Technik.urzadzen.sanitarnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Wojciech Grzegorczyk
Wykonywanie i eksploatacja sieci ciepłowniczych
311[39].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Karbowiak
mgr inż. Arkadiusz Mrówczyński
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Wojciech Gregorczyk
Konsultacja:
mgr inż. Jolanta Skoczylas
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[39].Z1.02
„Wykonywanie i eksploatacja sieci ciepłowniczych”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik urządzeń sanitarnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Układy sieci ciepłowniczych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 17
4.1.3. Ćwiczenia 17
4.1.4. Sprawdzian postępów 18
4.2. Przewody sieci ciepłowniczych z materiałów tradycyjnych i elementy
ich wyposażenia 19
4.3. Sieci ciepłownicze z rur i elementów preizolowanych 36
4.4. Wymienniki ciepła 47
4.5. Węzły ciepłownicze 55
4.6. Dokumentacja techniczna sieci ciepłowniczych 60
5. Sprawdzian osiągnięć 64
6. Literatura 69

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach wykonywania wodnych
sieci ciepłowniczych, ich eksploatacji i odbiorze.
W poradniku zamieszczono:
— wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
— cele kształcenia tej jednostki modułowej.
— materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Po
ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś
materiał albo nie.
— sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi.
— wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umożliwia Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
— jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.
Jednostka modułowa: „Wykonywanie i eksploatacja sieci ciepłowniczych”, której treści
teraz poznasz, jest jednym z modułów sieci komunalnych, umożliwiających wykonywanie,
eksploatowanie i dokonywanie odbiorów sieci ciepłowniczych.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

4
Schemat układu jednostek modułowych
311[39].Z1
Sieci komunalne
311[39].Z1.01
Wykonywanie
i eksploatacja sieci
wodociągowych
i kanalizacyjnych
311[39].Z1.03
Wykonywanie
gazowych
311[39].Z1.02
Wykonywanie
ciepłowniczych

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
— odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
— stosować terminologię budowlaną,
— posługiwać się dokumentacją budowlaną,
— stosować oznaczenia graficzne materiałów i elementów budowlanych oraz sieci
komunalnych,
— wykonywać szkice i rysunki robocze elementów budowlanych i sieciowych,
— wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
— wykonywać przedmiary i obmiary robót,
— organizować stanowiska składowania i magazynowania materiałów oraz sprzętu,
— stosować odpowiednie zabezpieczenia i oznaczenia terenu budowy,
— rozróżniać rodzaje i kategorie gruntów oraz oceniać ich przydatność do celów
budowlanych,
— określać zasady wykonywania robót ziemnych,
— określać zasady wykonywania prostych pomiarów geodezyjnych,
— korzystać z map i planów sytuacyjno-wysokościowych,
— charakteryzować metody wykonywania oraz umacniania skarp wykopów i nasypów,
— charakteryzować sposoby odwadniania wykopów,
— określać warunki uzyskania pozwolenia na budowę,
— prowadzić dokumentację budowy zgodnie z obowiązującymi przepisami,
— opracowywać projekt organizacji budowy,
— opracowywać projekty zagospodarowania i likwidacji terenu budowy,
— posługiwać się dokumentacją techniczną w różnych fazach procesu budowlanego,
— klasyfikować roboty ziemne,
— rozróżniać rodzaje wykopów i nasypów,
— charakteryzować sposoby wykonywania wykopów,
— dobieraćsposoby zabezpieczania ścian wykopów w różnych gruntach,
— zabezpieczać wykopy przed napływem wód powierzchniowych i gruntowych,
— charakteryzować bezwykopowe metody układania rurociągów,
— wykonywać roboty ziemne zgodnie z warunkami technicznymi ich wykonywania
i odbioru,
— dobierać metody zagospodarowania terenu po zakończeniu robót budowlanych
i sieciowych,
— rozróżniać łączniki do połączeń rozłącznych i nierozłącznych ze stali, miedzi i tworzyw
sztucznych,
— oceniać stan techniczny rur i łączników stalowych, miedzianych i tworzywowych
używanych do montażu,
— wykonywać podstawowe operacje obróbki materiałów stalowych, miedzianych
i tworzywowych,
— przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska podczas wykonywania robót budowlanych i sieciowych,
— dobierać odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej do określonych robót
budowlanych i sieciowych,
— stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
— korzystać z różnych źródeł informacji.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
— posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu ciepłownictwa,
— scharakteryzować konwencjonalne i niekonwencjonalne źródła energii,
— scharakteryzować źródła ciepła,
— rozróżnić i scharakteryzować rodzaje sieci ciepłowniczych,
— scharakteryzować nośniki ciepła i ich parametry,
— scharakteryzować właściwości pary nasyconej i przegrzanej,
— określić zasady przesyłania czynnika grzejnego,
— scharakteryzować parametry pracy sieci ciepłowniczych,
— określić właściwości materiałów stosowanych do budowy sieci ciepłowniczych,
— rozróżnić rodzaje uzbrojenia, określić jego zadania oraz miejsca i warunki montażu,
— określić zasady prowadzenia przewodów sieci ciepłowniczych,
— posłużyć się dokumentacją techniczną sieci ciepłowniczych,
— dobrać materiały oraz armaturę do budowy sieci ciepłowniczej w określonej technologii,
— wyznaczyć miejsca montażu podpór stałych i ruchomych,
— skoordynować wykonanie robót ziemnych oraz układanie i montaż przewodów sieci
ciepłowniczych,
— scharakteryzować rodzaje kompensatorów, zasady ich działania oraz określić warunki
montażu,
— dobrać urządzenia do przejmowania wydłużeń przewodów sieci cieplnej oraz jej
odwodnienia i odpowietrzenia,
— rozróżnić rodzaje i konstrukcje kanałów ciepłowniczych,
— zorganizować wykonanie kanałów ciepłowniczych,
— określić zasady lokalizacji, warunki budowy oraz wyposażenie komór ciepłowniczych,
— dobrać urządzenia do odwodnienia i odpowietrzenia sieci ciepłowniczych oraz
wyznaczyć miejsca ich montażu,
— dobrać materiały do izolacji cieplnej sieci oraz zaplanować ich wykonanie,
— określić zasady wykonywania sieci z rur preizolowanych,
— wyjaśnić zasadę działania systemów alarmowych stosowanych do kontroli pracy oraz
wykrywania uszkodzenia sieci ciepłowniczej,
— przygotować sieć ciepłowniczą do wykonania prób szczelności oraz przeprowadzenia
odbioru technicznego,
— sprawdzić zgodność wykonywania sieci ciepłowniczych z dokumentacją,
— zlokalizować awarie sieci ciepłowniczych i określić sposób ich likwidacji,
— określić zakres prac konserwacyjnych i remontowych sieci ciepłowniczych,
— wyjaśnić zasadę działania węzłów ciepłowniczych,
— rozróżnić rodzaje węzłów ciepłowniczych oraz określić cel ich stosowania,
— scharakteryzować węzły ciepłownicze indywidualne, grupowe i kompaktowe,
— określić warunki techniczne dotyczące pomieszczeń węzłów ciepłowniczych,
— dobrać elementy wyposażenia węzłów ciepłowniczych i określić warunki ich montażu,
— wykonać obmiary robót sieciowych i związanych z nimi robót ziemnych,
— zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska podczas wykonywania, użytkowania, konserwacji i naprawy sieci
ciepłowniczych.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Układy sieci ciepłowniczych
4.1.1. Materiał nauczania
Ciepłownictwo to nauka o wytwarzaniu i przesyłaniu ciepła do odbiorców. Ciepło
wytwarzane jest w źródle ciepła.
Źródła ciepła dzielimy na: konwencjonalne i niekonwencjonalne. Konwencjonalne źródło
ciepła to takie, w którym wytwarzane jest ciepło w wyniku spalania paliw stałych, ciekłych
i gazowych, lub wskutek użycia energii elektrycznej. Niekonwencjonalne źródła ciepła to
takie, w których nośnik ciepła podgrzewany jest za pomocą energii odnawialnej
(promieniowania słonecznego, wiatru, wód termalnych, ciepła ziemi) lub ciepła zawartego
w ściekach, ciepła powstałego ze spalania np. biomasy, odpadów komunalnych.
Ciepło może być wytwarzane w:
− indywidualnych źródłach ciepła (wytwarzana moc cieplna nie przekracza 50 kW),
− scentralizowanych źródłach ciepła (wytwarzana moc cieplna przekracza 50 kW).
Scentralizowane źródła ciepła dzielimy na:
− kotłownie wbudowane,
− kotłownie lokalne,
− ciepłownie,
− elektrociepłownie.
Kotłownia to zespół urządzeń technicznych, w których dzięki spalaniu paliw stałych,
ciekłych i gazowych lub zastosowaniu energii elektrycznej wytwarzany jest nośnik ciepła
o wymaganej temperaturze i ciśnieniu. Kotłownia wbudowana wytwarza ciepło na potrzeby
jednego budynku, powinna być zlokalizowana centralnie w stosunku do odbiorców ciepła.
Kotłownia lokalna może wytwarzać ciepło na potrzeby jednego budynku lub grupy
budynków. Ciepłownia to zespół urządzeń, w których dzięki spalaniu paliw wytwarzany jest
nośnik ciepła na potrzeby systemu ciepłowniczego. Elektrociepłownia to zespół urządzeń,
w których wytwarzane są w układzie skojarzonym, energia elektryczna i ciepło na potrzeby
systemu ciepłowniczego.
Zadaniem sieci ciepłowniczych jest przesyłanie ciepła ze źródła ciepła
(elektrociepłownia, ciepłownia, kotłownia) do odbiorców ciepła (budynki mieszkalne, obiekty
użyteczności publicznej, obiekty przemysłowe). Nośnikiem ciepła jest woda lub para wodna.
Dla odbiorców komunalnych (budynki mieszkalne, obiekty użyteczności publicznej)
nośnikiem ciepła jest woda o maksymalnej temperaturze: do 115°C przy niskich parametrach
oraz od 115°C do 150o
C przy wysokich parametrach. Dla odbiorców przemysłowych, często
nośnikiem ciepła jest para wodna: niskoprężna (do 70 kPa) lub wysokoprężna (powyżej 70
kPa). W sieciach wysokoprężnych stosuje się parę nasyconą lub przegrzaną.
Sieć ciepłownicza to układ rurociągów ze wszystkimi urządzeniami na nich
zamontowanymi (armatura odcinająca i regulacyjna, urządzenia kontrolno – pomiarowe,
odpowietrzenia, odwodnienia, komory i studzienki ciepłownicze, kanały ciepłownicze,
punkty stałe i ruchome, kompensatory, drenaż) służący do transportu energii cieplnej.

8
W sieci ciepłowniczej (rys. 1) można wyodrębnić następujące odcinki:
− sieć tranzytową – odcinek sieci ciepłowniczej o długości powyżej 500 m, na którym nie
występują żadne odbiory ciepła,
− sieć magistralną – odcinek sieci ciepłowniczej od źródła ciepła lub sieci tranzytowej do
odgałęzień lub sieci osiedlowej,
− odgałęzienie sieci ciepłowniczej – odcinek sieci ciepłowniczej przyłączony bezpośrednio
do sieci magistralnej, którym przesyłane jest ciepło do sieci osiedlowej lub dużego
odbiorcy ciepła (np. zakładu przemysłowego),
− osiedlową sieć ciepłowniczą – sieć ciepłownicza rozprowadzająca ciepło na danym
obszarze,
− przyłącze ciepłownicze – odcinek sieci, którym doprowadzane jest ciepło do budynku
(węzła ciepłowniczego).
Rys. 1. Ideowy schemat systemu ciepłowniczego miasta
[źródło własne]: 1- sieć tranzytowa, 2 – sieć
magistralna, 3 – odgałęzienie sieci, 4 – sieć
osiedlowa, 5 – przyłącze ciepłownicze, 6 – źródło
ciepła (np. ciepłownia), 7 – węzeł ciepłowniczy
Podziału sieci ciepłowniczej możemy dokonać w zależności od:
Rodzaju nośnika ciepła:
− sieci ciepłownicze wodne,
− niskotemperaturowe; t ≤ 115o
C,
− wysokotemperaturowe; t >115o
C do 150 o
C.
− sieci ciepłownicze parowe:
− niskoprężne; p ≤ 70 kPa nadciśnienia,
− wysokoprężne; p > 70 kPa nadciśnienia.
Przeznaczenia:
− sieci ciepłownicze komunalne,
− sieci ciepłownicze przemysłowe.
Liczby rurociągów:
– sieci wodne jednoprzewodowe,
– sieci wodne dwuprzewodowe,
– sieci wodne trój-, cztero- i wieloprzewodowe,
– sieci parowe jednoprzewodowe bez zwrotu kondensatu,

9
– sieci parowe dwu- i wieloprzewodowe,
– sieci mieszane, z kombinacją różnej liczby przewodów wodnych i parowych.
Sposobu prowadzenia rurociągów:
− sieci podziemne,
− sieć kanałowa.
− w kanałach nieprzechodnich,
− w kanałach półprzechodnich,
− w kanałach przechodnich,
− bezkanałowa sieć ciepłownicza (preizolowana),
− sieci nadziemne (układana na niskich lub wysokich podporach, słupach).
Ukształtowanie wodne sieci ciepłowniczej zależy od wielkości zasilanego obszaru, oraz:
− gęstości zabudowy,
− parametrów nośnika ciepła,
− sposobu jej układania,
− przeznaczenia sieci.
Sieć ciepłowniczą możemy zaprojektować jako:
– sieć promieniową – sieć ta pozwala (rys. 2) na przesyłanie ciepła tylko w jednym
kierunku, tzn. od źródła ciepła do odbiorcy,
– sieć pajęczą – sieć tą (rys. 3) tworzą oddzielne pary rurociągów (zasilający
i powrotny) do każdego odbiornika ciepła (węzła ciepłowniczego). Sieć ta zapewnia
bardzo dużą niezawodność dostawy ciepła, ponieważ awaria odcinka sieci, powoduje
tylko odcięcie dopływu ciepła do jednego odbiorcy,
– sieć pierścieniową – pozwala na przesyłanie ciepła (rys. 4) w dwóch kierunkach.
Zapewnia to dużą niezawodność dostawy ciepła. Sieć tą można rozbudować, tworząc
tzw. sieć wielopierścieniową. Nośnik ciepła może być dostarczany z jednego lub kilku
źródeł ciepła. Jest to najczęściej stosowany system ciepłowniczy w dużych miastach.
Rys. 2. Ideowy schemat promieniowej sieci ciepłowniczej [źródło własne]
Rys. 3. Ideowy schemat pajęczej sieci ciepłowniczej [źródło własne]

10
Rys. 4. Ideowy schemat pierścieniowej sieci ciepłowniczej [źródło własne]
Najczęściej stosowanym systemem sieci ciepłowniczej jest system dwuprzewodowy.
Nośnikiem ciepła jest woda o maksymalnej temperaturze 130o
C. Woda przepływa
rurociągiem zasilającym ze źródła ciepła (np. elektrociepłownia) do węzła ciepłowniczego,
tam oddaje ciepło, skąd powraca rurociągiem powrotnym do źródła ciepła (rys. 5).
System ciepłowniczy dostarcza ciepło na potrzeby:
− centralnego ogrzewania,
− ciepłej wody,
− wentylacji i klimatyzacji,
− przemysłu (procesy technologiczne).
Wymiana ciepła odbywa się w węzłach ciepłowniczych tzw. pośredniego zasilania.
Węzeł ciepłowniczy pośredniego zasilania to taki, w którym wymiana ciepła pomiędzy siecią
ciepłowniczą a czynnikiem grzewczym instalacji centralnego ogrzewania, odbywa się
w przeponowych wymiennikach ciepła. Jeszcze do niedawna stosowane były węzły
bezpośrednio przyłączane do sieci ciepłowniczej (np. węzły hydroelewatorowe).
Rys. 5. Ideowy schemat przesyłu ciepła w systemie ciepłowniczym
[źródło własne]: 1 – wymiennika ciepła na potrzeby
centralnego ogrzewania, 2 – wymiennik ciepła na potrzeby
ciepłej wody, 3 – instalacja centralnego ogrzewania,
K – kocioł, POB – pompa obiegowa

11
Przy wyborze trasy sieci ciepłowniczej (jej projektowaniu) należy przestrzegać
następujących zasad:
− sieć powinna być prowadzona jak najkrótszą drogą,
− sieć należy tak prowadzić, aby zasilała jak największą liczbę odbiorców,
− w miarę możliwości należy stosować zasadę samokompensacji,
− sieć należy prowadzić poza obrębem budynków, poza jezdnią z wyjątkiem przejść
poprzecznych,
− poprzeczne przejścia pod jezdnią należy wykonać tak, aby istniała możliwość wymiany
rur bez naruszania nawierzchni jezdni,
− sieć należy prowadzić z zachowaniem minimalnych odległości od: budynków, urządzeń
podziemnych i nadziemnych, zieleni (drzew),
− sieć należy prowadzić z zachowaniem minimalnego przykrycia,
− w dwuprzewodowym systemie, przewody układa się obok siebie tak, aby przewód
zasilający znajdował się z prawej strony, patrząc w kierunku przepływu nośnika ciepła
w przewodzie zasilającym,
− sieć należy prowadzić ze spadkiem umożliwiającym całkowite odwodnienie sieci.
Minimalny spadek 3‰,
− przejście rurociągów przez ściany budynków muszą być wykonane jako szczelne,
− kanały nieprzechodnie, komory ciepłownicze muszą mieć wentylację grawitacyjną.
W przypadku sieci ciepłowniczych naziemnych należy uwzględnić jeszcze następujące
zasady:
− sieć należy prowadzić na słupach niskich w taki sposób, aby odległość spodu izolacji od
terenu wynosiła minimum 0,75 m,
− w miejscach zainstalowania armatury wymagającej obsługi należy ją zabezpieczyć, przed
dostępem osób postronnych.
Przykładowe ukształtowanie osiedlowej, wodnej sieci ciepłowniczej przedstawiono na
rysunku 6.
Rys. 6. Sieć ciepłownicza osiedlowa [źródło własne] A, B, C, D, E, F – budynki
mieszkalne, K – kotłownia osiedlowa,

12
W celu zapewnienia prawidłowej pracy systemu ciepłowniczego, należy utrzymywać
odpowiednie parametry nośnika ciepła (temperaturę, ciśnienie). Temperatura wody na
wyjściu ze źródła ciepła jest funkcją temperatury zewnętrznej (w okresie letnim zależy od
zapotrzebowania na ciepłą wodę). Dla każdej sieci pewien być opracowany wykres rozkładu
ciśnienia.
Aby wykreślić wykres rozkładu ciśnienia, należy:
− określić wartość strat ciśnienia w poszczególnych odcinkach sieci,
− określić wartość ciśnienia dyspozycyjnego dla każdego węzła ciepłowniczego
- ∆ pdys (na podstawie Projektu Technicznego węzła ciepłowniczego),
− ustalić sposób podłączenia węzłów do sieci ciepłowniczej,
− określić wartość strat ciśnienia w źródle ciepła ∆pŻC,
− określić wartość ciśnienia pomp obiegowych ∆pOB (wartość ta powinna pokonać opory
przepływu: źródła ciepła, sieci ciepłowniczej, węzła ciepłowniczego),
− wybrać sposób stabilizacji ciśnienia w sieci.
Przepływ wody w sieci ciepłowniczej spowodowany jest działaniem pomp obiegowych.
Na rysunku 7 przedstawiono rozkład ciśnienia w sieci ciepłowniczej podczas przepływu wody
przez sieć. W czasie postoju pomp obiegowych, ciśnienie w całej sieci ma jednakową
wartość. Ciśnienie ta nazywamy ciśnieniem stabilizacji pSt. Miejsce włączenia urządzenia
stabilizującego ciśnienie, oznaczono na wykresie punktem „0”. Jeżeli wymiana ciepła
pomiędzy siecią, a węzłem odbywa się w wymiennikowych węzłach ciepłowniczych, to
wartość ciśnienia stabilizacji w każdym punkcie sieci, nie powinna być niższa niż ciśnienie
wrzenia odpowiadające danej temperaturze.
Rys. 7. Rozkład ciśnienia w sieci ciepłowniczej [źródło własne]: ∆pŻC –
wartość strat ciśnienia w źródle ciepła, ∆pOB – wartość ciśnienia pomp
obiegowych, ∆ pdys – wartość ciśnienia dyspozycyjnego dla każdego
węzła ciepłowniczego

13
W sieciach ciepłowniczych stosuje się najczęściej jeden z dwóch układów stabilizacji
ciśnienia:
− z przeponowym naczyniem wzbiorczym (w źródłach ciepła o mocy ≤ 12MW),
− z pompami uzupełniająco-stabilizującymi (rozwiązanie powszechnie stosowane).
Na rysunku 8 przedstawiono ideowy schemat stabilizacji ciśnienia przy pomocy
zamkniętego naczynia wzbiorczego, włączanego przed, lub za pompami obiegowymi.
Miejsce włączenia zamkniętego naczynia wzbiorczego oznaczono punktem „0”. Punkt ten
jednocześnie określa ciśnienie stabilizacji dla systemu ciepłowniczego. Ciśnienie w naczyniu
wzbiorczym utrzymywane jest za pomocą poduszki gazowej (gaz obojętny). Podczas pracy
pomp obiegowych, rozkład ciśnienia dla naczynia włączonego przed pompami obiegowymi
obrazuje wykres I; dla naczynia włączonego za pompami obiegowymi obrazuje wykres II.
W momencie, gdy pompy obiegowe nie pracują (awaria), w układzie ciepłowniczym panuje
ciśnienie stabilizacji, równe ciśnieniu jakie panuje w naczyniu.
W dużych systemach ciepłowniczych, do stabilizacji ciśnienia stosowane są układy:
− z oddzielnymi pompami uzupełniającymi i stabilizującymi,
− z pompami stabilizująco-uzupełniającymi.

14
Rys. 8. Ideowy schemat stabilizacji ciśnienia z przeponowym
naczyniem wzbiorczym, włączonym przed lub za
pompami obiegowymi wraz z wykres ciśnienia
[3, s. 27]
Na rysunku 9 przedstawiono ideowy schemat stabilizacji ciśnienia z oddzielnymi
pompami uzupełniającymi – PUZ i stabilizującymi – PST oraz rozkład ciśnienia w systemie
ciepłowniczym (rys. nr 10). W układzie tym podczas pracy pomp obiegowych – POB,
odpowiednią wartość ciśnienia zapewniają pompy uzupełniające, o stałej wartości ∆PUZ
w punkcie 01. Podczas postoju pomp obiegowych, ciśnienie w systemie ciepłowniczym
utrzymywane jest przez pompy stabilizujące – PST, które wytwarzają ciśnienie o wartości
ciśnienia stabilizacji ∆PST, oznaczonym na wykresie w punkcie 02. Zawory regulacyjne – ZR,
umożliwiają łatwą zmianę ciśnienia w sieci, dostosowując je do chwilowych potrzeb. Zawór
bezpieczeństwa – ZB zabezpiecza układ przed wzrostem ciśnienia w sieci.

15
Rys. 9. Ideowy schemat stabilizacji ciśnienia z zastosowaniem oddzielnych pomp
uzupełniających – PUZ i pomp stabilizujących PST [źródło własne]: POB – pompy
obiegowe, ZR – zawór redukcyjny, K – kocioł, PI – pomiar ciśnienia,
ZW – zbiornik wody
Rys. 10. Rozkład ciśnienia w sieci ciepłowniczej dla schematu stabilizacji
ciśnienia z zastosowaniem oddzielnych pomp uzupełniających
i stabilizujących ciśnienie [źródło własne]: ∆pOB – ciśnienie pomp
obiegowych, ∆pUZ – ciśnienie pomp uzupełniających,
∆pST – ciśnienie stabilizacji
Parowe sieci ciepłownicze projektuje się i wykonuje się w chwili obecnej tylko dla
odbiorców przemysłowych (para wykorzystywana jest do celów technologicznych). Parowe
sieci ciepłownicze są zazwyczaj dwuprzewodowe, jednym przewodem przesyłana jest para do
odbiorcy, natomiast drugim przewodem przesyłany jest kondensat do wytwórcy ciepła.

16
Spotykamy również sieci parowe jednoprzewodowe (bez zwrotu skroplin), wtedy gdy
skropliny są zanieczyszczone w wyniku procesu technologicznego. Nośnikiem ciepła
w sieciach parowych jest para nasycona lub przegrzana. Para wodna powstaje z wody na
skutek jej podgrzania. Proces wytwarzania pary możemy podzielić na dwa etapy:
— w pierwszym etapie ciepło dostarczane do wody jest zużywane do podniesienia jej
temperatury do temperatury wrzenia,
— w drugim etapie na skutek dalszego doprowadzania ciepła następuje zmiana stanu
skupienia, przechodząc ze stanu ciekłego w gazowy. Podczas tego procesu powstaje para
wilgotna o różnym stopniu suchości tj. zawartości wilgoci. Para wilgotna przekształca się
w parę suchą. Proces ten zachodzi do momentu całkowitego odparowania wody, tzn. do
chwili, gdy cała masa wody zmieni się w parę wodną. Dalsze dostarczanie ciepła
powoduje tzw. przegrzewanie pary, para osiąga wyższą temperaturę i ciśnienie, stan taki
pary nazywamy parą przegrzaną.
Ciepłem parowania nazywamy ilość ciepła potrzebną do zamiany 1 kg wody
o temperaturze wrzenia na parę nasyconą. Para nasycona jest to para, która nie zawiera
wilgoci a jej temperatura jest równa temperaturze wrzącej wody. Z 1 kg wody pod ciśnieniem
atmosferycznym otrzymujemy około 1720 dm3
pary wodnej. Para wodna jest wydajnym
nośnikiem ciepła, podczas procesu kondensacji (skraplania pary) z 1 kg pary otrzymujemy
około 2250 kJ ciepła. Woda, która ochładza się o 20 K dostarcza około 84 kJ ciepła z 1 kg
wody.
Sieci parowe projektuje się w dwóch podstawowych układach:
— w piłę (rys. nr 11a),
— z przeciwnym spadkiem (rys. nr 11b).
Rys. 11. Układ rurociągów parowych; a) w tzw. piłę, b)z przeciwnym spadkiem [4, s. 293]
Rurociągi parowe układane w tzw. piłę (rys. 11a) należy prowadzić ze spadkiem 1‰.
Spadek ten powinien być zgodny z kierunkiem przepływającej pary. Rurociągi parowe
układane z przeciwnym spadkiem (rys. 11b) należy prowadzić ze spadkiem co najmniej 10%
dla odcinka rurociągu o przeciwnym spadku niż kierunek przepływającej pary. Odcinek ten
nie powinien być dłuższy niż 10 metrów. Sieć parową niskoprężną odwadnia się co 20–50 m,
sieć wysokoprężną co 200–300 m. Przewody kondensacyjne układa się ze spadkiem

17
minimalnym od 2–3 ‰. W sieciach parowych stosuje się podobne uzbrojenie co w sieciach
wodnych, dostosowane do parametrów pracy.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki znasz scentralizowane źródła ciepła?
2. Co to jest przyłącze ciepłownicze?
3. Co jest nośnikiem ciepła w sieciach ciepłowniczych?
4. Od czego zależy ukształtowanie sieci ciepłowniczych?
5. W jaki sposób zbudowana jest sieć ciepłownicza promieniowa?
6. W jaki sposób zbudowana jest sieć ciepłownicza pajęcza?
7. W jaki sposób zbudowana jest sieć ciepłownicza pierścieniowa?
8. Jakie dane odczytujemy z wykresu rozkładu ciśnienia sieci ciepłowniczej?
9. Jakie znasz układy stabilizacji ciśnienia w sieciach ciepłowniczych?
10. W jakich układach projektuje się sieć ciepłowniczą parową?
11. Ile wynosi minimalny spadek przewodu kondensacyjnego?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeanalizuj schematy sieci ciepłowniczych w układzie promieniowym, pajęczym,
pierścieniowym i mieszanym. Porównaj te rozwiązania, wskaż wady i zalety każdego
z układów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować schematy sieci ciepłowniczych,
2) wskazać wady i zalety każdego układu sieci ciepłowniczej,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− arkusz papieru formatu A3,
− przybory do pisania i rysowania: długopis, ołówek, linijka, gumka,
− literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Porównaj przydatność i użyteczność nośników ciepła: wody i pary wodnej. Wskaż wady
i zalety każdego z tych nośników.
1) porównać przydatność i użyteczność nośników ciepła,
2) porównać budowę sieci ciepłowniczych przesyłających nośniki ciepła,

18
− arkusz papieru formatu A3,
− przybory do pisania i rysowania: długopis, ołówek, linijka, gumka,
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić scentralizowane źródła ciepła?  
2) zdefiniować pojęcie przyłącze ciepłownicze?  
3) wymienić uwarunkowania decydujące o ukształtowaniu sieci
ciepłowniczej?  
4) zdefiniować pojęcie sieć ciepłownicza promieniowa?  
5) zdefiniować pojęcie sieć ciepłownicza pierścieniowa?  
6) zdefiniować pojecie sieć ciepłownicza pajęcza?  
7) omówić wykres rozkładu ciśnienia w sieci ciepłowniczej?  
8) wymienić układy sieci ciepłowniczej parowej?  
9) określić spadek rurociągu kondensacyjnego?  
10) narysować układ przewodów parowych w tzw. piłę?  

19
4.2. Przewody sieci ciepłowniczych z materiałów tradycyjnych
i elementy ich wyposażenia
Sieć ciepłownicza prowadzona w kanałach zbudowana jest z:
− rurociągów,
− armatury i osprzętu,
− budowli technicznych (kanałów ciepłowniczych, komór ciepłowniczych, punktów
stałych).
Rurociągi sieci ciepłowniczej to: odcinki proste, załamania, zwężki, odgałęzienia.
Rurociągi sieci ciepłowniczych w wykonaniu tradycyjnym o średnicach Dn ≤ 500 mm, należy
wykonywać z rur stalowych bez szwu; o średnicach Dn> 500 mm z rur stalowych ze szwem
spiralnym lub wzdłużnym. Można również zastosować do budowy sieci ciepłowniczych rury
preizolowane. Rurociągi o średnicach Dn ≤100 mm, łączy się za pomocą spawania gazowego,
powyżej tej średnicy za pomocą spawania elektrycznego. Rurociągi z armaturą łączy się za
pomocą połączeń kołnierzowych.
Załamania rurociągów sieci wykonuje się za pomocą łuków. Rozróżniamy łuki: gładkie,
gładkie krótkie, półfaliste, segmentowe, podcinane. Zaleca się stosować łuki gładkie; łuki
segmentowe należy stosować w uzasadnionych przypadkach. Łuki gładkie (rys. 12a), stosuje
się dla rurociągów o średnicach Dn ≤ 500 mm, jeżeli parametry pracy nie przekraczają: p =
2,5 MPa, t = 300o
C. Są wykonywane przy promieniu gięcia R = 3Dn i R = 4Dn; kącie gięcia
łuku α = 30o
, 45o
, 60o
, 90o
.
a) b) c)
Rys. 12. Łuk: a) gładki, b) krótki tzw. hamburski, c) segmentowy [3, s. 42]
Łuki gładkie krótkie tzw. hamburskie (rys. 12b), stosuje się dla rurociągów o średnicach
Dn ≤ 500 mm, jeżeli parametry pracy nie przekraczają: p = 2,5 MPa, t = 150o
C. Są
wykonywane przy promieniu gięcia R = 1,5Dn; kącie gięcia łuku α = 30o
, 45o
, 60o
, 90o
, 180o
.
Łuki segmentowe (rys. nr 12c), stosuje się dla rurociągów o średnicach Dn 100 – 1000 mm,
jeżeli parametry pracy nie przekraczają: p = 2,5 MPa, t = 300o
C. Są wykonywane przy
promieniu gięcia R = Dn, R = 2Dn; kącie gięcia łuku α = 15o
, 30o
, 45o
, 60o
, 90o
.

20
Rys. 13. Zwężki: a) symetryczna, b) niesymetryczna [3, s. 45]
Zmiany średnicy rurociągu wykonujemy stosując zwężki: symetryczne i niesymetryczne
(rys. 13). Wymiary L zależy od: średnic nominalnych, wielkości redukcji.
Odgałęzienia na sieciach należy wykonywać z odejściem do góry lub z boku rurociągu,
przy zachowaniu warunku: stosunek średnicy odgałęzienia do średnicy rurociągu głównego
powinien wynosić:
− 1: 6 dla Dn ≤ 400 mm
− 1: 3 dla Dn > 400 mm
Każde odgałęzienie składa się z: trójnika, odcinka prostego; często również z łuków
i zwężek. Typowe odgałęzienia wykonuje się jako: proste, łukowe, esowe (rys. 14)
Rys. 14. Odgałęzienia: a) łukowe, b) esowe, c) proste [3, s. 44]
Odwodnienia sieci stosuje się:
− w najniższych punktach sieci,
− przy zaworach odcinających poszczególne odgałęzienia sieci,
− na sieciach magistralnych przy zaworach odcinających.

21
Odwodnienia lokalizowane są w komorach lub studzienkach ciepłowniczych. Na
przewodzie odwadniającym (króćcu) montuje się zawór odwadniający w taki sposób, aby
istniała możliwość jego otwierania i zamykania z zewnątrz.
Średnicę przewodu odwadniającego dany odcinek dobieramy tak, by był spełniony
warunek:
− maksymalny czas spuszczania wody wynosił 3 godziny dla Dn ≤ 300 mm,
− maksymalny czas spuszczania wody wynosił 5 godziny dla Dn 300–500 mm,
− maksymalny czas spuszczania wody wynosił 7 godziny dla Dn 600–800 mm,
− maksymalny czas spuszczania wody wynosił 10 godziny dla Dn >800 mm.
Minimalna średnica przewodu odwadniającego Dn 25 mm. Odwodnienie można wykonać
z króćcem i zaworem odwadniającym usytuowanym pionowo lub poziomo (rys. 15).
Rys. 15. Odwodnienie sieci: a) z zaworem usytuowanym
poziomo b) z zaworem usytuowanym poziomo
[3, s. 119]

22
Rys. 16. Odpowietrzenia sieci ciepłowniczej [3, s. 120]: Typ A-1 dla Dn 32 – 100, typ
A-2 dla Dn 125-350; typ A-3 dla Dn 400-700 (dla parametrów: t = 150o
C,
p = 1,6 MPa); typ B-1 dla Dn 32 – 100; typ B-2 dla Dn 125-350, typ B-3 dla
Dn 400-700 (dla parametrów: t = 300o
C, p = 1,6 MPa); (wymiary: A, B, L
zależą od średnicy rurociągu)
Odpowietrzenia sieci ciepłowniczych projektuje się:
− w najwyższych punktach sieci,
− przy zaworach odcinających do odpowietrzenia i napowietrzenia sieci.
Odpowietrzenia lokalizuje się w komorach, studzienkach i węzłach ciepłowniczych.
Zawór odpowietrzający umieszczony w komorze, studzience powinien mieć możliwość
otwierania i zamykania z zewnątrz. Zawory odpowietrzające mogą być montowane poziomo
lub pionowo (rys. 16). W komorach i studzienkach ciepłowniczych zaleca się montowanie
zaworów odpowietrzających w pozycji poziomej. Średnicę zaworu odpowietrzającego należy
dobrać tak, aby prędkość wypływu powietrza wahała się od 25–50 m/s.
Przewód obiegowy umożliwia przepływ nośnika ciepła między rurociągiem (rys. 17)
zasilającym i powrotnym. Wykonywany jest najczęściej w kształcie litery U. Umiejscawia się go
w:
− źródłach ciepła,
− komorach ciepłowniczych,
− studzienkach ciepłowniczych,
− węzłach ciepłowniczych.

23
Rys. 17. Przewód obiegowy w kształcie litery U [3, s. 50]: (wymiary A, B, zależą od średnicy rurociągu)
Zadaniem armatury (zasuw, zaworów) jest odcięcie lub regulacja przepływu nośnika
ciepła w sieciach ciepłowniczych.
Armaturę odcinającą należy umiejscawiać na:
− magistralnych rurociągach sieci ciepłowniczej, co 1000 m,
− wszystkich odgałęzieniach od średnicy Dn 150 mm,
− odgałęzieniach umożliwiających odcięcie maksymalnie pięciu budynków lub odbiorców
ciepła powyżej 2,5 MW,
− przyłączach do zakładów przemysłowych,
− przyłączach do budynków, do których nie ma dostępu w ciągu całej doby,
− przyłączach do budynku; w pomieszczeniu węzła ciepłowniczego.
Armaturę z rurociągiem łączy się za pomocą połączenia kołnierzowego lub połączenia
spawanego. Zawory należy stosować do średnicy Dn 100 mm, powyżej tej średnicy należy
stosować zasuwy. Obecnie tradycyjne konstrukcje zasuw, zastępują zawory kulowe. Zawory
kulowe tworzą zwartą konstrukcję, są mniejsze i lżejsze od zasuw; można je łączyć
z rurociągami poprzez połączenia nierozłączne (spawane) lub rozłączne (kołnierzowe). Mogą
być sterowane ręcznie lub posiadać napęd elektryczny.
Zadaniem osprzętu jest pomiar parametrów nośnika ciepła (temperatury, ciśnienia) oraz
wyłapywanie stałych zanieczyszczeń niesionych wraz z wodą sieciową (odmulniki).
Do pomiaru temperatury służą: szklane termometry techniczne, termometry tarczowe
rtęciowo-sprężynowe, termometry elektryczne ze zdalnym przekazywaniem wskazań.
Termometry umieszcza się na:
− zasilających rurociągach magistralnych co około 2 km,
− wszystkich odgałęzieniach powrotnych od średnicy Dn 150 mm,
− przyłączach do zakładów przemysłowych,
− przyłączach do budynków prywatnych.
Do pomiaru ciśnienia stosuje się manometry sprężynowe o zakresie pomiarowym 0–2,5
MPa. Manometry umieszcza się na rurociągach magistralnych (zasilającym i powrotnym) co
2 km oraz na rurociągach ciepłowniczych od Dn 200 mm.
W zależności od średnicy rurociągu stosujemy odmulniki siatkowe (rys. 18),
filtroodmulniki magnetyczne, montowane bezpośrednio na rurociągu. Filtroodmulniki
magnetyczne wyposażone są w filtr siatkowy oraz zespół magnesów stałych, zadaniem ich
jest wychwytywanie zanieczyszczeń ferrytycznych.

24
Rys. 18. Odmulnik siatkowy [3, s. 61]: wymiary: H, h, L zależą od średnicy dz
Kanały ciepłownicze stanowią element obudowy rurociągów sieci ciepłowniczej. Kanały
przechodnie umożliwiają prowadzenie czynności eksploatacyjnych, są drogie, stosuje się je
w uzasadnionych przypadkach. Najczęściej stosuje się prefabrykowane kanały
nieprzechodnie. Projektując sieć ciepłowniczą w prefabrykowanych kanałach
nieprzechodnich, należy przestrzegać następujących zasad:
− kanały muszą mieć skuteczną izolację przeciwwilgociową,
− przejście pod jezdnią należy wykonać tak, aby w razie konieczności wymiany rurociągu
nie naruszyć nawierzchni jezdni,
− przejście rurociągu przez ścianę budynku powinny być tak wykonane, aby uniemożliwić
przenikanie gazu. W odległości 0,4–2,5 m od wejścia rurociągu do budynku należy
wykonać kominek wentylacyjny,
− konstrukcja podpór stałych powinna zapewnić swobodny przepływ powietrza oraz spływ
wody w kanale,
− kanały muszą mieć wentylację grawitacyjną,
− kanałów nie należy projektować poniżej poziomu wód gruntowych.
W Polsce najczęściej stosowane są kanały nieprzechodnie typu: T-9/65, TB, KP, L, C.
Kanały typu TB (rys. 19 i tabela 1), produkowane są w sześciu wielkościach.

25
Rys. 19 . Kanał ciepłowniczy typu TB [1, s. 68]
Tabela 1. Wymiarów dla kanału ciepłowniczego typu TB [1, s. 68]
Podpory ruchome montowane są na sieciach ciepłowniczych, aby umożliwić swobodne
przesuwanie się rurociągu w skutek zmian jego długości, spowodowanej wzrostem lub
spadkiem temperatury nośnika ciepła. Najczęściej stosowane są podpory ruchome ślizgowe
(rys. 20) oraz podpory rolkowe (rys. 21)
Rys. 20. Podpora ruchoma ślizgowa tzw. sankowa [1, s. 49]: 1 – płoza, 2 – żebro

26
Rys. 21. Podpora ruchoma rolkowa [1, s. 50]: 1- podstawa podpory, 2 – rolka, 3 – płoza, 4 – podkładki
Podpory ruchome umieszcza się w odległościach wynikających z dwóch warunków:
− wytrzymałości materiału,
− konieczności całkowitego odwodnienia rurociągu.
Rozstaw podpór ruchomych możemy określić na podstawie obliczeń lub z nomogramów
(rys. 22 i 23).
Rys. 22. Nomogram do określenia odległości między podporami ruchomymi
wynikającymi z warunków wytrzymałościowych [3, s. 113]

27
Rys. 23. Nomogram do określenia odległości między podporami
ruchomymi wynikającymi z konieczności całkowitego
odwodnienia rurociągu [3, s. 114 ]
Rys. 24. Podpora stała wykonana z kształtowników [3, s. 110]

28
Podpory stałe w sposób trwały mocują rurociąg z podłożem. Tworzą konstrukcję
zespawanych kształtowników z rurociągiem (rys. 24), są jednocześnie trwale przymocowane
do podłoża. Lokalizuje się je w kanałach i komorach ciepłowniczych, pomieszczeniach węzła
ciepłowniczego. Rozmieszcza się je zgodnie z wymogami danej technologii. Odległość
między podporami stałymi możemy określić z nomogramu przedstawionego na rysunku
numer 25.
Rys. 25. Nomogram do określenia maksymalnej odległości między podporami stałymi [3, s. 89]
Komory ciepłownicze, w zależności od funkcji, jaką pełnią, dzielimy na główne
i pomocnicze. Wykonujemy je jako murowane lub z elementów prefabrykowanych. Komory
główne (rys. 26) rozmieszcza się na sieciach magistralnych, w miejscach odgałęzień sieci, na
przyłączach sieci dla co najmniej 5 budynków. W komorach głównych montuje się
następującą armaturę:
− zawory lub zasuwy odcinające,
− zawory odwadniając,
− zawory odpowietrzające,
− armaturę kontrolno-pmiarową,
− przewody obejściowe,
− odmulniki,

29
− punkty stałe,
− kompensatory (dławicowe, mieszkowe).
Wewnętrzne wymiary komór powinny spełniać wymagania wynikające z rozmieszczenia
elementów i urządzeń, jak również zapewnić możliwość montażu i demontażu tych urządzeń.
Komora ciepłownicza powinna mieć:
− co najmniej dwa włazy o minimalnej średnicy 600 mm, typu ciężkiego,
− drabinki lub klamry włazowe, trwale osadzone w konstrukcji komory,
− studzienkę spustową w dnie komory, przykrytą kratką, połączoną z kanalizacją,
− zabezpieczenie przed przenikaniem wód gruntowych i opadowych,
− wentylację grawitacyjną.
Rys. 26. Komora ciepłownicza [3, s. 123]
Komory z zainstalowanymi urządzeniami, których wymiary gabarytowe są większe niż
otwory włazowe, powinny mieć luki montażowe. Komory pomocnicze wykonuje się
z kręgów betonowych lub jako budowle murowane w celu:

30
− odwodnienia i odpowietrzenia rurociągów w miejscach zmiany kierunku spadku
rurociągów, pomiędzy komorami głównymi,
− odwodnienia kanału przed budynkiem, gdy spadek kanału jest skierowany w stronę
budynku.
Kompensacja rurociągów. W skutek zmiany temperatury nośnika ciepła, rurociąg skraca
się lub wydłuża. Wydłużenie rurociągu ∆L obliczamy ze wzoru:
∆L = α • Lo (tn – tm) [m]
w którym:
− α – współczynnik rozszerzalności cieplnej (tabela nr 1) [°C-1
],
− Lo – długość rurociągu w temperaturze montażu [m],
− tn – maksymalna temperatura nośnika ciepła [o
C],
− tm- temperatura montażu rurociągu sieci ciepłowniczej [o
C].
Aby nie nastąpiło zniszczenie rurociągu należy stosować kompensację. Rozróżniamy
kompensację:
− naturalną,
− sztuczną.
Tabela 2. Wartości współczynnika rozszerzalności cieplnej [źródło własne]
Temperatura nośnika ciepła [o
C] 0–50 0–100 0–150 0–200
Współczynnik rozszerzalności cieplnej
α =10-5
[o
C-1
]
1,0 1,2 1,22 1,29
Kompensacja naturalna polega na ukształtowaniu rurociągu sieci w linii łamanej, co
umożliwia swobodne boczne przesuwanie się przewodu. Projektując sieć, należy jak
najczęściej stosować kompensacją naturalną. Podstawowe układy samokompensacji (rys. nr
27) są:
− w kształcie litery L o kącie prostym,
− w kształcie litery L o kacie rozwartym,
− w kształcie litery Z.
a) b) c)
Rys. 27. Układy samokompensacji a) w kształcie
litery L, b) w kształcie litery L o kącie
rozwartym, c) w kształcie litery
Z; Ps – punkt stały [3, s. 71]

31
Kompensacja sztuczna polega na zastosowaniu:
− wydłużek U-kształtowych,
− wydłużek dławicowych jednostronnych lub dwustronnych,
− wydłużek mieszkowych.
Wydłużki U-kształtowe gładkie (rys. 28), stosowane są dla rurociągów wodnych sieci
ciepłowniczych o średnicach Dn 32 – 250 (parametry pracy sieci: t = 300o
C, p = 2,5 MPa).
Wykonuje się je z rur bez szwu, o łukach gładkich o promieniu gięcia R = 4 Dn w dwóch
rodzajach:
− wydłużki niskie (H = 1100–2600):
− krótkie,
− długie.
− wydłużki wysokie (H = 2600–4000):
− krótkie,
− długie.
Rys. 28. Wydłużki U-kształtowe gładkie [3, s. 72]: a) długie,
b) krótkie; wymiary: a, b, H, l1, l2, R – zależą od typu i
rodzaju wydłużki
Wydłużki U-kształtowe segmentowe, stosowane są dla rurociągów o średnicach Dn 300 –
500 mm (parametry pracy: t = 150o
C, p = 1,6 MPa
Rurociągi sieci ciepłowniczej, niezależnie od sposobu układania, zabezpiecza się izolacją
cieplną. Izolacja cieplna chroni rurociąg przede wszystkim przed nadmiernymi stratami
ciepła, ma jednak również zapobiegać przenikaniu wilgoci oraz chronić go przed
uszkodzeniami mechanicznymi. Grubość izolacji należy dobrać tak, aby nie przekroczyć
zalecanych wartości jednostkowych strat mocy cieplnej [W/mb].
Izolację przewodów cieplnych powinna cechować:
– odpornością na działanie wysokiej temperatury,
– małą wartością współczynnika przewodzenia ciepła,
– odpornością na zawilgocenie,
– odpornością na uszkodzenia mechaniczne,
– prostym sposobem wykonania i naprawy.
Izolacja cieplna wykonana jest najczęściej z trzech elementów:
− izolacji właściwej (np. pianka poliuretanowa, wełna mineralna),

32
− hydroizolacji (metoda smarowania lepików na zimno lub gorąco, metoda nawijania
materiałów ze zwojów i uszczelnianie ich za pomocą lepików),
− płaszcza ochronnego (blacha stalowa ocynkowana, tworzywo sztuczne, siatka metalowa,
materiały w zwojach: tkanina szklana, tkanina lakierowo-szklana, polimery), zabezpiecza
izolację właściwą przed niekorzystnym wpływem otoczenia.
Przed zaizolowaniem, zewnętrzne powierzchnie rurociągów należy zabezpieczyć przed
korozją zgodnie z Polską Normą. Przykładową konstrukcję izolacji cieplnej dla rurociągów
sieci ciepłowniczej, układanej w kanałach nieprzechodnich, przedstawia rys. 29. Obecnie
coraz częściej stosuje się izolację cieplną z gotowych elementów (półcylindryczną,
cylindryczną).
Rys. 29. Izolacja cieplna rurociągu sieci ciepłowniczej układanej w kanałach nieprzechodnich [3, s. 197]
Budowa sieci ciepłowniczej prowadzonej w kanałach powinna być prowadzona w trzech
etapach:
etap I – obejmuje:
− roboty przygotowawcze; polegają na wytyczeniu przebiegu trasy oraz usunięciu
wierzchniej warstwy ziemi (humusu),
− wykonanie wykopu; prowadzimy przy użyciu sprzętu mechanicznego (koparek),
ograniczając pracę ręczną do miejsc tzw. kolizji – skrzyżowań z innymi elementami
uzbrojenia podziemnego (np. siecią wodociągową). Wykopy mogą być o przekroju
pionowym lub pochyłym ścian, zależy to od rodzaju i kategorii gruntu,
− wykonanie podłoża pod kanał ciepłowniczy; polega na wykonaniu podłożą betonowego
na podsypce z kamienia lub tłucznia o uziarnieniu 2–5 cm (grubość warstwy podsypki od
15 do 25 cm) lub ułożeniu płyt prefabrykowanych,
− wykonanie odwodnienia kanału ciepłowniczego (w przypadku niskiego poziomu wód
gruntowych),
− wykonanie podstaw pod punkty ruchome,
− wykonanie komór ciepłowniczych – konstrukcji budowlanej komory ciepłowniczej.

33
etap II – obejmuje:
− montaż rurociągu; obejmuje prace polegające na układaniu rur, kształtek, wydłużek oraz
ich pospawaniu. Montaż przewodów można prowadzić metodą klasyczną (spawanie rur,
kształtek odbywa się w wykopie) oraz metodą odcinkową (spawanie rur, kształtek do
długości 100 m odbywa się na poziomie terenu a następnie pospawany odcinek
opuszczany jest do przygotowanego kanału ciepłowniczego). Po wykonaniu spawania
należy przeprowadzić badanie złączy metodą ultradźwiękową lub rentgenowską,
− montaż punktów stałych i ruchomych,
− próbę ciśnienia; wykonujemy bez uzbrojenia i armatury. Napełniamy rurociąg wodą na
24 godziny przed wykonaniem próby szczelności, dokładnie go odpowietrzając.
Następnie zwiększamy ciśnienie do ciśnienia próbnego. Próbę ciśnienia uważamy za
pozytywną, jeżeli w czasie 15 minut manometr nie wskaże zmian ciśnienia,
− montaż uzbrojenia sieci ciepłowniczej,
− montaż izolacji cieplnej rurociągów oraz armatury.
etap III – obejmuje:
− przykrycie kanału ciepłowniczego łupinami,
− wykonanie izolacji przeciwwilgociowej kanału ciepłowniczego,
− zasypanie i ubicie ziemi w wykopie,
− uporządkowanie terenu.
Odbiór sieci ciepłowniczej. Sieć ciepłownicza powinna być wykonana zgodnie
z dokumentacją techniczną. Wszystkie odstępstwa od dokumentacji, wynikłe w trakcie
budowy, powinny być uwzględnione w dokumentacji powykonawczej. W trakcie kolejnych
etapów budowy sieci ciepłowniczej przeprowadza się następujące rodzaje badań
częściowych:
− badania zgodności z dokumentacją,
− badania materiałów,
− badania w zakresie robót zimnych,
− badania w zakresie robót budowlanych,
− badania w zakresie robót montażowych.
Z przeprowadzanych badań częściowych sporządza się protokoły. Po wykonaniu całości
prac, przeprowadza się odbiór techniczny końcowy, który polega na przedstawieniu
protokołów badań częściowych oraz wykonaniu ruchu próbnego.
Sieć ciepłownicza wraz z uzbrojeniem powinna podlegać właściwej eksploatacji oraz
bieżącej konserwacji. Właściwa eksploatacja polega na utrzymywaniu w systemie
ciepłowniczym odpowiednich parametrów pracy (temperatura, ciśnienie). Bieżąca
konserwacja polega na ocenie stanu technicznego:
– rurociągów, stanu ich izolacji cieplnej (w sieciach ciepłowniczych prowadzonych
w kanałach nieprzechodnich, budowanych do końca lat dziewięćdziesiątych praktycznie
nie do zrealizowania). W sieciach ciepłowniczych z systemem monitoringu, stan
rurociągów (ich szczelności) kontrolowany jest na bieżąco,
– podpór ruchomych i stałych w komorach ciepłowniczych,
– komór ciepłowniczych, ze szczególnym uwzględnieniem stanu połączeń kołnierzowych,
kompensatorów, armatury (zawory, zasuwy), aparatury kontrolno – pomiarowej,
– armatury odwadniającej i odpowietrzającej umieszczonej w komorach pomocniczych,
– wentylacji kanałów ciepłowniczych i komór.

34
Awarie jakie mają miejsce w systemach ciepłowniczych w 90% wynikają z powstania
nieszczelności w rurociągu ciepłowniczym na skutek korozji. Awaria taka powoduje z reguły
wyłączenie kilku odbiorców ciepła (kilku bloków) z dostawy ciepła przez okres kilkunastu
godzin. Usuwanie tego typu awarii polega na wymianie uszkodzonego odcinka ciepłociągu na
nowy. Sieć ciepłowniczą można również poddać inwentaryzacji.
Celem inwentaryzacji jest zazwyczaj sprawdzenie, czy przebieg lub wyposażenie jest zgodne
z projektem technicznym. Czasami inwentaryzacja wykonywana jest w celu odtworzenia
zagubionej lub nieaktualnej dokumentacji technicznej. Inwentaryzację sieci wykonuje się na
podkładzie geodezyjnym, na którym wymiaruje się kanał ciepłowniczy przedstawiając jego
przebieg. Inwentaryzacja komory ciepłowniczej polega na wykonaniu szkicu komory
z podaniem wymiarów rzeczywistych oraz elementów wyposazenia komry.
1. Z jakich elementów zbudowana jest sieć ciepłownicza?
2. Jakie znasz łuki stosowane w sieciach ciepłowniczych?
3. Jakie znasz odgałęzienia sieci ciepłowniczej?
4. W jakich miejscach sieci ciepłowniczej stosujemy odwodnienia?
5. W jakim celu stosujemy przewody obiegowe?
6. Jaką funkcję pełni odmulnik siatkowy?
7. W jakim celu stosujemy podpory ruchome?
8. W jaką armaturę wyposaża się komory ciepłownicze?
9. Od czego zależy wydłużenie cieplne rurociągu?
10. Jakie znasz sposoby kompensacji naturalnej?
11. Jakie znasz sposoby kompensacji sztucznej?
12. Jakie roboty obejmują poszczególne etapy budowy sieci ciepłowniczej?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz wyposażenie (armaturę i osprzęt) komory ciepłowniczej.
1) zaopatrzyć się w notatnik oraz przybory do pisania i rysowania,
2) zapoznać się z katalogami armatury,
3) przeanalizować dokumentację techniczną komory ciepłowniczej,
4) dobrać wyposażenie komory ciepłowniczej,
5) sporządzić zestawienie armatury,
6) sporządzić kosztorys armatury,
– instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,
– katalogi armatury,
– notatnik,
– przybory do pisania,
– przybory do rysowania,

35
– kalkulator,
– komputer z podłączonym Internetem,
– literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na odcinku osiedlowej sieci ciepłowniczej wskazanym przez nauczyciela na planie,
zaproponuj elementy jego wyposażenia. Podaj, w których miejscach przewidziałbyś ich
umiejscowienie i jaki cel miałyby te elementy spełniać.
1) zaopatrzyć się w notatnik, przybory do pisania i rysowania,
2) przeanalizować przebieg odcinka osiedlowej sieci ciepłowniczej,
3) zwymiarować schemat sieci ciepłowniczej,
4) dobrać uzbrojenie i armaturę dla odcinka osiedlowej sieci ciepłowniczej,
– notatnik,
– katalog armatury i uzbrojenia,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić elementy, z których zbudowana jest sieć ciepłownicza wodna?  
2) wymienić rodzaje łuków stosowanych w sieciach ciepłowniczych?  
3) opisać rodzaje odgałęzień sieci ciepłowniczej?  
4) wymienić miejsca, w których należy wykonać odwodnienie sieci
ciepłowniczej?  
5) wymienić cel stosowania przewodów obiegowych?  
6) wymienić miejsce montażu odmulnika?  
7) wyjaśnić cel stosowania podpór ruchomych?  
8) wyjaśnij cel stosowania podpór stałych?  
9) wymienić armaturę, w którą należy wyposażać komorę ciepłownicza?  
10) obliczyć wydłużenie cieplne rurociągu?  
11) wyjaśnić zasady kompensacji sieci ciepłowniczych?  
12) opisać etapy budowy sieci ciepłowniczej?  

36
4.3. Sieci ciepłownicze z rur i elementów preizolowanych
Sieci ciepłownicze preizolowane możemy wykonywać jako podziemne lub nadziemne.
Podziemna sieć ciepłownicza preizolowana to układ rur, kształtek i elementów
preizolowanych ułożonych bezpośrednio w gruncie, bez kanałów i jakichkolwiek obudów.
Podstawowym elementem systemu jest rura preizolowana (rys. nr 30), która zbudowana
jest z następujących elementów:
− rury przewodowej,
− izolacji cieplnej (np. pianka poliuretanowa),
− rury osłonowej (np. rura z tworzywa sztucznego),
− systemu alarmowego.
W zależności od rodzaju i parametrów nośnika ciepła, rura przewodowa może być
wykonana z:
− rury stalowej,
− rury stalowej ocynkowanej,
− rury miedzianej,
− rury z tworzywa sztucznego.
Rura preizolowana może mieć konstrukcję zespoloną-związaną lub ślizgową.
Konstrukcja zespolona to taka, w której materiał izolacyjny zespolony jest trwale z rurą
przewodową i osłonową. W konstrukcji ślizgowej rura przewodowa przemieszcza się
względem materiału izolacyjnego.
Rys. 30. Rura preizolowana stalowa z instalacją alarmową [9, s. 10]: a) dla Dn ≤400 mm, b) dla Dn > 400 mm
Sieć ciepłownicza preizolowana powinna być projektowana i budowana w jednej
technologii, według jednej z metod, związanej głównie z przyjętym systemem
kompensowania wydłużeń cieplnych rurociągów.
Sieć ciepłowniczą preizolowną projektujemy, uwzględniając układanie rurociągów:
− z wykorzystaniem naturalnej kompensacji, tzn. z zastosowaniem kompensacji typu
L, Z, U,
− z zastosowaniem urządzeń kompensacyjnych, np. kompensatorów typu mieszkowego,
− z wprowadzeniem naprężeń wstępnych, np. ze wstępnym podgrzewaniem i urządzeń
kompensatorów jednorazowego działania,

37
− według metody zwanej na zimno,
− bez stosowania urządzeń do kompensacji wydłużeń np. sieci z rur preizolowanych
elastycznych.
Przykładowo omówiony zostanie system rur preizolaowanych FINPOL ROHR,
zespolonych, tzw. związanych (sztywnych) stosowanych do podziemnego układania,
o parametrach nośnika ciepła do 150o
C.
Sieć ciepłownicza podziemna, preizolowana zbudowana jest z:
− rur preizolowanych,
− elementów preizolowanych,
− armatury preizolowanej,
− elementów uzupełniających system sieci preizolowanej (poduszki kompensacyjne, mufy).
Rury preizolowane z przewodową rurą stalową (bez szwu lub ze szwem) produkowane są
w zakresie średnic Dn 20–600 mm, o długościach L = 6, 8 lub 12 m (rys. 31). Rury stalowe
łączone są za pomocą spawania elektrycznego.
Rys. 31. Rura preizolowana [7, s. 8]
Do elementów preizolowanych zaliczamy: łuki, zwężki (rys. nr 32), odgałęzienia proste
(rys. 33) i równoległe, punkty stałe (rys. nr 34). Łuki preizolowane wykonywane są jako gięte
(rys. 35) lub jako spawane.
Rys. 32. Zwężki preizolowane [7, s. 13]

38
Rys. 33. Odgałęzienie proste preizolowane [7, s. 14]
Rys. 34. Preizolowany punkt stały [7, s. 16]
Rys. 35. Łuki gięte preizolowane [7, s. 12]
Armaturę preizolowaną stanowią: zawory odcinające (rys. nr 36), odwodnienia (rys. 37),
odpowietrzenia (rys. 38).

39
Rys. 36. Zawór odcinający preizolowany [7, s. 21]
Rys. 37. Odwodnienie preizolowane [7, s. 20]
Rys. 38. Odpowietrzenie preizolowane [7, s. 19]
Preizolowaną sieć ciepłowniczą układamy bezpośrednio w gruncie – bez kanałów
i jakichkolwiek obudów. Zasady posadowienia rur preizolowanych w wykopie przedstawiono
na rysunku 39.

40
Rys. 39. Zasada posadowienia rurociągu preizolowanego w wykopie [9, s. 7]
Po wykonaniu wykopu, układamy rury w wykopie na drewnianych podkładach
o grubości ok. 10 cm (rys. nr 40), umieszczonych na dnie wykopu w odstępach dwu
metrowych (drewniane podkłady można zastąpić kopcami z piasku). Rurociągi układamy
z minimalnym spadkiem 3‰. Przed rozpoczęciem spawania, sprawdzamy czy wszystkie
niezbędne elementy zostały nasunięte na rury (mufy, opaski termokurczliwe, pierścienie
uszczelniające). W czasie spawania, piankę izolacyjną oraz płaszcz ochronny rury
preizolowanej należy osłonić przed uszkodzeniem. Po wykonaniu spawania należy
przeprowadzić badanie złączy metodą ultradźwiękową lub rentgenowską, a następnie
wykonać próbę szczelności wykonanego odcinka rurociągu. Po pozytywnym wyniku próby
szczelności, przystępujemy do połączenia systemu alarmowego. System ten pozwala na
wykrycie przecieków oraz jego lokalizację. Oparty jest na porównawczej metodzie pomiaru
oporu elektrycznego. Pomiędzy rurą przewodową a rurą osłonową w piance poliuretanowej
w pozycji „za dziesięć druga” umieszczone są dwa przewody elektryczne w izolacji
teflonowej. Przewody łączy się ze sobą za pomocą tulejek zaciskowych i izoluje się je
koszulkami termokurczliwymi. Wykonane połączenia elektryczne sprawdzamy przy pomocy
testera. Po wykonaniu w/w czynności przystępujemy do wykonania izolacji połączenia
spawanego.
Rys. 40. Ułożenie rur preizolowanych w wykopie [9, s. 9]

41
Łuki, zwężki preizolowane montowane są w taki sam sposób, jak proste odcinki rur.
Zaleca się projektowanie odgałęzień sieci z odejściem do góry; minimalne przykrycie
rurociągu powinno wynosić 40 cm.
Kompensację naturalną typu: L, Z wykonuje się z zastosowaniem łuków i odcinków
prostych rur preizolowanych. Przy montażu należy ułożyć strefę kompensacyjną, tzn. obłożyć
poduszkami kompensacyjnymi ramiona kompensacyjne. Stosowane są dwa rodzaje poduszek
kompensacyjnych: poduszki kształtowe typu „A” i poduszki płaskie typu „B” (rys. 41).
Poduszki należy układać w miejscach przewidywanych przemieszczeń rurociągu, przed jego
zasypaniem, zgodnie z projektem sieci. Przykładowy sposób ułożenia poduszek
przedstawiono na rysunku numer 42.
Rys. 41. Poduszki kompensacyjne a) poduszka
kształtowa typu „A”, b) poduszka
płaska typy „B” [10, s. 13]
Rys. 42. Przykładowy sposób układania poduszek kompensacyjnych [10, s. 13]
Preizolowne punkty stałe należy zakotwić w gruncie za pomocą żelbetonowego bloku
oporowego (rys. nr 43). Wymiary bloku zależą od sił działających na punkt stały.
Rys. 43. Punkt stały na sieci ciepłowniczej preizolowanej [10, s. 17]

42
Preizolowane zawory odcinające mają stałą długość zabudowy, niezależnie od średnicy,
równą 1000 mm. Montaż zaworu odcinającego wykonuje się w identyczny sposób, jak
odcinka rury preizolowanej.
Zaleca się projektowanie armatury odcinającej bezpośrednio w ziemi (w punktach, które
nie podlegają przemieszczaniu) z trzpieniem zlokalizowanym w studzience lub skrzynce
hydrantowej (rys. 44).
Zawory, które wymagają przekładni należy lokalizować w komorach lub studzienkach
ciepłowniczych.
Rys. 44. Sposób montażu zaworów odcinających [10, s. 17]
System produkuje dwa rodzaje odwodnień: odwodnienie górne oraz dolne. Odwodnienie
dolne należy projektować bezpośrednio w ziemi. Może być zblokowane z armaturą
odcinającą. Odwodnienie powinno być sprowadzone do studzienki schładzającej (rys. 45).
Rys. 45. Sposób odwodnienia rurociągu preizolowanego [10, s. 18]

43
Odpowietrzenia rurociągów wykonuje się w najwyższych punktach sieci. Mogą być
stosowane wraz z armaturą odcinająca (rys. 46). Odpowietrzenia umieszcza się bezpośrednio
w ziemi z wylotem skierowanym do góry.
Rys. 46. Studzienka do obsługi zaworu odcinającego wraz z zaworem odpowietrzającym [10, s. 18]
Przejścia rurociągów preizolowanych przez przegrody budowlane powinny być szczelne.
Połączenie to wykonywane jest z zastosowaniem gumowych pierścieni uszczelniających
(rys. 47). Pierścieni gumowe zapewniają szczelność jak również umożliwiają przesuwanie się
rurociągu.
Rys. 47. Przejście rury preizolowanej przez przegrodę budowlaną.[10, s. 35]
Zasady prowadzenia sieci ciepłowniczej preizolowanej, jej ukształtowanie, wybór trasy
jest identyczny, jak dla sieci ciepłowniczej układanej w kanałach ciepłowniczych. Odbiór
sieci preizolowanej odbywa się na podobnych zasadach jak w przypadku sieci ciepłowniczej
układanej w kanałach ciepłowniczych.
Sieć ciepłownicza wraz z uzbrojeniem powinna podlegać właściwej eksploatacji oraz
bieżącej konserwacji. Właściwa eksploatacja polega na utrzymywaniu w systemie
ciepłowniczym odpowiednich parametrów pracy (temperatura, ciśnienie). Bieżąca
konserwacja polega na ocenie stanu technicznego:
– rurociągów, stanu ich izolacji cieplnej – odbywa się za pomocą systemu monitoringu,
kontrolowany jest na bieżąco,
– komór ciepłowniczych (jeżeli są budowane w sposób tradycyjny), ze szczególnym
uwzględnieniem stanu połączeń kołnierzowych, kompensatorów, armatury (zawory,
zasuwy), aparatury kontrolno-pomiarowej.
Ukształtowanie sieci ciepłowniczych o niskich parametrach (tmax = 95o
C, p = 0,6 MPa),
projektuje się w taki sam sposób jak sieć wysokoparametrową.

44
Jednym z systemów rur preizolowanych, stosowanych w sieciach ciepłowniczych
niskotemperaturowych (maksymalna temperatura nośnika ciepła – wody 95o
C) jest system
Calpex firmy BRUGG.
System ten charakteryzuje giętką rura przewodowa z sieciowanego polietylenu (PE-X).
Rura pokryta jest warstwą antydyfuzyjną, uniemożliwiającą przenikanie tlenu do
przesyłanego medium. Jest to rura samokompensująca. System Calex oferuje:
− rurę preizolowaną z jedną rurą przewodową – „uno”; średnice Dn 20–100 mm,
− rurę preizolowaną z dwoma rurami przewodowymi – „duo” (rys. 50);
średnice maksymalna rur: 2x Dn50,
− rurę preizolowaną z czterema rurami przewodowymi – „quatro”.
Połączenia rur wykonywane są za pomocą złączek zaciskowych skręcanych lub złączek
zaprasowywanych. Rura dostarczana jest na miejsce montażu w zwojach, umożliwia to
dowolne jej układanie, omijając napotkane przeszkody (kable telekomunikacyjne,
energetyczne, przewody uzbrojenia podziemnego, drzewa).
Rys. 48. Rura preizolowana z dwoma rurami przewodowymi z PE-X [5]
1. Z jakich elementów zbudowana jest rura preizolowana?
2. Z jakiego materiału wykonana jest rura przewodowa?
3. Z jakiego materiału wykonana jest rura osłonowa?
4. Jaką konstrukcję może mieć rura preizolowana?
5. W jaki sposób wykonujemy sieć ciepłowniczą preizolowaną?
6. Z jakim spadkiem układamy rurociągi preizolowane w wykopie?
7. Ile powinno wynosić minimalne przykrycie rury preizolowanej?
8. Po co stosujemy system alarmowy w rurach preziolowanych?
9. Ile wynoszą maksymalne parametry sieci ciepłowniczej niskotemperaturowej?
10. Z jakiego materiału wykonana jest rura przewodowa w sieci ciepłowniczej
niskotemperaturowej?

45
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj harmonogram wykonania odcinka sieci ciepłowniczej.
2) przeanalizować PT (Projekt techniczny) sieci ciepłowniczej,
3) opracować harmonogram wykonania odcinka sieci ciepłowniczej,
– projekt techniczny sieci ciepłowniczej,
– notatnik,
– kalkulator,
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj przebieg trasy sieci ciepłowniczej preizolowanej dla osiedla mieszkaniowego
przedstawionego na planie zagospodarowania terenu osiedla.
2) przeanalizować projekt zagospodarowania osiedla,
3) opracować przebieg trasy sieci ciepłowniczej,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenia.
– plan zagospodarowania osiedla,
– notatnik,
– kalkulator,
– literatura rozdziału 6.

46
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić elementy, z których zbudowana rura preizolowana?  
2) opisać budowę rury preizolowanej?  
3) opisać zespoloną rurę preizolowaną?  
4) wymienić elementy sieci ciepłowniczej preizolowanej?  
5) omówić zasady posadowienia rurociągu preizolowanego?  
6) określić miejsce montażu poduszek kompensacyjnych?  
7) podać parametry niskotemperaturowej sieci ciepłowniczej?  
8) określić materiał z którego wykonywana jest rura przewodowa w sieci
ciepłowniczej preizolowanej niskotempperaturowej?  

47
4.4. Wymienniki ciepła
Wymiennikiem ciepła nazywamy urządzenie, w którym następuje wymiana ciepła
pomiędzy czynnikiem grzewczym o wyższej temperaturze, a czynnikiem ogrzewanym
o niższej temperaturze. Wymienniki ciepła są stosowane w węzłach ciepłowniczych.
Następuje w nich wymiana ciepła pomiędzy czynnikiem grzewczym z sieci ciepłowniczej,
a wodą krążącą w instalacji centralnego ogrzewania lub instalacją ciepłej wody.
Wymienniki dzielimy ze względu na:
– sposób wymiany ciepła na,
− wymiennik pośrednie (przeponowe),
− wymienniki bezpośrednie (bezprzeponowe),
– rodzaj czynnika grzewczego i ogrzewanego,
− woda – woda,
− woda – para,
− para – woda,
− woda – powietrze,
− powietrze – powietrze.
Ponadto rozróżnia się wymienniki:
− przepływowe,
− współprądowe,
− przeciwprądowe,
− pojemnościowe.
Wymienniki bezpośrednie to takie, w których następuje mieszanie obu czynników.
W wymiennikach przeponowych (pośrednich) wymiana ciepła następuje poprzez ściankę.
Moc cieplną wymiennika opisuje wzór:
Q = A • K • ∆tlog [W]
w którym:
A – powierzchnia wymiany ciepła [m2
],
K – współczynnik przenikania ciepła [W/(m2
K)],
∆tlog – średnia logarytmiczna różnica temperatury [K].
∆tlog = ][
ln
2
1
21
K
t
t
tt
∆
∆
∆−∆
w którym:
∆t1 – większa różnica temperatury między nośnikami ciepła [K],
∆t2 – mniejsza różnica temperatury między nośnikami ciepła [K].
Wymiennik współprądowy (rys. 49) to taki, w którym czynnik grzewczy płynie w tym
samym kierunku, co czynnik ogrzewany.

48
Rys. 49. Ideowy schemat współprądowego wymiennika ciepła wraz z rozkładem
temperatury [źródło własne]: t1
’
– temperatura czynnika grzewczego na
dopływie do wymiennika ciepła, t1
”
– temperatura czynnika grzewczego na
odpływie z wymiennika ciepła, t2
’
– temperatura czynnika ogrzewanego na
dopływie do wymiennika ciepła, t2
”
– temperatura czynnika ogrzewanego na
odpływie z wymiennika ciepła
Wymiennik przeciwprądowy (rys. 50) to taki, w którym czynnik grzewczy przepływa
przez wymiennik w kierunku przeciwnym do czynnika ogrzewanego. Wymienniki
współprądowe i przeciwprądowe są wymiennikami przepływowymi. Wymienniki
przeciwprądowe są mniejsze niż wymienniki współprądowe przy tej samej mocy cieplnej.
Rys. 50. Ideowy schemat przeciwprądowego wymiennika ciepła wraz z rozkładem
temperatury [źródło własne]: t1
’
– temperatura czynnika grzewczego na dopływie do
wymiennika ciepła, t1
”
– temperatura czynnika grzewczego na odpływie
z wymiennika ciepła, t2
’
– temperatura czynnika ogrzewanego na dopływie do
wymiennika ciepła, t2
”
– temperatura czynnika ogrzewanego na odpływie
z wymiennika ciepła
Wymiennik pojemnościowy (rys. 51), to wymiennik typu woda-woda lub para-woda.
Wymienniki te pracują najczęściej w instalacjach ciepłej wody z nierównomiernym jej
rozbiorem, spełniając zarazem zadanie zasobnika ciepłej wody. Zbudowany jest z walca
o średnicy od 600 do 1200 mm, wewnątrz którego znajduje się wężownica z rur stalowych, do
której doprowadzany jest czynnik grzejny (temperatura zasilania wynosi od 130–75o
C).

49
Rys. 51. Schemat pojemnościowego wymiennika ciepła [źródło własne]
Rys. 52. Pionowy zasobnik ciepłej wody [4, s. 377]
Zasobnik ciepłej wody, to zbiornik pionowy lub poziomy w kształcie walca, w którym
gromadzona jest ciepła woda (rys. nr 52). Zasobniki ciepłej wody są pojemność od 1 do
10 m3
. Stosuje się je w instalacjach ciepłej wody o nierównomiernym rozbiorze wody (np.
budynki mieszkalne wielorodzinne). Ilość zasobników zależy od ilości magazynowanej wody.

50
Zasobniki łączy się szeregowo lub równolegle. Częściej stosuje się połączenie
szeregowe, ponieważ w tego typu połączeniu następuje bardziej równomierne ładowanie
i rozładowywanie układu zasobników.
Nowoczesne przepływowe wymienniki ciepła mają zwartą konstrukcję, są bardzo
efektywne i znalazły zastosowanie w instalacjach centralnego ogrzewania i ciepłej wody. Do
tej grupy wymienników ciepła możemy zaliczyć wymienniki typu JAD oraz wymienniki
płytowe.
Wymienniki JAD (rys. 53) to przepływowe wymienniki typu woda – woda, pracujące
z reguły jako przeciwprądowe. Mają one nierozbieralną konstrukcję wykonaną ze stali
odpornej na korozję. Stosowane są zarówno w instalacjach centralnego ogrzewania, jak
również w instalacjach ciepłej wody. Wymienniki typu JAD łączone są z instalacjami za
pomocą króćców kołnierzowych. Montowane są w pozycji pionowej.
Płytowe wymienniki ciepła (rys. 54), charakteryzują się bardzo intensywną wymianą
ciepła pomiędzy czynnikiem grzewczym a ogrzewanym. Są to w wymienniki typu woda –
woda, przepływowe, pracujące z reguły jako przeciwprądowe. Zbudowane są z płyt
miedzianych lub z płyt ze stali nierdzewnej, łączonych poprzez skręcanie lub lutowanie.
Charakteryzują się wysokim współczynnikiem wymiany ciepła, małymi wymiarami przy
dużych mocach cieplnych, wysoką odpornością na zmiany ciśnienia i temperatury, prostym
i łatwym montażem. Wymienniki płytowe łączone są z instalacją za pomocą nagwintowanych
króćców.
Rys. 53. Wymiennik ciepła typu JAD [4, s. 85] Rys. 54. Płytowy wymiennik ciepła
[5]

51
Wymienniki pojemnościowe znalazły zastosowanie w instalacjach ciepłej wody,
w których zapotrzebowanie na ciepłą wodę ulega znacznym wahaniom w czasie. Wymienniki
te są jednocześnie zasobnikami ciepłej wody. Zasobnik ciepłej wody – zbiornik, w którym
gromadzona jest ciepła woda. Wymienniki ciepłej wody pracują w instalacjach
ciśnieniowych.
Wymiennik ciepłej wody (rys. 55) powinien być wyposażony w następującą armaturę:
− na zasilaniu wężownicy po stronie czynnika grzewczego: zawór odcinający, filtr, pompa
wody grzewczej, zawór zwrotny, zawór odcinający,
− na powrocie wężownicy po stronie czynnika grzewczego: zawór odcinający,
− na zasileniu wymiennika zimną wodą: zawór odcinający, filtr, zawór zwrotny,
− na wyjściu z wymiennika ciepłej wody: zawór odcinający.
Każdy wymiennik ciepłej wody pracujący w systemie ciśnieniowym powinien być
wyposażony w:
− zawór bezpieczeństwa,
− termometr rtęciowy, manometr,
− urządzenie do automatycznej regulacji temperatury ciepłej wody.
Zawór bezpieczeństwa może być zamontowany na zasobniku ciepłej wody lub na
przewodzie doprowadzającym zimną wodę do wymiennika (pomiędzy zasobnikiem
a zaworem zwrotnym). Na rurze łączącej zawór bezpieczeństwa z wymiennikiem ciepłej
wody nie wolno montować żadnej armatury. Średnica rury łączącej zawór bezpieczeństwa
powinna odpowiadać średnicy zaworu bezpieczeństwa. Wyrzut wody z zaworu
bezpieczeństwa powinien być wyprowadzony nad posadzkę, a średnica przewodu powinna
odpowiadać średnicy części wyrzutowej zaworu bezpieczeństwa.
Rys. 55. Schemat montażowy pojemnościowego wymiennika
ciepła [źródło własne]: 2 – zawór odcinający,
3 – zawór spustowy, 4, 6, 7, – zawory odcinające,
5 – filtr do wody
Wymienniki przepływowe (typu JAD, płytowe) znalazły zastosowanie w instalacjach
centralnego ogrzewania i instalacjach ciepłej wody. Wymiennik przepływowy (rys. 56)
pracujący na potrzeby centralnego ogrzewania powinien być wyposażony w następującą
armaturę i osprzęt:
− od strony wody sieciowej:
− na zasilaniu: zawór odcinający kulowy, filtr, regulator przepływu, odpowietrznik,
− na powrocie: ciepłomierz, zawór spustowy, zawór odcinający kulowy.

52
− od strony instalacji centralnego ogrzewania:
− na powrocie z instalacji centralnego ogrzewania: zawór odcinający kulowy,
termometr, manometr, zawór zwrotny, zawór odcinający, przeponowe naczynie
wzbiorcze, filtr,
− na zasilaniu centralnego ogrzewania: zawór bezpieczeństwa, pompa, termometr,
zawór odcinający kulowy.
Rys. 56. Schemat montażowy przepływowego wymiennika ciepła
[11]: 4 – ręczny regulator przepływu, 5 – filtr, 6 – zawór odcinający, 7 – zawór
spustowy, 8 – zawór odcinający uzupełnienia wody w instalacji centralnego
ogrzewania, 9 – zawór zwrotny, 10 – zawór bezpieczeństwa, 11- zawór
odpowietrzający, 12 – termometr, 13 – manometr, 14- wymiennik
przepływowy, 15 – przeponowe naczynie wzbiorcze, 16 – pompa centralnego
ogrzewania, 17 – ciepłomierz, 17a – wodomierz licznika, 17b – czujnik
temperatury ciepłomierza na zasilaniu, 17c – czujnik temperatury ciepłomierza
na powrocie węzła ciepłowniczego.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak zbudowany jest współprądowy wymiennik ciepła?
2. Jak zbudowany jest przeciwprądowy wymiennik ciepła?
3. Jak zbudowany jest pojemnościowy wymiennik ciepła?
4. Jakie zadanie spełnia pojemnościowy wymiennik ciepła?
5. W jaką armaturę zabezpieczającą należy wyposażyć pojemnościowy wymiennik ciepłej
wody?
6. W jakim miejscu instalacji pojemnościowego wymiennika ciepła montujemy zawór
bezpieczeństwa?
7. W jaką armaturę należy wyposażyć pojemnościowy wymiennik ciepłej wody po stronie
czynnika grzewczego?
8. Jaką armaturę należy zamontować na przewodzie doprowadzającym zimną wodę do
pojemnościowego wymiennika ciepłej wody?
9. Jak zbudowany jest wymiennik ciepła typu JAD?
10. W jakiej pozycji montowany jest wymiennik ciepła typu JAD?
11. Jak łączymy wymiennik ciepła typu JAD z instalacją?
12. Jak zbudowany jest płytowy wymiennik ciepła?

53
13. W jaką armaturę należy wyposażyć przepływowy wymiennik ciepła po stronie wody
sieciowej?
14. W jaką armaturę należy wyposażyć przepływowy wymiennik ciepła po stronie instalacji
centralnego ogrzewania?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj instrukcję podłączenia pojemnościowego wymiennika ciepłej wody do sieci
ciepłowniczej po stronie czynnika grzewczego i instalacji ciepłej wody użytkowej po stronie
czynnika ogrzewanego. Podaj niezbędne wyposażenie stanowiska pracy.
2) przeanalizować sposób podłączenia pojemnościowego wymiennika ciepłej wody,
3) dobrać urządzenia i armaturę po stronie sieci ciepłowniczej,
4) dobrać urządzenia i armaturę po stronie ciepłej wody użytkowej,
5) wykonać zestawienie urządzeń i armatury,
6) podać niezbędne wyposażenie stanowiska pracy,
− notatnik,
− przybory do pisania i rysowania,
− katalog urządzeń i armatury,
− kalkulator,
Ćwiczenie 2
Opracuj instrukcję podłączenia płytowego wymiennika centralnego ogrzewania do sieci
ciepłowniczej po stronie czynnika grzewczego i instalacji centralnego ogrzewania po stronie
czynnika ogrzewanego. Podaj niezbędne wyposażenie stanowiska pracy.
2) przeanalizować sposób podłączenia płytowego wymiennika centralnego ogrzewania,
3) dobrać urządzenia i armaturę po stronie sieci ciepłowniczej,
4) dobrać urządzenia i armaturę po stronie centralnego ogrzewania,
5) wykonać zestawienie urządzeń i armatury,
6) podać niezbędne wyposażenie stanowiska pracy,
− notatnik,
− przybory do pisania i rysowania,
− katalog urządzeń i armatury,
− kalkulator,

54
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać podziału wymienników ciepła?  
2) omówić zasadę pracy wymiennika współprądowego?  
3) omówić zasadę pracy wymiennika przeciwprądowego?  
4) omówić zasadę pracy wymiennika pojemnościowego?  
5) narysować schemat montażowy pojemnościowego wymiennika ciepłej
wody?  
6) narysować schemat montażowy przepływowego wymiennika ciepłej
wody?  
7) zamontować zawór bezpieczeństwa?  
8) opisać budowę wymiennika typu JAD?  
9) opisać budowę wymiennika płytowego?  
10) wymienić armaturę, w jaką należy wyposażyć przepływowy wymiennik
ciepła po stronie wody sieciowej?  
11) wymienić armaturę w jaką należy wyposażyć przepływowy wymiennik
ciepła po stronie instalacji ciepłej wody?  
12) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?  

55
4.5. Węzły ciepłownicze
4.5.1. Materiały nauczania
Węzeł ciepłowniczy to zespół urządzeń i armatury, którego zadaniem jest dostarczenie
ciepła z sieci ciepłowniczej do instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody. W węzłach
tych woda sieciowa i woda z instalacji centralnego ogrzewania, znajdują się w odrębnych
obiegach, a wymiana ciepła następuje w przeponowych wymiennikach ciepła (węzły
pośredniego zasilania). Jeszcze do niedawna stosowane były węzły ciepłownicze
bezpośredniego zasilania (np. węzły hydroelewatorowe, węzły zmieszania pompowego).
Węzeł bezpośredniego zasilania to taki, w którym nośnik ciepła (woda sieciowa)
przepływająca przez sieć ciepłowniczą, jednocześnie przepływa przez instalację centralnego
ogrzewania. Wymiennikowe węzły ciepłownicze mogą pracować jako węzły jednostopniowe
lub dwustopniowe. Wymienniki ciepła mogą być włączone w sieć ciepłowniczą: szeregowo,
równolegle, szeregowo-równolegle, równolegle – szeregowo. W zależności od ilości
zasilanych odbiorców, węzły dzielimy na: węzły indywidualne (zasilające jeden budynek)
oraz węzły grupowe. Węzły grupowe z reguły lokalizowane są w budynkach wolnostojących,
zasilających większą ilość odbiorców (np. osiedle mieszkaniowe).
Rys. 57. Ideowy schemat wymiennikowego węzła ciepłowniczego [4, s. 316]
Ideowy schemat węzła wymiennikowego przedstawiono na rysunku 57. Jest to węzeł
jednofunkcyjny, pracujący na potrzeby instalacji centralnego ogrzewania. Woda grzewcza
instalacji centralnego ogrzewania podgrzewana jest w przeciwprądowym wymienniku ciepła.
Pracą wymiennika steruje zawór regulacyjny. Urządzenie sterujące odbiera impulsy od:
czujnika temperatury zewnętrznej i czujnika temperatury wody powracającej z instalacji
centralnego ogrzewania, porównuje je z krzywą grzania i wysyła odpowiedni impuls do
zaworu regulacyjnego. W węzłach dwufunkcyjnych przygotowywana jest woda na potrzeby
centralnego ogrzewania i ciepłej wody. Wymienniki przygotowujące ciepłą wodę pracują
z reguły w układach: szeregowo-równoległych lub równolegle-szeregowych.
Z wymiennikami mogą współpracować zasobniki ciepłej wody. Najczęściej stosowane są
węzły dwustopniowe szeregowo-równoległe bez lub z zasobnikiem ciepłej wody (rys. 58).
W węzłach tych uzyskuje się zmniejszenie zapotrzebowania na wodę sieciową, jak również
następuje obniżenie temperatury wody powrotnej do sieci, co wpływa na poprawę sprawności
źródła ciepła. Zasobniki ciepłej wody stosuje się w budynkach o znacznych wahaniach
w rozbiorze ciepłej wody.

56
Rys. 58. Ideowy schemat węzła wymiennikowego dwufunkcyjnego
[4]: 1 – odmulacz, 2 – filtr, 3 – zawór regulacyjny,
4 – wymiennik ciepła c.o., 5 – kryza, 6 – licznik ciepła,
7 – wymiennik ciepłej wody I stopnia, 8-wymiennik ciepłej
wody II stopnia, 9 – regulator temperatury, 10 – zawór
bezpieczeństwa, 11 – stycznik, 12 – pompy ładująco-
cyrkulacyjne, 13 – wodomierz
Najnowszym rozwiązaniem węzłów ciepłowniczych są kompaktowe węzły ciepłownicze.
Węzeł kompaktowy (rys. 59) to zespół: urządzeń (wymienniki, pompy), armatury
i automatyki tworzący ramową, zespoloną konstrukcję o zminimalizowanych gabarytach.
Wykonuje się je dla indywidualnych odbiorców (budynki jednorodzinne), oraz dla odbiorców
grupowych (budynki wielorodzinne). Moce węzłów wahają się od 10 kW do 100 MW. Węzły
standardowo wyposażane są w płytowe wymienniki ciepła. Montaż polega jedynie na
połączeniu króćców węzła kompaktowego z siecią ciepłowniczą oraz z instalacją centralnego
ogrzewania i ciepłej wody.
Rys. 59. Kompaktowy węzeł ciepłowniczy [5]

57
Węzły ciepłownicze indywidualne należy lokalizować centralnie w stosunku do
ogrzewanych pomieszczeń, a węzły grupowe – centralnie w stosunku do zasilanych obiektów.
Pomieszczenie węzła ciepłowniczego powinno być wydzielone i spełniać następujące
wymagania:
− minimalna wysokość 2,2 m,
− wejście do pomieszczenia powinno być możliwe bezpośrednio z korytarza lub klatki
schodowej; gdy dostęp jest ograniczony, należy przewidzieć wejście bezpośrednio
z zewnątrz,
− pomieszczenie powinno posiadać wentylację nawiewno-wywiewną, grawitacyjną,
− kanał wentylacji nawiewnej, grawitacyjnej powinien być wykonany w kształcie litery
Z. Zaleca się usytuowanie wlotu do kanału na zewnątrz budynku na wysokości 2 m
powyżej poziomu terenu. Wlot kanału nawiewnego powinien znajdować się nie wyżej
niż 0,5 m nad podłogą węzła. Otwór wlotowy i wylotowy należy zabezpieczyć siatką
metalową,
− kanał wentylacji wywiewnej, grawitacyjnej powinien być wyprowadzony nad dach
budynku, otwór wylotowy należy umieścić nie niżej niż 0,3 m od stropu pomieszczenia,
− pomieszczenie powinno mieć oświetlenie dzienne i elektryczne,
− pomieszczenie powinno mieć instalację wodociągową i kanalizacyjną. Odprowadzenie
ścieków do kanalizacji należy wykonać z zastosowanie studzienki schładzającej,
− wymiary pomieszczenia powinny umożliwiać rozmieszczenie urządzeń i elementów
węzła w sposób zapewniający dostęp w celu wykonania czynności montażowych,
eksploatacyjnych.
Odbiór węzła ciepłowniczego polega na przeprowadzeniu następujących badań:
− sprawdzenia zgodności z dokumentacją projektową zamontowanych urządzeń
(wymienniki ciepła, pompy, zasobniki),
− sprawdzenia zgodności z dokumentacją projektową zamontowanej armatury odcinającej,
oczyszczającej (odmulnik),
− sprawdzenia zgodności z dokumentacją projektową zamontowanych urządzeń
zabezpieczających i automatycznej regulacji,
− szczelności w stanie zimnym i gorącym oraz wykonanie rozruchu próbnego.
W pomieszczeniach węzła należy przestrzegać odpowiednich przepisów bhp. Osoby
obsługujące i konserwujące powinny posiadać odpowiednie uprawnienia. W pomieszczeniu
węzła na widocznym miejscu powinna znajdować się instrukcja obsługi węzła wraz ze
schematem węzła.
1. Jakie funkcję pełni węzeł ciepłowniczy?
2. Jaki jest podział węzłów ciepłowniczych?
3. W jakie urządzenia i armaturę wyposażany jest węzeł ciepłowniczy jednofunkcyjny?
4. W jakie urządzenia i armaturę wyposażany jest węzeł ciepłowniczy dwufunkcyjny?
5. Jak zbudowany jest jednofunkcyjny węzeł ciepłowniczy centralnego ogrzewania?
6. Jak zbudowany jest dwufunkcyjny węzeł ciepłowniczy?
7. Jak zbudowany jest ciepłowniczy węzeł kompaktowy?
8. Jakie warunki powinno spełniać pomieszczenie węzła ciepłowniczego?

58
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj schemat jednofunkcyjnego węzła ciepłowniczego, przygotowującego ciepło na
potrzeby instalacji centralnego ogrzewania.
1) przeanalizować założenia jakim powinien odpowiadać węzeł ciepłowniczy,
2) narysować schemat węzła ciepłowniczego,
− dokumentacja techniczna instalacji centralnego ogrzewania,
− notatnik,
− przybory do pisania,
− przybory do rysowania,
− kalkulator,
Ćwiczenie 2
Dobierz urządzenia, armaturę oraz osprzęt dla jednofunkcyjnego węzła ciepłowniczego,
przygotowującego ciepło na potrzeby instalacji centralnego ogrzewania.
2) przeanalizować założenia jakim powinien odpowiadać węzeł ciepłowniczy,
3) dobrać urządzenia i armaturę dla węzła ciepłowniczego,
4) wykonać zestawienie urządzeń i armatury węzła ciepłowniczego,
− dokumentacja techniczna instalacji centralnego ogrzewania,
− notatnik,
− przybory do pisania,
− przybory do rysowania,
− katalogi urządzeń i armatury grzewczej,
− kalkulator,

59
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić funkcje węzła ciepłowniczego?  
2) dokonać podziału węzłów ciepłowniczych?  
3) wymienić urządzenia i armaturę węzła ciepłowniczego
jednofunkcyjnego?  
4) wymienić urządzenia i armaturę węzła ciepłowniczego
dwufunkcyjnego?  
5) narysować ideowy schemat węzła ciepłowniczego jednofunkcyjnego?
omówić zasadę działania węzła ciepłowniczego na podstawie jego
schematu ideowego?  
6) narysować ideowy schemat węzła ciepłowniczego dwufunkcyjnego?  
7) opisać kompaktowy węzeł ciepłowniczy?  
8) wymienić warunki, jakie powinno spełniać pomieszczenie węzła
ciepłowniczego?  
9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?  

60
4.6. Dokumentacja techniczna sieci ciepłowniczych
Dokumentacja techniczna (projekt) jest to zbiór dokumentów w postaci opisów, obliczeń
i rysunków, określających sposób wykonania danego przedsięwzięcia technicznego. Projekt
sieci ciepłowniczej realizowany jest w dwóch etapach. Pierwszy etap to założenia techniczno
-ekonomiczne sieci ciepłowniczej (ZTE), drugi etap to projekt techniczny sieci ciepłowniczej
(PT). W założeniach techniczno-ekonomiczne powinny znaleźć się następujące dane:
− lokalizacja i rodzaj odbiorców ciepła na podstawie projektu architektonicznego,
− rodzaj źródła ciepła,
− rodzaj sieci ciepłowniczej,
− rodzaj nośnika ciepła, jego parametry,
− bilans mocy cieplnej (np. miasta, osiedla),
− wstępne uzasadnienie wyboru trasy,
− określenie średnic rurociągów,
− przebieg projektowanej sieci ciepłowniczej na podkładzie geodezyjnym,
− plan sieci ciepłowniczej,
− wstępny kosztorys przedsięwzięcia.
Założenia techniczno-ekonomiczne wykonuje się najczęściej w kilku wariantach, co
pozwala porównać różne rozwiązania i wybrać najlepsze rozwiązanie pod względem
technicznym i ekonomicznym. Założenia techniczno-ekonomiczne podlegają zatwierdzeniu.
W zatwierdzeniu założeń powinni uczestniczyć przedstawiciele inwestora, użytkownika,
jednostki projektowej, wykonawcy robót, banku i przedstawiciele innych przedsiębiorstw
zainteresowanych inwestycją.
Po zatwierdzeniu ZTE sieci ciepłowniczej, przystępujemy do wykonania PT sieci
ciepłowniczej. Projekt techniczny sieci ciepłowniczej powinien zwierać:
− opis techniczny; opisowo przedstawione dane charakterystyczne zadania inwestycyjnego,
uzgodnienia, dane hydrogeologiczne, dane dotyczące źródła ciepła, rodzaju i parametrów
sieci ciepłowniczej oraz opis jej elementów,
− bilans mocy cieplnej; dane dotyczące zapotrzebowania mocy cieplnej na potrzeby
centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej, wentylacji obiektów budowlanych
(np. budynki wielorodzinne, budynki użyteczności publicznej), które uzyskuje się na
podstawie projektów technicznych odpowiednich instalacji. Wartość mocy cieplnej służy
do sporządzenia bilansu strumienia czynnika grzejnego płynącego w sieci ciepłowniczej,
− obliczenia hydrauliczne; wykonane tabelarycznie, pozwalają na określenie średnic
rurociągów, strat ciśnienia w sieci ciepłowniczej, oraz są podstawą do sporządzenia
rozkładu ciśnienia w sieci ciepłowniczej,
− obliczenia wytrzymałościowe; dotyczą wszystkich elementów konstrukcyjnych sieci
ciepłowniczej (np. kompensatory, podpory stałe),
− przebieg projektowanej sieci ciepłowniczej na podkładzie geodezyjnym,
− plan sieci ciepłowniczej, służy jednocześnie do wykonania obliczeń hydraulicznych,
− profile sieci ciepłowniczej,
− piezometryczny wykres ciśnień,
− rysunki nietypowych elementów sieci (np. komory).

61
Opracowując projekt techniczny należy korzystać z rozwiązań typowych, z katalogów
typowych elementów budowlanych i instalacyjnych.
Dokumentacja budowy służy do rejestrowania kolejnych etapów procesu inwestycyjnego
do chwili oddania inwestycji do użytku. Stanowi ona podstawę do kontroli budowy przez
organa: nadzoru budowlanego, nadzoru inwestorskiego, rozliczeń finansowych pomiędzy
wykonawcą a inwestorem. Wykonawca powinien otrzymać dokumentację projektową przed
umownym terminem rozpoczęcia robót.
Dokumentacja budowy powinna zawierać:
– pozwolenie na budowę,
– projekty techniczne przedsięwzięcia, powinien zawierać następującą dokumentację:
− projekt techniczny sieci ciepłowniczej oraz budowli towarzyszących (np. komór
ciepłowniczych),
− kosztorys,
− projekt organizacji budowy i robót,
– dziennik budowy – jest dokumentem urzędowym, w którym na bieżąco rejestruje się
przebieg robót budowlanych oraz wszystkie zdarzenia i okoliczności występujące
podczas ich wykonywania. Dziennik jest formatu A- 4, ma ponumerowane strony. Strony
przeznaczone do wpisu powinny być podwójne – oryginał oraz kopia. Na stronie
tytułowej dziennika budowy właściwy organ (np. Wydział Nadzoru Budowlanego)
powinien umieścić następujące dane:
− numer dziennika budowy,
− datę wydania oraz liczbę stron,
− rodzaj i adres budowy,
− dane określające inwestora,
− numer i datę wydania pozwolenia na budowę.
Za prawidłowe prowadzenie dziennika odpowiedzialny jest kierownik budowy. Treść
wpisu powinna być zwięzła, jasna i absolutnie jednoznaczna. Prawo dokonywania wpisów do
dziennika budowy mają: inwestor, inspektor nadzoru, projektant, kierownik budowy, osoby
wykonujące czynności geodezyjne, pracownicy nadzoru budowlanego, osoby upoważnione
do kontroli przestrzegania przepisów na budowie (np. Państwowa Inspekcja Pracy).
– księga obmiarów – służy do dokumentowania wszystkich robót wykonywanych na
budowie łącznie z robotami dodatkowymi. Wpisów powinien dokonywać kierownik
budowy lub osoba przez niego upoważniona na podstawie obmiaru z natury w formie
obliczeń. Wpis powinien zawierać: datę, krótki opis robót i obmiar. Dokonany wpis
powinien być potwierdzony przez inspektora nadzoru inwestorskiego, który swym
podpisem z datą stwierdza ten stan. Księga stanowi dokument na podstawie, której
następuje rozliczenie finansowe z inwestorem,
– dziennik szkolenia bhp jest dokumentem potwierdzającym fakt przeprowadzenia
szkolenia wszystkich pracowników rozpoczynających pracę na budowie. Dziennik służy
również do prowadzenia wpisu uwag i zaleceń w zakresie bhp przez służby i organa
kontrolne (np. Państwowa Inspekcja Pracy) w formie poleceń dla kierownika budowy.
Kierownik budowy jest zobowiązany potwierdzić swoim podpisem przyjęcie zaleceń
pokontrolnych do wykonania, następnie powinien dokonać wpisu o wykonaniu tych
zaleceń z podaniem terminu ich wykonania,
– protokoły odbiorów. Po zakończeniu każdego rodzaju robót powinna być
przeprowadzona kontrola jakości zwana odbiorem robót. Kontrola ta ma sprawdzić
zgodność wykonania z projektem, jakość użytych materiałów oraz stwierdzić możliwość

Technik.urzadzen.sanitarnych

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.urzadzen.sanitarnych

Similar to Technik.urzadzen.sanitarnych (20)

More from Emotka

More from Emotka (20)

Technik.urzadzen.sanitarnych