğitimi
desteklemek amacıyla kullanır. Bu dil onun
planlayan, uygulayan ve değerlendiren kişi
ifadelerini vurgulamada, somutlaştırmada
olmasından alır. Bir diğer ifadeyle, onun bu
yardımcıdır.
gücü eğitimin toplum üzerindeki gücünden
Bir iletişim süreci olan eğitimde, beden kaynaklanır, beslenir.
dilinin etkin kullanımı ayrı bir öneme
Öğretmenin öğrenciyle olan iletişimi,
sahiptir. Bu dil öğretmenler açısından
hem öğretme-öğrenme sürecinin niteliğinin
vazgeçilmezdir. Bu nedenle öğretmenler,
artmasında hem de öğrenci davranışlarının
öğrencilerin beden dili sinyallerini
3. GAZİ ÜNİVERSİTESİ KIRŞEHİR EĞİTİM FAKÜLTES DERGİSİ, Cilt 6, Sayı 1, (2005) 201
gelişiminde önemli rol oynamaktadır. Bu paralellik söz konusudur. Yine Dağlı ve
süreçte öğretmenler, sözel dilin yanı sıra Öner (2002: 28) tarafından yapılan
beden dilini de kullanmak zorundadırlar. araştırmada da sınıf içi iletişim
Sözsüz iletişimde konuşma ya da yazı davranışlarına ilişkin olarak, Fen Bilgisi
olmaksızın, insanlar birbirlerine bir takım öğretmenlerinin ders anlatırken “başla
mesajlar iletirler. Bu iletişim şeklinde onaylama” konusunda öğrencilerin algısı
insanların ne söyledikleri değil, ne yaptıkları “pek yeterli değil” olarak tespit edilmiştir.
ön plana çıkar (Dökmen, 2001: 28). Eğitim
sürecinin başarıyla sonuçlanması için
öğretmenler iki dilden de etkin bir şekilde 3. Beden Dilini Kullanmada Göz
yararlanmak durumundadırlar. Önünde Bulundurulması Gereken
Öğretmenlerin, başta öğrenciler olmak üzere Öğeler
diğer bireylerle pozitif bir ilişki kurabilmek Eğitim sürecinde öğretmenin davranış
için kendilerini algılamayı ve öğrencilerin biyolojisi etkilidir. İnsan davranışları, bir
reaksiyonlarını kendi davranışları ile birlikte taraftan biyolojik temel esaslara, diğer
görebilmeleri gerekir. Bu nedenle tüm taraftan farklı bireylerin algılanmasına
öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının yönelik vücut reaksiyonlarına dayanır. İnsan
beden dillini nasıl kullanacakları konusunda biyolojik esaslarına ilave olarak
bilgi sahibi olmaları önem atfeder. davranışlarını şuur ve fantezileri ile
Öğrencilerin dikkatini çekmede, soyut oluşturur. Kendinden emin gençler,
ifadeleri somutlaştırmada, vurgulamalarda mücadele güçlerini göstermek için
ya da mesajların anlaşılırlığını yükseltmede omuzlarının genişliğine önem verir ve vücut
öğretmenin beden dili önemli rol oynar. güçleriyle bunu göstermek isterler. Bir kriz
Öğrencileri ile etkin iletişim kurmayı esnasında politikacıların mantıklı sükunetleri
amaçlayan öğretmen, bedensel tepkilerin ne ve davranışları, kendilerinden emin
anlama geldiğini ve karşılıklı tepkiler olmalarının bir göstergesidir. Psikologlar,
ağından oluşan süreci doğru analiz etmeyi sinir hastaları üzerinde isabetli etkiyi
öğrenmelidir. heyecansız mimikleri ile hazırlarlar.
Eğitim Fakültelerinin Lisans Programları Buralarda kullanılan baskın dil, beden dilidir
incelendiğinde, Sınıf Yönetimi, Öğretimde (http:www.rostockerph.de/dowlads/rpheft/rp
Planlama ve Değerlendirme ve Öğretim heft1.htm).
Teknolojileri ve Materyal Geliştirme ders İnsan bilerek ya da bilmeyerek yaptığı
içeriklerinde kısmen iletişimden hareketler ile sadece karşısındaki kişiyi
bahsedilmektedir. Ancak Sönmez (1992: 8) değil, büyük toplulukları bile, - onlar bunu
tarafından yapılan araştırmada sınıf tam anlamıyla fark edemeden- etkileyip
öğretmenlerinin sınıf içi iletişim becerileri yönlendirebilmekte veya çeşitli çatışmalara
bakımından yetersiz olduklarına ilişkin sebebiyet vermektedirler. Örneğin sınıflarda
bulgularla, Çalışkan (2003: 83) tarafından aynı konu hemen hemen aynı kelimelerle
yapılan Sınıf Öğretmenlerinin Sözel anlatılmasına rağmen bazılarında
Olmayan İletişim Davranışlarının öğrencilerin son derece olumlu katılımı ile
Değerlendirilmesine ilişkin araştırmada da, karşılaşılırken, bazı sınıflarda ise
sınıf öğretmenlerinin mimikleri, imleri, öğrencilerin sessiz kaldıkları veya verilmek
jestleri yeterince kullanmadıkları konusunda istenen temel mesajlara karşıt görüşleri
4. 202 Eğitim Sürecinde Öğretmenin Beden Dili/N.Çalışkan-R.Yeşil
ısrarla savundukları gözlenmektedir. Göz temasının süresi de iletişim açısından
Araştırıldığında, bu farklı tutumların temel önemlidir. Öğretmen bir öğrenciye veya
nedenlerinden birinin, öğretmenlerin beden gruba uzun süre bakmamalıdır. Uzun
dillerinden kaynaklandığı görülmektedir. bakışlar öğrenci açısından “tehdit” olarak
(Baltaş ve Baltaş, 2001:13). algılanabilir.Bu nedenle Heidemann’nın şu
tavsiyesi yerindedir: “Öğrencilerden birine
Öğretmenler iletişime açık olmak
uzun süre bakmamaya dikkat ediniz. Onu
zorundadırlar. Etkili iletişim davranışında
güvensizleştirir ve korkutursunuz. Bu
bulunmak isteyen öğretmen, öğrencilerin
baktığınız kişinin saldırgan olmasına yol
davranışlarını kestirebilmeli ve kendi
açar ve baskın davranmak isteyen
davranışlarının da farkında olmalıdır. Sözlü
öğrenciler, kimin daha fazla bakabileceğini
ifade ile jest ve mimikleri, mesajları
test etmek isteyebilirler (Heidemann, 1983:
iletmede önemli rol oynar. Bu sebeple
77). Böyle bir davranış sınıf içi iletişimde
günlük yaşamda, öğretmenler sınıflarda şu
istenmeyen ve çözümlenmesi güçleşen
üç sorunun cevabı üzerinde durmalıdırlar:
problemleri beraberinde getirebilir ve
• Öğretmen vücudu vasıtasıyla konumunu öğretim sürecinde istenmeyen yeni
öğrencilerine nasıl hissettirebilir? çeldiriciler devreye sokulmuş olur.
• Sınıfta çevresi ile etkileşim ve iletişimi Gerçekten karşıya anlatılan bir çok şey
nasıl olmalıdır? gözlerle anlatır ve gözlerle algılanır.
• Öğrenme-öğretme sürecinde jest ve Konuşurken öğrencilerin bakışlarından
mimiklerini nasıl kullanmalıdır? tepkileri ölçülebilir ve anlatılan konulardan
ne kadar etkilendikleri anlaşılabilir. Konu
Öğretmenin sınıf içi konumu, iletişim
anlatıldıkça öğrencilerin bakışlarında
sürecini etkileyen önemli etkenlerden biridir.
yüzlerinde ve tavırlarında olumlu tepkiler
Sınıf içinde bilgisinin dışında görünüm ve
artıyorsa, konu öğrencilerin psikolojik
davranışlarıyla da otoritenin kaynağı
dünyasında yankı buluyor demektir
olmalıdır. Duruşu, bakışı, hareketleri bu
(Ertuğrul, 2002:165).
otoriteyi yansıtmalıdır. Öğretmenler uygun
bir duruşla iki metre uzaktan bütün sınıfı Ders anlatacağımız yer veya yerleri
görebilmelidir. Herkese bakmak zorunda seçmekte sınıf içi iletişim açısından önemli
olduğunu düşünerek, öğrencilerle göz teması rol oynamaktadır. Öğretmen, öğrencilere
kurarak, öğrencilerin derse ilgilerini olan uzaklığını ayarlayarak, onlara uzak ya
sürdürmeye gayret etmelidir. Öğretmen daha da yakın davranarak bir takım mesajlar
ziyade bir öğrenciye ya da küçük bir grup iletmelidir. Çünkü herkese hükmeden
öğrenciye yoğun bir şekilde bakmalı ve herkesi kucaklayan bir yer olmaz ise hedef
buradan bütün sınıf ile ilişki kurmalıdır. kitleye karşı etkili olmakta güçlük
Öğretmen pozitif tutum içindeki bir çekilebilir. Seçilen yerden, bütün sınıf
öğrenciyi seçerek, diğer öğrencilere de hitap görülebilmelidir ve hiçbir öğrenci kontrolün
ettiğini hissettirmelidir. Bakışların bilinçli dışında kalmamalıdır (Ertuğrul, 2003: 64).
olarak kullanılması öğrencilerin ona daha Öğretmenin öğrenciye çok fazla
sıkı bağlanmalarını sağlar (Schober, yaklaşmaktan kaçınması gerekir. Öğretmen,
1999:120). öğrencinin yanlışlarını düzeltmek için
öğrencinin defterine birlikte bakabilir ve bu
5. GAZİ ÜNİVERSİTESİ KIRŞEHİR EĞİTİM FAKÜLTES DERGİSİ, Cilt 6, Sayı 1, (2005) 203
fazla bir problem yaratmayabilir. Zira bu sınıfa girilmesi ve konuşmaya başlaması ile
bakmanın ve yaklaşmanın bir sebebi vardır başlar. Pek çok sayıda göz ona bakar ve bu
ve kişisel değildir. Heidemann, öğretmenler nedenle öğretmen güvensizlik duygusuna
ve öğrenciler arası mahrem alanın 40 cm, kapılabilir. Deneyimsizlik devresinde
sosyal mesafenin 3-4m civarında bakışlarını kaçırma eğiliminde bulunsa da
kullanılmasını önermektedir (Heidemann, bunu sürekli olarak yapmamalıdır, çünkü her
1983: 88). öğrenci onu muhatabı olarak görmek ister.
Sınıftan gözünü kaçırdığı zaman öğrenciler,
Aile bireyleri dışındaki kişilerle kurulan
öğretmenin kendilerini görmezlikten
ilişkilerde temasın çok dikkatli ve ölçülü
geldiğini düşünebilir, bunun sonucunda da
olarak kullanılması gerekir. Aile üyeleri
ya sinirlilik hali gruba yansır, ya da
dışındaki kişilerle kurulan temas ilişkisinde
bakmama tavrı, hatalı bir yoruma, kibirlilik
en önemli faktör, karşıdaki insanın bu
düşüncesine yol açabilir.
temasa karşı olan tutumudur. Karşıdaki kişi
bu temastan rahatsızlık duyuyorsa, geri İnsan kendisini ve çevresini bedeni
çekilerek, kendini geride tutarak veya sayesinde algılayabilir. İçimizdeki tüm
karşılık vermeyerek bedensel davranışları ile kıpırtılar, duygular, heyecanlar, arzular
ortaya koyar. Bu sebeple öğretmenler, bedenimiz sayesinde kendilerini ifade
öğrencilerin beden dili sinyallerini ederler. (Molcho, 2000:27). Her insan
algılamalı ve çok iyi analiz edebilmelidirler. çevresine, duruşu ve hareketleri ile tepki ya
da refleksleri ile etki eder. Ayakta olduğu
Kişisel bir ilişki kurabilmek için öyle bir
gibi, bir insanın oturma biçimi sırasında
mesafe seçilmelidir ki, bu mesafeden
bedenin üst (belden yukarı) bölümünü
öğrenci daha çok çalışmaya heveslenmeli,
kullanma biçimi, onun iç dünyası konusunda
fakat kendisini köşeye sıkıştırılmış
fikir verir. Dik bir oturuş, dik bir duruşta
hissetmemelidir. Heidemann (1983:82),
olduğu gibi, canlılık ve hayat enerjisinin
çekingen ve grupta öne çıkmaya korkan
ifadesidir. Buna karşılık çökük bir oturuş
öğrencilere karşı şunu tavsiye etmektedir:
çekingenliği ve kişinin azalmış hayat
“Özellikle bu tip öğrencilerle kişisel alanına
enerjisini gösterir. Vücudunu dik kullanmak
yaklaştığınız oranda sıkı ilişki kurabilirsiniz.
ve enerjik olmak, canlı olmak bir öğretmen
Sınıfın önünde durup konuştuğunuzda bu
içinde vazgeçilmeyecek unsurlardan biridir.
ilişkiniz kopmaz. Böylece çekingen bir
Otururken, ayakta dururken ve yürürken,
öğrenciyi bir süre görünmez iplerle grubun
kendini bırakmış, bitkinlik imajları veren
anonimliğinden çekip çıkarmış olursunuz”.
davranışlar yerine canlı, kendine güvenen
İletişim kanallarının açılabilmesi için bir izlenim sergileme meslek açısından
temel şart, öğretmenin ilk aşamada etkileşim önem arz etmektedir.
sağlayabilmesine bağlıdır. Demokrat, güler
Bedenimizi dik ve canlı tutmanın yanı
yüzlü, sevecen, sabırlı, güvenilir, objektif,
sıra beden dilimizin en belirgin ve en keskin
destekçi, hoşgörülü olma, jest ve
anlamları yüzümüzdedir. Bakar, güler,
mimiklerini kullanma, giyim tarzı ve
anlatırız, bazen de bakmaz, gülmez ama yine
bakımlı olmanın, pozitif iletişimi önemli
anlatırız. Bir yüzde yüzlerce anlam gizlidir.
ölçüde etkilediği bilinmektedir.
Öğretmenlerin, öğrencilerle göz teması İnsan yüzünde mimikleri gerçekleştiren
kurma ile ilgili problemleri, salona veya çoğu çift olmak üzere 20 kas grubu
6. 204 Eğitim Sürecinde Öğretmenin Beden Dili/N.Çalışkan-R.Yeşil
bulunmaktadır. Teorik olarak bunların Elbiselerin temiz ve sade olması,
sadece gevşetilmeleri bile, yüzlerce durumu ayakkabıların sürekli boyalı olması, saçların
farklı biçimlerde ifade etmeyi mümkün iyi kesilmiş ve taranmış olması, dişlerin eller
kılmaktadır. ve tırnakların temiz olması etkili iletişim
sağlamada önemli rol oynar. Ancak Çalışkan
Yüz kasları duygusal bir ifadeyi yansıtma
(2003:83) tarafından yapılan araştırmada,
açısından esas olarak üç grupta
sınıf öğretmenlerinin motivasyonu artırıcı
değerlendirilir;
uyarıcılar kullanmadıkları; yani sık sık
• Alın kasları kıyafet değiştiremedikleri, güzel koku vb.
• Göz kapakları ve çevresi kasları şeyler kullanmadıkları, ancak cinsiyete bağlı
olarak bayan ve Eğitim Fakültesi mezunu
• Ağız bölgesi, dudaklar ve çevre kasları
öğretmenlerin sık sık kıyafet değiştirdikleri
Yüz ifadelerine en derin anlamı göz ve güzel koku vb. şeyler kullandıkları tespit
çevresinde bulunan kas grupları edilmiştir.
vermektedir. (Baltaş ve Baltaş, 2001:49)
Eller, çevreyle aramızdaki ilişkinin baş
İnsanların duygularının anlaşılmasını aracı ve düşüncelerin ifadesinde en güçlü
zorlaştıran doğal engellerden biri de olan destekleyicilerdir (Şerifizgören, 1999:
sakaldır. Sakal karşılıklı bir etkileşimi 35). Gözlerimizle bir şeyi algılayabilir ve bu
kaçınılmaz olarak sınırlayan doğal bir bize bir görüntü verir ve yaklaşık bir fikir
engeldir. Özellikle yüzlerin bütününü sakal sahibi olunur. Ancak en doğru bilgiler
arkasında gizleyen insanların dış dünya ile uzanabilecek mesafeye geldiğinde
etkileşimleri azalmış olur. Kısaca ifade algılanabilir (Molcho, 2000:166). Eller
edilecek olursa sakal, ilgi çekmek, farklı aracılığıyla iletişim sağlanır. Ellerle bir yöne
olmak ve duyguları gizlemek için iyi bir dikkat çekip tarif yapılır. Bu da duyguları
araçtır (Baltaş ve Baltaş, 2001:94). ifade eder. Eller insanın kendi ifadesinde en
duyarlı ve etkili organlarıdır. İnsanın elinin
Bu sebeple, öğrencilerin karşısına
becerisinin gelişmesi beynin biyolojik
mümkün olduğu kadar temiz, düzenli,
gelişimine paraleldir. İnsan beyninin
bakımlı ve iyi giyimli olarak çıkmak, saç
düşünüp hayal ettiğini, eller gerçekleştirir.
bakımına el ve ayak bakımına özen
Ellerin tecrübeleri beyne yeni düşünce
gösterilmesi önemli rol oynar. Çünkü insan;
ufukları açmıştır (Batlaş ve Baltaş 2001:53).
giyim, kuşam, jest, mimik, duruşu ile
Bu sebeple öğretim sürecinde, en etkili
statüsünü gösterir.
iletişim aracı olan elleri, sözlü ifadeleri
Giyim tarzı ya da neyi neden taşıdığımız güçlendirmek için kullanılması motivasyonu
hangi grup içinde ne rol taşıdığımızı artırmada katkı sağlayabilir.
gösterir. Her gün giyilen kıyafetlerin seçimi,
İnsan giyim, kuşam, jest, mimik ve
zevkimiz, kişiliğimiz tutumumuz hakkında
duruşuyla birçok mesaj iletir. Konuşma ya
bilgi verir (James, 1999:17) Tabiki elbise bir
da yazı olmaksızın bir takım mesajların
öğretmenin eğitim başarısını tek başına
iletildiği sözsüz iletişimde, insanın ne
etkileyen faktör değildir, ancak bir
söyledikleri değil, ne yaptıkları ön plana
öğretmenin genel görünümünde toplam
çıkmaktadır. Bu nedenle eğitim sürecinde,
etkisine katkı sağlayan bir mozaik taşıdır.
nasihat eğitimi yerine, davranış eğitimine
yer verilmesi bireyin gelişmesine çok daha
7. GAZİ ÜNİVERSİTESİ KIRŞEHİR EĞİTİM FAKÜLTES DERGİSİ, Cilt 6, Sayı 1, (2005) 205
etkili katkı sağlayacaktır (Çalışkan, 2003: 5. Sonuç ve Tartışma
36). Çünkü iletişimde sözel kapsamın % 7-
Etkileşim ve iletişim insanlar, özellikle de
15, ses tonu ve niteliğinin %30, duygusal
öğretmenler açısından çok önemlidir.
yüz ifadelerinin ise %55 oranında paya sahip
Öğretmenin, pozitif bir ilişki kurabilmek
olduğu genel bir bulgudur (Selçuk,
için kendi davranışlarını algılayabilmesi ve
2000:129).
öğrencilerinin reaksiyonlarını kestirebilmesi
Vücudumuz ruhumuzun eldivenidir. O gerekir.
asla yalan söylemez (Molcho, 2000:27).
Öğretmen vücudu vasıtasıyla konumunu
Davranışlarımızda birincildir. Medeniyet
öğrencilerine hissettirebilmeli, çevresi ile
sürecinde bu dili gittikçe unuttuk, onları
etkileşim ve iletişim sağlayarak, sözsüz
tekrar yeniden öğrenmeliyiz ve aşağıdaki
iletişim becerilerini kullanmalıdır.
tezleri dikkate almak öğretmenlik
mesleğinde yeni ufuklar açmada yardımcı İletişim kanallarının açılabilmesi için,
olacaktır. öğretmen demokrat, güler yüzlü, sevecen,
sabırlı, güvenilir, objektif, destekçi, hoş
görülü, jest ve mimiklerini kullanmalı ve
4. Vücut Dili ile ilgili Tezler bakımlı olmalıdır.
• Her insan ruh halini ve düşüncelerinin Öğretmenler, enerjik ve canlı olmak
bir kısmını beden dili aracılığı ile zorundadırlar.Otururken, ayakta dururken ve
gösterir. Bunları çoğu kez bilinçsizce yürürken, kendini bırakmış ve bitkinlik
vücut dili vasıtasıyla ortaya koyar. imajları sergilememelidir.
• Her insan bilinçli veya bilinçsiz olarak Giyim bir öğretmenin eğitim başarısını
beden dili ile insanlara etki eder. etkileyen genel bir faktör değildir, ancak
öğretmenin genel görünümüne katkı
• İnsan, kendi refleksleri vasıtasıyla
sağlayan bir mozaik taşıdır.
düşündüklerini deşifre eder ve bununla
da kendini tanıma fırsatı bulur. Öğretmenin elleri, kendisini ifadesinde en
duyarlı ve etkili organlarıdır. İnsan beyninin
• İnsan davranışlarının kontrolü
düşünüp hayal ettiğini, eller gerçekleştirir.
aracığıyla, beden dilini sürekli bilinçli
bir şekilde boyunduruk altına alma ve Öğrenme-öğretme sürecinde nasihat
bilinçli olarak iletişim sürecinde eğitimi yerine, davranış eğitimine yer
kullanma becerisine sahip olabilir. verilmesi bireyin gelişmesine daha çok katkı
sağlar. Çünkü bedensel davranışların % 55
• Vücut dilinin yorum ve etkisi büyük
oranında paya sahip olduğu genel bir
ölçüde duruma ve ortama bağlıdır.
bulgudur.
• Vücut dilinin mümkün olduğunca
Eğitim Fakültelerinin Lisans programları
harmonik bütünlük içinde düzenlemesi,
incelendiğinde, Sınıf Yönetimi, Öğretimde
araştırılmalıdır (denenmelidir).
Planlama ve Değerlendirme ve Öğretim
• Öğretmenler, vücut dili ile ilgili davranış Teknolojileri ve Materyal Geliştirme ders
egzersizleri yapmalıdırlar. içeriklerinde iletişimden kısmen
(htpp://www.rostockerph.de/downloads/ bahsedilmektedir. Ancak bu yeterli değildir.
rphefte/rpheft 1.htm).
8. 206 Eğitim Sürecinde Öğretmenin Beden Dili/N.Çalışkan-R.Yeşil
Okulda gerçekleştirilen öğretim gereç alınabilir, fiziksel çevre yenilenebilir,
etkinliklerinin kuşkusuz en önemli unsuru okul saatleri uzatılabilir fakat nitelikli
öğrencidir. Öğretmenin iletişim biçimi, sözel öğretmenler olmadan değişiklikler istenilen
ve sözel olmayan davranışları, hem etkiyi yaratmaz (Özdemir ve Yalın 2000:
öğrencinin davranışlarını, hem de öğretim 55).
sistemini doğrudan etkilemektedir.
6. Öneriler
Öğretmen en iyi bilgileri aktaran birey
olarak görülmemelidir. Öğretmenin • Öğretmenlerin mimiklerini, jestlerini,
performansı ve taşıdığı sorumluluk bedenlerini daha etkili kullanabilmeleri
öğrencinin gelecekteki yaşamında belirleyici konusunda aydınlatıcı broşürlerle
bir faktör olacaktır. Öğretmenlik mesleğinin desteklenmelidirler.
birincil koşulu denge mesleği olmasıdır. • Öğretmen adaylarının sözsüz iletişim
Sağlıklı kişilik özelliklerine sahip olmayan, becerilerini gelişmesi için Eğitim
sözsüz iletişim becerileri yetersiz, bilimsel, Fakülteleri Lisans programlarına
kültürel, sanatsal alanlardan yoksun, İletişim ve Beden Dili dersi
akademik çalışma mantığından uzak, konulmalıdır.
profesyonel olmayan kişilerin
• Öğretmenlerin ve öğretim elamanlarının
yapabilecekleri bir uğraş alanı olmamalıdır
fiziki görünümlerine daha fazla titizlik
(Alkan, 2000: 14).
gösterebilmeleri için paneller
Öğretmenin bazen bilinçli olarak yaptığı düzenlenmeli ve yaşam statülerini
bazen de kendisinin de farkında olmadığı artırıcı tedbirler alınmalıdır.
jest ve mimikleri, beden hareketleri, giyimi,
• Öğretmen atamalarında yazılı sınav
bakımı yani sözel olmayan davranışlarının
yanında mülakat sınavları da yapılarak,
öğretimde etkili olduğu bilinmektedir. Bu
sözsüz iletişim becerilerine sahip
sebeple öğrencileri ile etkin iletişim kurmayı
öğretmenler seçilmelidir.
amaçlayan öğretmen, bedensel tepkilerin ne
anlama geldiğini ve karşılıklı tepkiler
ağından oluşan süreci doğru analiz etmeyi
7. KAYNAKLAR
öğrenmelidir. Çünkü Celep (2002: 161)’e
göre öğretmenin öğrencinin beynini Alkan, C., 2000, Bilimsel, Ulusal ve
gözleyecek penceresi yoktur. Öğrencinin Evrensel Boyutlu Öğretmenlik
dışsal ipuçları ona yön gösterecektir. Yani Mesleği, Türkiye Almanya ve Kıbrıs’
öğretmen hem kendi davranışlarını kontrol ta Öğretmen Yetiştirme. Ankara: CBT
edebilmeli hem de öğrenci davranışlarının Yayınları.
ne anlam taşıdığını kestirebilmelidir. Baltaş, Z. ve Baltaş, A., 2000, Beden Dili,
Öğretmenin davranışları çocuğun kişilik İstanbul: Remzi Kitapevi.
gelişiminde birincildir. Adolf
Celep, C., 2002, Sınıf Yönetimi ve Disiplini.
Diesterwegs’in şu sözü günümüzde de
Ankara: Anı Yayıncılık.
geçerliliğini sürdürmektedir:”Bir okulun
değeri, öğretmenin değeri kadardır (Führ, Çalışkan, N., 2003, Sınıf Öğretmenlerinin
1996: 229). Nitelikli öğretmenlerin Sözel Olmayan İletişim
olmadığı, eğitimde mükemmellik olamaz. Davranışlarının Değerlendirilmesi,
Programlar değiştirilebilir, daha fazla araç- Yayınlanmamış Doktora Tezi. Atatürk
9. GAZİ ÜNİVERSİTESİ KIRŞEHİR EĞİTİM FAKÜLTES DERGİSİ, Cilt 6, Sayı 1, (2005) 207
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sönmez, V., 1992, Öğretmenlerin Sınıf İçi
Erzurum. Etkinlikleri, H.Ü. Eğitim Fakültesi
Dergisi, Ankara, II, 8, 32-39.
Dağlı, A. ve Öner M., 2002, İlköğretim
Okullarının İkinci Kademesinde
Okuyan Öğrencilerin Fen Bilgisi
Öğretmenlerinin Sınıf İçi İletişim
Davranışlarına İlişkin Algıları, Çağdş
Eğitim, 292, 23-30.
Dökmen, Ü., 1998, İletişim Çatışmaları ve
Empati, Sistem Yayıncılık, İstanbul.
Ertuğrul, H., 2002, Öğretmenlikte Yeni
Teknikler, İstanbul: Timas Yayınları.
Führ, C., 1996, Deutsche Bildungsweser Seit
1945, Köln: Nettesheim Druck
GmbH.CO. KG.
Heidemann,, R., 1983, Körpersprache vor
der Klasse. Ein Praxisnahes
Trainingsprogramm zum
Lehrerverhalten, Heidelberg: Qelle
und Meyer.
http: www rostecker ph de /dowlads/rpheft/
rpheft 1 htm
Judi, J., 1999, Bedenin Dili, (Çev.: Murat
Sağlam), İstanbul: Alfa Basın Yayın
Dağıtım Ltd. Şti.
Molcho, S., 2000, Beden Dili, (Çev: E. Tulin
Batır), İstanbul: Gün Yayıncılık.
Özdemir, S., ve Yalın, H.İ., 2000,
Öğretmenlik Mesleğine Giriş, Ankara:
Nobel Yayınevi.
Schober,O., 1999, Beden Dili, (Çev: Süeda
Özbent), İstanbul: Arıon Yayınevi.
Selçuk, Z., 2000, Okul Deneyimi ve
Uygulama, Ankara: Nobel Yayın
Dağıtım.
Şerifizgören, A., 2000, Dikkat Vücudumuz
Konuşuyor. Ankara: Academy Plus
Yayınevi.
