ความเป็นมาของอาณาจักรอยุธยา
- 2. เหตุการณ์ก่อนการสถาปนาอาณาจักรอยุธยา
ชุมชนบริเวณที่ราบลุ่มแม่นา้เจ้าพระยามีการพัฒนาอย่างต่อเนื่องมาตัง้แต่
พุทธศตวรรษที่ 12 และ ปรับสภาพเป็นบ้านเมืองในพุทธศตวรรษที่ 16 จนถึงพุทธศตวรรษ
ที่ 19 โดยมีรัฐสุพรรณภูมิเป็นศูนย์กลางด้านตะวันตกของแม่นา้เจ้าพระยาในพุทธศตวรรษ
ที่ 19 ใกล้บริเวณที่เป็นเมืองอโยธยาเดิม กรุงศรีอยุธยา มีชื่อเดิมที่ปรากฏในศิลาจารึกและ
ตานานบางเรื่องว่า "กรุงอโยธยา" ซึ่งเป็นการนาชื่อเมืองของพระรามในเรื่องรามเกียรติ์มา
ใช้ ชื่อกรุงอโยธยาคงจะถูกเปลี่ยนเป็นกรุงศรีอยุธยาในสมัยของสมเด็จพระนารายณ์
มหาราช อันเป็นสมัยที่หนังสือพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับที่เก่าที่สุดเท่าที่มีอยู่
ในขณะนีไ้ด้รับ การเขียนและคัดลอกกันต่อมา เป็นต้นฉบับตัวเขียนที่เก็บอยู่ในหอสมุด
แห่งชาติ หนังสือพงศาวดารฉบับนีก้ล่าวถึงเมืองที่มีชื่อว่า กรุงศรีอยุธยา คนรุ่นหลังจึงได้
เรียกชื่อนีกั้นต่อมาจนถึงปัจจุบัน
- 3. เหตุการณ์ก่อนการสถาปนาอาณาจักรอยุธยา
ความเป็นมาของกรุงศรีอยุธยานัน้ปรากฏเป็นเรื่องที่เล่าสืบทอดกันในลักษณะของ
ตานานโดยเฉพาะ ตานานเรื่องท้าวอู่ทอง บางเรื่องกล่าวถึงความเกี่ยวข้องกับดินแดนแถบจังหวัด
กาแพงเพชร บางเรื่องปรากฏเป็นตานานของบริเวณที่ราบลุ่มแม่นา้ภาคกลางในจังหวัดสุพรรณบุรี
เพชรบุรี และประจวบคีรีขันธ์ รวมทัง้เมืองนครศรีธรรมราชก็เล่าถึงท้าวอู่ทองกับพระยาศรีธรรมาโศก
ราชที่ตกลงรวมดินแดนนครศรีธรรมราช เข้ากับกรุงอโยธยาก่อนการสถาปนากรุงศรีอยุธยา ใน
หนังสือพงศาวดารเหนือกล่าวถึงการเป็นเมืองที่มีความสืบเนื่องมาจากเมืองลพบุรีซึ่งเป็นเมืองที่
เก่าแก่ และมีเครือข่ายที่เห็นได้อย่างชัดเจนจากหลักฐานด้านโบราณคดีว่า มีความเกี่ยวข้องกับ
ราชอาณาจักรขอม
- 4. เหตุการณ์ก่อนการสถาปนาอาณาจักรอยุธยา
เอกสารทางประวัติศาสตร์ที่เป็นพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยากล่าวถึงเมื่อสมเด็จพระ
รามาธิบดี ที่ 1 ทรงสถาปนากรุงศรีอยุธยาและกล่าวถึงสมเด็จพระราเมศวรไปครองเมืองลพบุรี อีก
ทัง้เอกสารที่เป็นจดหมายเหตุของจีนเรียกกรุงศรีอยุธยาเมื่อแรกสถาปนาว่า หลอหู เพราะอยุธยา
ประกอบด้วยชาวสุพรรณบุรีและชาวละโว้ลพบุรี ซึ่งเป็นคาเดียวกับที่จีนใช้เรียกเมืองลพบุรีมาก่อน
ด้วย ส่วนชาวอาหรับและชาวเปอร์เซียเรียกอยุธยาว่า ชาห์รินาว แปลว่าเมืองเรือ เพราะมีคนอาศัย
อยู่ในเรือมาก ชาวโปรตุเกสเรียกอยุธยาว่าอยุธยาหรือ อโธยา และชาวพม่าเรียกอยุธยาว่าโยเดีย จึง
สันนิษฐานได้ว่า ราชวงศ์ของสมเด็จพระรามาธิบดีผู้สถาปนากรุงศรีอยุธยามีความสืบเนื่องมาจาก
เมืองลพบุรีซึ่งเป็นศูนย์อารยธรรมเก่าแก่แห่งที่ราบลุ่มแม่นา้ภาคกลางมาก่อน และเมื่อได้พิจารณา
ประกอบกับหลักฐานทางโบราณคดีที่มีการพบที่อยุธยา ได้แก่ เศียรพระพุทธรูปขนาดใหญ่ซึ่งเป็น
ศิลปะก่อนสมัยอยุธยาที่วัดธรรมิกราชและวัดพนัญเชิง พระพุทธรูปทัง้สององค์มีรูปแบบศิลปะที่
เรียกว่าศิลปะอู่ทองรุ่นแรกก็ได้รับอิทธิพลของศิลปะลพบุรีด้วย
- 5. วัดพนัญเชิง
การขยายตัวของเมืองลพบุรีลงมาที่อยุธยาเมื่อพิจารณาในด้านภูมิศาสตร์เศรษฐกิจก็อาจ
อธิบายได้ว่า เป็นการขยายที่ตงั้การค้าออกไปใกล้ทะเลเพื่อการคา้กับดินแดนโพ้นทะเล เพราะอยุธยามีลา
อยุธยามีลา น้าเจ้าพระยาซึ่งเรือเดินทะเลใหญ่ในสมัยนั้นสามารถเขา้มาถึงตัวเมืองได้ รวมทงั้ทา เลที่ตงั้ของ
ที่ตงั้ของอยุธยาเป็นที่รวมของแม่น้าหลายสายคือแม่น้าลพบุรี แม่น้าป่าสัก และแม่น้าเจ้าพระยา ที่ตงั้ของ
ที่ตงั้ของอยุธยาจึงมีลักษณะเป็นชุมทางที่สามารถติดต่อเข้าไปยังแผ่นดินภายในได้หลายทิศทาง มี
ประโยชน์ในด้านการเป็นแหล่งรวมสินค้าที่ส่งมาจากที่ต่างๆได้สะดวก และเป็นตลาดกลางขนาดใหญ่ใน
ใหญ่ในการซื้อขายแลกเปลี่ยนสินคา้กับทงั้ภายในทวีปและดนิแดนโพน้ทะเลไดเ้ป็นอย่างดี การขยายตัวของ
ขยายตัวของเมืองลพบุรีมาที่อยุธยานั้นคงจะมีขึ้นตงั้แต่ประมาณตน้พุทธศตวรรษที่18
- 6. เมืองเชียงใหม่และเมืองสุโขทัย เพราะทัง้สองเมืองมีลักษณะของการเป็นบ้านเมืองของผู้นาที่ค่อยๆ
รวบรวมบ้านเล็กเมืองน้อยเข้าไว้ด้วยกัน และเติบโตสร้างความเป็นปึกแผ่นของแว่นแคว้นเพิ่มขึน้ๆ
ส่วนกรุงศรีอยุธยาเป็นเมืองที่มีพืน้ฐานเป็นเครือข่ายของเมืองลพบุรี ส่วนเรื่องพระเจ้าอู่ทองใน
ตานานของเมืองนครศรี ธรรมราชได้แสดงให้เห็นว่า เป็นดินแดนที่ได้รับการผนวกเข้ากับอยุธยาก่อน
เวลาการสถาปนากรุงศรีอยุธยา ด้วยเหตุนีจึ้งไม่ปรากฏเรื่องราวการรวบรวมดินแดนนครศรีธรรมราช
ในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาซึ่งเริ่มเล่าเรื่องตัง้แต่เวลาของการสถาปนา แต่กลับปรากฏใน
บันทึกของชาวยุโรปในสมัยอยุธยาตอนต้นว่า ดินแดนตลอดแหลมมลายูนัน้เป็นของสยาม ซึ่งมี
ศูนย์กลางเป็นเมืองใหญ่อยู่ที่กรุงศรีอยุธยา ดินแดนของกรุงศรีอยุธยาจึงมีอาณาเขตที่กว้างขวาง
ครอบคลุมพืน้ที่อันอุดมสมบูรณ์ของที่ราบลุ่ม แม่นา้ภาคกลางนัน้ น่าจะเป็นดินแดนที่สืบมาจาก
เมืองลพบุรีเดิมกับดินแดนของสุพรรณภูมิในลักษณะของการเป็นเครือญาติ พงศาวดารกรุงศรี
อยุธยาบางฉบับกล่าวว่าสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 1 แห่งสุพรรณภูมิ หรือขุนหลวงพ่องั่ว เป็นพี่
มเหสีของสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 อาจเป็นเหตุผลสาคัญที่ทาให้เกิดการรวมตัวกันของดินแดนทัง้
สองได้ จนกลายเป็นราชอาณาจักรที่มีความเป็นปึกแผ่นมั่นคง เรียกว่า ราชอาณาจักรสยาม โดยมี
กรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีหรือเมืองหลวง
- 7. การสถาปนากรุงศรีอยุธยา
สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 ทรงก่อตัง้ในปีพ.ศ. 1893 นัน้มีที่ตัง้ที่ดีทัง้ในด้านยุทธศาสตร์
และใน ด้านการค้า คือ ตัวเมืองอยุธยาตัง้อยู่ในบริเวณที่ลุ่มมีแม่นา้ล้อมรอบถึง 3 ด้าน ได้แก่ แม่นา้
ลพบุรีทางด้านเหนือ แม่นา้เจ้าพระยาทางด้านตะวันตกและด้านใต้ ดังนัน้อยุธยาจึงกลายเป็นเมือง
เกาะที่มีลานา้รอบนับเป็นปราการธรรมชาติช่วยป้องกันการโจมตีของข้าศึกอย่างดีนอกจากนัน้การ
ตัง้อยู่ในบริเวณที่ลุ่มทาให้ช่วงระหว่างเดือนกันยายน - ธันวาคมจะมีนา้หลากท่วมรอบกรุงศรีอยุธยา
เป็นบริเวณกว้างเท่ากับเป็นการบังคับให้ฝ่ายข้าศึกมีโอกาสล้อมโจมตีกรุงศรีอยุธยาได้เพียงปีละ 8
เดือนเท่านัน้ และเมื่อล้อมอยู่ถึงหน้า นา้หลากแล้วก็จาต้องยกทัพกลับไปโดยปริยาย
- 8. ในด้านการค้าช่วยให้อยุธยาสามารถติดตอ่ค้าขายกับอาณาจักรที่อยู่ลึกเข้าไป เช่นสุโขทัยได้
สะดวก โดยอาศัยแม่นาเจ้าพระยาและสาขา และสามารถติดต่อค้าขายทางเรือกับต่างประเทศได้
อย่างสะดวกด้วย รวมทัง้ทาหน้าที่เป็นพ่อค้าคนกลางติดต่อค้าขายระหว่างพ่อค้าจีน ญี่ปุ่น กับพวก
พ่อค้าตา่งชาติอื่นๆ ดังนัน้อยุธยาจึงเป็นศูนย์กลางการค้าที่สาคัญ ช่วยเกือ้หนุนให้อยุธยาพัฒนา
ความเจริญรุ่งเรืองเป็นปึกแผ่นและเป็นศูนย์อานาจทางการเมืองในลุ่มแม่นา้เจ้าพระยาทัง้ทาง
ตอนบนและตอนล่าง กรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีของไทยเป็นเวลาถึง 417 ปี
ตัง้แต่วันที่ 3 เมษายน พ.ศ. 1983 ถึงวันที่ 7 เมษายน พ.ศ. 2310 มีกษัตริย์ปกครองรวมทัง้หมด 33
พระองค์ โดยมีกษัตริย์ที่ปกครอง 5 ราชวงศ์ คือ
ราชวงศ์อู่ทอง มีกษัตริย์ 3 พระองค์ (พ.ศ. 1893 – พ.ศ. 1952)
ราชวงศ์สุพรรณภูมิ มีกษัตริย์ 13 พระองค์ (พ.ศ. 1952 – พ.ศ. 2112)
ราชวงศ์สุโขทัย มีกษัตริย์ 7 พระองค์ (พ.ศ. 2112 – พ.ศ. 2172)
ราชวงศ์ปราสาททอง มีกษัตริย์ 4 พระองค์ (พ.ศ. 2172 – พ.ศ. 2231)
