Technik.urzadzen.sanitarnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Katarzyna Majewska-Mrówczyńska
Projektowanie instalacji sanitarnych 311[39].Z3.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Marzena Wiącek
mgr inż. Andrzej Świderek
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Majewska-Mrówczyńska
Konsultacja:
mgr inż. Arkadiusz Mrówczyński
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[39].Z3.02
„Projektowanie instalacji sanitarnych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik urządzeń sanitarnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 5
2. Wymagania wstępne 7
3. Cele kształcenia 8
4. Materiał nauczania 9
4.1. Dokumentacja projektowa i techniczna instalacji sanitarnych 9
4.1.1. Materiał nauczania 9
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Stosowanie programów komputerowych wspomagających projektowanie 14
4.3. Zasady projektowania instalacji wodociągowej jednostrefowej
z rozdziałem dolnym i górnym oraz instalacji wielostrefowej 17
4.4. Ustalanie przepływów obliczeniowych wody 25
4.5. Obliczenia hydrauliczne instalacji wodociągowej 30
4.6. Projektowanie połączenia wodociągowego 35
4.7. Zasady projektowania instalacji kanalizacyjnej 43
4.8. Wymiarowanie instalacji kanalizacyjnych 49

3
4.9. Obliczenia hydrauliczne przykanalika 56
4.10. Obliczanie oporu cieplnego przegród budowlanych 59
4.11. Obliczanie współczynnika przenikania ciepła przez przegrody
jednorodne i wielowarstwowe 65
4.12. Wymagania dotyczące wartości współczynników przenikania ciepła 68
4.13. Projektowe obciążenie cieplne budynku 72
4.14. Zasady obliczeń średnic przewodów instalacji grzewczych i ciśnienia
dyspozycyjnego dla pompy. Dobór pompy 77
4.15. Zasady projektowania ogrzewania podłogowego: uwarunkowania
wstępne, obliczenia cieplne, obliczenia hydrauliczne 85
4.16. Projektowanie instalacji gazowej 89
4.17. Zasady projektowania wentylacji 96

4
4.18. Dobór wentylatora i urządzeń wentylacyjnych 104
5. Sprawdzian osiągnięć 107
6. Literatura 113

5
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach sporządzania
dokumentacji technicznej instalacji sanitarnych, sposobach oraz podstawie wymiarowania
i wykonywania obliczeń hydraulicznych, a także ułatwi Ci projektowanie instalacji:
wodociągowych, kanalizacyjnych, centralnego ogrzewania i ciepłej wody, gazowych
i wentylacyjnych.
W poradniku zamieszczono:
− Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
− Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
− Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Przed ćwiczeniami
zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich wykonania. Po ćwiczeniach
zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian postępów powinieneś
odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.
− Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi.
− Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości, dotyczącej tej jednostki modułowej,
która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa: „Projektowanie instalacji sanitarnych” której treści teraz poznasz
zawarta jest w module 311[39].Z3 „Podstawy projektowania sieci komunalnych i instalacji
sanitarnych”.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

6
Schemat układu jednostek modułowych
311[39].Z3
Podstawy projektowania
sieci komunalnych
i instalacji sanitarnych
311[39].Z3.02
Projektowanie
instalacji
sanitarnych
311[39].Z3.01
Projektowanie
sieci
komunalnych

7
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− posługiwać się dokumentacją architektoniczno-budowlaną i techniczną instalacji
sanitarnych,
− posługiwać się normami i normatywami technicznymi oraz przepisami prawa
budowlanego i energetycznego,
− sporządzać rysunki techniczne w różnych skalach, rzuty aksonometryczne, schematy,
− stosować oznaczenia graficzne na rysunkach budowlanych i instalacyjnych,
− wykonywać szkice i rysunki odręczne,
− posługiwać się opisem technicznym projektu budowlanego,
− wykonywać przedmiary i obmiary robót,
− sporządzać rysunki inwentaryzacyjne,
− stosować programy komputerowe do wykonywania rysunków technicznych,
− stosować programy komputerowe do wykonywania przedmiarów i kosztorysów,
− stosować programy komputerowe do wykonywania opisów, specyfikacji, zestawień
materiałów,
− wyznaczać miejsca prowadzenia przewodów instalacyjnych przez elementy
konstrukcyjne budynku,
− rozróżniać rodzaje i układy instalacji sanitarnych,
− wyznaczać trasę prowadzenia przewodów instalacji sanitarnych oraz miejsca montażu
uzbrojenia,
− dobierać materiały i sposoby izolacji rurociągów instalacji sanitarnych,
− wykonywać obmiary robót instalacyjnych i robót ziemnych,
− posługiwać się dokumentacją techniczno-ruchową urządzeń stosowanych w instalacjach
sanitarnych,
− dobierać materiały do izolacji przewodów instalacji sanitarnych,
− określać właściwości materiałów stosowanych do budowy instalacji sanitarnych,
− określać parametry pracy instalacji sanitarnych,
− rozróżniać rodzaje uzbrojenia, określić jego zadania oraz miejsca i warunki montażu dla
instalacji sanitarnych,
− stosować wytyczne wykonania i odbioru instalacji sanitarnych,
− korzystać z różnych źródeł informacji.

8
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– zaprojektować usytuowanie przewodów instalacji wodociągowych w budynku,
– obliczyć przewody instalacji wodociągowej korzystając z tablic i nomogramów,
– zaprojektować instalację wodociągową zgodnie z obowiązującymi normami, warunkami
technicznymi wykonania i odbioru oraz wymaganiami Prawa Budowlanego,
– zaprojektować połączenie wodociągowe,
– sporządzić dokumentację projektową instalacji wodociągowej,
– obliczyć ilości powstających ścieków,
– wykonać obliczenia hydrauliczne przykanalika,
– wykonać dokumentację projektową prostej instalacji kanalizacyjnej w budynku,
– obliczyć zapotrzebowanie na ciepło dla pomieszczeń i budynku,
– zaprojektować usytuowanie urządzeń ogrzewczych oraz przewodów w instalacjach
grzewczych oraz ciepłej wody użytkowej w budynku,
– określić opory liniowe i miejscowe w instalacjach grzewczych i ciepłej wody,
– dobrać średnice przewodów, określić straty ciśnienia w instalacjach grzewczych i ciepłej
wody,
– sporządzić dokumentację projektową instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody,
– określić wymagane ciśnienie gazu przed urządzeniami gazowymi i dopuszczalne spadki
ciśnienia w instalacji,
– określić zapotrzebowanie gazu w godzinach szczytowego poboru z instalacji,
– obliczyć straty ciśnienia w instalacjach gazowych,
– zaprojektować instalacje gazowe zgodnie z normami, warunkami technicznymi
wykonania i odbioru oraz wymaganiami Prawa Budowlanego,
– sporządzić dokumentację projektową instalacji gazowych,
– określić ilości powietrza wentylacyjnego,
– zaprojektować przebieg instalacji wentylacyjnej w budynku,
– obliczyć przewody wentylacji mechanicznej,
– dobrać wentylatory i urządzenia wentylacyjne,
– sporządzić dokumentacją projektową instalacji wentylacyjnej,
– sporządzić kosztorys robót instalacyjnych z wykorzystaniem programów
komputerowych,
– zastosować programy do wspomagania projektowania,
– opracować dokumentację projektową z wykorzystaniem programów komputerowych
– wydrukować dokumentację projektową na wybranym urządzeniu peryferyjnym.

9
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Dokumentacja projektowa i techniczna instalacji
sanitarnych
4.1.1. Materiał nauczania
Dla potrzeb projektowania, wykonania i eksploatacji obiektów budowlanych
wykorzystuje się w kraju zarówno obowiązujące przepisy prawa, jak również inne informacje
techniczne.
Są to przede wszystkim:
− ustawy,
− rozporządzenia,
oraz, z pewnymi ograniczeniami:
− zarządzenia (zarządzenie ministra obowiązuje tylko organizacje danego resortu),
− Polskie Normy (jeżeli zostały przywołane w ustawie lub rozporządzeniu).
Poza obowiązującymi przepisami prawa mogą być wykorzystywane informacje zawarte
w:
− wytycznych projektowania, wykonania i eksploatacji,
− patentach i wzorach użytkowych,
− literaturze technicznej.
Ustawa „Prawo budowlane” normuje działalność w zakresie projektowania, budowy,
eksploatacji i rozbiórki obiektów budowlanych. Obiekt, w myśl ustawy jest to budynek wraz
z instalacjami i urządzeniami technicznymi.
Uczestnikami procesu budowlanego są:
− inwestor,
− inspektor nadzoru inwestorskiego,
− projektant,
− kierownik budowy lub kierownik robót.
Do wykonywania samodzielnych funkcji w budownictwie niezbędne są uprawnienia
budowlane w zakresie:
− projektowania,
− kierowania robotami budowlanymi.
Na podstawie ustawy: Prawo budowlane, wydano przepisy wykonawcze: Rozporządzenie
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie,
gdzie między innymi zamieszczono wymagania dotyczące wyposażenia technicznego
budynków oraz zarządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu
budowlanego.
Projekt należy sporządzać w trwałej i czytelnej technice graficznej oraz oprawić
w okładkę formatu A4. Projekt obiektu budowlanego składa się z niezależnych części, takich
jak:
− projekt architektoniczno-budowlany,
− projekt instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych,
− projekt instalacji centralnego ogrzewania, wentylacji,
− projekty pozostałych instalacji i urządzeń technicznych.
Każdy projekt powinien zawierać opis techniczny, obliczenia i rysunki, przy czym skala
rysunków powinna być dostosowana do specyfiki i charakteru obiektu budowlanego (lub

10
instalacji) oraz stopnia dokładności oznaczeń graficznych. Rysunki instalacyjne powinny być
wykonane w skali 1:100 lub 1:50.
Wymaga się, żeby na rysunkach wchodzących w skład projektu umieszczone były
następujące informacje:
− nazwa i adres obiektu budowlanego,
− przedmiot, skala i numer rysunku,
− imię i nazwisko projektanta.
Instalacje sanitarne projektuje się na podkładach budowlanych, wykonanych najczęściej
w podziałce 1:50. W odniesieniu do dużych obiektów można stosować podziałkę 1:100.
Przyłącza projektuje się na tzw. podkładach geodezyjnych czyli mapie
sytuacyjno-wysokościowej, wykonanej w podziałce 1:500.
W celu uzyskania czytelności i komunikatywności rysunków należy stosować oznaczenia
graficzne zgodne z Polskimi Normami.
Opis techniczny powinien zawierać następujące pozycje i informacje:
− zakres opracowania, czyli objaśnienia czego dotyczy projekt,
− podstawę i cel opracowania,
− opis stanu istniejącego,
− charakterystyki przyłączy, średnic, materiałów, uzbrojenia, sposobu wykonywania
połączeń oraz zasad układania i mocowania rur,
− sposób prowadzenia poziomów i pionów,
− charakterystyki stosowanych materiałów i uzbrojenia,
− wytycznych montażu rur: połączenia, punkty stałe, kompensacje,
− wyniki prób szczelności,
− wyposażenie sanitarne budynku.
Część opisowa zwykle kończy się uwagami informującymi o części rysunkowej
i obliczeniowej projektu, wymaganych uprawnieniach dla osób wykonujących prace
montażowe, sposobie izolacji, wymaganych atestach i świadectwach itp.
W części rysunkowej instalacji sanitarnych powinny się znaleźć rysunki:
− przyłącza (tzw. profil),
− rzutu piwnic,
− rzutu parteru,
− rzutu powtarzalnych kondygnacji,
− rozwinięcia instalacji,
− rozwinięcia aksonometrycznego instalacji.
Wszystkie rysunki powinny być wykonane w podziałce 1:50 i posiadać niezbędne
informacje umieszczone w tabliczkach rysunkowych.
Profile przyłączy sanitarnych powinny zawierać informacje o położeniu przewodu
ulicznego, przejściu przewodu przez ścianę budynku oraz nawiązanie do dalszych rysunków.
Pod zaznaczonymi elementami powinien znajdować się opis dotyczący rzędnych terenu, osi
przewodu, kolizji, zagłębień, spadków, średnic, długości. Wnikliwe przeanalizowanie
rysunku pozwala wykonawcy na dokładne rozpoznanie i wykonanie robót.
Jeżeli budynek ma być podłączony do sieci miejskiej, to należy zaznaczyć trasę
przewodu ulicznego, podając jego średnicę oraz najbliższe, charakterystyczne elementy.
Na rzucie parteru powinny być zaznaczone wszystkie ważne elementy z punktu widzenia
konkretnego rodzaju instalacji. Piony powinny posiadać odpowiednią numerację. Na rzucie

11
piętra lub powtarzających się kondygnacji należy nanieść wszystkie ważne elementy: piony,
odgałęzienia, uzbrojenie itp.
Rozwinięcie pionu jest rysunkiem, na którym pokazuje się przebieg przewodów wzdłuż
poszczególnych kondygnacji. Można z niego odczytać rzędne, średnice przewodów, spadki,
uzbrojenie i rodzaj połączeń.
Schemat instalacji w dimetrii ukośnej jest uzupełnieniem i dopełnieniem informacji
niezbędnych do jej montażu. Uzmysławia wykonawcy położenie przewodów w przestrzeni.
W praktyce, tego typu rysunki najczęściej dotyczą instalacji wodnej lub gazowej.
Z zasady aksonometrię rozpoczyna się od przyłącza. Na rysunku należy podać
szczegółowe jego rozwiązanie. Obok przewodów podana powinna być informacja
o średnicach i grubościach ścianek przewodów, zaznaczone wielkości spadków oraz ich
kierunek, naniesione uzbrojenie.
Projekt dokumentacji technicznej jest potrzebny do wykonania przedmiaru robót czyli
wstępnego określenia ilości potrzebnych materiałów. Na podstawie dobrze wykonanego
przedmiaru można ustalić dokładnie ilości potrzebnych materiałów. Obliczenia wykonuje się
na podstawie rysunków zamieszczonych w projekcie. Trzeba ustalić liczbę odpowiednich
przewodów, złączek, zaworów, taśm itp.
Projekt przyłączy powinien zawierać:
1. Opis techniczny z właściwymi obliczeniami
2. Plan sytuacyjny z lokalizacją obiektu, istniejącą siecią i projektowanymi przyłączami
(opracowany na mapie geodezyjnej do celów projektowych),
3. Profile podłużne przyłączy w podziałce 1:100,
4. Rzut lub rzuty najniższych kondygnacji z instalacją z pokazaniem
włączenia przyłączy do sieci zewnętrznej w podziałce 1:100,
Do projektu należy załączyć:
− warunki techniczne dostawy mediów,
− opinię Zespołu Uzgadniania Dokumentacji wraz z kserokopią mapy geodezyjnej
z naniesionymi trasami projektowanych przyłączy,
− uzgodnienia ze Stacją Sanitarno–Epidemiologiczną – w przypadku takich wymagań,
− uzgodnienie z rzeczoznawcą d/s zabezpieczeń przeciwpożarowych – gdy takie
uzgodnienie jest wymagane,
− uzgodnienie z właścicielem obiektu,
− uzgodnienia i opinie wymagane w opinii Zespołu Uzgadniania Dokumentacji,
− uzgodnienia, opinie oraz dokumenty innych organów wymagane przepisami
szczegółowymi,
− dokument własności działki (wypis z księgi wieczystej) lub dowód stwierdzający prawo
do dysponowania nieruchomością na cele budowlane.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie przepisy prawa obowiązują w Polsce bez ograniczeń, a jakie z pewnymi
ograniczeniami?
2. Jakie są podstawy prawne sporządzania dokumentacji technicznych?
3. Kto w myśl ustawy: Prawo budowlane, jest uczestnikiem procesu inwestycyjnego i jakie
są względem niego wymagania?
4. Z jakich części składa się projekt obiektu budowlanego i jego wyposażenia technicznego?
5. Jakie informacje powinien zawierać projekt techniczny?

12
6. Jakie informacje powinna zawierać część opisowa projektu technicznego instalacji
sanitarnych?
7. Jakie informacje powinny zawierać rysunki asymetryczne?
8. Jakie są cele sporządzania projektu technicznego instalacji?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie udostępnionego przez nauczyciela projektu technicznego wybranej
instalacji sanitarnej wypisz w punktach jego elementy składowe. Wnikliwie przeanalizuj
projekt, dokonaj oceny jego poszczególnych części.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą z rozdziału 6 dotyczącą sporządzania dokumentacji technicznej
2) wnikliwie przeanalizować udostępnioną przez nauczyciela dokumentację,
3) wyszczególnić wszystkie elementy składowe tej dokumentacji,
4) zapisać do notatnika elementy składowe dokumentacji,
5) dokonać oceny poszczególnych elementów składowych dokumentacji,
6) uwagi zapisać do notatnika,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− literatura z rozdziału 6 dotycząca sporządzania dokumentacji technicznej instalacji
sanitarnych,
− projekt techniczny wybranej instalacji,
− notatnik,
− przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Wykonaj przedmiar robót na podstawie udostępnionego przez nauczyciela projektu
technicznego wybranej, prostej instalacji sanitarnej dla budynku jednorodzinnego.
1) zapoznać się z literaturą z rozdziału 6 dotyczącą sporządzania dokumentacji technicznej
2) wykonać spis materiałów niezbędnych do wykonania danej instalacji,
3) określić ilości potrzebnych materiałów,
4) zweryfikować swoją pracę,
5) przedmiar zapisać w notatniku,
6) zaprezentować wykonany pomiar.
− literatura z rozdziału 6 dotycząca sporządzania dokumentacji technicznej instalacji
sanitarnych,
− notatnik,

13
− przybory do pisania,
− linijka,
− kalkulator.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) omówić przepisy prawa dotyczące sporządzania dokumentacji
technicznych obowiązujące w Polsce?  
2) wymienić podstawy prawne sporządzania dokumentacji technicznych?  
3) wymienić uczestników procesu inwestycyjnego?  
4) scharakteryzować powinności uczestników procesu
inwestycyjnego?  
5) omówić informacje jakie powinien zawierać projekt techniczny?  
6) wyjaśnić jakie informacje powinna zawierać część opisowa projektu
technicznego?  
7) wyjaśnić jakie informacje powinny zawierać rysunki aksonometryczne?  
8) wyjaśnić jakie są cele sporządzania projektów technicznych instalacji
sanitarnych?  

14
4.2. Stosowanie programów komputerowych wspomagających
projektowanie
Wykorzystując specjalistyczne programy, można wykonać kompletną dokumentację
techniczną w nieporównywalnie krótszym czasie niż w tradycyjny sposób. Większość
programów pozwala, m. in.:
− nanieść zarysy budynku wraz z podziałem na pomieszczenia i kondygnacje,
− uwzględnić położenie oraz wielkość okien, drzwi, schodów itp.,
− umiejscowić kominy, kanały wentylacyjne itp. elementy instalacji,
− zaprojektować położenie przewodów instalacji sanitarnych,
− umiejscowić i zaznaczyć odpowiednie uzbrojenie, np. wodomierz, zawory, kurki,
czyszczaki itp.,
− zaznaczyć przybory sanitarne,
− wykreślić projekty w różnych rzutach,
− wykonać zestawienia potrzebnych materiałów,
− obliczyć koszty itp.
Dodatkową zaletą nowych technik komputerowych jest możliwość szybkiego drukowania
i powielania, a także przesyłania informacji w ogólnoświatowej sieci internetowej lub
lokalnej.
Skrót CAD powstał od angielskiego określenia Computer Aided Design, co oznacza
komputerowe wspomaganie projektowania. Programy te są przeznaczone m. in. dla
architektów i instalatorów.
Projektowanie architektoniczne z zastosowaniem wielu złożonych rysunków wymaga
wysokiej klasy komputerów oraz rozbudowanego oprogramowania.
Największą popularność i możliwości ma AutoCAD – uniwersalny program, który może
być stosowany we wszystkich gałęziach techniki.
Mniejsze, ale powszechnie stosowane programy, to m. in. ArchiTECH, MicroStation,
Autodesk 3D Studio lub DYBY 2002 (aplikacja do AutoCAD–a).
Wykonywanie projektów instalacyjnych nie wymaga stosowania tak wydajnych
komputerów i skomplikowanych programów. Programy są z reguły wyspecjalizowane.
MegaCAD umożliwia tworzenie rysunków technicznych, pracuje w środowisku Windows.
BricsCad, IntelliCAD i Pit–cup są kompatybilne z AutoCAD–em, a zarazem o wiele tańsze.
Ich możliwości są bardzo duże. Umożliwiają projektowanie instalacji centralnego
ogrzewania, wodociągowo-kanalizacyjnej, gazowej, wentylacyjnej i elektrycznej. Bez
problemu tworzą rzuty, rozwinięcia, dimetrie, modele trójwymiarowe. Są wyposażone
w katalogi odbiorników, np. grzejników. Dzięki temu można wstawić je na rysunek w sposób
automatyczny, uzyskując jednocześnie kompletny opis i podłączenia do pionów.
Istnieją też małe, ale bardzo przydatne programy, często pracujące jeszcze w wersjach
DOS. Wymienić tu można np. AMSWENT – program do obliczania dowolnego typu
instalacji wentylacyjnych, zarówno nawiewnych, jak i wywiewnych. Charakteryzują się one
wąską specjalizacją i mniejszymi możliwościami, ale z uwagi na niższą cenę i prostą obsługę,
w dalszym ciągu są popularne.

15
1. Jakie są zalety wykorzystania technik komputerowych wspomagających projektowanie?
2. Jakie możliwości dają techniki komputerowe podczas projektowania?
3. Co oznacza skrót CAD?
4. Jakie znasz rodzaje oprogramowania wykorzystywanego do wspomagania
projektowania?
5. Jaki program graficzny zapewnia największe możliwości projektantom?
6. Jakie możliwości daje projektantom program AutoCAD?
7. Jakie inne poza AutoCAD–em programy są niezbędne do sporządzania kompletnej
profesjonalnej dokumentacji projektowej?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z instrukcjami obsługi programów komputerowych do wspomagania
projektowania znajdujących się w pracowni komputerowej w Twojej szkole.
1) przeanalizować instrukcje obsługi programów komputerowych do wspomagania
projektowania, zbiór ćwiczeń,
2) uruchomić kolejno programy komputerowe i zapoznać się z ich zasadami obsługi,
3) wykonać notatki własne oraz uwagi i spostrzeżenia,
4) zapoznać się z zasadami obsługi urządzeń peyferyjnych,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać samooceny wykonanej pracy.
− stanowisko komputerowe,
− urządzenia peryferyjne,
− oprogramowanie do wspomagania projektowania wraz z instrukcjami obsługi,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca stosowania programów komputerowych do
wspomagania projektowania.
Ćwiczenie 2
Na podstawie udostępnionego przez nauczyciela przedmiaru robót wykonaj techniką
komputerową kosztorys robót instalacyjnych.
1) przeanalizować materiał nauczania,
2) przeanalizować udostępniony przez nauczyciela przedmiar robót,
3) wykonać kosztorys,
4) wydrukować wykonany kosztorys,

16
5) spiąć kosztorys w skoroszyt,
− stanowisko komputerowe,
− urządzenia peryferyjne,
− oprogramowanie do wspomagania projektowania,
− program kosztorysujący (np. Norma, Strix lub inny),
− cenniki,
− edytor tekstu,
− skoroszyt,
− katalogi, tabele, nomogramy, normy, cenniki, katalogi nakładów rzeczowych,
− kalkulator,
− przybory rysunkowe,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca stosowania programów komputerowych do
wspomagania projektowania
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymień zalety wykorzystania technik komputerowych do wspomagania
projektowania?  
2) scharakteryzować możliwości technik komputerowych
wykorzystywanych do wspomagania projektowania  
3) wyjaśnić oznaczenie CAD?  
4) wymień rodzaje oprogramowania wykorzystywanego do wspomagania
projektowania  
5) omówić możliwości program AutoCAD?  
6) podać przykłady innych poza AutoCAD–em programów do
sporządzania kompletnej i profesjonalnej dokumentacji projektowej?  
7) wyjaśnić do czego służą takie programy jak STRIX czy Norma?  
8) wykonać rysunki w programie AutoCAD?  
9) wykonać opis w edytorze tekstu?  
10) wykonać kosztorys w jednym z programów do kosztorysowania?  

17
4.3. Zasady projektowania instalacji wodociągowej
jednostrefowej z rozdziałem dolnym i górnym oraz
instalacji wielostrefowej
Instalacja wodociągowa obejmuje przewody rozprowadzające wodę od zaworu głównego
za wodomierzem do punktów czerpalnych. Ze względu na sposób prowadzenia przewodu na
instalację z dolnym lub górnym rozdziałem wody. Natomiast ze względu na temperaturę
rozróżniamy instalacje wody zimnej i instalację wody ciepłej.
Ponadto instalacje wewnętrzne można podzielić na instalacje z miejscowym
(indywidualnym) przygotowaniem ciepłej wody oraz centralnym przygotowaniem ciepłej
wody.
Ze względu na wymagane ciśnienie wody, instalacje mogą być zasilane bezpośrednio
z przewodu wodociągowego sieci miejskiej (osiedlowej) oraz zasilane z zastosowaniem
dodatkowego podnoszenia ciśnienia wody.
Ze względu na liczbę stref zasilania: jednostrefowe, dwustrefowe i wielostrefowe.
Podany wyżej podział instalacji wewnętrznych zilustrowano na rys. 1. Na rysunkach
pokazano wymaganą wysokość ciśnienia wody dla różnych rozwiązań.
W instalacjach rozprowadzających wodę zimną lub ciepłą można wyróżnić elementy:
− przewody rozdzielcze,
− piony,
− połączenia do punktów czerpalnych.
Zadaniem instalacji wewnętrznej jest doprowadzenie wody do punktów czerpalnych.
Wielkość i rozległość instalacji zależy od ilości i rozmieszczenia tych punktów czerpalnych.
W podstawowym układzie instalacji w budynku zasilanym w wodę bezpośrednio z centralnej
sieci wodociągowej stosuje się dolny rozdział wody. Oznacza to, że przewody rozdzielcze
prowadzone są pod stropem piwnicy budynku. Przewody te zazwyczaj składają się
z głównego przewodu podwieszonego pod stropem korytarza piwnicy i odcinków przewodów
odchodzących od przewodu głównego do pionów. Kształt w planie zależy od lokalizacji
pionów w planie budynku.
Przewody rozdzielcze powinny być wykonane z minimalnym spadkiem, tak aby
wydzielające się powietrze mogło przedostać się do pionów i być usunięte przy czerpaniu
wody z instalacji armaturą czerpalną.
Lokalizacja pionów zależy od sposobu rozwiązania wyposażenia sanitarnego (łazienek,
ustępów i kuchni) budynku. Piony mogą obsługiwać całe mieszkania (jeden pion wspólny dla
łazienek, ustępów i kuchni) lub położone nad sobą pomieszczenia, np. pion
łazienkowo-ustępowy i osobny kuchenny. Na dole pionu powinien znajdować się zawór
przelotowy z odwodnieniem pozwalającym na odcięcie dopływu wody i opróżnienie pionu
z wody.
Połączenia do punktów czerpalnych od pionu wykonuje się w sposób zależny od
rozmieszczenia punktów czerpalnych w mieszkaniu. Na połączeniu między pionem
a punktem czerpalnym powinny być zamontowane zawory odcinające, umożliwiające
dokonanie napraw armatury czerpalnej bez konieczności zamykania przepływu wody dla
całego pionu. Przykłady rozwiązania instalacji z rozdziałem dolnym i górnym pokazano na
rys. 2 i 3.

18
Rys. 1. Podział wewnętrznych instalacji wodociągowych
a) dolny rozdział wody, b) górny rozdział wody, c) miejscowe
przygotowanie ciepłej wody, d) centralne przygotowanie ciepłej
wody, e) zasilanie bezpośrednie, f) z zastosowaniem stacji
podwyższania ciśnienia (SPC), układ jednostrefowy, g) układ
dwustrefowy, h) układ wielostrefowy [3, s. 162]
Rys. 2. Instalacje wewnętrzne z dolnym rozdziałem i centralnym
przygotowaniem ciepłej wody 1 – przewody rozdzielcze (poziomy),
2 – piony, 3 – połączenia do baterii czerpalnych, XY
– zawór antyskażeniowy [3, s.163]

19
Rys. 3. Instalacje wewnętrzne z górnym rozdziałem
wody 1 – przewody rozdzielcze (poziomy),
2 – piony, 3 – połączenia do baterii czerpalnych,
4– zbiorniki zimnej i ciepłej wody,
5 – wymiennik ciepła, 6 – pompy, XY – zawór
antyskażeniowy [3, s. 164].
Rozdział górny wody w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych stosowano dość
często, a obecnie sporadycznie, ponieważ ciśnienie wody przed bateriami zainstalowanymi na
ostatniej kondygnacji było niewystarczające dla baterii czerpalnych z perlatorem.
Ciśnienie wody w instalacji wodociągowej powinno wynosić przed każdym punktem
czerpalnym nie mniej niż 0,05 MPa (0,5 bara) i nie więcej niż 0,6 MPa (6 barów).
pmin = 0,05 MPa,
pmax = 0,6 MPa
W budynkach wielokondygnacyjnych, gdzie projektuje się strefowy układ instalacji,
w piwnicy budynku buduje się zbiornik wodociągowy (terenowy), w którym można
zgromadzić odpowiedni zapas wody. Zbiornik taki może być wykorzystywany również do
przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę. Schemat instalacji ze zbiornikiem wodociągowym
pokazano na rys. 4.
Rys. 4. Schemat zasilania instalacji wewnętrznej w wodę (oznaczenia wg PN – EN 806 – 1:2000)
[3, s. 165] 1 – połączenia wodociągowe, 2 – zbiornik wodociągowy, 3 – stacja
podwyższania ciśnienia, 4 – pierwsza strefa zasilania w wodę, 5 – druga strefa zasilania
w wodę

20
Na rysunkach stosuje się oznaczenia graficzne zgodne z Polskimi Normami.
Jeżeli tylko ciśnienie w przewodzie ulicznym na to pozwoli, to pierwszą strefę projektuje
się jako układ o rozdziale dolnym wody, zasilaną bezpośrednio z tego przewodu. Następne
strefy można rozwiązać z rozdziałem dolnym wody lub z rozdziałem górnym. Każda strefa
zasilana jest z osobnych urządzeń do podnoszenia ciśnienia wody.
Przewody rozdzielcze instalacji z rozdziałem dolnym wody dla I strefy są prowadzone
pod stropem w piwnicy, natomiast dla następnych stref, pod stropem najwyższej kondygnacji
strefy poprzedniej. Układy wielostrefowe z sieciami o rozdziale górnym wody są
wykonywane w budynkach posiadających piętra techniczne, na których umieszcza się
zbiorniki. Przewody rozdzielcze prowadzi się nad podłogą piętra technicznego. Układy takie
są stosowane dość rzadko, ze względu na konieczność stosowania zbiorników ustawianych na
piętrach technicznych. Ponadto wysokość ciśnienia przed baterią na najwyższej kondygnacji
każdej strefy jest niewielka i równa różnicy geometrycznej położenia baterii i zbiornika, przez
co nie uzyska się wymaganej dla baterii z perlatorem wysokości ciśnienia wody
10 m (ciśnienia 1 bar).
Dla budynków z instalacją wielostrefową wymaga się wykonania, co najmniej 2 połączeń
wodociągowych z osobnych przewodów rozdzielczych sieci miejskiej w celu uzyskania
większej niezawodności dostawy wody do budynku.
Schemat instalacji wielostrefowej zasilanej w wodę z dwóch niezależnych przewodów
rozdzielczych i ze zbiornikiem wodociągowym (terenowym) pokazano na rys. 5.
Rys. 5. Schemat instalacji wielostrefowej [3, s.165] 1 – połączenia wodociągowe,
2 – zbiornik wodociągowy, 3 – wymiennik ciepła, 4 – stacja podwyższania
ciśnienia (SPC), 5 – baterie czerpalne
Pierwsza strefa instalacji wewnętrznej zasilana jest w wodę bezpośrednio z połączenia
wodociągowego, a dwie pozostałe strefy poprzez zbiornik i stacje podwyższania ciśnienia. Ze

21
zbiornika wodociągowego woda doprowadzana jest do hydrantowej instalacji
przeciwpożarowej.
Woda zimna przeznaczona do spożycia przez ludzi może być podgrzana w małych
ilościach dla potrzeb jednego mieszkania lub nawet jednego przyboru sanitarnego.
Dla potrzeb całego budynku wodę ciepłą przygotowuje się centralnie w wymiennikach
ciepła zlokalizowanych w węźle cieplnym. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra
Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków, jakim powinny odpowiadać
budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75 z 2002 r, zm. Dz. U. nr 33 z 2003, Dz. U. nr 109
z 2004 r.), temperatura wody ciepłej w budynkach (poza budynkami jednorodzinnymi,
zagrodowymi i rekreacyjnymi) powinna wynosić przed punktami czerpalnymi 55°C i nie
więcej niż 60°C. W instalacjach ciepłej wody należy przewidzieć stały obieg wody.
Cyrkulację należy przewidzieć również w przewodach stanowiących połączenie od pionu do
armatury czerpalnej, jeżeli pojemność przewodu przekracza 3 dm3
.
Instalacja ciepłej wody powinna być tak zaprojektowana, aby możliwe było
przeprowadzenie jej okresowej dezynfekcji termicznej wodą o temperaturze nie niższej niż
70°C.
Zasady projektowania instalacji wodociągowej polegają na:
− ustaleniu sposobu zaopatrzenia budynku w wodę,
− ustaleniu podstawowych danych dotyczących części budowlanej,
− ustaleniu wyposażenia sanitarnego budynku, w tym poszczególnych pomieszczeń,
a w konsekwencji określeniu ilości i rodzaju armatury czerpalnej,
− wstępnego określenia wymaganej wysokości ciśnienia wody (H) i porównanie go
z wartością ciśnienia dyspozycyjnego (Hdyspozyc.):
H = hb + hl + hwod. + hg, [m].
W tym celu należy uwzględnić:
− wysokość ciśnienia przed baterią czerpalną równą 10 m,
hb = 10 m,
− orientacyjną wysokość ciśnienia (1 m H2O na kondygnację),
hl = 1 m H2O na kondygnację,
− wysokość strat ciśnienia w obrębie wodomierza mieszkaniowego,
hwod. m. [m],
− wysokość strat ciśnienia w obrębie wodomierza domowego,
hwod. d. [m],
Wysokość strat ciśnienia w obrębie wodomierzy skrzydełkowych można obliczyć ze
wzoru:
gdzie: q – przepływ obliczeniowy wody [m3
/h],
qmax – maksymalny strumień objętości [m3
/h].
− wysokość geometryczną położenia baterii czerpalnej (wartość ta wynika z różnicy
rzędnych położenia przewodu wodociągowego (Rprzew.wodoc.) i rzędnej położenia
baterii czerpalnej (Rbaterii) nad stropem najwyższej kondygnacji).
hg = Rbaterii – Rprzew.wodoc. [m]
Po zsumowaniu ww wartości otrzymujemy wymaganą wysokość ciśnienia wody
w przewodzie wodociągowym, którą porównujemy z wartością (Hdyspozyc.) ciśnienia
dyspozycyjnego w sieci wodociągowej.
]
[
,
10
2
max
m
q
q
h 







=

22
Jeżeli wartość ciśnienia dyspozycyjnego jest większa niż wartość wstępnie określonej
wymaganej wysokości ciśnienia wody, to przewiduje się, że budynek zasilany będzie
bezpośrednio z sieci wodociągowej bez użycia pomp. W przeciwnym wypadku konieczne jest
dobranie i określenie parametrów urządzeń do podnoszenia wody.
Kolejne czynności projektowania instalacji wodociągowych polegają na:
− ustaleniu sposobu przygotowania ciepłej wody użytkowej,
− określeniu materiału z jakiego ma być wykonana instalacja wodociągowa,
− wrysowaniu na podkłady architektoniczno-budowlane trasy przewodów oraz
niezbędnego uzbrojenia,
− określeniu miarodajnego pionu to znaczy określenie najbardziej niekorzystnego punktu
czerpalnego – zwykle jest to najdalej i najwyżej położony punkt czerpalny w stosunku do
źródła wody (przewodu wodociągowego),
− podziale instalacji na odcinki obliczeniowe,
− ustaleniu przepływów obliczeniowych wody,
− wykonaniu obliczeń hydraulicznych,
− naniesieniu średnic przewodów na rzuty i przekroje, zwymiarowaniu, opisaniu
uzbrojenia,
− sprawdzeniu kolejności i poprawności wykonanych obliczeń i ewentualne wprowadzenie
korekt,
− wykonaniu rzutu aksonometrycznego instalacji,
− wykonaniu opisu technicznego, strony tytułowej, spisu treści i rysunków,
− zebraniu w całość w sposób trwały wszystkich elementów projektu.
Dane oraz obliczenia hydrauliczne wygodnie jest realizować w tabeli. Przykład tabeli do
prowadzenia obliczeń podano poniżej.
Tabela 1 Zestawienie danych i obliczeń hydraulicznych instalacji wodociągowej [źródło własne]
L ∑qn na
odcinku
∑qn q Dz v R L⋅R
Odcinek
[m] [–] [dm3
/s] [dm3
/s] [mm] [m/s] [daPa/m] [m]
Uwagi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Suma strat liniowych ∑hl:
Suma strat miejscowych 20%∑hl:
Wysokość ciśnienia przed baterią czerpalną hb:
Wysokość geometryczna położenia baterii czerpalnej hg:
Wysokość straty ciśnienia w obrębie wodomierza mieszkaniowego hwod. m.:
Wysokość straty ciśnienia w obrębie wodomierza domowego hwod. d.:
10
Wymagana wysokość ciśnienia wody w przewodzie wodociągowym:
Przyjęto:
Odcinek – instalację dzieli się na poszczególne odcinki i w kolumnie 1 wpisuje się kolejno
nazwy tych odcinków,
L [m] – długość odcinka [m],
∑qn na odcinku – suma normatywnych wypływów wody z armatury czerpalnej wyłącznie dla
danego odcinka,

23
∑qn – suma normatywnych wypływów wody z armatury czerpalnej od początku przewodu,
[dm3
/s],
q – przepływ obliczony na podstawie wzoru [dm3
/s],
Dz – średnica zewnętrzna określona na podstawie nomogramu [mm],
v – prędkość przepływu odczytana z nomogramu [m/s],
R – jednostkowa strata ciśnienia, odczytana z nomogramu [daPa/m],
L⋅R – wysokość straty ciśnienia (straty liniowe), iloczyn wartości z kolumny 2 i 9 [m].
Straty liniowe obliczamy jako sumę wszystkich wartości z kolumny 9. Ponadto
w instalacjach powstają również straty miejscowe, które obliczamy w sposób uproszczony
jako 20% sumy start liniowych w przypadku instalacji wody zimnej oraz 25% sumy strat
liniowych dla instalacji ciepłej wody użytkowej.
1. Czym jest wewnętrzna instalacja wodociągowa i z jakich elementów się składa?
2. Od czego zależy sposób rozwiązania instalacji wodociągowej?
3. Od czego zależy wielkość i rozległość instalacji wodociągowej?
4. Jakie są najważniejsze wymagania dla instalacji wodociągowej, o których należy
pamiętać przy projektowaniu?
5. W jakim akcie prawnym zapisane są warunki jakim powinny odpowiadać instalacje
sanitarne w tym wodociągowe?
6. Kiedy należy zapewnić do budynku co najmniej dwa połączenia wodociągowe
z osobnych przewodów rozdzielczych sieci miejskiej i dlaczego?
7. Jak obliczamy straty miejscowe w instalacjach wodociągowych?
8. Na czym polega wymiarowanie instalacji wodociągowej?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dla budynku mieszkalnego wrysuj na podkłady architektoniczno-budowlane
proponowane trasy przewodów instalacji wodociągowej z rozdziałem dolnym wody zimnej
i ciepłej przygotowanej indywidualnie. Zaznacz wymagane uzbrojenie i armaturę czerpalną.
1) przeczytać wiadomości zawarte w materiale nauczania,
2) przeczytać wiadomości zawarte w literaturze z rozdziału 6 dotyczącej zasad
projektowania instalacji wodociągowych,
3) wrysować ołówkiem na podkładach architektoniczno-budowlanych proponowane trasy
przewodów,
4) przeanalizować i sprawdzić zaproponowane trasy,
5) zaznaczyć ołówkiem na podkładach architektoniczno-budowlanych wymagane
uzbrojenie i armaturę czerpalną,
6) uzasadnić zaproponowane rozwiązanie,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny ćwiczenia.

24
− podkłady architektoniczno-budowlane,
− przybory rysunkowe (ołówek, gumka, linijka),
− literatura z rozdziału 6 dotycząca instalacji wodociągowych.
Ćwiczenie 2
Dla budynku mieszkalnego wrysuj techniką komputerową na podkłady architektoniczno-
budowlane (w wersji elektronicznej) proponowane trasy przewodów instalacji wodociągowej
z rozdziałem dolnym wody zimnej i ciepłej przygotowanej centralnie. Zaznacz wymagane
uzbrojenie i armaturę czerpalną.
1) przeczytać wiadomości zawarte w materiale nauczania,
2) przeczytać wiadomości zawarte w literaturze z rozdziału 6 dotyczącej zasad
projektowania instalacji wodociągowych oraz obsługi programów komputerowych do
wspomagania projektowania,
3) wrysować na podkładach architektoniczno-budowlanych proponowane trasy przewodów,
4) przeanalizować i sprawdzić zaproponowane trasy,
5) zaznaczyć na podkładach arch.-bud. wymagane uzbrojenie i armaturę czerpalną,
6) uzasadnić zaproponowane rozwiązanie,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
− podkłady architektoniczno-budowlane w wersji elektronicznej,
− zestaw komputerowy z odpowiednim oprogramowaniem graficznym oraz drukarką,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca instalacji wodociągowych oraz stosowania programów
komputerowych do wspomagania projektowania.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić od czego zależy sposób rozwiązania instalacji wodociągowej?  
2) wyjaśnić od jakich czynników zależy wielkość i rozległość instalacji
wodociągowych?  
3) wymienić najważniejsze wymagania dla instalacji
wodociągowej?  
4) powiedzieć w jakim akcie prawnym zapisane są warunki jakim
powinny odpowiadać instalacje sanitarne w tym wodociągowe?  
5) wyjaśnić kiedy i dlaczego należy zapewnić do budynku co najmniej
dwa połączenia wodociągowego z osobnych przewodów rozdzielczych
sieci miejskiej?  
6) wrysować na podkładach architektoniczno-budowlany trasy przewodów
instalacji wodociągowych?  
7) wykonać obliczenia hydrauliczne instalacji wodociągowej?  
8) opracować projekt instalacji wodociągowej?  

25
4.4. Ustalanie przepływów obliczeniowych wody
Dla określenia chwilowych (sekundowych) przepływów wody w instalacji, wychodzi się
z założenia, że prawdopodobieństwo otwarcia wszystkich zaworów czerpalnych jest tym
mniejsze, im większa jest instalacja wodociągowa i odwrotnie. Chwilowy przepływ wody
miarodajny dla doboru średnic przewodów wodociągowych nazywa się przepływem
obliczeniowym.
Metody wyznaczania przepływów obliczeniowych od 1993 roku podaje norma
PN–92/B–01706, która zaleca stosowanie wzorów przyjętych z normy DIN 1988.
Obliczeniowy przepływ wody w budynkach mieszkalnych należy wyznaczyć stosując
jeden ze wzorów zamieszczonych w tabeli 2. Należy zwrócić uwagę na zakres stosowania
każdego z podanych wzorów.
Tabela 2 Wzory do określania przepływów obliczeniowych w instalacjach wodociągowych dla budynków
mieszkalnych wg PN–92/B–01706
Wzór Uwagi
q = 0,682 ⋅ (∑qn)0,45
– 0,14 dla 0,07 ≤ ∑qn ≤ 20 dm3
/s
oraz dla armatury o qn < 0,5 dm3
/s
q = 0,7 ⋅ (∑qn)0,21
– 0,7 dla ∑qn > 20 dm3
/s
oraz dla armatury o qn ≥ 0,5 dm3
/s
Objaśnienia:
qn – normatywny wypływ z punktów czerpalnych, dm3
/s,
∑qn – suma wszystkich normatywnych wypływów z punktów czerpalnych obsługiwanych
przez wymiarowany odcinek instalacji, dm3
/s,
q – przepływ obliczeniowy, dm3
/s.
*) Dla instalacji wodociągowych w obiektach innych niż wymienione należy dobrać wzór do
ustalenia przepływu obliczeniowego przez analogię do sposobu korzystania z instalacji przez
użytkowników.
Przepływ obliczeniowy wody w instalacjach wodociągowych oblicza się znając standard
wyposażenia mieszkań w armaturę czerpalną oraz normatywne wielkości wypływu wody z tej
armatury.
Normatywny wypływ z armatury czerpalnej qn w dm3
/s podano w tabeli 3 (zgodnie
z normą PN–92/B–01706. Instalacje wodociągowe. Wymagania w projektowaniu).
Tabela 3 Normatywny wypływ wody z armatury czerpalnejoraz wymagane ciśnienie przed zaworem wg
PN–92/B–01706
Normatywny wypływ wody
mieszanej* tylko
zimnej lub
ciepłej
Rodzaj punktu czerpalnego Wymagane
ciśnienie
[MPa]
qn zimna
[dm3
/s]
qn ciepła
[dm3
/s]
qn
[dm3
/s]
Zawór czerpalny
bez perlatora**
z perlatorem
DN 15
DN 20
DN 25
DN 10
DN 15
0,05
0,05
0,05
0,1
0,1
0,3
0,5
1,0
0,15
0,15
Głowica natrysku DN 15 0,1 0,1 0,1 0,2

26
Płuczka ciśnieniowa
Płuczka zbiornikowa
Zawór spłukujący do pisuarów
DN 15
DN 20
DN 15
DN 15
0,12
0,12
0,05
0,1
0,7
1,0
0,13
0,3
Zmywarka do naczyń (domowa)
Pralka automatyczna (domowa)
DN 15
DN 15
0,1
0,1
0,15
0,25
Baterie czerpalne:
do natrysków
do wanien
do
zlewozmywaków
do umywalek
DN 15
DN 15
DN 15
DN 15
0,1
0,1
0,1
0,1
0,15
0,15
0,07
0,07
0,15
0,15
0,07
0,07
Bateria czerpalna z
mieszalnikiem
DN 20 0,1 0,3 0,3
Warnik elektryczny*** DN 15 0,1 0,1
Objaśnienia:
* Woda zimna Tz = 15°C, ciepła Tc = 55°C
** Jeżeli zawór z wężem L ≤ 10m, to ciśnienie 0,15 MPa.
*** Przy całkowicie otwartej śrubie dławiącej.
Podane wzory służą zarówno do wyznaczenia przepływu obliczeniowego ogólnej ilości
wody w połączeniu wodociągowym do budynku, jak i do wyznaczania przepływu
obliczeniowego w instalacjach wewnętrznych rozprowadzających wodę zimną i ciepłą – ma
to miejsce w instalacjach z centralnym przygotowaniem wody ciepłej.
Na odcinkach przewodów zimnej wody sumuje się wartości qn od najwyżej i najdalej
położonego punktu czerpalnego do miejsca doprowadzenia wody zimnej do wymienników
ciepła, podobnie sumuje się wartości qn dla instalacji wody ciepłej. Dla połączenia
wodociągowego przyjmuje się łączną wartość qn dla obu instalacji wewnętrznych. Po
zsumowaniu wartości qn (∑qn), przepływ obliczeniowy wody q w wyznaczonych punktach
instalacji oblicza się za pomocą podanych tabelą 2 wzorów.
Do wyznaczenia średnicy przewodu należy obliczyć przepływ wody (wg wzorów
podanych w tabeli 2), a następnie z tabeli 4 przyjąć prędkość przepływu zależnie od rodzaju
przewodu i z tablic lub nomogramów ustalić średnicę danego odcinka przewodu
wodociągowego. W obliczeniach uwzględnia się dokładnie wysokość liniowych strat
ciśnienia, natomiast straty miejscowe dla instalacji z rur stalowych można z dużym
przybliżeniem przyjąć w granicach od 20% (dla instalacji wody zimnej) do 25% (dla instalacji
wody ciepłej) strat liniowych. Dla instalacji z tworzyw sztucznych straty miejscowe wynoszą
od 100 % do 150 % strat liniowych.
Tabela 4 Prędkość przepływu wody w instalacjach wodociągowych wg PN–92/B–01706 i DIN 1988
Rodzaj przewodu PN–92/B–01706
Prędkość v
[m/s]
DIN 1988
Prędkość v
[m/s]
Połączenia od pionu do punktów czerpalnych 1,5 2,0
Piony w instalacjach wodociągowych 1,5 2,0
Przewody rozdzielcze 1,0 1,5
Połączenia wodociągowe 1,0 1,5
Ustalając sumę normatywnych wypływów w mieszkaniu (∑qn), nie uwzględnia się
dodatkowych baterii czerpalnych zainstalowanych w tym samym pomieszczeniu, ponieważ
zakłada się, że nie są one otwarte jednocześnie, np. jeżeli w łazience są dwie umywalki oraz
wanna i natrysk, to do obliczeń bierze się pod uwagę tylko baterię nad wanną i nad jedną
umywalką.

27
W celu zilustrowania sposobu wykonywania obliczeń pokazano na rys. 6 mieszkanie
o podstawowym standardzie wyposażenia w urządzenia i przybory sanitarne.
Rys. 6. Schemat obliczeniowy dla podstawowego standardu wyposażenia mieszkania [4, s. 95]
Mieszkanie pokazane na rys. 6 wyposażone jest w urządzenia i przybory sanitarne
zainstalowane:
a) w kuchni zlewozmywak, qn = 0,07 dm3
/s,
b) w łazience pralka automatyczna, qn = 0,25 dm3
/s,
umywalka, qn = 0,07 dm3
/s,
wanna, qn = 0,15 dm3
/s.
c) w ustępie miska ustępowa
z płuczką ciśnieniową, qn = 0,7 dm3
/s.
umywalka, qn = 0,07 dm3
/s.
1. Jaki jest cel wyznaczania przepływu obliczeniowego?
2. Jakiego założenia dokonuje się dla określenia chwilowych przepływów wody?
3. Co to jest przepływ obliczeniowy?
4. Czym są normatywne wypływy z armatury czerpalnej?
5. Jaka norma jest obowiązująca do wyznaczania przepływów obliczeniowych?
6. Określ prędkości przepływu w przewodach wodociągowych?
7. Określ sposób sumowania normatywnych wypływów z armatury czerpalnej?
8. Jak przyjmuje się wartość strat miejscowych dla instalacji wodociągowych?
9. Co to jest miarodajny przepływ w instalacji wodociągowej?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj za pomocą techniki komputerowej (np. w programie AutoCAD wzorując się na
rys. 6 z poradnika dla ucznia) schemat obliczeniowy dla mieszkania wyposażonego według
poniższych założeń w urządzenia i przybory sanitarne zainstalowane w pomieszczeniu
kuchni: zlewozmywak, zmywarka do naczyń, w łazience: pralka automatyczna, wanna,
natrysk, umywalka (2 szt.), bidet, miska ustępowa, w ustępie: miska ustępowa z płuczką
ciśnieniową, umywalka.
umyw.
Łazienka
zlewozm.
qn=1,31 dm3/s
Pion wody zimnej
Σ
pralka aut.
Kuchnia
0,07
1,24
0,99
0,25
1,24
pł. ciśn.
wanna umyw.
0,92
0,07 0,15
0,77
0,07
0,07
0,7
Ustęp

28
1) przeczytać materiał nauczania,
2) przeczytać literaturę z rozdziału 6 dotyczącą ustalania przepływów obliczeniowych oraz
obsługi programu graficznego do wspomagania projektowania (np. AutoCAD–a),
3) wykonać schemat wg założeń podanych ćwiczeniem,
− PN–92/B–01706, PN–84/B–01701,
− stanowisko komputerowe z oprogramowaniem,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca ustalania przepływów obliczeniowych oraz obsługi
programu graficznego do wspomagania projektowania (np. AutoCAD–a).
Ćwiczenie 2
Określ przepływ obliczeniowy dla mieszkania wyposażonego według poniższych założeń
w urządzenia i przybory sanitarne zainstalowane:
a) w kuchni zlewozmywak, qn =........ dm3
/s,
zmywarka do naczyń, qn =........dm3
/s,
b) w łazience pralka automatyczna, qn =........dm3
/s,
wanna, qn =........dm3
/s,
natrysk, qn =........dm3
/s,
umywalka (2 szt.), qn =........dm3
/s,
bidet, qn =........dm3
/s,
miska ustępowa, qn =........dm3
/s,
c) w ustępie miska ustępowa qn =........dm3
/s,
z płuczką ciśnieniową, qn =........dm3
/s,
umywalka, qn =........dm3
/s.
1) przeanalizować materiał nauczania,
2) zapoznać się z literaturą z rozdziału 6 dotyczącą instalacji wodociągowych,
3) wypisać wartości normatywnych wypływów wody dla poszczególnych punktów
czerpalnych,
4) zsumować odpowiednie wartości normatywnych wypływów wody,
5) wyznaczyć przepływ obliczeniowy,
− PN–92/B–01706,
− notatnik,
− kalkulator,

29
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić cel wyznaczania przepływu obliczeniowego?  
2) określić założenia dla ustalenia chwilowych przepływów
wody?  
3) wyjaśnić, co to jest przepływ obliczeniowy?  
4) omówić, od czego zależą normatywne wypływy wody
z armatury czerpalnej?  
5) wyjaśnić sposób sumowania normatywnych wypływów
z armatury czerpalnej?  
6) wyjaśnić jak przyjmuje się wartość strat miejscowych dla
instalacji wodociągowych z tworzyw sztucznych?  
7) określić prędkości przepływu w przewodach
wodociągowych wg PN–92/B–01706?  
8) określić zasadę wyrównywania przepływów
obliczeniowych?  
9) wyjaśnić, co to jest miarodajny przepływ w instalacji
10) ustalić przepływy obliczeniowe dla pojedynczego
mieszkania?  
11) ustalić przepływy obliczeniowe dla domu jednorodzinnego?  

30
4.5. Obliczenia hydrauliczne instalacji wodociągowej
Hydrauliczne obliczanie przewodów wodociągowych polega na wyznaczeniu średnicy
przewodów oraz strat ciśnienia przy określonym przepływie wody. czasem spotykany jest
inny typ zadania, polegający na sprawdzeniu prędkości przepływu wody i wielkości strat
ciśnienia przy znanej średnicy oraz zadanym przepływie wody.
Przy obliczaniu strat liniowych wykorzystuje się wzór Darcy–Weisbacha:
h – wysokość liniowych strat ciśnienia [m],
i – jednostkowa wysokość strat ciśnienia, liczba niemianowana lub [‰], [%],
L – długość odcinka przewodu [m],
Dw – średnica wewnętrzna przewodu [m],
v – prędkość przepływu przewodem [m/s],
g – przyspieszenie ziemskie, [m/s2
],
λ – współczynnik oporów liniowych.
Ze względu na uwikłaną postać współczynnika oporów liniowych praktycznie korzysta się
z tablic lub nomogramów ujmujących zależność między: średnicą przewodów, przepływem,
prędkością i jednostkową wysokością strat ciśnienia. Obliczenia na podstawie nomogramów
prowadzi się następująco:
a) dla określenia średnicy i wysokości strat ciśnienia:
dane: przepływ obliczeniowy q w dm3
/s,
tok postępowania: w zależności od rodzaju przewodu orientacyjnie narzuca się prędkość
przepływu v (z tabeli 4), następnie odczytuje się z nomogramu średnicę d oraz
jednostkową wysokość strat ciśnienia i, a następnie oblicza się sumaryczną wysokość
strat ciśnienia ∆h = i ⋅ L;
b) dla określenia prędkości przepływu i wysokości strat ciśnienia:
dane: przepływ obliczeniowy q w dm3
/s, średnica przewodu,
tok postępowania: odczytuje się z nomogramu v oraz i, a następnie oblicza się: Dh = i⋅L.
Miejscowe straty ciśnienia „z” lub wysokość miejscowych strat ciśnienia „h” oblicza się
stosując odpowiedni wzór:
z = 5 ⋅ v ⋅ ζ [mbar],
h = 0,05 ⋅ v2
⋅ ζ [m]
ζ – współczynnik oporów miejscowych,
v – prędkość przepływu wody [m/s].
1. Jaki są cele obliczeń hydraulicznych instalacji wodociągowej?
2. Jakie dwa rodzaje strat występują w instalacjach wodociągowych?
3. Od jakich parametrów zależą straty liniowe?
4. Jak określamy współczynnik oporów miejscowych?
5. Od jakich parametrów zależy wysokość oporów miejscowych?
6. Do czego służą tablice lub nomogramy?
]
[
,
2
2
m
g
v
D
L
L
i
h
w
⋅
⋅
=
⋅
= λ

31
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dla budynku mieszkalnego wykonaj fragment projektu instalacji wodociągowej
polegający na przeprowadzeniu obliczeń wody zimnej przy poniższych założeniach.
Dane dotyczące części budowlanej: budynek mieszkalny o wysokości dwóch
kondygnacji, podpiwniczony. Na każdej kondygnacji są dwa mieszkania, w których obok
siebie zlokalizowano łazienkę, ustęp i kuchnię. Standardowe wyposażenie w przybory
sanitarne (zgodnie z rys. 13 z poradnika dla ucznia). Wysokość kondygnacji wynosi 2,8 m,
w tym wysokość mieszkań oraz piwnicy w świetle stropów jest równa 2,5 m. Ponadto
ustalono:
− rzędna terenu wokół budynku: +50,00 m,
− rzędna podłogi w piwnicy: +48,20 m,
− rzędna podłogi pierwszej kondygnacji: +51,00 m,
− rzędna spodu ławy fundamentowej: +47,60 m,
− głębokość przemarzania gruntu: 1,4 m.
Źródłem zaopatrzenia budynku w wodę będzie przewód miejskiej sieci wodociągowej
o średnicy 100 mm, ułożony w odległości 10 m od budynku na głębokości 1,8 m pod
powierzchnią terenu. Wysokość ciśnienia wody w sieci wodociągowej waha się w granicach
od 30 do 50 m.
Przyjąć sieć przewodów wewnętrznych z dolnym rozdziałem wody, zasilaną
bezpośrednio z przewodu wodociągowego.
Założenia wyjściowe oraz sposób rozwiązania wpisać do notatnika, wykonać niezbędne
schematy.
1) przeczytać literaturę zawartą w materiale nauczania oraz rozdziale 6,
2) uważnie przeanalizować dane dotyczące dokumentacji architektoniczno-budowlanej,
3) określić koncepcję rozwiązania instalacji wodociągowej,
4) przemyśleć zaproponowaną koncepcję,
5) wykonać schemat obliczeniowy,
6) obliczyć przepływ obliczeniowy q dla instalacji wody zimnej,
7) wykonać zestawienie danych i obliczeń hydraulicznego obliczania przewodów wody
zimnej (obliczenia najwygodniej prowadzić w tabeli),
8) obliczyć sumę strat liniowych (hl),
9) uwzględnić sumę strat miejscowych (20% hl)
10) przyjąć wysokość ciśnienia przed baterią czerpalną,
11) obliczyć wysokość strat ciśnienia w obrębie wodomierzy mieszkaniowego i domowego,
12) uwzględnić wysokość geometryczną wysokość położenia baterii czerpalnej (od przewodu
wodociągowego),
13) zapisać w notatniku kolejno wszystkie wykonywane obliczenia,
14) opisać schematy,
16) dokonać oceny pracy.
− normy PN–84/B–01701, PN–92/B–01706, PN–ISO 9431:1994, PN–ISO
9431:1994/Apl:1999, PN–B–01700:1999, PN–76/N–01601, PN–86/N–01603,

32
− Prawo budowlane,
− katalogi materiałów instalacyjnych,
− tablice doboru, nomogramy,
− tabele do przeprowadzania obliczeń instalacji wodociągowych,
− kalkulator,
− notatnik,
Ćwiczenie 2
Dla budynku mieszkalnego wykonaj obliczenia wysokości wymaganego ciśnienia,
porównaj je z ciśnieniem dyspozycyjnym oraz wykonaj część projektu instalacji
wodociągowej polegającą na narysowaniu niezbędnych rysunków w tym schematu
aksonometrycznego.
1) zapoznać się z literaturą zawartą w materiale nauczania oraz rozdziale 6,
2) obliczyć wysokość wymaganego ciśnienia,
3) porównać wysokość wymaganego ciśnienia z ciśnieniem dyspozycyjnym,
4) usystematyzować podkłady architektoniczno-budowlane,
5) nanieść na podkłady projektowaną instalację wodociągową,
6) opisać na rysunkach projektowaną instalację wodociągową,
7) wykonać tabliczki rysunkowe oraz wpisać do nich niezbędne informacje,
8) zweryfikować przeprowadzone obliczenia,
9) zapisać w notatniku kolejno nazwy i numery wykonanych rysunków,
9431:1994/Apl:1999, PN–B–01700:1999, PN–76/N–01601, PN–86/N–01603,
− Warunki techniczne wykonania i odbioru instalacji wodociągowych,
− schematy obliczeniowe,
− fragment obliczeń instalacji wodociągowej,
− kalkulator,
− notatnik
− literatura z rozdziału 6 dotycząca instalacji wodociągowych oraz sporządzania projektów
technicznych.

33
Ćwiczenie 3
Dla budynku mieszkalnego, na podstawie materiałów otrzymanych od nauczyciela
w odpowiedniej kolejności ułóż i usystematyzuj wszystkie obliczenia i rysunki. Na tej
podstawie wykonaj opis techniczny stanowiący część opisową projektu.
Wykonaj stronę tytułową, spis treści oraz zepnij wszystkie elementy w skoroszyt formatu
A4 (ewentualnie rysunki formatu większego niż A4 należy złożyć zgodnie z polską normą do
formatu A4).
1) przeanalizować literaturę zawartą w materiale nauczania,
2) zapoznać się z literaturą z rozdziału 6 dotyczącą obliczeń hydraulicznych instalacji
wodociągowej,
3) na podstawie zgromadzonych danych i informacji wykonać opis techniczny projektu
instalacji wodociągowej dla zadanego budynku,
4) wykonać spis treści,
5) wykonać stronę tytułową projektu technicznego instalacji wodociągowej,
6) złożyć rysunki do formatu A4 zgodnie z PN–86/N–01603,
7) ułożyć karty w odpowiedniej kolejności i spiąć całość w skoroszycie A4,
9431:1994/Apl:1999, PN–B–01700:1999, PN–76/N–01601, PN–86/N–01603,
− Warunki techniczne wykonania i odbioru sieci wodociągowych,
− obliczenia hydrauliczne instalacji wodociągowej,
− kalkulator,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca instalacji wodociągowych oraz wykonywania
i opracowywania projektów technicznych.

34
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, jakie są cele obliczeń hydraulicznych instalacji
2) wyjaśnić, jakie dwa rodzaje strat występują w instalacjach
3) wyjaśnić, od jakich parametrów zależą straty liniowe?  
4) wyjaśnić, jak określa się współczynnik oporów miejscowych?  
5) wyjaśnić, do czego służą tablice lub nomogramy?  
6) wyjaśnić, od jakich parametrów zależy wysokość oporów
miejscowych?  
7) wykonać obliczenia hydrauliczne prostej instalacji wody zimnej?  
8) nanieść na podkłady budowlane zaprojektowaną instalację zimnej
wody?  
9) opisać poszczególne rysunki?  
10) wykonać schemat aksonometryczny zaprojektowanej instalacji
11) określić niezbędne elementy projektu technicznego
instalacjiwodociągowej?  
12) zaprojektować prostą instalację wodociągową?  

35
4.6. Projektowanie połączenia wodociągowego
Na etapie projektowania połączenie wodociągowe i instalacje wewnętrzne stanowią
całość, ponieważ średnice przewodów wyznaczone są z zastosowaniem takich samych metod
obliczeniowych, natomiast w eksploatacji połączenie wodociągowe możne stanowić własność
komunalną a instalacje wewnętrzne własność użytkownika.
Połączenie wodociągowe zapewnia dostawę wody z przewodu rozdzielczego sieci
miejskiej (osiedlowej) do budynku. W skład połączenia wodociągowego wchodzi zawór lub
zasuwa domowa, przewód połączenia i zestaw wodomierzy z zaworem głównym.
Rozmieszczenie przewodu wodociągowego i kanalizacyjnego sieci miejskiej oraz połączenia
wodociągowego i przykanalika pokazano na rys. 7.
Rys. 7. Połączenie wodociągowe i przykanalik 1 – linia zabudowy, 2 – linia rozgraniczająca,
3 – przewód rozdzielczy, 4 – zawór główny, 5 – studzienka rewizyjna, 6 – kanał miejski
[3, s. 154]
Pokazana na rys. 7 linia zabudowy jest linią ustawienia konstrukcji budynków, natomiast
linia rozgraniczająca jest granicą własności oddzielającą teren miejski od np. prywatnej
nieruchomości.
Przewód rozdzielczy sieci miejskiej z przewodem doprowadzającym wodę do budynku
łączy się z zastosowaniem trójnika lub opaski.
Ze względu na różną głębokość ułożenia przewodów wynikającą z różnej głębokości
przemarzania gruntów oraz różną głębokość ław fundamentowych budynków, połączenia
wodociągowe mogą być ułożone nad lub pod ławą fundamentową. Zestaw wodomierzowy
może być ustawiony w piwnicy nad podłogą lub pod podłogą w studzience (lub komorze)
wodomierzowej.

36
Rys.8. Schematy połączeń wodociągowych a), b) i d) połączenia z zastosowaniem
opaski, c) i e) połączenia z zastosowaniem trójnika,
1 – przewód rozdzielczy, 2 – zasuwa domowa (zawór), 3 – zestaw
wodomierzowy, 4 – studzienka wodomierzowa [3, s. 157]:
W ulicach o szerokości ponad 30 m (pomiędzy liniami rozgraniczającymi), układa się
przewody wodociągowe rozdzielcze pod obydwoma chodnikami. Zgodnie z wytycznymi
w Warunkach technicznychi wykonania i odbioru sieci wodociągowych, przewody
rozdzielcze należy ułożyć nie bliżej niż 0,8 m od krawężnika jezdni oraz co najmniej
w odległości 1,0 m od linii rozgraniczającej i 1,5 m od linii zabudowy, pokazanej na
podkładzie geodezyjnym, a dokładnie od linii rzutu ławy fundamentowej. Wymagane
odległości dla przewodów wodociągowych o średnicy DN ≤ 300 mm pokazano na rys. 9.
Rys. 9. Usytuowanie przewodu rozdzielczego pod chodnikiem 1 – przewód,
2 – ogrodzenie na linii rozgraniczającej, 3 – fundament budynku
[3, s. 158]

37
Wysokość przykrycia przewodu wodociągowego zależy od strefy klimatycznej. Polskę
podzielono na cztery strefy klimatyczne, i ustalono dla celów fundamentowania
wg PN–81/B–03020, głębokość przemarzania gruntu hz:
hz = 0,8 m,
hz = 1,0 m,
hz = 1,2 m,
hz = 1,4 m.
Przewody wodociągowe powinny być ułożone poniżej głębokości przemarzania gruntu,
o wielkość h1 = 0,4 m, zgodnie z wymogami normy PN–B–10725:1997 i „Warunków
Technicznych”. Wobec powyższych wymagań, wysokość przykrycia przewodu
wodociągowego „h” liczona od powierzchni terenu do wierzchu rury wynosi:
h = hz + h1 [m]
W wypadku, kiedy połączenie wodociągowe jest na wysokości fundamentu wówczas
w odległości około 1 m od ściany zewnętrznej należy podnieść przewód i ułożyć go nad
fundamentem. Jeżeli ułożony płyciej odcinek przewodu znajduje się w strefie przemarzania
gruntu, to należy przewód zabezpieczyć przed możliwością zamarzania w nim wody.
Zabezpieczenie takie może polegać na podniesieniu terenu nad odcinkiem płytko ułożonego
przewodu. W tej sytuacji zasuwa domowa powinna być usytuowana na głębiej ułożonym
odcinku połączenia. Połączenie wodociągowe powinno być łączone do najbliżej położonego
w budynku przewodu rozdzielczego sieci wodociągowej i kończyć się w piwnicy za ścianą
frontową lub szczytową budynku tak, aby długość połączenia była możliwie niewielka.
Połączenie wodociągowe powinno być prowadzone prostopadle do przewodu ulicznego,
w odległości około 2 m od narożnika budynku. W razie konieczności zmiany kierunku
połączenia, należy go wykonać w odległości minimum 1 m od ściany budynku i dalej
prowadzić prostopadle do ściany budynku. Budynki bardzo długie (wieloklatkowe) mogą
posiadać kilka połączeń wodociągowych. W wypadku zasilania kilku budynków ze
wspólnego przewodu wodociągowego osiedlowego należy na każdym połączeniu do budynku
ustawić zasuwę, co stwarza możliwość wyłączenia dostawy wody z osobna do każdego
budynku. Projektując połączenia wodociągowe do budynku, należy zdawać sobie sprawę
z tego, że na wyposażenie budynku składa się wiele instalacji i związanych z nimi połączeń.
Jeżeli w budynku projektuje się instalację wodociągową, to również musi tam być instalacja
kanalizacyjna z przykanalikiem, ponadto poza wymienionymi dwoma podstawowymi
połączeniami mogą być połączenia do sieci gazowej, energetycznej, telekomunikacyjnej
i centralnego ogrzewania.
Zgodnie z PN–92/B–01706 przy prowadzeniu równoległym połączenie wodociągowe
powinno być ułożone od innych instalacji w odległości nie mniejszej niż:
− 1,5 m od przykanalika i przewodu gazowego,
− 0,8 m od kabli energetycznych,
− 0,5 m od kabli telekomunikacyjnych.
W sytuacji, kiedy budynek nie jest podpiwniczony, a odległość linii zabudowy od linii
rozgraniczającej jest duża, wówczas wodomierz ustawia się w studzience wodomierzowej lub
komorze wodomierzowej, usytuowanej około 2 m od ogrodzenia nieruchomości. Sposoby
prowadzenia połączeń wodociągowych pokazano na rys. 10.

38
Rys. 10. Sposoby prowadzenia połączeń wodociągowych 1 – zestaw wodomierzowy
w budynku, 2 – połączenie wodociągowe, 3 – przewód wodociągowy, 4 – linia
zabudowy, 5 – linia rozgraniczająca, 6 – budynki,
7 – studzienka lub komora wodomierzowa poza budynkiem [3, s.161]
Przed przystąpieniem do obliczeń należy na planie sytuacyjnym wyrysować trasę
projektowanego przyłącza wodociągowego pamiętając o minimalnych odległościach od
innych mediów, minimalnym przykryciu, uwarunkowaniach terenowych i lokalizacyjnych.
Następnie należy wykonać obliczenia strat ciśnienia.
Dane oraz obliczenia hydrauliczne dotyczące połączenia wodociągowego, podobnie jak
w przypadku instalacji, wygodnie jest realizować w tabeli. Przykład tabeli do prowadzenia
obliczeń podano poniżej (tab. 6).
Tabela 6 Wysokość strat ciśnienia w połączeniu wodociągowym [źródło własne]
L Q DN v R L⋅R
Odcinek
[m] [dm3
/s] [mm] [m/s] [daPa/m] [m]
Uwagi
1 2 3 4 5 6 7 8
Suma strat liniowych ∑hl:
Suma strat miejscowych 20%∑hl:
Wysokość straty ciśnienia w obrębie wodomierza hwod.:
Wysokość straty ciśnienia w obrębie zaworu antyskażeniowego ha.:
Suma strat:
Odcinek – jeżeli jest taka potrzeba połączenie wodociągowe dzieli się na poszczególne
odcinki i w kolumnie 1 wpisuje się kolejno nazwy tych odcinków,
L [m] – długość odcinka [m],
Q – przepływ wody [dm3
/s],
DN – średnica nominalna określona na podstawie nomogramu [mm],
v – prędkość przepływu odczytana z nomogramu [m/s],
R – jednostkowa strata ciśnienia, odczytana z nomogramu [daPa/m],
L⋅R – wysokość straty ciśnienia (straty liniowe), iloczyn wartości z kolumny 2 i 6 [m].
Po wykonaniu obliczeń, określeniu średnicy należy uzyskane dane nanieść na plan
sytuacyjny oraz wykonać rysunek przekroju podłużnego przez połączenie wodociągowe.
Rysunek ten zwykle wykonujemy w skali skażonej. Wymiarowanie połączenia
wodociągowego wykonuje się w dolnej części arkusza w tabeli. Przykładowa propozycja
zagospodarowania arkusza rysunkowego do wykonania rysunku przekroju podłużnego przez
przyłącze wodociągowe pokazano na rys. 11.

39
Rys. 11. Propozycja arkusza rysunkowego dla profilu połączenia wodociągowego [źródło własne]

40
1. Podaj definicję połączenia wodociągowego?
2. Jakie rodzaje strat ciśnienia należy uwzględnić przy projektowaniu połączenia
wodociągowego?
3. Na czym polega obliczenie wysokości strat ciśnienia połączenia wodociągowego?
4. Jakie znasz wymagania dotyczące projektowania trasy połączeń wodociągowych?
5. Podaj minimalne odległości przy projektowaniu połączenia wodociągowego od innych
mediów?
6. Wymień z jakich elementów powinno składać się połączenie wodociągowe?
7. Podaj kolejność czynności przy wykonywaniu projektu połączenia wodociągowego?
8. Omów w jaki sposób wykonuje się przekrój podłużny połączenia wodociągowego?
9. Jakie są możliwości zabezpieczenia połączeń wodociągowych, w przypadku gdy nie
można zapewnić odpowiedniej głębokości ułożenia przewodu?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie danych uzyskanych od nauczyciela zaprojektuj przyłącze wodociągowe.
Zebrać w jedną całość wszystkie kolejno wykonywane obliczenia, rysunki oraz profil
wykonanego połączenia wodociągowego. Na tej podstawie wykonaj opis techniczny
połączenia wodociągowego stanowiący część opisową projektu.
Wykonaj stronę tytułową, spis treści oraz zepnij wszystkie elementy w skoroszyt formatu
A4 (ewentualnie rysunki formatu większego niż A4 złożyć zgodnie z polską normą do
formatu A4).
1) zapoznać się z materiałem nauczania oraz literaturą z rozdziału 6 dotyczącą
projektowania połączenia wodociągowego,
2) zapisać w notatniku w punktach wszystkie niezbędne dane i założenia,
3) wytyczyć na planie sytuacyjnym trasę połączenia wodociągowego,
4) narysować profil podłużny połączenia wodociągowego,
5) wykonać niezbędne obliczenia,
6) wykonać opis techniczny połączenia wodociągowego,
7) na podstawie zgromadzonych danych i informacji wykonać opis techniczny projektu
instalacji wodociągowej wraz z przyłączem dla zadanego budynku,
8) wykonać spis treści,
9) wykonać stronę tytułową projektu technicznego połączenia wodociągowego,
10) złożyć rysunki do formatu A4 zgodnie z PN–86/N–01603,
11) ułożyć karty w odpowiedniej kolejności i spiąć całość w skoroszycie A4,
13) dokonać samooceny.
− warunki techniczne wykonania i odbioru sieci wodociągowych,
− normy PN–ISO 9431:1994, PN–B–01700:1999, PN–76/N–01601, PN–86/N–01603, PN–
B–10725:1997, PN–92/B–01706, PN–84/B–01701, PN–B–10725:1997,

41
− literatura z rozdziału 6 dotycząca połączeń wodociągowych,
− plan sytuacyjny,
− podkład do wykonania profilu (przekroju podłużnego) przyłącza wodociągowego,
− notatnik,
− kalkulator,
Ćwiczenie 2
Na podstawie projektu technicznego połączenia wodociągowego udostępnionego przez
nauczyciela wykonaj techniką komputerową przedmiar robót.
1) zapoznać się z materiałem nauczania oraz literaturą dotyczącą obsługi programów
komputerowych,
2) zapisać w notatniku w punktach wszystkie niezbędne dane i założenia,
3) wykonać niezbędne zestawienia i obliczenia,
4) zweryfikować wykonaną pracę,
5) opracować przedmiar,
6) wydrukować przedmiar,
8) dokonać samooceny.
− zestaw komputerowy wyposażony w odpowiednie oprogramowanie i urządzenia
peryferyjne,
− normy, katalogi nakładów rzeczowych,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca połączeń wodociągowych,
− projekt techniczny połączenia wodociągowego,
− notatnik,
− kalkulator,

42
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić głębokości ułożenia połączenia wodociągowego?  
2) sporządzić projekt połączenia wodociągowego?  
3) wyjaśnić jakie znasz sposoby prowadzenia połączeń
4) podać odległości połączenia wodociągowego od innych mediów?  
5) podać wymagania jakie należy spełnić przy projektowaniu połączeń
6) wyjaśnić jakie są możliwości zabezpieczenia połączeń wodociągowych,
w przypadku gdy nie można zapewnić odpowiedniej głębokości ułożenia
przewodu?  
7) wytyczyć na planie trasę prostego połączenia wodociągowego?  
8) wykonać profil podłużny prostego połączenia wodociągowego?  
9) zaprojektować proste przyłącze wodociągowe?  
10) wyjaśnić jak ustala się średnicę połączenia wodociągowego?  
11) scharakteryzować w kolejności etapy projektowania połączenia
wodociągowego?  
12) omówić jakie informacje powinny być umieszczone na profilu
połączenia wodociągowego?  

43
4.7. Zasady projektowania instalacji kanalizacyjnej
Instalacje kanalizacyjne zarówno dla ścieków bytowo–gospodarczych jak i deszczowych
składają się z przewodów i urządzeń zlokalizowanych wewnątrz budynku lub na zewnątrz
w bezpośrednim jego otoczeniu oraz z przykanalików. Lokalizację pokazano na rys. 12.
W skład przykanalika wchodzi studzienka kanalizacyjna przelotowa lub połączeniowa.
Rys. 12. Obszar zasięgu działania instalacji kanalizacyjnej [2, s.97]
Ścieki bytowe oraz deszczowe należy odprowadzać do zewnętrznych sieci
kanalizacyjnych. W przypadku braku takich sieci ścieki bytowo–gospodarcze należy
odprowadzić do lokalnej oczyszczalni ścieków lub do zbiornika bezodpływowego, natomiast
ścieki deszczowe można rozsączyć w gruncie lub kierować do rowów odwadniających
(melioracyjnych) po uzyskaniu zgody właściciela tych urządzeń. Należy zapewnić takie
warunki odpływu wód opadowych, aby nie następowało zalewanie powierzchni sąsiednich
nieruchomości. Należy stosować materiały i urządzenia zapewniające utrzymanie szczelności
instalacji.
Każda nieruchomość powinna mieć własne podłączenie kanalizacyjne do istniejącej sieci
kanalizacyjnej. W przypadkach uzasadnionych względami technicznymi lub ekonomicznymi
dopuszcza się budowę wspólnego podłączenia dla kilku nieruchomości.
W przypadku zewnętrznej sieci kanalizacyjnej rozdzielczej należy stosować przewody
odpływowe i podłączenia kanalizacyjne oddzielnie dla ścieków bytowych i deszczowych.
Podłączenie instalacji kanalizacyjnej do sieci zewnętrznej powinno odpowiadać
warunkom ustalonym z przedsiębiorstwem eksploatującym sieć kanalizacyjną.
Dopuszcza się wykorzystanie ścieków deszczowych do płukania przewodów instalacji
kanalizacyjnej odprowadzającej ścieki bytowe.
Skanalizowanie piwnic i innych pomieszczeń położonych poniżej maksymalnego
poziomu ścieków w zewnętrznej sieci kanalizacyjnej, wymaga uzgodnienia
z przedsiębiorstwem eksploatującym sieć kanalizacyjną.
Dla ścieków, których jakość nie odpowiada warunkom określonym w przepisach, przed
wprowadzeniem ich do zewnętrznej sieci kanalizacyjnej należy zastosować urządzenia do
wstępnego oczyszczania.

44
Materiały stosowane w instalacjach kanalizacyjnych, przybory sanitarne, urządzenia
i elementy instalacji powinny odpowiadać wymaganiom odnośnych norm i aprobat. Dobór
materiału uzależniony jest od temperatury odprowadzanych ścieków i stopnia ich
agresywności. Podobnie jak przy projektowaniu instalacji wodociągowych, również dla
instalacji kanalizacyjnych stosuje się pojęcie obliczeniowego przepływu ścieków, który służy
do sprawdzania hydraulicznych warunków pracy instalacji kanalizacyjnej. Dla instalacji
kanalizacyjnych oprócz ścieków powstających w wyniku zużywania wody dostarczonej
instalacją wodociągową dopływają również ścieki deszczowe. Powstaje wobec tego
konieczność określenia przepływów obliczeniowych ścieków bytowych ścieków
deszczowych. Do wyznaczenia przepływu obliczeniowego ścieków bytowych w normie PN–
92/B–01707 zalecono stosowanie metod przyjętych z normy DIN 1986. Obliczeniowy
przepływ ścieków ustala się na podstawie sumy jednostkowych odpływów z poszczególnych
przyborów sanitarnych i urządzeń (pralki, zmywarki) z uwzględnieniem równomierności ich
działania. Przepływ obliczeniowy ścieków q oblicza się ze wzoru:
K – odpływ charakterystyczny w dm3
/s, zależy od przeznaczenia budynku,
AWs – równoważnik odpływu, wartość bezwymiarowa.
Dla przyborów sanitarnych i urządzeń określono wartość AWs na podstawie
intensywności odpływu ścieków z danego przyboru qp i odpływu jednostkowego q1 = 1 dm3
/s
Jak wynika ze wzoru wartość AWs, pod względem liczbowym jest równa wartości qp, ale
wyrażona bezwymiarowo. Wartość K zależy od charakteru budynku i przyjmuje się ją z tabeli
7, natomiast wartości równoważników AWs zestawiono w tabeli 8.
Tabela 7. Wielkości odpływów charakterystycznych wg PN–92/B–01707
Charakter budynku K [dm3
/s]
Budynki mieszkalne, restauracje, hotele, budynki biurowe 0,5
Szkoły, szpitale, duże obiekty gastronomiczne i hotelowe 0,7
Pralnie, natryski zbiorowe 1,0*)
Laboratoria w zakładach przemysłowych 1,2
*) Jeżeli nie są znane inne, określone wartości odpływów
Tabela 8. Wielkości równoważników odpływu dla przyborów sanitarnych i urządzeń oraz średnice
pojedynczych podejść odpowiadających danym przyborom wg PN–92/B–01707
Przybór sanitarny
lub rodzaj przewodu
Jednostka
odpływu [AWs]
Średnica
podejścia [m]
Umywalka, bidet 0,5 0,04
Zlewozmywak, zlew, zmywarka do naczyń, pralka automatyczna do 6 kg
bielizny z osobnym syfonem
1,0 0,05
Pralka automatyczna 6 – 12 kg bielizny 1,5 0,07
Maszyny do mycia naczyń (profesjonalne) 2,0 0,1
Pisuary (pojedyncze) 0,5 0,05
Wpusty podłogowe:
Dn = 0,05 m
Dn = 0,07 m
Dn = 0,10 m
1,0
1,5
2,0
0,05
0,07
0,10
Miska ustępowa 2,5 0,10
Natrysk, umywalka do nóg 1,0 0,05
Wanna podłączona bezpośrednio z pionem 1,0 0,05
Wanna podłączona bezpośrednio – podejście o długości do 1 m prowadzone pod
stropem i połączone następnie do przewodu o średnicy 0,07 m
1,0 0,04
Wanna lub natrysk podłączone pośrednio przez wpust podłogowy przy długości
podejścia do 2 m
1,0 0,05
Wanna jw. przy długości podejścia ponad 2 m 1,0 0,07
Przewód łączący przelew wanny z jej odpływem – min. 0,032
]
/
[
, 3
s
dm
AW
K
q s
∑
⋅
=
/s]
[dm
,
/s]
[dm
q
q
q
AW p
p
s 3
3
1 0
1
=
=

45
Pisuary zbiorowe o liczbie miejsc:
do 2
3 – 4
5 – 6
powyżej 6
0,5
1,0
1,5
2,0
0,07
0,07
0,07
0,10
Obliczeniowy przepływ ścieków deszczowych qd oblicza się ze wzoru:
ψ – współczynnik spływu (bezwymiarowy),
a – powierzchnia odwadniana [m2
],
I – miarodajne natężenie deszczu [dm3
/(s⋅ha)].
Wartość współczynnika spływu zależy od rodzaju pokrycia powierzchni na którą pada
deszcz i należy go przyjmować zgodnie z tabelą 9.
Tabela 9. Wartości współczynników spływu wg PN–92/B–01707
Rodzaj powierzchni Współczynnik spływu ψ
Dachy o nachyleniu powyżej 15 1,0
Dachy o nachyleniu poniżej 15 0,8
Dachy żwirowe 0,5
Ogrody dachowe 0,3
Rampy i myjnie samochodowe 1,0
Płyty z zalewanymi spoinami, pokryte papą lub betonem 0,9
Chodniki pokryte płytami 0,6
Chodniki nie pokryte płytami, podwórza i aleje 0,5
Place do gier i place sportowe 0,25
Ogrody 0,10 – 0,15
Parki 0,05
Wartość współczynnika spływu ψ ujmuje zmniejszenie ilości odpływających do kanału
ścieków deszczowych ze względu na parowanie i wsiąkanie w teren, może on być
zdefiniowany jako stosunek ilości ścieków, które spłyną do kanału qspł. do ilości deszczu,
który spadł na daną powierzchnię qop.:
ψ = qspł. / qop. ≤ 1
Miarodajne natężenie deszczu zgodnie z PN–92/B–01707 można przyjmować jako równe
150, 200, 300, i 400 dm3
/(s⋅ha), zaleca się przyjmować natężenie nie mniejsze niż I = 300
dm3
/(s⋅ha).
Podstawą wyjściową do projektowania instalacji kanalizacyjnej jest projekt
architektoniczno-budowlany (rzuty i przekroje) oraz warunki techniczne otrzymane od
dysponenta miejskiej sieci kanalizacyjnej.
Zasady projektowania instalacji kanalizacji bytowo-gospodarczej polegają na:
− ustaleniu sposobu odprowadzenia ścieków,
− ustaleniu wyposażenia sanitarnego budynku, w tym poszczególnych pomieszczeń,
a w konsekwencji określeniu ilości i rodzaju przyborów sanitarnych,
− rozmieszczenie przyborów sanitarnych i usytuowanie pionów kanalizacyjnych,
− wykonaniu schematu podłączenia poszczególnych przyborów sanitarnych do pionów
kanalizacyjnych,
− wykonaniu obliczeń hydraulicznego obciążenia pionów i przewodu odpływowego
(obliczenia te wygodnie jest przeprowadzić w postaci tabelarycznej – propozycja wzoru
tabela 10),
]
/
[
000
10
3
s
dm
I
A
qd ⋅
⋅
=ψ

46
Tabela 10. Zestawienie wyników obliczeń hydraulicznych [źródło własne]
Odcinek
Suma AWs
na odcinku
Suma AWs
od
początku
przewodu
Przepływ
oblioczeniowy
Średnica
przewodu
Spadek
przewodu
początek koniec [–] [–] q [dm /s] D [m] i [%]
Uwagi
1 2 3 4 5 6 7 8
− weryfikacji obliczeń polegającej na sprawdzeniu obciążenia hydraulicznego danego
pionu (sprawdzenie średnicy),
− naniesieniu średnic podejść, pionów, przewodów odpływowych na rzuty i przekroje,
zwymiarowaniu, opisaniu uzbrojenia,
− sprawdzeniu kolejności i poprawności wykonanych czynności i ewentualne
wprowadzenie korekt,
− wykonaniu rozwinięcia instalacji kanalizacyjnej,
− wykonaniu opisu technicznego, strony tytułowej, spisu treści i rysunków,
− zebraniu w całość w sposób trwały wszystkich elementów projektu.
Zasady projektowania instalacji kanalizacji deszczowej polegają na:
− ustaleniu sposobu odprowadzenia ścieków,
− ustaleniu powierzchni spływu i w oparciu o natężenie deszczu miarodajnego określenie
ilości ścieków deszczowych,
− rozmieszczeniu urządzeń do odbioru ścieków deszczowych (np. wpusty, rynny),
− wykonaniu schematu podłączenia poszczególnych urządzeń do pionów kanalizacyjnych,
− wykonaniu obliczeń hydraulicznego obciążenia pionów i przewodu odpływowego
(obliczenia te wygodnie jest przeprowadzić analogicznie jak wyżej w postaci
tabelarycznej).
1. Jakie zasady należy spełnić przy projektowaniu podłączenia do sieci kanalizacji
ogólnospławnej?
2. Jakie zasady należy spełnić przy projektowaniu podłączenia do sieci kanalizacji
rozdzielczej?
3. Gdzie i z kim uzgadniamy podłączenie instalacji kanalizacyjnej do sieci zewnętrznej?
4. Gdzie odprowadzamy ścieki deszczowe w przypadku braku zewnętrznych sieci
kanalizacyjnych?
5. Jak ustala się obliczeniowy przepływ ścieków bytowo-gospodarczych?
6. Na jakiej podstawie ustala się wartość równiak odpływu AWs?
7. Od czego zależy wartość odpływu charakterystycznego?
8. W jakich jednostkach obliczamy przepływ ścieków bytowo-gospodarczych?
9. Co to są równoważniki odpływów i od czego zależą?
10. Jak ustala się obliczeniowy przepływ ścieków deszczowych?
11. Od czego zależy wartość współczynnika spływu?
12. Jak można przyjmować miarodajne natężenie deszczu?

47
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie rozrzuconych na stole kartek samoprzylepnych z pojedynczymi zasadami
projektowania instalacji kanalizacyjnej uporządkuj je w kolejności od najważniejszej do
najmniej istotnej. Kartki ponumeruj i kolejno naklej na arkusz szarego papieru. Rozwiązanie
uzasadnij wypisując obok własną argumentację. Porównaj swoje rozwiązanie
z rozwiązaniami kolegów oraz zapoznaj się z ich argumentacją. Wnioski wpisz do notatnika.
1) przeczytać i przeanalizować materiał nauczania oraz literaturę z rozdziału 6 dotyczącą
projektowania instalacji kanalizacyjnych,
2) zapoznać się z informacjami zapisanymi na samoprzylepnych kartkach,
3) uporządkować w kolejności kartki,
4) przemyśleć i ewentualnie zweryfikować własną opinię,
5) ponumerować kartki,
6) przykleić je w kolejności do arkusza szarego papieru,
7) wypisać własną argumentację przy każdej kartce,
9) porównać wynik z rozwiązaniami innych uczniów,
10) podjąć konstruktywną dyskusję,
11) wyciągnąć wnioski,
12) uwagi i wnioski zapisać w notatniku,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca instalacji kanalizacyjnych.
Ćwiczenie 2
Oblicz przepływ obliczeniowy ścieków dla pojedynczego mieszkania znajdującego się na
najwyższej kondygnacji budynku, przy założeniu, że jego wyposażenie w przybory sanitarne
jest następujące: zlewozmywak (1 szt.), wanna (1 szt.), umywalka (1 szt.), miska ustępowa (1
szt.), pralka automatyczna (1 szt.).
1) wypisać wyposażenie sanitarne zadanego mieszkania,
2) wypisać wartości równoważników odpływu dla każdego przyboru,
3) obliczyć sumę równoważników odpływu,
4) obliczyć przepływ,
− PN/92/B–01707,

48
− notatnik,
− kalkulator,
Ćwiczenie 3
Oblicz przepływ obliczeniowy ścieków dla całego pionu kanalizacyjnego w budynku
mieszkalnym czterokondygnacyjnym, przy założeniu, że pojedynczy apartament jest
wyposażony w przybory sanitarne: zlewozmywak (1 szt.), zmywarka do naczyń (1 szt.),
wanna (1 szt.), natrysk (1 szt.), umywalka (2 szt.), miska ustępowa (1 szt.), bidet (1 szt.),
pralka automatyczna (1 szt.).
1) wypisać wyposażenie sanitarne pojedynczego apartamentu,
2) wypisać wartości równoważników odpływu dla każdego przyboru,
3) obliczyć sumę równoważników odpływu pamiętając o zasadzie niejednoczesności
korzystania z przyborów sanitarnych,
4) obliczyć przepływ dla pojedynczego apartamentu,
5) obliczyć przepływ dla całego pionu,
− PN/92/B–01707,
− notatnik,
− kalkulator,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać, gdzie na naszym terenie uzgadniamy podłączenie instalacji
kanalizacyjnej do zewnętrznej sieci miejskiej?  
2) wyjaśnić, gdzie odprowadzamy ścieki deszczowe w przypadku braku
zewnętrznych sieci kanalizacyjnych?  
3) wyjaśnić, jakie warunki powinna spełniać instalacja
kanalizacyjna?  
4) wyjaśnić, jak ustala się obliczeniowy przepływ ścieków bytowych?  
5) wyjaśnić, na jakiej podstawie ustala się wartość równiak odpływu AWs?  
6) wyjaśnić, od czego zależy wartość odpływu charakterystycznego?  
7) określić, jakich jednostkach obliczamy przepływ ścieków bytowych?  
8) wyjaśnić, co to są równoważniki odpływów?  
9) wyjaśnić, jak ustala się obliczeniowy przepływ ścieków deszczowych?  
10) wyjaśnić, od czego zależy wartość współczynnika spływu?  
11) określić, jak można przyjmować miarodajne natężenie deszczu?  

49
4.8. Wymiarowanie instalacji kanalizacyjnych
Wymiarowanie instalacji kanalizacyjnej polega na określeniu średnic podejść
kanalizacyjnych, pionów i przewodów odpływowych oraz na określeniu spadków przewodów
odpływowych.
Wymiarowanie instalacji kanalizacyjnej omówiono w oparciu o podział instalacji
kanalizacyjnej na: podejścia kanalizacyjne, piony oraz przewody odpływowe.
Podejścia kanalizacyjne
Średnica podejścia nie może być mniejsza od średnicy wylotu z przyboru sanitarnego.
Dla pojedynczych przyborów sanitarnych przyjmuje się następujące średnice podejść:
− dla miski ustępowej: 0,1 m,
− dla zlewozmywaka i wanny: 0,05 m,
− dla umywalki i bidetu: 0,04 m.
Połączenia przyborów do pionów w rozwiązaniach indywidualnych pokazano na rys. 13.
Rys. 13. Schematy podejść kanalizacyjnych wykonywanych indywidualnie,
b) typowych. 1 – podejście, 2 – pion kanalizacyjny [2, s.1 11]:
Podejścia kanalizacyjne wykonuje się ze spadkiem minimum 2%.
Szczegółowe wymagania dotyczące projektowania instalacji kanalizacyjnych
w budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych zawiera norma PN–92/B–01707.
Pojedyncze podejścia do umywalek, zlewów i bidetów o średnicy 0,04 m nie powinny
mieć maksymalnie 3 zmiany kierunku trasy do miejsca włączenia do pionu kanalizacyjnego.
W przypadku, gdy warunek ten jest niemożliwy do spełnienia należy średnicę zwiększyć
o jeden rozmiar (tzn. do 0,05 m).
Długość podejścia nie powinna przekraczać 3 m dla średnic 0,04 m i 0,05 m oraz 5 m dla
średnic 0,07 m (przy różnicy wysokości między syfonem a punktem podłączenia do pionu H
mniejszej od 1 m), jak pokazano na rys. 14 a i b. Przy większych długościach podejść L lub
wartościach H wynoszących od 1 do 3 m należy zwiększyć średnicę podejścia o jeden wymiar
(rys. 14 c, d) lub wykonać dodatkową wentylację (rys. 14 e). Podejścia do misek ustępowych
o średnicy 0,10 m, nie wentylowane, nie mogą być oddalone od pionu więcej niż 1 m, zaś
różnica wysokości H nie może przekraczać 3 m (rys. 14 f). Podejścia o większej różnicy
wysokości H niż 3 m należy wyposażyć w dodatkową wentylację [2].
Długie podejście do przyboru sanitarnego można wentylować przez przewód (obejście)
połączony z pionem kanalizacyjnym pod stropem kondygnacji lub przez zainstalowanie
specjalnego zaworu napowietrzającego o średnicy 0,05; 0,07 i 0,1 m. Wentylację długiego
podejścia kanalizacyjnego pokazano na rys. 15 [2].
Wymagania dla podejść wentylowanych i niewentylowanych znajdują się w normie
PN–EN 12056.

50
Rys. 14. Schematy podejść do przyborów sanitarnych [2, s. 112]
Rys. 15. Wentylacja długiego podejścia kanalizacyjnego a) z obejściem
wentylacyjnym, b) z zaworem napowietrzającym. 1 – pion,
2 – podejście, 3 – przewód wentylacyjny, 4 – zawór napowietrzający
[2, s. 114]:
Pion kanalizacyjny
Pion na całej wysokości powinien mieć jednakową średnicę, przy czym jego średnica
powinna być co najmniej równa największej średnicy podejścia podłączonego do pionu.
Jeżeli do pionu podłączona jest miska ustępowa, z podejściem o średnicy 0,1 m, to pion musi

Technik.urzadzen.sanitarnych

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

More from Emotka

More from Emotka (20)

Technik.urzadzen.sanitarnych