1980-2015 dönemi Türkiye'nin Tarım Ekonomisi. Tarımsal üretimler, tarımda istihdam, makineleşme, destekler, başlıca sorunlar ve çözümler.

1. TÜRKIYE’DE TARIM
1980-2015
2016
Nazrin Hasanlı

2. Tarım
Tarım, bitkisel ve hayvansal ürünlerin yetiştirilmesi amacıyla yapılan
faaliyetlerin tümüne denir.
Ülke ekonomisini ve statüsünü geliştirmekte tarımın rolü büyüktür.
Türkiye’de tarımın ekonomideki ağırlığı giderek azalmaktadır, fakat
nüfusun üçte birine yakın bölümün tarım sektöründe istihdam etmesiyle,
Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren ihracat ve ithalatta en yüksek payı
olan ve önem verilen bir sektör olmuştur.

3. Tarımsal hasıla ve büyüme
YILLAR TARIMSAL
GSYİH (Milyar $)
Tarımsal Büyüme
%
2002 23,7 8,8
2010 61,7 2,4
2014 57,2 -1,9
Kaynak: Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, 2016

4. Hayvancılık
Hayvancılık, evcil hayvanların beslenmesi, ürünlerinden ve gücünden yararlanılması, dokuma ve deri
sanayisine hammadde sağlanması gibi etkinlikleri içeren ekonomik bir faaliyettir.
Türkiye, hayvan sayısı bakımından her ne kadar dünya çapında önemli ülke olsa da, yerli ırkların et
ve süt verimi düşük olduğu için, Tarım Bakanlığına bağlı kuruluşlar tarafından melezleştirme
yapılmaktadır.
Türkiye’nin geniş bir bölümünde yaz kuraklığı yaşandığı için, büyükbaş hayvancılık için elverişli
olmamaktadır. Büyükbaş hayvanlar, nemli bölgelerde, uzun boylu ot topluluklarının bulunduğu
alanlarda daha fazla yetiştirilir. Dolayısıyla, iklim koşulları nedeniyle daha çok küçükbaş hayvancılık
yapılmaktadır.
Küçükbaş hayvancılıkta daha çok koyun, büyükbaş hayvancılıkta ise manda ve sığır
yetiştirilmektedir. Et ve süt üretiminin büyük kısmı sığırdan elde edilmektedir.
Türkiye’de başlıca tarımsal üretimler

5. Tablo 1. 1980-2015 yıllarında Türkiye’de toplam büyükbaş ve küçükbaş
hayvan üretimleri
Yıl Toplam büyükbaş hayvan Toplam küçükbaş hayvan
1980 16.619.000 64.801.008
1990 12.604.000 55.589.008
2002 9.924.575 31.953.800
2011 12.386.337 32.309.518
2015 13.994.071 41.924.100
Kaynak: Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, 2016

6. Bitkisel Üretim
Bitkisel ürünler tarla bitkileri ve bahçe bitkileri olarak iki grupta toplanır. Bahçe bitkileri: meyve,
sebze ve süs bitkilerinden, tarla bitkileri ise tahıllar ve yem bitkilerine kadar olan bütün ürünleri
oluşturur.
Tarla üretimlerinden yaklaşık 60 milyon ton ürün elde edilmektedir.
Yılda 27 milyon ton bitkisel üretim gerçekleştiren Türkiye, Çin, Hindistan ve ABD'den sonra
dünyanın en çok sebze üreten dördüncü ülkesidir. Türkiye, kişi başına üretim ve birim alan açısından
dünyadaki sebze üretiminde birinci sırada yer almaktadır. Aynı zamanda, birçok sebze türünün
üretiminde Dünya'daki ilk beş ülkeden biridir.

7. En çok üretilen meyveler ve üretim miktarları 2002-2015
Products
Years
2002 2010 2013 2014 2015
Grape 3.500.000 4.255.000 4.011.409 4.175.356 3.650.000
Apple 2.200.000 2.600.000 3.128.450 2.480.444 2569.759
Olive 1.800.000 1.415.000 1.676.000 0 1.768.000 1700.000
Hazelnut 600.000 600.000 549.000 412.000 646.000
Pistachilo 35.000 128.000 88.600 80.000 144.000
Orange 1.250.000 1.710.500 1.781.259 1.779.675 1.816.798
Grapefruit 125.000 213.768 228.799 229.301 250.025
Source: Ministry of Agriculture, Food and Livestock

8. Türkiye’deki başlıca tarımsal ürünlerin en yüksek oranda üretildiği bölgeler

9. Tarım sektöründe istihdam
Türkiye’de 1970’ten sonra sanayi sektörüne ağırlık verilmesi, ekonomik gelişme ve
hızlı şehirleşme sonucu ile birlikte, tarımdaki işgücü payı giderek azalmıştır.1980
yılında tarım nüfusunun payı %56,1 iken, 1990 yılında %41’e ve 2000 yılında %35,
düşmüştür, ancak bu değişime rağmen hala her 4 çalışandan biri tarım sektöründe
istihdam edilmektedir, bunun da %83,8’i kayıtsızdır, kadın işçilerin ise %96’sı
kayıtsızdır.
Tarımdaki istihdam 2015 verilerine göre, toplam istihdamın %21.3’sini
kapsamaktadır.
Kırsal alandan kentsel alana göçlerin artması sebebiyle, bu oran zamanla
azalmaktadır.

10. 1980-2015 yılları arası tarımın toplam istihdamdaki
payı
Yıl Toplam istihdam
edilen nüfus %
Tarım %
1980 100 56.1
1990 100 41.1
2000 100 35
2015 100 21.3
Yıl Kadın % Erkek %
1989 76.6 34.2
1999 66.4 29.6
2008 42.1 17.1
2015 28.2 15.1
Toplam istihdam edilen işçilerin cinsiyete göre tarımda
istihdam oranı 1989-2015
Source: TÜİK Source: TÜİK

11. Tarımsal Araziler ve Makineleşme
Tarımda toprak ormancılık, hayvancılık ve bitkilerin yetişmesi için
kullanılmaktadır. Türkiye’de arazinin % 36’sında tarım yapılabilmektedir. 1950’li
yıllardan sonra makineleşmenin etkisiyle çayır ve otlakların bir kısmının tarım
alanına dönüştürülmüş, ormanlar tahrip edilip tarlaya çevrilerek tarım alanları
genişlemiştir.
Tarım alanlarının bölgelere göre dağılış oranı farklılık gösterir. Ekili alanların en
az kapladığı alan Doğu Anadolu, en çok ise Marmara bölgesidir.

12. Tarım alanları ve kullanımı 1990-2015
Yıl
Year
Toplam
tarım
alanı
Toplam
işlenen
tarım
alanı
Çayır ve
mera
arazisi
Orman
alanı
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
alanı
Sebze
bahçeleri
alanı
Süs
bitkileri
alanı
Ekilen
alan Nadas
1990 42 033 24 827 18 868 5 324 635 - 14 177 20 199
2006 40 493 22 981 17 440 4 691 850 - 14 617 21 189
2010 39 011 21 384 16 333 4 249 802 - 14 617 21 537
2015 38 551 20 651 15 723 4 114 809 5 14 617 22 343

13. Tarımda ihracat
• Türkiye, dünyanın en büyük 7. tarım üreticisidir.
• Kuru incir, fındık, kuru üzüm ve kuru kayısı üretiminde dünya lideridir.
• Türkiye’nin ihraç ettiği kuru kayısı miktarı dünya ihracatının yaklaşık % 70’ini
oluşturmaktadır.
• Türkiye kekik üretimi ve dünyadaki ihracatında lider ülke konumundadır ve %
80'in üzerinde üretime ulaşmıştır.
• Türkiye dünyadaki kuru üzüm ihracatının yaklaşık % 28’ini
gerçekleştirmektedir.

14. Türkiye’nin dünyada lider olduğu ürünler 2013
Ürün Türkiye üretimi
(ton)
Üretimdeki payı
%
Fındık 549.000 64
İncir 298.914 26.7
Ayva 139.311 23
Kiraz 494.325 21.5

15. Tarımda İthalat
• Türkiye, 1980’lere kadar tahıl ürünlerinde net ihracatçı konumundaydı. Artan
nüfusla birlikte talebin arzın üstüne çıkması 1980’lerden sonra hububat ithalatına
başlanmasına sebep olmuştur. 2007-2008 yıllarında yaşanan kuraklıkla tahıl
ithalatı daha da artmıştır.
• Tahıl ürünleri tarımsal ithalatın %26’sını oluşturmaktadır.
• Buğday toplam tahıl ürünleri ithalatının %75’ini, mısır ve pirinç ise %23’ünü
kapsamaktadır.
• Baklagiller tarımsal ithalatın %4.5’ini oluşturmaktadır.

16. Tarımsal Desteklemeler
• ALAN BAZLI TARIMSAL DESTEKLEMELER: Mazot, gübre, toprak analizi, alan bazlı
fındık, alternatif ürün, fındık, organik tarım, iyi tarım uygulamaları, kuraklık, don afeti
• FARK ÖDEMESİ DESTEKLERİ: Yağlı Tohumlu Bitkiler, Hububat, Bakliyat, Çay
• HAYVANCILIK DESTEKLERİ: aşı, hayvan başına ödeme, sürü yöneticisi,yem bitkileri vs.
• TARIM SİGORTASI DESTEKLERİ: Bitkisel Ürün Sigortası ,Hayvan Hayat Sigortası,
Sera Sigortası vs.
• DİĞER TARIMSAL AMAÇLI DESTEKLER:AR-GE, Sertifikalı Tohum Kullanım, Tarım
Danışmanlığı
• FAİZ İNDİRİMLİ TARIMSAL KREDİLER: Her yıl GTHB ve Hazine Müsteşarlığınca
BKK’na bağlı olarak çıkarılan, tebliğ ile belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde, T.C.
Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından kullandırılır.

17. Tarımsa Destekleme Bütçesi 2002-2015
YILLAR MİKTAR (MİLYON TL) ARTIŞ (%)
2002 1.868 --
2010 5.605 13,5
2015 10.000 3,4
Kaynak: Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, 2016

18. Tarımda SWOT Analizi
• S:Tarımsal üretim için uygun
ekolojik koşullar ve iklim
Tarım sektöründeki yatırımlar için
sağlanan devlet destekleri
Nüfusun armasıyla Türkiye’nin
bölgede artan önemi
Türkiye’nin tarımsal üretimde
komşularına göre daha gelişmiş
olmasının önemli ihracat fırsatları
sunması
Orta Doğulu ve diğer yatırımcılar
tarafından Türk tarımına son
zamanlarda artan oranda ilgi
gösterilmesi
İlerleyen otomasyona bağlı olarak
üretim verimliliğinde görülen artış
• W:Yüksek derecede devlet
sübvansiyonuna bağlı olan ve çok
fazla parçalanmış yapıda olan
küçük işletmelerin ağırlıkta olması
• AB uyum süreci halen devam
etmekte olduğundan, Türkiye’nin
AB ülkelerine canlı hayvan
ihracatındaki sorunların
çözülememiş olması
• Üretimdeki verimliliği artıracak
olan makineli tarımın küçük çaplı
çiftlikler için yüksek maliyet
yaratması
• Yem üreticilerini doğru orantılı
etkileyen yem fiyatlarındaki artışın
hayvancılık sektörünü ters oranda
etkilemesi
O: -Türkiye’nin stratejik coğrafi konumu ticaret
için çok önemli fırsatlar sunmaktadır.
Türkiye’nin olası AB üyeliği çok önemli ihracat
fırsatları sunmaktadır
-Rekabetçi işçilik ücretleri.
Sağlık konusunda artan bilince bağlı olarak
organik tarımda görülen artış.
T:- Kuraklık ve sel gibi hava koşulları
tarımsal üretim için tehdit oluşturmaktadır
-Değişken yem fiyatları
Tarımsal sübvansiyonların kısılması için
devlete yapılan baskı

19. Başlıca Sorunlar
• Gübre, tarım ilaçları, tohumluk, tarım makineleri ve mazot gibi temel üretim girdilerindeki aşırı
fiyat artışları, tarım işletmelerinin karlarını önemli ölçüde düşürmüştür. Bu durum bazı tarım
işletmelerinin zarar etmesine yol açmıştır.
• Çiftçilerin eğitimi ve modern tarım teknolojilerinin kullanımında istenilen seviyeye ulaşılamamıştır.
Bu nedenlerden dolayı çiftçilerin bilgi ve sermaye birikimi yetersiz kalmış, tarım ile ilgili güncel
gelişmeler yakından takip edilememiştir
• Üretim planlaması yapılamadığından çiftçilerin üretmiş oldukları mamuller zaman zaman
satılamamış, bu durum sonucunda çiftçi zarar etmiş ve tarımsal faaliyetleri bırakmak zorunda
kalmıştır
• Hayvan hastalıkları ile mücadelelerde yetersiz kalınmıştır.
• Arazinin tarım dışı kullanımı engellenmemiştir.
• AR-GE yatırımlarının arttırılması ve teşvik edilmesi geremektedir.