Pierwszy wykład z cyklu "Wstęp do planowania leczenia w teleradioterapii". Informacje podstawowe.

1. Podstawy planowania leczenia
w radioterapii
Część I: Tworzenie wirtualnego pacjenta
Tomasz Piotrowski1,2
1 Zakład Elektroradiologii, Wydz Nauk o Zdrowiu, Akademia Medyczna, Poznań
2 Zakład Fizyki Medycznej, Wielkopolskie Centrum Onkologii, Poznań

2. Radioterapia (Teleterapia)
1. Napromienianie zewnętrznymi źródłami promieniowania jonizującego
(akceleratory medyczne, bomby kobaltowe, …).
2. W zależności od zaawansowania choroby oraz stanu ogólnego pacjenta
radioterapię dzieli się na radykalną oraz paliatywną.
Radioterapia paliatywna
Cel: zmniejszenie bólu i polepszenie czynności
życiowych pacjenta.
Zastosowanie: bardzo zaawansowane procesy
chorobowe np. napromienianie przerzutów
do kości lub narządów wewnętrznych.
Radioterapia radykalna
Cel: wyleczenie pacjenta
Zastosowanie: mniejszy stopień zaawansowania
choroby (bez przerzutów odległych).
Podział: konformalna, nie konformalna.

3. Radioterapia radykalna
Terapia konformalna
Zastosowanie: pacjenci, dla których konieczne jest wykorzystanie
dodatkowych akcesoriów modyfikujących rozkład dawki w celu jej
jednorodnego rozkładu w obszarach:
1. Napromienianej zmiany nowotworowej.
(obszary napromieniania: PTV, CTV, GTV)
2. Ochrony narządów i struktur zdrowych znajdujących się w pobliżu guza.
(narządy krytyczne, OAR – organ at risk)
Warunki konieczne (dodatkowe):
1. Wykonanie przekrojów poprzecznych pacjenta (skanów) na tomografie
komputerowym (konieczność), MR (opcja), PET (opcja).
2. Wizualizacja obszaru napromieniania i narządów krytycznych oraz
umożliwienie opracowania planu leczenia na komputerowych systemach
planowania leczenia (TPS - treatment planning system)
Przykłady radioterapii konformalnej (koplanarnej i niekoplanarnarnej):
3DCRT, IMRT, IGRT, Cone Beam (adaptative) radiotherapy, radioterapia
stereotaktyczna

4. Radioterapia radykalna
Terapia nie konformalna
Zastosowanie: nieskomplikowane lokalizacje zmiany
nowotworowej, dla których proces przygotowania do
radioterapii nie wymaga dużej ilości skanów (dokładna
wizualizacja obszaru napromieniania i OAR) na TPS
i opiera się głównie na wyznaczeniu pól terapeutycznych
przez lekarza na symulatorze RTG.
We wszystkich przypadkach radioterapii radykalnej konieczne jest precyzyjne
unieruchomienie pacjenta w celu zapewnienia jak największej odtwarzalności
leczenia.
Przykłady akcesoriów unieruchamiających:

5. Etapy przygotowania do RT radykalnej
PACJENT
Gabinet lekarski
Pracownia modelarni
Pracownia TK + MRI / PET
Pracownia modelarni
Symulator RTG
Pracownia planowania leczenia
Aparat terapeutyczny

6. Gabinet lekarski
1. Kwalifikacja pacjenta
2. Wybór metody leczenia (radykalna, nieradykalna) uwarunkowany lokalizacją
oraz rodzajem nowotworu.
Podstawowe lokalizacje zmiany nowotworowej:
a/ obszar mózgowia, b/ obszar głowy i szyi, c/ płuca, d/ klatka piersiowa,
e/ miednica mniejsza, f/ inne.
3. Opracowanie strategii terapeutycznej:
a/ sposób unieruchomienia, b/ decyzje dotyczące sposobu frakcjonowania
dawki, geometrii napromieniania oraz przebiegu leczenia
(wybrane schematy frakcjonowania, geometria napromieniania, metody
dystrybucji dawki: Część II wykładu)
W radioterapii obowiązuje zasada wyboru takiego sposobu frakcjonacji dawki
promieniowania, który stwarza dla indywidualnego chorego największą
szansę miejscowego wyleczenia guza nowotworowego i równocześnie wiąże
się z najniższym ryzykiem odczynu popromiennego tkanek zdrowych. Zarówno
szansa miejscowego wyleczenia guza jak i ryzyko powikłań popromiennych są
szacowane na podstawie badań klinicznych i zależą od szeregu czynników
biologicznych guza i zdrowych tkanek oraz od fizycznych i technicznych
parametrów frakcjonowanego napromieniania.

7. Kwantyfikacja obszaru napromieniania
1. GTV (gross tumor volume):
obszar litego guza określonego w trakcie badań diagnostycznych
2. CTV (clinical target volume):
obszar litego guza powiększony o objętość subklinicznego rozsiewu guza
nowotworowego.
Obszar subkliniczny rozsiewu:
- nie można stwierdzić istnienia
litego guza,
- prawdopodobieństwo występowania
pojedynczych komórek zmienionych
nowotworowo jest bardzo wysokie.
3. PTV (planning target volume):
planowany obszar napromieniania
w którym należy zawrzeć:
- GTV + CTV lub sam CTV w przypadku braku GTV
- obszar ruchomości własnej (miomowolnej) CTV: IM (internal margin)
- dodatkowy obszar uwzględniający potencjalny błąd ułożenia pacjenta na
aparacie – SM (setup margin) (określanie, weryfikacja oraz dopuszczalne
wartości IM, SM: Część III wykładu)

8. Narządy krytyczne
1. Podział na cztery podstawowe grupy:
a/ narządy szeregowe proste (np. rdzeń kręgowy)
b/ narządy równoległe proste (np. płuca)
c/ narządy o hierarchii podzespołowej - szeregowo-równoległe (np. serce)
d/ struktury mieszane (np. nefron)

9. Dwie strony medalu: TCP i NTCP
1. TCP (tumor control probability) – zależność prawdopodobieństwa wyleczenia
od wartości i sposobu (frakcjonowanie) podania dawki promieniowania
jonizującego.
Szereg modeli radiobiologicznych spośród których należy wymienić:
- model oparty na rozkładzie Poissona, Munro & Gilbert [6], „podwaliny” modelu
liniowo-kwadratowego opisującego zależność „dawka-odpowiedź”
TCP = exp[-Noexp(-αD-βDd)]
- model logistyczny, model analityczno-matematyczny,
brak prostej interpretacji radiobiologicznej
TCP = exp(u)/[1+exp(u)]
u=a0+a1D+a2Dd+….
2. NTCP (normal tissue complication probability)
prawdopodobieństwo powikłań w tkankach
zdrowych.
Modele opisujące narządy:
- szeregowe
- równoległe

10. Źródło podstawowych informacji o anatomii
pacjenta, wykorzystywanych w planowaniu RT
1. Tomografia komputerowa (CT)
podstawowa metoda wizualizacji anatomii pacjenta, wykorzystywana w
procesie komputerowego planowania leczenia (TPS) w radioterapii.
Podstawowy argument:
ścisła zależność pomiędzy wartościami skali szarości [HU] i gęstościami
(dla pikseli „czystych” skanów CT bez kontrastu) - uwzględniana w trakcie
obliczeń dawek.
Niedoskonałości metody:
- niezadowalająca wizualizacja
struktur anatomicznych o zbliżonych
gęstościach (tkanki miękkie).
- brak informacji o metabolizmie
guza i tkanek zdrowych.

11. Źródła dodatkowych informacji o anatomii
pacjenta, wykorzystywanych w planowaniu RT
1. Rezonans magnetyczny (NMR)
szczegółowe informacje o anatomii tkanek miękkich poprzez
pomiar sygnału NMR jąder wodoru umieszczonych w silnym polu
magnetycznym, naświetlanych falą elektromagnetyczną o częstości
odpowiadającej częstości precesji Larmora tych jąder.
2. Tomografie emisyjne (PET, SPECT)
wizualizacja metabolizmu guza możliwa dzięki pomiarowi lokalnego
wchłaniania substancji znakowanej radionuklidem (np. tlenu, glukozy,
aminokwasów) poprzez detekcję produktów rozpadu promieniotwórczego
(PET: β+, SPECT: γ).
3. Dodatkowe CT z kontrastem
szczegółowe informacje anatomiczne dotyczące wybranych struktur
(rozmiary, kształt oraz lokalizacja i orientacja przestrzenna) poprzez badanie
CT ze środkiem kontrastującym ( uropolina - pęcherz, baryt - odbytnica).

12. Idea tworzenia obrazów tomograficznych
Wyznaczenie dwuwymiarowego (2D) lub trójwymiarowego (3D)
rozkładu wybranej wielkości fizycznej na podstawie serii
jednowymiarowych (1D) pomiarów
1. Promieniowania X (CT)
mapa współczynników osłabienia promieniowania X
2. Rezonansu magnetycznego (NMR)
rozkład np. gęstości lub czasów relaksacji protonów
3. Pozytonowa tomografia emisyjna (PET)
rozkład aktywności izotopu β+- promieniotwórczego
4. Emisyjna tomografia komp. pojedynczych fotonów (SPECT)
rozkład aktywności izotopu γ - promieniotwórczego
Rozkłady 2D i 3D – wyznaczone na podstawie algorytmów opartych na
identycznych założeniach

13. Idea tworzenia obrazów tomograficznych (CT)
1. Układ pomiarowy: lampa rtg + detektor
2. Wiązka promieniowania
- monoenergetyczna i skolimowana
- parametry: h (grubość warstwy), w (podstawa)
3. Sekwencja pomiaru CT
a. pomiar I ->przesunięcie o w (n powtórzeń)
b. przesunięcie całego układu o kąt φ
c. powtórzenie procedury (a)

14. Idea tworzenia obrazów tomograficznych (CT)
1. Liniowy współczynnik osłabienia µ - funkcja 2D w układzie pacjenta (x,y)
3. Układ lampa-detektor: (t,s)
t = xcosφ + ysinφ
s = -xsinφ + ycosφ
4. Sekwencja pomiarowa:
wykonanie n pomiarów dla
różnych wartości t (krok co w)
przy ustalonym kącie φ
5. Wartość natężenia I(φ, t) :
PROJEKCJA µ (transformacja Radona µ)

15. Idea tworzenia obrazów tomograficznych (CT)
Dyskretna postać funkcji ciągłych:
- projekcji µ: p(φ,t)
- liniowego współczynnika osłabienia: µ(x,y)
Podział obiektu na N = n x n kwadratowych
elementów – pixeli. µ(x,y) stałe w obrębie pixela
wjk - współczynnik
wagowy dla j-tej projekcji
k-tego pixela
Metody rekonstrukcji obrazu tomograficznego:
iteracyjne, wstecznej projekcji, trans. Fouriera

16. Idea fuzji obrazów tomograficznych
Nałożenie dwóch obrazów
tomograficznych o zbliżonych
koordynatach przestrzennych
przedstawiających ten sam obszar
CT MR
Geometria: 2D-2D, 3D-3D, 2D-3D
Podstawowe transformacje:
sztywne proste i złożone,
projekcyjne, krzywoliniowe Transformacja
przy użyciu wybranego algorytmu
Działanie algorytmów
wykorzystywanych w procesie
fuzji obrazów: manualne,
automatyczne, pół-automatyczne
FUZJA
Anglojęzyczne określenia fuzji
(nakładania) obrazów:
registration, fusion, matching,
merge, superimposition

17. Fuzja – metody transformacji
Klasyfikacja metod transformacji według możliwych operacji przeprowadzanych
na nakładanym obrazie:
1. Sztywne proste (rigid)
- przesunięcia, rotacja
2. Sztywne złożone (affine)
- przesunięcia, rotacja
- skalowanie, docinanie
3. Projekcyjne (projective)
- przesunięcia, rotacja
- skalowanie, docinanie
- skalowanie perspektywiczne
4. Krzywoliniowe (curved)
- krzywoliniowa deformacja
pikseli obrazu nakładanego
względem podstawowego

18. Fuzja – metody transformacji
Przykład – „matematyka transformacji” rigid i affine (rotacja i przesunięcie):
yi=aijxj
Parametry: yi –przed przesunięciem, xi –przed przesunięciem
r – rotacja, t – przesunięcie

19. Fuzja – podstawowe algorytmy matematyczne
Klasyfikacja algorytmów matematycznych na podstawie wykorzystanej metody
transformacji:
1. Transformacje sztywne (rigid, affine):
- metoda punktów odwzorowań (landmark based);
- dopasowanie konturów / wybranych
powierzchni (segmentation based); wykorzystywane
- dopasowanie na podstawie własności w radioterapii
pikseli / wokseli (voxel based);
- na podstawie DICOM lub manualne.
2. Transformacje krzywoliniowe (curved) i projekcyjne (projective):
- metody elastycznego dopasowania pikseli / wokseli
- metody perspektywicznego zniekształcania pikseli / wokseli

20. Fuzja (algorytmy) – punkty odwzorowań
1. Określenie charakterystycznych punktów na obrazie
pierwszym (podstawowym – CT) i odwzorowanie ich na
obrazie drugim (nakładanym – MR, PET, CT + kontrast).
2. Lokalizacja punktów odwzorowań:
- zewnętrzne (extrinsic) – markery / uchwyty
unieruchamiające zlokalizowane poza ciałem pacjenta,
- wewnętrzne (intrinsic) – charakterystyczne struktury
anatomiczne ciała pacjenta.
3. Automatyczne dopasowanie obrazów (przesunięcie, rotacja,
skalowanie) na podstawie punktów (superpozycja).
4. Automatyczne (komputerowe, na podstawie analizy
numerycznej) określenie maksymalnej i średniej różnicy
przesunięcia i rotacji punktów względem siebie.
5. Akceptacja lub korekcja (zmiana lokalizacji pkt) fuzji obrazów.

25. Fuzja (algorytmy) – dopasowanie konturów
1. Komputerowa filtracja (wyodrębnienie):
- krawędzi – granica pomiędzy dwoma strukturami
różniącymi się znacząco gęstościami np.
kość - tkanka miękka, tkanka miękka - powietrze),
- wybranych struktur anatomicznych (np. kości).
2. Automatyczne dopasowanie wyodrębnionych
struktur/krawędzi (przesunięcie, rotacja, skalowanie).
3. Podstawowe metody numeryczne:
- algorytm „Head and Hat” – wyszukuje najbardziej optymalną metodę
dopasowania, do obrazu podstawowego (Head), obrazu nakładanego (Hat).
Metoda działania podobna do punktów odwzorowań jednak liczba
porównywanych punktów w obszarze struktur/krawędzi (ustalonych w
trakcie próbkowania jest zdecydowanie większa)
- algorytm ICP (Iterative closest point) – dopasowanie iteracyjne odbywające
się na podstawie porównania parametrów najbliższych punktów na
obrazach podstawowym i nakładanym do momentu uzyskania najlepszej
zgodności pomiędzy obrazami.

27. Fuzja (algorytmy) – dopasowanie piksel/woksel
1. Porównanie wartości skali szarości zawartej w każdym wokselu / pikselu w
celu jak najlepszego dopasowania obrazu nakładanego do podstawowego.
2. Najczęściej wykorzystywane metody numeryczne – metody korelacyjne

33. Fuzja (algorytmy) – DICOM, manualne
1. Korzystanie z informacji
zawartych w pliku DICOM tj:
- lokalizacja i orientacja
przestrzenna,
- rozmiar okna (wielkość
wizualizowanego obszaru np.
512x512 pikseli)
- rozmiar piksela / woksela
(informacje o skali).
2. Nie uwzględnianie informacji
dotyczących kształtu, struktur
anatomicznych, skali szarości.
3. Możliwość manualnej korekcji
pliku wynikowego (przesunięcie,
rotacja)

38. SKANER PET-CT
(Metoda fuzji - DICOM)

39. Fuzja – metody optymalizacji
Większość specjalistycznych programów wykorzystywanych w procesie fuzji
obrazów wyposażona jest w dodatkowe metody optymalizujące automatyczny
bądź pół automatyczny proces nakładania obrazów.
Podstawowymi przesłankami stosowania dodatkowych procedur
optymalizacyjnych są:
- skrócenie czasu obliczeń numerycznych,
- korekcja pliku wynikowego fuzji zwiększająca dopasowanie obrazów.
Najczęściej stosowanymi procedurami optymalizacyjnymi są:
- metoda Powella,
- metoda Downhill Simplex,
- metoda Brendta,
- metoda Levenberga-Marquardta,
- iteracja Newtona-Raphsona
- metoda wyszukiwania stochastycznego.

40. Fuzja – sposoby prezentacji obrazów
metoda „szachownicy” lub podziału przezroczystość obrazu nakładanego
koloryzacja obrazu nakładanego metoda „spy glass” (przezroczystej lupy)

41. Symulacja leczenia
WSTĘPNA SYMULACJA:
1/ zlokalizowanie i określenie rozmiarów obszaru napromieniania oraz
narządów krytycznych
2/ określenie wstępnej geometrii promieniowania (ilość, wielkość, kształt i
pozycja pól terapeutycznych),
SYMULACJA WERYFIKACYJNA (Szczegółowy opis – Część III wykładu):
1/ weryfikacja zaprojektowanego na TPS planu leczenia
2/ wykonanie tatuażu na skórze pacjenta (masce) dla każdego z pól w celu
późniejszej odtwarzalności na aparacie terapeutycznym,
3/ wykonanie zdjęć rtg w celu późniejszego porównania ich z komputerowymi
rekonstrukcjami wykonanymi na TPS (DRR, digital reconstructed radiograph)
oraz ze zdjęciami wykonanymi na aparacie terapeutycznym.
Wyróżnia się dwie metody symulacji – klasyczną oraz wirtualną

42. Symulacja leczenia
SYMULACJA KLASYCZNA:
1/ symulator RTG:
- Aparat wyposażony w lampę rentgenowską oraz układ detektorów
rejestrujących różnice osłabienia promieniowania rentgenowskiego
przenikającego przez ciało pacjenta.
- Umożliwia odwzorowanie wszystkich możliwych ustawień geometrii
promieniowania aparatu terapeutycznego – począwszy od obrotu głowicy,
poprzez obrót kolimatora do zmiany rozmiaru pól i odległości pomiędzy źródłem
promieniowania a pacjentem (SSD, skin source distance).
- Pacjent układany jest na stole symulacyjnym będący odpowiednikiem stołu
terapeutycznego.
- Przed wykonaniem zdjęcia symulacyjnego weryfikuje się ułożenie pacjenta za
pomocą symulacji świetlnej odwzorowującej kształt pola na skórze, weryfikując
odległość SSD oraz położenie pacjenta w stosunku do punktu przecięcia się
trzech prostopadłych do siebie wiązek laserowych (odległość od źródła do tego
punktu jest zawsze równa jednej określonej wartości, punkt ten określamy
mianem izocentrum).

43. Symulacja leczenia
SYMULACJA WIRTUALNA:
1/ Pracownia TK.
- Odbywa się ona na zrekonstruowanym przez komputer (na podstawie skanów
TK) trójwymiarowym obszarze ciała pacjenta (3D).
- W zrekonstruowanym obszarze 3D określa się obszar napromieniania oraz
narządy krytyczne.
- W celu lepszego zobrazowania wybranych struktur możliwe jest zastosowanie
filtrów graficznych. Podstawowymi filtrami stosowanymi w VS są: 1/ filtr dla
tkanki kostnej, 2/ powietrza, 3/ tkanek miękkich oraz 4/ filtr mieszany.
- Następnie, dobiera się geometrię oraz ilość planowanych pól
terapeutycznych.
- Dla każdego z pól możliwe jest utworzenie obrazu DRR.
- Dane dotyczące pól wysyłane są do systemu laserów odwzorowujących ich
kształt na skórze pacjenta.

44. Obrysowywanie obszaru napromieniania i OAR
„Czysty” skan TK jest interpretowany przez TPS jako zwykłe zdjęcie, czyli zbiór
pikseli. Podobnie interpretowana jest rekonstrukcja 3D – jako zbiór voxeli.
Dlatego też należy określić powierzchnię na skanie bądź obszar rekonstrukcji
3D, w którym kalkulowany będzie rozkład dawki promieniowania. Obszarem
takim jest ciało pacjenta.
[2,2,2] [1,2,2]
Po określeniu obszaru
kalkulacji dawki należy określić [2,2,1] [2,1,2]
[1,2,1] [1,1,2]
Skan 2
w nim obszar napromieniania
[2,1,1] [1,1,1]
oraz OAR. Skan 1
Najczęstszymi narządami / strukturami krytycznymi są:
1/ dla obszaru mózgowia – skrzyżowanie nerwów wzrokowych, gałki oczne lub/i
soczewki oczu, pień mózgu, zdrowa część mózgu; 2/ dla obszaru głowy i szyi –
rdzeń kręgowy, pień mózgu lub/i podstawa czaszki, gałki oczne lub/i soczewki
oczu, ślinianka przyuszna, staw skroniowo-żuchwowy, krtań, skóra; 3/ dla płuc
– płuca, serce, rdzeń kręgowy; 4/ dla obszaru klatki piersiowej – płuca, skóra;
5/ dla obszaru miednicy/brzucha – odbytnica, pęcherz, głowa kości udowej,
jelita, nerki, wątroba, rdzeń kręgowy, śledziona.
Każdy z wymienionych narządów może być w przypadku zajęcia przez komórki
nowotworowe także obszarem napromieniania.

45. Metody obrysowywania
1/ Ręczna - obrysowywanie „od punktu do punktu” bądź metodą free hand
(znane w większości programów do grafiki wektorowej).
2/ Pół automatyczna - w celu rozpoczęcia obrysowywania pół automatycznego
definiuje się jeden punkt (piksel) znajdujący się na wybranym skanie, poza
ciałem chorego (w przypadku obrysowywania ciała) bądź wewnątrz wybranej
struktury (w przypadku obrysowywania narządów / struktur wewnętrznych).
Algorytm odpowiedzialny za obrysowywanie rozpoczyna przeszukiwanie w linii
poziomej, pixeli różniących się
znacząco pomiędzy sobą wartością wyszukiwanie dwóch pixeli różniących
się pomiędzy sobą wartością
zaczernienia mierzonej w [jH]. zaczernienia
W przypadku znalezienia dwóch
takich pikseli rozpoczyna się
proces obrysowywania, który
kontynuowany jest do momentu początkowy
pixel rozpoczęcie
zamknięcia się konturu bądź konturowania
zdefiniowania przez użytkownika kolejnego punktu.
3/ Automatyczna („selekcji podobnych pixeli”) - opiera się na predefiniowalnych
wartościach zaczernienia poszczególnych narządów wyrażonej w [jH]. Na
przykład chcąc zobrazować tkankę kostną zbitą określamy zakres wartości
zaczernienia od +800 jH do +1000 jH. Algorytm odpowiedzialny za selekcję
przeszukuje wszystkie pixele wybierając te, które spełniają powyższy warunek.

46. Przykłady utworzonych obrysów

47. Literatura uzupełniająca
1. Piotrowski T, Skrobała A, Jodda A, Malicki J. Wybrane zagadnienia dotyczące
planowania leczenia w radioterapii. Skrypt dla studentów.
2. Ekberg L, Holmberg O, Wittgren L, Bjelkengren G, Landberg T. What margins should
be added to the Clinical Target Volume in radiotherapy treatment planning for lung
cancer?, Radiat.Oncol. 1998, 48, 71- 77.
3. Källman P, Agren A, Brahme A. Tumor and normal tissue responses to fractionated
non uniform dose delivery, Int.J.Radiat.Oncol.Biol.Phys. 1992, 62, 249-262.
4. Leunens G, Menten J, Weltens C, Verstraete J, Vanderschueren E. Quality
assessment of medical decision making in radiation oncology: variability in target volume
delineation for brain tumors, Radiother.Oncol. 1993, 29, 169-175.
5. Withers HR, Taylor JMG, Maciejewski B. Treatment volume and tissue tolerance,
Int.J.Radiat.Oncol.Biol.Phys.1988, 59, 751-759
6. Munro TR, Gilbert CW. The relation between tumour lethal doses and the
radiosensitivity of tumour cells. Br J Radiol 1961, 34, 246-51

48. Literatura uzupełniająca
7. Steel GG. Basic Clinical Radiobiology. Arnold, London 1997
8. Swayne LC, Kaplan IL. Image Fusion in Medicine: An Overview using the CT-SPECT
Model. J Nucl Med 1989;17:31-35
9. M. van Herk and H. M. Kooy, Automatic three-dimensional correlation of CT-CT, CT-
MRI, and CT-SPECT using chamfer matching, Med. Phys. 21, 1163–1178 (1994)
10. J. B. Maintz and M. A. Viergever, "A survey of medical image registration," Med.
Image Anal, 2, 1–36 (1998).
11. J. G. Rosenman, E. P. Miller, G. Tracton, and T. J. Cullip, Image registration: an
essential part of radiation therapy treatment planning, Int. J. Radiat. Oncol., Biol., Phys.
40, 197–205 (1998).
12. Pruszyński B, Diagnostyka obrazowa, podstawy teoretyczne i metodyka badań,
PZWL, Warszawa 2000
13. Khan FM, Potish RA. Treatment Planning in Radiation Oncology. Lippincott
Williams&Wilkins, New York 1998

49. Ćwiczenia do części I wykładu
Podział na trzy grupy
Pacjent - fantom anatomiczny RANDO Alderson
Modelarnia, Tomograf Komputerowy, System Planowania Leczenia
Ćw 1. Zapoznanie się z akcesoriami unieruchamiającymi, wykonanie maski
unieruchamiającej - obszar głowy i szyi (45 min)
Przygotowanie skanów TK pacjenta: a/ Obszar głowy i szyi, b/ Obszar
płuc, c/ Obszar miednicy (30 min)
Ćw 2. Fuzja obrazów: a/ metody punktów odwzorowań, dopasowania pikseli –
TPS Eclipse, b/ dopasowanie konturów – TPS BrainLab (75 min)
Ćw 3. Tworzenie bryły 3D na podstawie skanów komputerowych (15 min)
Obrysowywanie OAR i obszaru napromieniania (60 min)