Những món quà mà người Anh coi thường đó thực ra lại rất đặc biệt đối với người Trung Hoa, không phải vì giá trị vật chất của nó mà là vì biểu tượng những đồ vật đó tượng trưng. Cái khối ngọc lằng ngoằng (a piece of carved serpentine) mà Macartney phiên âm thành ju-eu-jou nghe na ná như joujou tiếng Pháp có nghĩa là “đồ chơi của trẻ con” thực ra là một khối ngọc tạc hình một cây nấm linh chi gọi là như ý (如意 - ju-i), còn cái túi mà vua Càn Long lấy ra ban cho cậu bé ngư?i Anh gọi là hà bao (荷?) tuy chỉ là một vật tầm thư?ng nhưng đ?ợc miêu tả là cao quí hơn mọi tặng vật khác vì một món quà gì do đấng chí tôn đeo trong ngư?i “vẫn còn hơi ấm từ thân thể ông coi như có sức mạnh kỳ diệu”
Mời Quý Bạn Đọc Download kinh sách tại đây :
Bộ Sách Đường Về Xứ Phật :
http://www.mediafire.com/download/23pyzl55o86ogyq/Duong+Ve+Xu+Phat.rar
Giáo Án Tu Tập (61 băng) :
http://www.mediafire.com/?prkl4wdyacrcw
Trang liên kết :
http://www.chonlac.org/kinhsach.php
http://archive.org/details/chonlac_mp3_00
Khi chúng ta tìm hiểu một khía cạnh nào của cuộc sống, đừng nên vội vàng tin tưởng mà hãy nhớ lời Đức Phật đã dạy : “Này các Kàlàmà! Chớ có tin vì nghe truyền thuyết, Chớ có tin vì nghe truyền thống, Chớ có tin vì nghe người ta nói đồn, Chớ có tin vì được kinh tạng truyền tụng, Chớ có tin vì nhân lý luận siêu hình, Chớ có tin vì đúng theo một lập trường, Chớ có tin vì đánh giá hời hợt những dự kiện, Chớ có tin vì phù hợp với định kiến của mình, Chớ có tin nơi phát xuất có uy quyền, Chớ có tin vì bậc Sa Môn là Đạo Sư của mình, v.v...
Nhưng này các Kàlàmà! Khi nào, tự mình biết rõ như sau: “Các pháp này bất thiện, các pháp này là có tội lỗi, các pháp này bị người có trí hiểu biết chỉ trích, các pháp này nếu thực hiện và chấp nhận đưa đến bất hạnh khổ đau”. Thời này, Kàlàmà hãy từ bỏ chúng không nên tin theo”
Vậy đâu là niềm tin chân chánh mà "Đức toàn thiện" muốn nhắn gởi đến chúng sanh. Tất cả sẻ được làm sáng tỏ trong bộ sách Đường Về Xứ Phật ( 10 Tập ). Khi đến với bộ sách này các bạn sẽ hiểu được hương vị giải thoát thật sự, khi chính các bạn đã, đang và sẽ là người bước trên con đường "Thanh thản - An lạc - Vô sự" về nơi "Xứ Phật" !
P/S : Xin bạo dạng được chia sẻ và viết cảm nhận của mình về bộ sách này với tâm nguyện đem lại sự bình an lợi lạc cho mọi người, nếu có gì sai sót xin quý bạn đọc hoan hỷ góp ý. Xin cảm ơn !
Bồ Đề Chánh Đạo Bồ Tát Giới Luận nguyên đề là Tối Cực Thanh Tịnh Bồ Tát Giới Tạng Trì Giới Hành Tướng Bồ Đề Chánh Đạo Luận, luận giải Phần Giới Ba La Mật trong Du Già Sư Địa Luận. Đây là một kiệt tác của Đại sư Tsongkhapa, người khai lập nên truyền thống Gelugpa của Phật giáo Tây Tạng.
Mời Quý Bạn Đọc Download kinh sách tại đây :
Bộ Sách Đường Về Xứ Phật :
http://www.mediafire.com/download/23pyzl55o86ogyq/Duong+Ve+Xu+Phat.rar
Giáo Án Tu Tập (61 băng) :
http://www.mediafire.com/?prkl4wdyacrcw
Trang liên kết :
http://www.chonlac.org/kinhsach.php
http://archive.org/details/chonlac_mp3_00
Khi chúng ta tìm hiểu một khía cạnh nào của cuộc sống, đừng nên vội vàng tin tưởng mà hãy nhớ lời Đức Phật đã dạy : “Này các Kàlàmà! Chớ có tin vì nghe truyền thuyết, Chớ có tin vì nghe truyền thống, Chớ có tin vì nghe người ta nói đồn, Chớ có tin vì được kinh tạng truyền tụng, Chớ có tin vì nhân lý luận siêu hình, Chớ có tin vì đúng theo một lập trường, Chớ có tin vì đánh giá hời hợt những dự kiện, Chớ có tin vì phù hợp với định kiến của mình, Chớ có tin nơi phát xuất có uy quyền, Chớ có tin vì bậc Sa Môn là Đạo Sư của mình, v.v...
Nhưng này các Kàlàmà! Khi nào, tự mình biết rõ như sau: “Các pháp này bất thiện, các pháp này là có tội lỗi, các pháp này bị người có trí hiểu biết chỉ trích, các pháp này nếu thực hiện và chấp nhận đưa đến bất hạnh khổ đau”. Thời này, Kàlàmà hãy từ bỏ chúng không nên tin theo”
Vậy đâu là niềm tin chân chánh mà "Đức toàn thiện" muốn nhắn gởi đến chúng sanh. Tất cả sẻ được làm sáng tỏ trong bộ sách Đường Về Xứ Phật ( 10 Tập ). Khi đến với bộ sách này các bạn sẽ hiểu được hương vị giải thoát thật sự, khi chính các bạn đã, đang và sẽ là người bước trên con đường "Thanh thản - An lạc - Vô sự" về nơi "Xứ Phật" !
P/S : Xin bạo dạng được chia sẻ và viết cảm nhận của mình về bộ sách này với tâm nguyện đem lại sự bình an lợi lạc cho mọi người, nếu có gì sai sót xin quý bạn đọc hoan hỷ góp ý. Xin cảm ơn !
Bồ Đề Chánh Đạo Bồ Tát Giới Luận nguyên đề là Tối Cực Thanh Tịnh Bồ Tát Giới Tạng Trì Giới Hành Tướng Bồ Đề Chánh Đạo Luận, luận giải Phần Giới Ba La Mật trong Du Già Sư Địa Luận. Đây là một kiệt tác của Đại sư Tsongkhapa, người khai lập nên truyền thống Gelugpa của Phật giáo Tây Tạng.
16. Haø bao: (荷包) laø moät caùi tuùi nhoû theâu hình thuûy vaân, roàng, hoa ... hình daùng nhö haït
ñaäu (kidney-shaped purse), mieäng thaét baèng daây ñeo taïi daây löng duøng ñeå caát nhöõng
vaät duïng nho nhoû, coù khi baûo thaïch, vaøng baïc, höông lieäu ... Haø bao cuõng laø moät phuï
tuøng y phuïc cuûa ngöôøi Maõn Chaâu nguyeân thuûy duøng ñeå ñöïng ñoà ñaùnh löûa nay ñöôïc
duøng nhö moät taëng phaåm. Theo ñieån leä thì haø bao phaûi goàm moät ñoâi ñeo hai beân ngöôøi
vaø caùc vua nhaø Thanh duøng ñeå ñöïng traàu cau.20
Ngöôøi Trung Hoa tröôùc ñaây khoâng coù
tuùi may lieàn treân aùo neân hoï phaûi duøng nhöõng bao nhoû naøy ñeå ñöïng vaät duïng. Nhöõng
moùn khoâng quan troïng laém thöôøng ñeå trong tay aùo, treân rieàm muõ, vaønh khaên, coù khi gaøi
vaøo tai. Tieàn baïc, baûo thaïch ... thì hoï ñeo vaøo daây löng.21
Ngoaøi ra hoï cuõng buoäc vaøo
daây löng ñòa baøn (compass), dao nhoû ... Khi ñaõ töø boû ñôøi soáng du muïc, nhöõng moùn ñoà
naøy ñöôïc thay theá baèng caùi quaït hay bao ñöïng kính maét.
Dao nhoû: Ñuùng lyù ra con dao khoâng theå keå vaøo trong
nhöõng taëng vaät ngoaïi giao nhöng vieäc ban cho vua
Quang Trung moät con dao laïi coù yù nghóa ñaëc bieät. Dao
nhoû voán dó laø moät ñoà duøng cuûa daân du muïc, luoân luoân saün
saøng ñeå caét ñoà aên vì ngöôøi quan ngoaïi thöôøng saên baét daõ
thuù khi di haønh, nöôùng chín roài chia nhau aên. Vieäc moãi
ngöôøi coù moät con dao ñeå duøng trôû thaønh thieát yeáu. Vua
Caøn Long ñaõ cho döïng moät taám bia ngay tröôùc tieãn ñình
(saân taäp baén) treân ñoù ghi moät baøi vaên ngöï buùt nhaán maïnh
veà söï quan troïng cuûa thuaät baén cung vaø maëc quaàn aùo
theo loái ngöôøi Maõn Chaâu, voán dó hình thaønh do taäp quaùn
sinh hoaït. Baát cöù ai cuõng phaûi mang theo dao nhoû ñeå caét thòt aên trong böõa tieäc chöù
khoâng ñöôïc pheùp ñeå ñaàu beáp caét saün theo kieåu ngöôøi Trung Hoa.22
Caùc vua nhaø Thanh cuõng truyeàn laïi cho con chaùu phaûi ñeo theo cung teân, mang theo
dao nhoû ñeå duy trì taäp tuïc cuûa ngöôøi Maõn Chaâu. Hoï cuõng luoân luoân phaûi ñi giaøy vì ñoù laø
moät vaán ñeà sinh töû cuûa daân chuùng vuøng maïc baéc vaø nhieàu kieåu y phuïc (thaét ñai chaët,
tay aùo chaät, giaøy ñeá cöùng ...) ñaõ trôû thaønh ñieån leä. Vieäc tuaân theo nhöõng ñònh cheá ñoù
treân moät soá maët mang tính duy trì truyeàn thoáng nhöng laïi cuõng baát lôïi khi chieán ñaáu ôû
nhöõng vuøng vieâm nhieät maø ñòch quaân laø nhöõng ngöôøi côûi traàn, ñoùng khoá, ñi chaân ñaát ôû
phöông Nam.23
Tò yeân hoà: (鼻煙壺) laø moät loaïi bình nhoû, trong chöùa döôïc lieäu
ñeå ngöûi thay cho thuoác huùt. Theo caùc nhaø nghieân cöùu, vieäc söû
duïng bình thuoác ngöûi thay theá cho vieäc huùt thuoác trôû thaønh
thoâng duïng chính laø vì moät ñaïo duï naêm 1639 töø tröôùc khi ngöôøi
Maõn Chaâu laøm chuû Trung Hoa. Ñeán ñôøi Khang Hi (laøm vua töø
1662 ñeán 1722) vieäc saûn xuaát bình ngöûi trôû neân phaùt ñaït vaø
hình daùng, phaåm chaát cuõng trôû neân ña daïng.
Thoaït ñaàu bình ngöûi ñöôïc saûn xuaát taïi Baéc Kinh nhöng veà sau
trieàu ñình giao cho ba tænh Giang Ninh, Toâ Chaâu, Haøng Chaâu
16
17. chuyeân saûn xuaát cho cung vua nhöõng haøng nhaät duïng, keå caû vaûi voùc, tò yeân hoà, trieàu
chaâu ... ñeå cho hoaøng ñeá duøng laøm vaät ban thöôûng, soá löôïng xuaát nhaäp vaø soå saùch giao
cho Noäi Vuï Phuû troâng nom.
Caùc söù thaàn khi ñeán trieàu coáng thöôøng ñöôïc thöôûng nhöõng chieác bình nho nhoû naøy. Loaïi
bình ñöôïc coi nhö quí giaù nhaát ñöôïc taïc baèng ngoïc (jade hay nephrite), thuyû tinh, hay
baèng söù, ñöôïc cheá taïo thaønh töøng boä 10 caùi ñöïng trong hoäp.
Thuyû tinh ñôøi Thanh cuõng ñaõ laø moät kyõ ngheä ñoäc ñaùo. Vua Khang Hi thaønh laäp moät
xöôûng ñuùc thuyû tinh, döôùi quyeàn giaùm saùt cuûa giaùo só Kilian Stumpff gioøng Jesuit, voán
laø moät kyõ sö raønh ngheà vaø kheùo leùo. Kyõ thuaät ñuùc, pha maøu vaø ñieâu khaéc treân thuyû tinh
ñaõ ñaït moät möùc tinh thuïc döôùi ñôøi Thanh. Töø thuyû tinh nhöõng nhaø truyeàn giaùo ñem aùp
duïng nhöõng khaùm phaù môùi cuûa hoï – keå caû sôû thích cuûa ngöôøi Trung Hoa, nhaát laø giai
caáp quí toäc – sang laõnh vöïc traùng men kim loaïi vaø döôùi söï chæ ñaïo cuûa hoaï só löøng danh
Castiglione (Lang Theá Ninh) vaø hai nhaø truyeàn giaùo khaùc laø Attiret vaø Gravereau, kyõ
thuaät traùng men leân ñoàng vaø thuyû tinh ñaõ leân ñeán cao ñieåm vaøo ñôøi Caøn Long.
Leõ dó nhieân ngöôøi ta khoâng boû qua nhöõng vaät lieäu thieân nhieân nhö ngaø, maõ naõo, goã sôn
maøi ... vaø tôùi cuoái theá kyû 18 thì vieäc duøng thuoác ngöûi trôû thaønh moät “moát” cuûa caùc nhaø
quyeàn quí. Moät trong nhöõng ngheä thuaät trang trí caùi loï nho nhoû naøy ñöôïc nhieàu ngöôøi
öa thích laø vieäc duøng buùt ñöa vaøo coå chai ñeå veõ beân trong bình. Böùc veõ ñoù coù theå laø moät
böùc tranh nhoû li ti hay khuoân maët moät danh nhaân. Ngheä thuaät naøy khôûi thuyû töø ñaàu theá
kyû 19 nhöng ñaït ñænh cao cuûa noù vaøo cuoái theá kyû 19, ñaàu theá kyû 20.
KEÁT LUAÄN
Trong khi caùc quoác gia Taây Phöông tìm ñöôøng thoâng thöông treân caên baûn bình ñaúng vaø
lôïi ích cuûa hai beân, hoï nhìn vaøo giaù trò vaät chaát cuï theå trao qua ñoåi laïi. Khi ñöa phaùi
ñoaøn Macartney sang Yeân Kinh, ngöôøi Anh ñem theo nhieàu saûn phaåm kyõ thuaät môùi, keå
caû moät khaåu ñaïi phaùo baèng ñoàng, ñeå laøm quaø taát caû trò giaù ñeán 30,000 baûng Anh trong
khi hoï nhaän laïi chæ laø nhöõng vaät duïng tuûn muûn khoâng giaù trò gì.
Ñoái vôùi ngöôøi AÂu Chaâu, nhöõng moùn quaø cuûa hoï laø bieåu töôïng cuûa quoác gia vaø neàn vaên
minh kyõ thuaät trong khi ñoái vôùi ngöôøi Trung Hoa thì chính vua Caøn Long laïi laø ñaïi dieän
cuûa moät ñeá quoác, treân caû tinh thaàn laãn vaät chaát, vaø moät moùn quaø nhoû cuûa oâng – duø chæ
laø moät chöõ vieát thaûo – cuõng ñaõ mang moät yù nghóa heát söùc toân quí roài. Hai caên baûn giaù trò
khaùc nhau, moãi beân dieãn dòch theo moät caùch ñaõ khieán cho khoâng theå naøo chaáp nhaän
ñöôïc.
Tröôùc ñaây, haàu nhö trong chuùng ta khoâng ai quan taâm ñeán nhöõng moùn quaø maø nhaø
Thanh ban thöôûng cho caùc phaùi boä Ñaïi Vieät thôøi Taây Sôn, laïi cuõng khoâng ai caát coâng
“giaûi maõ” ñeå tìm hieåu vò trí ñích thöïc cuûa noù. Chính caùi nhìn phieán dieän ñoù ñaõ khieán cho
nhieàu ngöôøi ñaùnh giaù coâng taùc ngoaïi giao thôøi cuoái theá kyû 18 moät caùch hôøi hôït vaø töông
quan Hoa – Vieät nhö troø muùa haùt treân moät hí ñaøi. Ñeå tìm cho ra yù nghóa ñích thöïc cuûa
vaán ñeà chuùng ta khoâng phaûi chæ tìm hieåu veà danh xöng, coâng duïng maø phaûi nhìn caû vaøo
cô caáu toå chöùc vaø nhaát laø trieàu nghi, leã tuïc cuûa Thanh ñình.
17
18. Moät trong nhöõng ñieåm chuùng ta cuõng laáy laøm ngaïc nhieân laø trong nghi leã ngoaïi giao,
moät maët nhaø Thanh muoán phoâ tröông söï haøo nhoaùng, chi ly vaø phöùc taïp cuûa vaên minh
Haùn toäc, maët khaùc laïi vaãn muoán chöùng toû raèng hoï vaãn coøn giöõ ñöôïc truyeàn thoáng hieáu
duõng, thöôïng voõ cuûa toå tieân. Vieäc ñoùn tieáp vaø ban thöôûng haäu hó cho phaùi ñoaøn Ñaïi
Vieät ñaõ noùi leân söï neå vì cuûa vua Caøn Long ñoái vôùi Nguyeãn Hueä vaø döôøng nhö oâng ta ñaõ
thaáy hình aûnh oai huøng cuûa tieàn nhaân hieån hieän nôi ñoái thuû treû tuoåi naøy.
Duy trì vaø baûo toàn truyeàn thoáng cuõng laïi laø nhöõng sôïi daây tô troùi buoäc caû daân toäc Trung
Hoa khieán cho Thanh ñình khoâng thích öùng kòp vôùi thay ñoåi, nhaát laø söï tieán boä kyõ thuaät
moãi luùc moät nhanh. Trong thôøi bình chuùng ta ít thaáy ñöôïc ñieàu ñoù nhöng khi coù bieán
ñoäng thì haäu quaû cuûa noù hieän ra roõ neùt hôn maø cuoäc chieán Vieät Hoa laø moät chöùng côù.
Nhöôïc ñieåm chieán löôïc cuûa nhaø Thanh maáy naêm sau Macartney ñaõ so saùnh ñeá quoác
Trung Hoa nhö moät “chieác taøu chieán cuõ kyõ, khaät khuøng coøn giöõ ñöôïc noåi leành beành nhôø
coù nhöõng thuûy thuû vaø só quan öu tuù” (an old, crazy, first-rate man-of-war, which a
fortunate succession of able and vigilant officers has contrived to keep afloat) nhöng
roài ñaây khi nhöõng nhaân taøi ñoù maát ñi thì “con taøu seõ daäp deành voâ ñònh cho tôùi khi vôõ tan
taønh daït vaøo bôø” (with lesser men and the helm, slowly drift until dashed to pieces on
the shore).24
Nhaän xeùt ñoù coù leõ Nguyeãn Hueä cuõng ñaõ caûm thaáy vaø chính vì theá oâng ñaõ noã löïc ñeå caûi
caùch ñaát nöôùc theo chieàu höôùng ñoái nghòch vôùi nhaø Thanh, coá gaéng giöõ moät tö theá ñoäc
laäp veà vaên hoùa vaø tieán haønh nhöõng caûi caùch saâu roäng veà quaân söï vaø kinh teá maø chuùng ta
seõ coù dòp tìm hieåu saâu xa hôn.
10/2004
18
19. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
---
1. Cammann, Schuyler Cammann: China’s Dragon Robes (Chicago: Art Media
Resources, Ltd. 1952)
2. Dickinson, Gary & Linda Wrigglesworth: Imperial Wardrobe (Berkeley: Ten Speed
Press, 2000)
3. Döông Kim Ñænh (chuû bieân): Trung Quoác Vaên Hoaù Söû Ñaïi Töø Ñieån (Ñaøi Baéc: Vieãn
Löu xb, 1987)
4. Eberhard, Wolfram: A Dictionary of Chinese Symbols – Hidden Symbols in Chinese
Life and Thought (London and New York: Routledge 2000)
5. Ebrey, Patricia B.: Cambridge Illustrated History China (New York: Cambridge
University Press 1996)
6. Fairbank, John K. (ed.): The Chinese World Order (Mass.: Havard University Press,
2nd
ed. 1970)
7. Garrett, Valery M.: A Collecor’s Guide to Chinese Dress Accessories (Singapore:
Times Publishing Group, 2001)
8. Hevia, James L.: Cherishing Men From Afar, Qing Guest Ritual and the Macartney
Embassy of 1793 (North Carolina: Duke University Press, 2002)
9. Ho, Chuimei vaø Bennet Bronson: Spendors of China’s Forbidden City, The
Glorious Reign of Emperor Qianlong, Merrell, New York 2004
10. Hoa Baèng: Quang Trung Nguyeãn Hueä, anh huøng daân toäc 1788-1792, (Saigon: Thö
Laâm, 1958)
11. Hoà Baïch Thaûo (dòch): Cao Toâng thöïc luïc (New Jersey, 2004)
12. Höôùng Tö (向斯): Caøn Long Döôõng Sinh Luïc (乾隆養生錄) (Ñaøi Baéc: Thöïc Hoïc
Xaõ, 2003)
13. Löu Gia Caâu (劉家駒): Thanh Söû bính ñoà (清史拼圖) (Ñaøi Loan: Vieãn Löu 2003 tr.
52)
14. Museum Boymans-van Beuningen Rotterdam: De Verboden Stad (The Forbidden
City), 1990
15. Ñaïi Vieät Quoác Thö (baûn dòch Hoaøng Vaên Hoøe) (Saigon: Trung Taâm Hoïc Lieäu, Boä
Giaùo Duïc 1973, 2nd
Ed.)
16. Nhaïc Nam (岳南): Nhaät Moä Ñoâng Laêng – 2 vol. (日暮東陵) (Ñaøi Baéc: Vieãn Löu,
2000)
19
20. 17. Nhieäm Keá Duõ (任繼愈) chuû bieân: Trung Quoác vaên hoaù ñaïi ñieån (中國文化大 典),
(Sôn Taây: Sôn Taây giaùo duïc xuaát baûn xaõ, 1999)
18. Peyrefitte, Alain: L’empire immobile ou Le Choc des mondes (Paris: Librairie
Artheøme Fayard 1989) baûn dòch cuûa Jon Rothschild: The Immobile Empire (New
York: Alfred A Knopf 1992)
19. Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn: Ñaïi Nam Lieät Truyeän baûn dòch cuûa Ngoâ Höõu Taïo, Ñoã
Moäng Khöông, (Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Vieät Nam, Vieän Söû Hoïc) (Hueá: nxb Thuaän
Hoaù, 1997)
20. Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn: Ñaïi Nam Thöïc Luïc Chính Bieân (baûn dòch Haø Noäi
1966)
21. Smith, Richard J.: Chinese Maps (New York: Oxford University Press, 1996)
22. Tang Leä Hoaø (臧勵龢) (chuû bieân): Trung Quoác Nhaân Danh Ñaïi Töø Ñieån (中國人
名大辭典) (Ñaøi Baéc: Ñaøi Loan thöông vuï aán thö quaùn, in laàn thöù hai,1979)
23. Thanh Cung Yeán Laïc Taøng Traân (清宮宴樂藏珍): (Baéc Kinh: Baéc Kinh xuaát baûn xaõ
2002)
24. Trang Baù Hoaø (莊伯和) :Chinese Forms (Trung Quoác taïo hình -中國造型) (Ñaøi
Baéc: Sinorama Magazine, 1994) Ju-I Symbols
25. Trang Caùt Phaùt (莊吉發): Thanh Cao Toâng Thaäp Toaøn Voõ Coâng Nghieân Cöùu
(清高宗十全武功研究) (Baéc Kinh: Trung Hoa thö cuïc, 1987) (chuïp laïi baûn cuûa Ñaøi
Loan Coá Cung Tuøng San, Giaùp Chuûng soá 26, thaùng 6 naêm 1982)
26. Vöông Trí Maãn (王智敏): Long Baøo (龍袍) (Ñaøi Baéc: Ngheä Thuaät ñoà thö coâng ty,
1999)
27. Williams, C.A.S.: Outlines of Chinese Symbolism & Art Motives (New York: Dover
Publications, Inc., 1976)
28. Zhang, Hongxing: The Qianlong Emperor: Treasures From The Forbidden City
(United Kingdom: National Museums of Scotland Publishing Limited 2002)
20
21. 1
Alain Peyrefitte: L’empire immobile ou Le Choc des mondes (Paris: Librairie Artheøme Fayard 1989)
baûn dòch cuûa Jon Rothschild: The Immobile Empire (New York: Alfred A Knopf 1992) tr. 226
2
Alain Peyrefitte: sñd tr. 228-9
3
John K. Fairbank (ed.): The Chinese World Order (Mass.: Havard University Press, 2nd
ed. 1970) A
primilary framework, tr. 2
4
Richard J. Smith: Chinese Maps (New York: Oxford University Press, 1996) tr. 13-22
5
Vua Caøn Long ngoaøi hai thöù tieáng caên baûn laø Haùn vaø Maõn coøn hoïc theâm tieáng Moâng Coå (Caøn Long
thöù 8), Hoài Cöông (Caøn Long thöù 25), Taây Taïng (Caøn Long thöù 41 vaø 45). Khi Ban Thieàn laït ma thöù 6
ñeán Baéc Kinh vaø Thöøa Ñöùc naêm 1780 oâng duøng tieáng Taây Taïng ñeå giao thieäp. Chuimei Ho vaø Bennet
Bronson: Spendors of China’s Forbidden City, The Glorious Reign of Emperor Qianlong (New York:
Merrell, 2004) tr. 33
6
John K. Fairbank: sñd tr 7
7
Xem theâm Baõo Kieán hay Baõo Taát (Nguyeãn Duy Chính)
8
traân chaâu thuû xuyeán nhaát quaûi - 珍珠手串一掛
9
Trang Caùt Phaùt: Thanh Cao Toâng Thaäp Toaøn Voõ Coâng Nghieân Cöùu (清高宗十全武功研究) (Baéc Kinh:
Trung Hoa thö cuïc, 1987) tr. 393
10
Hoa Baèng: Quang Trung Nguyeãn Hueä, anh huøng daân toäc 1788-1792, (Saigon: Thö Laâm, 1958) tr. 239
11
Hoa Baèng: sñd tr. 240-1
12
Trang Caùt Phaùt: sñd tr. 402.
13
Cuõng ngaøy hoâm ñoù, chaùnh phoù söù Mieán Ñieän vaø caùc ñaàu muïc möôøi ngöôøi, moãi ngöôøi ñöôïc moät loï
thuoác ngöûi baèng söù, saùu ngöôøi töø treân xuoáng döôùi cuûa nöôùc Nam Chöôûng (vuøng baéc Xieâm La) cuõng moãi
ngöôøi ñöôïc moät loï ngöûi baèng söù. Trang Caùt Phaùt: Tò Yeân Hoà ñích dieäu duïng (鼻煙壺的妙用) Ñaøi Baéc: Coá
Cung Vaên Vaät Nguyeät San soá 21 thaùng 12 naêm 1984 tr. 123
14
Vöông Trí Maãn (王智敏): Long Baøo (龍袍) (Ñaøi Baéc: Ngheä Thuaät ñoà thö coâng ty, 1999) tr. 95, 102
15
dó sa la boá caùt phuøng hôïp, phöông giaû vieát caân, vieân giaû vieát maïo, gia dó taát cheá vieát quan
以紗羅布葛縫合,方者曰巾,圓者曰帽,加以漆製曰冠
16
Gary Dickinson & Linda Wrigglesworth: Imperial Wardrobe (Berkeley: Ten Speed Press, 2000) tr. 116
17
Trang Baù Hoaø (莊伯和) :Chinese Forms (Trung Quoác taïo hình -中國造型) (Ñaøi Baéc: Sinorama
Magazine, 1994) Ju-I Symbols
18
C.A.S. Williams: Outlines of Chinese Symbolism & Art Motives (New York: Dover Publications, Inc.
1976) tr. 238-9
19
Wolfram Eberhard: A Dictionary of Chinese Symbols – Hidden Symbols in Chinese Life and Thought
(London and New York: Routledge 2000) tr. 258-9
20
Valery M. Garrett: A Collecor’s Guide to Chinese Dress Accessories (Singapore: Times Publishing
Group, 2001) tr. 111
21
22. 21
Arthur H. Smith: Chinese Characteristics (New York: Fleming H. Revell Co. 1894, tr. 128) trích theo A
Collecor’s Guide to Chinese Dress Accessories tr. 107
22
Chuimei Ho vaø Bennet Bronson: sñd tr. 30
23
Xem theâm bieân khaûo Khi Nuùi, Ñaát, Bieån laø Moät cuûa Nguyeãn Duy Chính
24
Ann Paludan: tr. 203 (Macartney’s Embassy)
22