Gupta's Art and Architecture

1. “ಪ್ರಾಚೀನ ಪ್ರಾಢ ಹಂತದ ಗುಪ್ತರ ಕಲೆ ಮತುತ ವರಸ್ುತಶಿಲ್ಪ”
ಎಂ.ಎಇತಿಹರಸ್ಪ್ದವಿಗರಗಿಭರಗಶಃ ಸ್ಲ್ಲಿಸ್ುವಇತಿಹರಸ್ಮತುತ ಕಂಪ್ಟಿಂಂ
ಕಲ್ಲಕೆಯಸ್ಚತಾಪ್ಾಬಂಧ
ಸ್ಂಶೆ ೀಧನರ ವಿದ್ರಿರ್ಥಿ
ಸ್ುಶಿಿತ ಎನ್
ಸ್ರಾತಕೆ ೀತತರ ಇತಿಹರಸ್ ವಿಭರಗ
ಎರಡನೆೀ ವರ್ಿ
ಸ್ಕರಿರಿ ಪ್ಾಥಮ ದರ್ೆಿ ಕರಲೆೀಜು
ಯಲ್ಹಂಕ ಬೆಂಗಳೂರು- 560064
ನೆ ೀಂದಣಿ ಸ್ಂಖ್ೆಿ: HS190409.
ಮರಗಿದಶಿಕರು
ಡರ॥ ನರರರಯಣಪ್ಪ ಕೆ.
ಸ್ರಾತಕೆ ೀತತರ ವಿಭರಗದ ಸ್ಂಚರಲ್ಕರು.
ಸ್ಕರಿರಿ ಪ್ಾಥಮ ದರ್ೆಿ ಕರಲೆೀಜು
ಸ್ರಾತಕೆ ೀತತರ ಇತಿಹರಸ್ ವಿಭರಗ.
ಯಲ್ಹಂಕ ಬೆಂಗಳೂರು- 560064
ಬೆಂಗಳೂರು ನಗರ ವಿಶವವಿದ್ರಿಲ್ಯ
ಸ್ಕರಿರಿ ಪ್ಾಥಮ ದರ್ೆಿ ಕರಲೆೀಜು
ಸ್ರಾತಕೆ ೀತತರ ಇತಿಹರಸ್ ವಿಭರಗ.
ಯಲ್ಹಂಕ ಬೆಂಗಳೂರು- 560064

2. 2
ಸಚಿತ್
ರ ಪ್
ರ ಬಂಧ ಮೌಲ್ಯ ಮಾಪ್ನ ಮಾಡಲು ಶಿಫಾರಸ್ಸಿ ನ ಪ್ತ್
ರ
“ಪ್ರಾಚೀನ ಪ್ರಾಢ ಹಂತದ ಗುಪ್ತರ ಕಲೆ ಮತುತ ವರಸ್ುತಶಿಲ್ಪ”ಎಂಬ ವಿಷಯದ ಸಚಿತ್
ರ ಪ್
ರ ಬಂಧವನ್ನು ಎಂ.ಎ
ಇತಿಹರಸ್ ಪ್ದವಿಗರಗಿ ಇತಿಹರಸ್ ಮತುತ ಕಂಪ್ಟಿಂಂ ಪ್ತಿಾಕೆಯ ಮರಲ್ಿಮರಪ್ನಕರಾಗಿ ಬೆಂಗಳೂರು ನಗರ
ವಿಶವವಿದ್ರಿಲ್ಯದ ಇತಿಹರಸ್ ವಿಭರಗಕೆಾ ಸ್ಲ್ಲಿಸ್ಲರದ ಈ ಸ್ಚತಾ ಪ್ಾಬಂಧವನುಾ ಮರಲ್ಿಮರಪ್ನಕೆಾ ಮಂಡಿಸ್ಬಹುದ್ೆಂದು
ಶಿಫರರಸ್ುು ಮರಡುತೆತೀನೆ.
ಮಾರ್ಗದರ್ಗಕರು ಮುಖ್ಿಸ್ಥರು
ಪ್
ರ ಂಶುಪ್ಲ್ರು

3. 3
ಕೃತಜಙತೆಗಳು
“ಪ್ರಾಚೀನ ಪ್ರಾಢ ಹಂತದ ಗುಪ್ತರ ಕಲೆ ಮತುತ ವರಸ್ುತಶಿಲ್ಪ”ಎಂಬ ವಿಷಯದ ಸಚಿತ್
ರ ಪ್
ರ ಬಂಧದ ವಸ್ತ
ು ವಿಷಯದ
ಆಯ್ಕೆ ಯಂದ ಅಂತಿಮ ಘಟ್ಟ ದವರೆವಿಗೂ ತ್ಮಮ ಅಮೂಲ್ಯ ವಾದ ಸಲ್ಹೆ, ಸ್ ಚನೆ ಮತುತ ಮರಗಿದಶಿನ
ನೀಡಿದ ಗುರುಗಳರದ ಸ್ರಾತಕೆ ೀತತರ ವಿಭರಗದ ಸ್ಂಚರಲ್ಕರರದ ಡರıı ನರರರಯಣಪ್ಪ ರವರಿಗೆ ತುಂಬು ಹೃದಯದ
ಕೃತಜ್ಞತೆಗಳನುಾಅರ್ಪಿಸ್ುತೆತೀನೆ. ನನಾ ಪ್ಾಬಂಧ ಕರಯಿವನುಾ ಪ್ರಾತರುಹಿಸಿದ ಪ್ರಾಂಶುಪ್ರಲ್ರರದ ಡರıı ಗಿೀತರ ರವರಿಗೆ ಗರರವ ಪ್ಟವಿಕ
ನಮನಗಳು.
ಸ್ುಶಿಿತ ಎನ್
ಸ್ರಾತಕೆ ೀತತರ ಇತಿಹರಸ್ ವಿಭರಗ
ಎರಡನೆೀ ವರ್ಿ
ಸ್ಕರಿರಿ ಪ್ಾಥಮ ದರ್ೆಿ ಕರಲೆೀಜು
ಯಲ್ಹಂಕ ಬೆಂಗಳೂರು- 560064
ನೆ ೀಂದಣಿ ಸ್ಂಖ್ೆಿ: HS190409

4. ಗುಪ್
ು ರ ಕಲೆ ಮತ್ತ
ು ವಾಸ್ತ
ು ಶಿಲ್ಪ
ಗುಪ್
ತ ರ ಕಾಲವು ಕಲೆ ಮತ್ತ
ತ ವಾಸ್ತ
ತ ಶಿಲಪ ಹಾಗೂ ವರ್ಣಚಿತ್
ರ ಕಲೆಯಲ್ಲ
ಿ ಮಹತ್
ತ ರವಾದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ಕಂಡಿತ್ತ. ಕಲಾ
ಪ್ರಿಯರಾದ ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಶಿಲಪಕಲೆ ಪ್ರಿಢ ಪ್ಾಿಚೀನ ಶೆೈಲ್ಲಯ ಹಂತವನುು ತಲುಪ್ರದೆ. ಗುಪ್ತರು ಹೆೊಸಕಾಲ ತಂತಿವನುು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ
ವಿನ್ಾಾಸಗಳನುು ರೊಪ್ರಸಿದರು. ಸರಂದಯಿದ ಬಗ್ೆೆ ಆದರ್ಿ ಕಲಪನ್ೆಗಳೆ ಂರ್ದಗ್ೆ ಕಲೆಯನುು ನಿರ್ಾಿಣ ರ್ಾಡಿದರು. ಬಿ.ಎ. ಸಿಿತುಿ “ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ
ಆರ್ಥಿಕ ಸಮೃದಧತೆ, ಕಲೆ ಮತುತ ವಾಸುತಶಿಲಪದ ಬೆಳವಣಿಗ್ೆಗ್ೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು ಎಂರ್ದದಾಾರೆ.”
ಗುಪ್
ತ ರ ಕಲೆಯ ಪ್
ರ ಮುಖ ಲಕ್ಷರ್ಗಳು:
1.ಭಾರತೀಕರಣ ಅಥವಾ ಭಾರತೀಯ ಶೆೈಲ್ಲ
2.ಪ್ಿತಮೆಗಳ ಅಥವಾ ವಿಗಿಹಗಳ ನಿರ್ಾಿಣ
3.ಆಧ್ಾಾತಿಕ ಮತುತ ಧ್ಾರ್ಮಿಕ ಭಾವನ್ೆಗಳ ಪ್ಿತಬಿಂಬ
4.ಗುಪ್ತರ ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಬುರ್ದಾ ಸಾಮಥಾಿ ಪ್ಿಧ್ಾನವಾಗಿ ಎದುಾ ಕಾಣುತತದೆ
5.ನ್ಾಗರ ಮತುತ ದಾಿವಿಡ ಶೆೈಲ್ಲಗಳ ನಿರ್ಾಿಣ
6.ನಿರ್ಾಿಣ ರ್ಾಧ್ಾಮವಾಗಿ ಕಲುಿ ಮತುತ ಇಟ್ಟಟಗ್ೆಗಳನುು ಬಳಸಿ ಕೆೊಂಡಿರುವುದು
7.ಆತಿರ್ಕ್ತತಗ್ೆ ಪ್ಾಿಮುಖ್ಾತೆಯನಿುಟ್ುಟ ನಿರ್ಮಿಸುವುದು
8.ಕಟ್ಟಡ ಅಥವಾ ರಚನ್ಾ ವಾಸುತವಿಗ್ೆ ಪ್ಾಿಧ್ಾನಾತೆ

5. ಗುಪ್
ು ರ ಕಲೆಯನ್ನು 4 ಭರಗವರಗಿ ವಿಂಗಡಿಸ್ಲರಗಿದ್ೆ
1.ವಾಸುತಶಿಲಪ : ದೆೀವಾಲಯಗಳು ಸೊತಪ್ಗಳು ಗುಹಾಲಯಗಳು ಮತುತ
ವಿಹಾರಗಳು
2.ಶಿಲಪಕಲೆ: ಬುದಾನ ಮೊತಿಯ ಶಿಲಪಕಲೆ ಹಂದೊ ಶಿಲಪಕಲೆ
3.ಮಣಿಿನ ಆಕೃತಗಳು
4.ಚತಿಕಲೆ

6. ಗುಪ್
ು ರ ದೇಗುಲ್ರ್ಳ ಲ್ಕ್ಷಣರ್ಳನ್ನು ಆಧರಿಸ್ಸ 4 ಗುಂಪ್ುಗಳರಗಿ ವಗಿಿಕರಿಸ್ಬಹುದು
ಕಂಕಾಲಿ ದೇವಿಗುಡಿ
ಸಮತ್ಟ್ಟಾ ದ ಚಾವಣಿಯುಳ
ಳ ಚೌಕಗರ್ಣಗೃಹವಿರುವ ಚಿಕಕ
ಮುಖಮಂಟಪ್ವನ್ನು ಳಗೊಂಡ ದೇಗುಲಗಳು ಮತ್ತ
ತ ಗುಪ್
ತ ರ
ಕಾಲದ ಪ್ರ
ರ ಚಿೀನ ದೇವಾಲಯಗಳು ನಾಲಕ ನೇ ಶತ್ಮಾನದ
ದೇವಾಲಯಗಳು. ಸಾಂಚಯ 17 ನ್ೆೀಯ ಗುಡಿ ತಗ್ಾವದ ಕಂಕಾಲ್ಲ
ದೆೀವಿಗುಡಿ (ಮಧ್ಾಪ್ಿದೆೀರ್)

7. ದೇವರ್ಡದ ದಶಾವತಾರ ದೇವಾಲ್ಯ
ಗರ್ಣಗೃಹದ ಮೇಲೆ ಕುಳ
ಳ ಶಿಖರವುಳ
ಳ ದೇವಾಲಯಗಳು
ಅಥವಾ ಗುಪ್
ತ ರ ಅೊಂತ್ಯ ಕಾಲದ ದೇವಾಲಯಗಳು ಅಥವಾ
ಗುಪ್
ತ ರ ಅೊಂತ್ಯ ಕಾಲದ ದೇವಾಲಯಗಳು. ಬಿಟ್ಟರ್ ಗ್ಾಂವುಲ್ಲಿರುವ
ಇಟ್ಟಟಗ್ೆಯ ದೆೀವಾಲಯ (ಮಧ್ಾಪ್ಿದೆೀರ್) ಕಾನುಪರ ಜಿಲೆಿ ಐದನ್ೆೀ ರ್ತರ್ಾನ
ಅಂತಾವಿಲಿದೆ 6ನ್ೆೀ ರ್ತರ್ಾನದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿರುವ ದೆೀವಾಲಯ.
ದೆೀವಗಡದಲ್ಲಿರುವ ದಶಾವತಾರ ದೆೀವಾಲಯ ಝಾನಿಿ ಜಿಲೆಿ (ಉತತರ
ಪ್ಿದೆೀರ್).

8. ಸಿರಪ್ುರದಲ್ಲಿರುವ ಲ್ಕ್ಷ್ಮಣ ದ್ೆೀವರಲ್ಯ
ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ ಇಟ್ಟಟಗ್ೆಯ ದೆೀವಾಲಯಗಳು. ಬಿತರ್ ಗ್ಾಂವ್ ಕಾನುಪರ
ಜಿಲೆಿಯ (ಉತತರಪ್ಿದೆೀರ್) 5ನ್ೆೀ ರ್ತರ್ಾನ ಬೆೊೀಧ್ಗಯಾದಲ್ಲಿರುವ ಮೊಲ
ಮಹಾಬೆೊೀಧಿ ದೆೀವಾಲಯ ಸಿರಪ್ುರದಲ್ಲಿರುವ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ದೆೀವಾಲಯ
(ರಾಯಪ್ುರ ಜಿಲೆಿ).

9. ಕುಠರರದ ಪ್ರವಿತಿ ದ್ೆೀವರಲ್ಯ
ಗರ್ಿಗುಡಿಯ ಸುತತ ಪ್ಿದಕ್ಷಿಣಾ ಪ್ಥವಿರುವ ದೆೀಗುಲಗಳು ನ್ಾಚಾನ್ ಕುಠಾರದ
ಪ್ಾವಿತ ದೆೀವಾಲಯ (ಮಧ್ಾಪ್ಿದೆೀರ್) ರ್ೊರ್ಾರದ ಶಿವ ದೆೀವಾಲಯ (ಪ್ನು
ಜಿಲೆಿ ಮಧ್ಾಪ್ಿದೆೀರ್) ಸುರ್ಾರು 5ನ್ೆೀ ರ್ತರ್ಾನದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ
ದೆೀವಾಲಯಗಳು

10. ಸ್ರಂಚಯ 17 ನೆೀ ಗುಡಿ: ಶಿವನ ದ್ೆೀವರಲ್ಯ ಮಧಿಪ್ಾದ್ೆೀಶ
ಇದು ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ ಪ್ಾಿಚೀನ ದೆೀವಾಲಯ ಇದರ ಕಾಲ ಸುರ್ಾರು 4ನ್ೆೀ
ರ್ತರ್ಾನದ ಇದು ಚಕಕ ಗ್ಾತಿದ, ಸಮತಟ್ಾಟದ ಚಾವಣಿಯುಳಳ ಗರ್ಿಗೃಹ
ಮತುತ ಚಕಕ ಮುಖ್ಮಂಟ್ಪ್ವನ್ೆೊುಳಗ್ೆೊಂಡ ತೀರಾ ಸರಳ ದೆೀಗುಲ ವಿಶೆೀಷ್
ಅಲಂಕಾರ ಕಂಬಗಳಷ್ೆಟ
ಸಿೀರ್ಮತವಾಗಿದೆ. ಕಂಬದ ಮೆೀಲೆ ಘಂಟ್ಾಕೃತಯ (ಮುಗುಚ ಹಾಕ್ತದ ಪ್ದಿದ)
ಅಲಂಕಾರವಿದೆ. ಇದು ರ್ರಯಿ ಸತಂರ್ಗಳ ಪ್ರಂಪ್ರೆಯಿಂದ ಉಳಿದು
ಬಂರ್ದರುವ ಲಕ್ಷ್ಣವಾಗಿದೆ.

11. ಬೆ ೀಧಗಯರದ ಮ ಲ್ ಮಹರಬೆ ೀಧಿ ದ್ೆೀವರಲ್ಯ
ಪ್ಂಚರಥ ವಿನ್ಾಾಸವುಳಳ ಪ್ರರರ್ಮಡಿಿನ್ಾಕಾರದ ಶಿಖ್ರವಿದುಾ 55 ರ್ಮೀಟ್ರ್
ಎತತರವಿದೆ ಆಮಲಕಗಳಿರುವ 7 ರ್ೊರ್ಮಗಳಿವೆ. ವಿಶಾಲವಾದ ಕರ್ಾನುಗಳುಳಳ
ದಾಾರ ಪ್ೂವಿ ರ್ದಕ್ತಕನಿಂದ ದೆೀವಾಲಯದೆೊಳಕೆಕ ಪ್ಿವೆೀರ್ವನುು ಒದಗಿಸುತತದೆ
ಎತತರವಾದ ಜಗತಯ ನ್ಾಲುಕ ಮೊಲೆಗಳಲ್ಲಿರುವ ಕ್ತರಿ ಶಿಖ್ರಗಳು
ಅನಂತರದ ಸೆೀಪ್ಿಡೆಗಳು. ಈ ದೆೀವಾಲಯ ಹಲವು ಬಾರಿ
ಜಿೀಣೆೊೀಿದಾಾರಗ್ೆೊಂಡಿದುಾ ಹಲವು ಸೆೀಪ್ಿಡೆಗಳಾಗಿವೆ.

12. ಬಿತರ್ ಗರಂವಾಲ್ಲಿರುವ ಕರನುಪರ ದ್ೆೀವರಲ್ಯ
ಈ ದೆೀವಾಲಯ ತಿರಥ ವಿನ್ಾಾಸವನುು ಹೆೊಂರ್ದದೆ. ಎಲಾಿ ನ್ಾಲುಕ
ರ್ದಕುಕಗಳಲೊಿ ಗ್ೆೊೀಡೆಯ ಮಧ್ಾ ಭಾಗ ಮುಂಚಾಚದೆ ಇಟ್ಟಟಗ್ೆಯ ಜಗಲ್ಲಯ
ಮೆೀಲೆ ಈ ದೆೀವಾಲಯ ನಿಂತದೆ. ಈ ದೆೀವಾಲಯವನುು ದೃಢವಾಗಿ
ಮಡಿಕೆಗಳುಳಳ ಅಧಿಷ್ಾಟನದ ಮೆೀಲೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ, ದೆೀವಾಲಯದ
ಗ್ೆೊೀಡೆಗಳ ಮೆೀಲೆ ಜೆೊೀಡಿ ಅಧ್ಿಗಂಬಗಳ ಮಧ್ಾಾಂತರದಲ್ಲಿ ಸುಟ್ಟ
ಇಟ್ಟಟಗ್ೆಗಳ ವಿಗಿಹ ಫಲಕಗಳಿವೆ. ಮೆೀಲೆಡೆ ಎರಡೊ ಕಪೀತಗಳಿದುಾ ಅವುಗಳ
ನಡುವಣ ಪ್ಿದೆೀರ್ದಲ್ಲಿ ಗುಪ್ತರ ಶಿಲಪಕಲೆಯ ಸುಂದರ ಉಬುು ಶಿಲಪಗಳು ಪ್ಟ್ಟಟಕೆ
ಇದೆ. ಕಪೀತದ ಮೆೀಲ್ಲರುವ ಶಿಖ್ರ ಬಹಳ ಜಿೀಣಿವಾಗಿದೆ ಆದರೆ ಮೆೀಲಕೆಕ
ಹೆೊೀದಂತೆ ಹಂಬಾಗಿದೆ ರ್ೊರ್ಮಯಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಗಳನುು ತೆೊೀರಿಸುವ
ಗವಾಕ್ಷ್ಗಳು, ದೆೀವತಾ ವಿಗಿಹಗಳ ಇವೆ. ಗ್ೆೊೀಡೆಯ ರಥ ವಿನ್ಾಾಸ ಚತಿ
ಈಗ ದೆೊರೆಯುತತಲಿ ಅದೊ ಐದನ್ೆೀ ರ್ತರ್ಾನದ ದೆೀಗುಲ.

13. ಗುಪ್ತರು ನರ್ಮಿಸಿರುವ ಗುಹರಲ್ಯಗಳು ಎಂದರೆ
ಅಜಂತಾ – 1,2,10,16,17 ಮತುತ 19ನ್ೆೀ ಗುಹೆಗಳು ಉದಯಗಿರಿಯ
ಅಮೃತಾ ಗುಹಾಲಯ ಧ್ಮನ್ಾರ, ಖೆೊಳಾ ಮುಗಲ್ ರಾಜಪ್ುರ, ಎಲೆೊಿೀರ,
ಉಂಡವಳಿಳಯ ಗುಹೆಗಳು ಪ್ಿಮುಖ್ವಾದವು.
ಗುಪ್ತರ ಕರಲ್ದ ಬರದದ ಸ್ರಿರಕಗಳು
ಸಾರನ್ಾಥದ ಬಿಹಾರ ಬರದಾ ಸೊತಪ್

14. ಸಾಂಚಯ ಬರದಾ ದೆೀವಾಲಯ
ನಳಂದ-ಬರದಾ ದೆೀವಾಲಯ
ರಾಜಗೃಹ

15. ಗುಪ್ತರ ಶಿಲ್ಪಕಲೆ
ಗುಪ್ತರ ಶಿಲಪಶೆೈಲ್ಲಯ ಲಕ್ಷ್ಣಗಳು ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿದೆ. ಸಾರ್ಾಿಜಾದ ಉದಾಗಲಕೊಕ ಶೆೈಲ್ಲಯ ಮೊಲರ್ೊತ ಲಕ್ಷ್ಣಗಳಲ್ಲಿ ಇದೊ ಗುಪ್ತರ
ಕಾಲದುಾ ಎಂದು ಗುರುತಸುವಷ್ುಟ ಅನನಾತೆ ಪ್ಡೆರ್ದವೆ.
1.ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಲಾವಣಾಯುತ ರೆೀಖಾ ರೊಪ್ದ ಪ್ರಿಣಾಮಕಾರಿ ಶಿಲಪಗಳಾಗಿ ವಿಕಾಸ ಹೆೊಂರ್ದದೆ.
2.ಆಕಷ್ಿಕ ಆದರ್ಿ ಶಾರಿೀರಿಕ ಸರಂದಯಿ, ಆಧ್ಾಾತಿಕ ಸರಂದಯಿ ಸಂಕೆೀತವಾಗಿ ರೊಪ್ುಗ್ೆೊಂಡಿದೆ.
3.ಚಕಿವತಿಯ ಪ್ರಿಕಲಪನ್ೆ ಮಹಾಯೀಗಿಯ ಪ್ರಿಕಲಪನ್ೆಯಲ್ಲಿ ಲ್ಲೀನವಾಗಿ ನೊರಾರು ಸೃಜನಶಿೀಲ ಶಿಲಪಗಳಾಗಿ ಅರಳಿವೆ.
4.ಮನುಷ್ಾ ರೊಪ್ವನುು ನಿಸಗಿದ ರೊಪ್ದೆೊಂರ್ದಗ್ೆ ಗುರುತಸುವ ಪ್ಿಕ್ತಿಯೆಯನುು ಈ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕಾಣುತೆತೀವೆ.
5.ನರ್ದ ದೆೀವತೆಗಳು, ನಿಧಿಗಳು, ಕಬಾಾಗಣಗಳ ರ್ರಿೀರರ್ದಂದ ಉದಯಿಸಿರುವ ಸಸಾಲೆೊೀಕ, ಆಯುಧ್ ಪ್ುರುಷ್ರು ಮುಂತಾದುವುಗಳಲ್ಲಿ
ಇದನುು ಗುರುತಸಬಹುದು.
6.ಮನುಷ್ಾನ ರ್ರಿೀರದ ಭಾಗವನುು ನಿಸಗಿದ ಅಂರ್ಗಳೆ ಂರ್ದಗ್ೆ ಹೆೊೀಲ್ಲಸುವ ಸಾಹತಾ ಪ್ರಿಪ್ಾಠವೂ ಚಂದಿವದನ ಕಮಲನ್ೆೀತಿ
ಇತಾಾರ್ದ ಶಿಲಪಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ಿತಫಲ್ಲತವಾಗಿರುವುದನುು ಕಾಣುತೆತೀವೆ.

16. 1.ವಿರ್ದಶಾ ಮತುತ ಉದಯಗಿರಿಯ ಗುಹಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಶಿಲಪಕಲೆಯ
ನಿರ್ಾಿಣಗಳು.
2.ಐರಣ (ಪ್ಾಿಚೀನ ಐರಿಕ್ತಣ) ದಲ್ಲಿ ಮೊತಿ.
3. ಬೆಸಾಿಗರದಲ್ಲಿ ದೆೊರೆತರುವ ವಿಷ್ುಿವಿನ ಶಿಲೆೊಬಾಗ ಮತುತ
ಸಪ್ತರ್ಾತೃಕೆಯ ವಿಗಿಹಗಳು.
4.ದೆೀವ ಘರದ ದಶಾವತಾರ ದೆೀಗುಲದ ಶಿಲಪಗಳು ಸಾರನ್ಾಥದ ಬುದಾನ
ವಿಗಿಹಗಳು-ಮಥುರ.
5.ಕುಳಿತರುವ ಬುದಾನ ವಿಗಿಹ-ಸಾರನ್ಾಥ
6.ಸುಲಾತನ್ ಗಂಜ್ ನ ಎರಕ ಹೆೊಯಾ ತಾಮಿದ ಮೊತಿ.
7. ಮಹಾವಿೀರನ ವಿಗಿಹ-ಮಥುರಾ (ಜೆೈನ ಶಿಲಪಕಲೆ).
ಗುಪ್ತರ ಕರಲ್ದ ಮೊದಲ್ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಯ ನಮರಿಣಗಳು ಎಂದರೆ

17. ಗುಪ್ತರ ಕಲೆಯ ಪ್ಾಮುಖ್ ಲ್ಕ್ಷ್ಣಗಳೆಂದರೆ
1. ಭಾರತೀಕರಣ/ಭಾರತೀಯ ಶೆೈಲ್ಲ: ಗುಪ್ತರು ಕುಶಾನರ ‘ಗ್ಾಂಧ್ಾರ’ ಶಿಲಪಕಲಾ ಶೆೈಲ್ಲಯ ಬದಲು ಪ್ಿತೆಾೀಕವಾದ ಭಾರತೀಯ ಶೆೈಲ್ಲಯನುು
ರೊಡಿಗ್ೆ ತಂದರು. ವಿದೆೀಶಿ ಅಂರ್ಗಳನುು ಕ್ತತೆೊತಗ್ೆದರು.
2. ಪ್ಿತಮೆಗಳ/ವಿಗಿಹಗಳ ನಿರ್ಾಿಣ: ಗುಪ್ತರು ಪ್ಿಥಮ ಬಾರಿಗ್ೆ ಪ್ೂಜೆಗ್ಾಗಿ ದೆೀವಾಲಯ ನಿರ್ಾಿಣ ಕಾಯಿವನುು ಆರಂಭಿಸಿದರು.
ಇವರನುು ಭಾರತದ ದೆೀವಾಲಯ ನಿರ್ಾಿಣದ ರೊವಾರಿಗಳೆಂದು ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮೊಟ್ಟ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗ್ೆ ದೆೀವಾಲಯ
ನಿರ್ಾಿಣಕೆಕ ಅಸತಬಾರ ಹಾಕ್ತದವರು ಗುಪ್ತರು ಅಂತೆಯೆ ಪ್ಿತಮೆಗಳನುು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು.
3. ಆಧ್ಾಾತಿಕ ಮತುತ ಧ್ಾರ್ಮಿಕ ಭಾವನ್ೆಗಳ ಪ್ಿತಬಿಂಬ: ಗುಪ್ತರ ನಿರ್ಾಿಣಗಳು ಆದಾಾತಿಕ ಮತುತ ಧ್ಾರ್ಮಿಕ ಭಾವನ್ೆಗಳ
ಪ್ಿತಬಿಂಬವಾಗಿದೆ. ಸಾಮರಸಾ ಹಾಗೊ ಸರಂದಯಿಗಳನುು ಅತುಾತತಮವಾಗಿ ಅಭಿವಾಕ್ತತಸಿ ಮಹೆೊೀನುತ ಆದರ್ಿವನುು ಪ್ಿಕಟ್ಟಸುವುದು
ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ ಶಿಲಪಕಲೆಯ ಗುಣಲಕ್ಷ್ಣವಾಗಿದೆ.
4. ಗುಪ್ತರ ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಬುರ್ದಾಸಾಮಥಾಿ ಪ್ಿಧ್ಾನವಾಗಿ ಎದುಾ ಕಾಣುತತದೆ: ಇವರ ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಮರಸಾ, ಸರಳತೆ ನ್ೆೈಜತೆ, ಸರಂದಯಿ
ಆಧ್ಾಾತಿಕ ಅಂರ್ಗಳಿದುಾ ಭಾವಾವೆೀರ್ದ ಪ್ಿಕಟ್ನ್ೆಯಾಗಲ್ಲೀ ವಿಪ್ುಲ ಅಲಂಕಾರ ಪ್ಿದರ್ಿನಗಳಾಗಲ್ಲ ಕಂಡು ಬರುವುರ್ದಲಿ.
5. ನ್ಾಗರ ಮತುತ ದಾಿವಿಡ ಶೆೈಲ್ಲಗಳ ರ್ಮರ್ಿಣ: ಗುಪ್ತರ ನಿರ್ಾಿಣಗಳು ನ್ಾಗರ ಮತುತ ದಾಿವಿಡ ಶೆೈಲ್ಲಗಳನುು ಸರ್ಮಿರ್ಿಣಗ್ೆೊಳಿಸಿ
ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ
6. ನಿರ್ಾಿಣ ರ್ಾಧ್ಾಮವಾಗಿ ಕಲುಿ ಮತುತ ಇಟ್ಟಟಗ್ೆಗಳನುು ಬಳಸಿಕೆೊಂಡಿರುವುದು: ಗುಪ್ತರು ಗುಹಾಲಯಗಳ ಜೆೊತೆಗ್ೆ ದೆೀವಾಲಯಗಳನುು
ಮರ ಮತುತ ಬಿರ್ದರುಗಳನುು ಬಿಟ್ುಟ ಕಲುಿ ಮತುತ ಇಟ್ಟಟಗ್ೆಗಳನುು ಬಳಸಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದಾಾರೆ.
7. ಅಂತಃರ್ಕ್ತತಗ್ೆ ಪ್ಾಿಮುಖ್ಾತೆಯನಿುಟ್ುಟ ನಿರ್ಮಿಸಿರುವುದು: ಬುದಾನನುು ಗುರುವಾಗಿ ವಿರೆೊೀಗಿಯಾಗಿ ಕಲ್ಲಪಸಿ ಅಂತಃರ್ಕ್ತತಗ್ೆ ಆಧ್ಾಾತಿಕತೆಗ್ೆ,
ಧ್ಾಾನಕೆಕ ಪ್ಾಿಮುಖ್ಾತೆಯನಿುತುತ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ.
8. ಕಟ್ಟಡ ಅಥವಾ ರಚನ್ಾ ವಾಸುತವಿಗ್ೆ ಪ್ಾಿಧ್ಾನಾತೆ: ಇವರು ಹಂದೆ ಇದಾ ಕಟ್ಟಟಗ್ೆಯ ವಾಸುತವಿನ ಅನಿಕರಣೆಯ ಬದಲು ವಾಸುತಶಿಲಪಗಳ
ದೃಡತೆ, ಪ್ಿರ್ಾಣ ಮತುತ ಸಮತೆೊೀಲನದ ಬಗ್ೆೆ ಹೆಚುು ಲಕ್ಷ್ಯವಹಸಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದರು.

18. ಗುಪ್ತರ ವರಸ್ುತಶಿಲ್ಪದ ಲ್ಕ್ಷ್ಣಗಳೆಂದರೆ, ಗುಪ್ತರ ಕರಲ್ದ ದ್ೆೀವರಲ್ಯಗಳು
ಸ್ವರ ಪ್ದಲ್ಲಿ ವೆೈವಿದಿಮಯವರಗಿದ್ೆ:
1. ವಿದೆೀಶಿಯರ ಪ್ಿಭಾವರ್ದಂದ ಮುಕತವಾಗಿರುವುದು
2. ಮತ/ಧ್ಮಿರ್ದಂದ ಕಲೆಯು ಪ್ಿಭಾವಿತವಾಗಿರುವುದು
3. ಇಟ್ಟಟಗ್ೆಯ ಬದಲು ಕಲಿನುು ಬಳಸಿರುವುದು
4. ದೆೀವತಾಮೊತಿಗಳುಳಳ ಗರ್ಿಗುಡಿಗಳ ನಿರ್ಾಿಣ ಮತುತ ಅದರ ಸುತತ ಪ್ಿದಕ್ಷಿಣಾ ಪ್ಥ ಇರುವುದು.
5. ದೆೀವಾಲಯದ 4 ಮೊಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಸುಂದರ ಕೆತತನ್ೆಗಳುಳಳ ಕಂಬಗಳ ನಿರ್ಾಿಣ
6. ಚರಕ ವಿನ್ಾಾಸ
7. ಸಮತಟ್ಾಟದ ಛಾವಣಿಯುಳಳ ಗರ್ಿಗೃಹವಿದೆ
8. ಗರ್ಿಗೃಹಕೆಕ ಹೆೊಂರ್ದಕೆೊಂಡಂತೆ ಚಕಕಗ್ಾತಿದ ಕುಳಳಗಿನ ತೆರೆದ ಮುಖ್ಮಂಟ್ಪ್
9. ಗರ್ಿಗೃಹಕೆಕ ಮುಖ್ಮಂಟ್ಪ್ದ ಮೊಲಕ ಒಂದೆೀ ಪ್ಿವೆೀರ್ವಿದುಾ ಯಾವುದೆೀ ಕ್ತಂಡಿಗಳಿರುವುರ್ದಲಿ.
10. ಮುಖ್ಮಂಟ್ಪ್ದ ಕಂಬದ ಕೆಳಭಾಗ ಚರಕವೂ ಅಲಂಕಾರ ರಹತವು ಆಗಿದುಾ ಪ್ರೀಠದ ಮೆೀಲೆ ನಿಂತದೆ.
11. 8 ಇಲಿವೆೀ 16 ಮುಖ್ಗಳಿರುವ ಕಂಬದ ಕಾಂಡಭಾಗ ದುಂಡಗಿನ ದಂಡದಂತಹ ರೊಪ್ು ಪ್ಡೆರ್ದದೆ.
12. ಕಾಂಡದ ಮೆೀಲೆಡೆ ಘಟ್ಪ್ಲಿವ ಅಲಂಕರಣವಿದುಾ ಅದರ ಮೆೀಲ್ಲರುವ ಗುರುತರ ಫಲಕ ಸಿಂಹಬೆೊೀರ್ದಗ್ೆಯನುು ಹೆೊತತರುತತದೆ.
13. ಮುಖ್ಮಂಟ್ಪ್ದ ಮುಖ್ದಲ್ಲಿರುವ ನ್ಾಲುಕಕಂಬಗಳ ಸಾಲ್ಲನಲ್ಲಿ ಮಧ್ಾಜೆೊೀಡಿಯ ನಡುವಿನ ಅಂತರಕೆಕ ಹೆಚಾುಗಿರುತತದೆ.
14. ಸಾಲಂಕೃತ ದಾಾರಬಂಧ್ದ ಮೆೀಲೆಡೆ ಉತತರಾಂಗವಿರುತತದೆ. ಇಂತಹ ಸರಳ ವಿನ್ಾಾಸದ ವಾಸುತವಿನಿಂದ ಕಿಮೆೀಣ ಭಾರತೀಯ ದೆೀಗುಲವಾಸು
ಸಂಕ್ತೀಣಿರೊಪ್ದಾಾಗಿ ಅಭಿವೃರ್ದಾ ಹೆೊಂರ್ದದೆ.
15. ಎತತರವಾದ ಜಗತ, ಪ್ಿದಕ್ಷಿಣಾಪ್ಥದ ಸೆೀಪ್ಿಡೆ ಮತುತ ಶಿಖ್ರ ರಚನ್ೆಗಳು ಮೊದಲ ರ್ಾಪ್ಾಿಡುಗಳು ಅನಂತರ ಬೆಳವಣಿಗ್ೆಯಲ್ಲಿ ಮೊಲ ದೆೀಗುಲದ ಸುತ
ಉಪ್ದೆೀಗುಲವನುು ರಚಸಲಾಗಿದೆ.
16. ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ ದೆೀಗುಲಗಳ ಬಹು ಅಲಂಕೃತ ಭಾಗವೆಂದರೆ ದಾಾರಬಂಧ್. ಇದು ರೆೊೀಮನ್ (ಲಾಾಟ್ಟನ್) ಲ್ಲಪ್ರಯ ಟ್ಟ ಆಕಾರದಲ್ಲಿರುವುದು ಸಾರ್ಾನಾ.

19. 17.ದಾಾರಬಂಧ್ದ ರ್ುಜಗಳನುು ಅನ್ೆೀಕ ಶಾಖೆಗಳಾಗಿ ಅಲಂಕರಿಸಿದೆ. ಪ್ಾಿಣಿ, ಹೊಬಳಿಳ, ರ್ಮಥುನ, ಗಣದೆೀವತೆಗಳ ಸಾಲುಗಳು ಶಾಖೆಗಳ
ಅಲಂಕರಣಕೆಕ ಬಳಕೆಯಾಗಿವೆ.
18.ದಾಾರಬಂಧ್ದ ಮೆೀಲಾುಗದ ಪ್ಾರ್ಾಗಳಲ್ಲಿ ಇಲಿವೆೀ ರ್ುಜಗಳ ಕೆಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ಗಂಗ್ಾ ಮತುತ ಯಮುನ್ಾ ನರ್ದ ದೆೀವತೆಗಳ
ವಿಗಿಹಗಳಿರುವುದು ಸಾರ್ಾನಾ.
19.ಈ ಕಾಲದ ದೆೀವಾಲಯಗಳು ವಿಶೆೀಷ್ ಲಲಾಟ್ದಲ್ಲಿ ದೆೀವತೆಯ ಬಿಂಬಗಳನುು ಅಳವಡಿಸಲಾಗುತತದೆ.
20.ದೆೀವಾಲಯಗಳು ಸುತತ ಬಿಡಿಯಾಗಿ ದೆೊರೆತರುವ ಜಾಲಾಂಧ್ಿಗಳು ಪ್ಿನ್ಾಲಗಳು, ಆಮಲಕಗಳು, ಅಲಂಕಾರಪ್ೂರಿತ ವಾಸುತ
ಭಾಗಗಳು ರ್ುದಾ ಗುಪ್ತ ಶೆೈಲ್ಲಯ ಅಲಂಕಾರ ವಿನ್ಾಾಸದ ಪ್ಿಮುಖ್ ಲಕ್ಷ್ಣಗಳು.
21.ಕೆಲವು ದೆೀವಾಲಯಗಳು ಗ್ೆೊೀಡೆಗಳಲ್ಲಿ ರ್ಾತಿ ಕೆೊೀಷ್ಠಗಳಿದುಾ ಇವು ದೆೊಡಿ ಗ್ಾತಿದ ದೆೀವತಾಶಿಲಪಗಳನ್ೆೊುಳಗ್ೆೊಂಡಿವೆ. ಇವರ
ಕೆಲವು ವಿನ್ಾಾಸ ಕಿಮಗಳು ಸಮಕಾಲ್ಲೀನ ಕುಶಾನರು, ಮಥುರ ಮತುತ ಗ್ಾಂಧ್ಾರ ಶಿಲಪ ಪ್ರಂಪ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು.

20. Reference
• Rowland Benjamin, The Art and Architecture of India.Penguin,1954
• https://www.metmuseum.org/toah/hd/rajp/hd_rajp.htm
• Singh upindar, A History of Ancient and early Medieval India Delhi: Person
education India 2009
• Guptha’s Wikipedia