Күн энергиясының көмегімен сутекті алудың эксперименті

1. №№16 колледж16 колледж
Т-54 топ студентіТ-54 топ студенті
Қалдан БалжанҚалдан Балжан
ҚұрманғазықызыҚұрманғазықызы
Күн энергиясының көмегімен сутекті алудың
эксперименті

2. К н энергиясыны к мегіменү ң ө
сутекті алуды экспериментің

3. Сутегі – дүние жүзіндегі ең көпСутегі – дүние жүзіндегі ең көп
тараған элементтараған элемент

4. Француздың ұлы
ғалымы Антуан Лоран
Лавуазье 1787жылы
Кавендишь алған зат,
қарапайым және өте
қызықты химиялық
элемент екенін
дәлелдеді. Ол бұл
элементті, оны жаққан
кезде түтін емес, су
бөлінгендіктен “сутегі”
деп атады.

5.  Сутек - бірінші периодта
орналасқан екі элементтің
бірі. Сутек атомында бір
электрон болады (э.ф. 1s1).
Сутек галогендер сияқты, (-
1) тотығу дәрежесін
көрсетеді, сондықтан оны
периодтық жүйенің VII
тобына жатқызуға болады.
М. Х. Карапетьянц
салыстырмалық есептеу
әдісін қолдана отырып,
асыл газдардың
қасиеттерімен сутек пен
галогендердің әртүрлі
қасиеттерін салыстырып
бұл элементтердің
арасында терең ұқсастық
бар екендігіне көз жеткізді.

7. • Сутегі – жұлдыздарға жәнеСутегі – жұлдыздарға және
олардың арасындағы Күнгеолардың арасындағы Күнге
де аса үлкен энергияныде аса үлкен энергияны
беруші “ғарыштық отын”беруші “ғарыштық отын”
бола отырып айрықша рөлбола отырып айрықша рөл
атқарады. Күннің ішкі тереңатқарады. Күннің ішкі терең
қойнауында, ал ондағықойнауында, ал ондағы
температура 20 млн г-қатемпература 20 млн г-қа
жетеді және заттар 8 млрджетеді және заттар 8 млрд
атмосфералық қысымдаатмосфералық қысымда
болады, сутек атомдарыболады, сутек атомдары
электрондарын жоғалтадыэлектрондарын жоғалтады
да мұндай атомдардыңда мұндай атомдардың
ядросы ядролықядросы ядролық
реакциялар жүретінреакциялар жүретін
жылдамдыққа ие болады.жылдамдыққа ие болады.

8.  Неміс ғалымы Бете көрсеткендей, сутектен гелийдіңНеміс ғалымы Бете көрсеткендей, сутектен гелийдің
түзілуі Күнде едәуір күрделі жүріп өтеді, бірақтүзілуі Күнде едәуір күрделі жүріп өтеді, бірақ
реакцияның соңғы нәтижесі бірдей. Осы реакция кезіндереакцияның соңғы нәтижесі бірдей. Осы реакция кезінде
бөлінетін мол энергия Күннің миллиардтаған жыл бойынабөлінетін мол энергия Күннің миллиардтаған жыл бойына
жылу мен жарықты беруіне себепкержылу мен жарықты беруіне себепкер

9. Табиғатта сутек 3 изотоп түрінде кездеседіТабиғатта сутек 3 изотоп түрінде кездеседі: кәдімгі сутек, ауыр: кәдімгі сутек, ауыр
және аса ауыр сутекжәне аса ауыр сутек

10.  Бұл жеңіл газды адамдарБұл жеңіл газды адамдар
алдымен ауаға ұшу үшіналдымен ауаға ұшу үшін
қолданды. Бұл элементтіқолданды. Бұл элементті
1937 жылы ең үлкен неміс1937 жылы ең үлкен неміс
дирижаблі “Гинденбург”дирижаблі “Гинденбург”
өртенген кезде қолданды.өртенген кезде қолданды.
Апат 36 адамның өмірінАпат 36 адамның өмірін
жалмады. Сондықтанжалмады. Сондықтан
сутекті қолдануға тыйымсутекті қолдануға тыйым
салынды. Содан берісалынды. Содан бері
аэростаттар гелийменаэростаттар гелиймен
толтырылуда . Гелий –толтырылуда . Гелий –
тығыз газ, дегенментығыз газ, дегенмен
жанбайды.жанбайды.

11.  Сутек ең жеңіл газСутек ең жеңіл газ
болғандықтан, ауадаболғандықтан, ауада
жүзетін шарды, ауажүзетін шарды, ауа
райын зерттейтінрайын зерттейтін
зондтарды,зондтарды,
стратостатты жәнестратостатты және
басқа да аппараттардыбасқа да аппараттарды
толтыру үшінтолтыру үшін
пайдаланылады.пайдаланылады.
Өнеркәсіптік жағдайда,Өнеркәсіптік жағдайда,
вольфрам менвольфрам мен
молибденді алғанда дамолибденді алғанда да
сутек пайдаланылады.сутек пайдаланылады.
Оттекті-сутектікОттекті-сутектік
жалында платинаны,жалында платинаны,
кварцтық шыныныкварцтық шыныны
балқыту, болат жәнебалқыту, болат және
қиын балқитын металлқиын балқитын металл
бұйымдарды кесу,бұйымдарды кесу,
аллюминий тотығынаналлюминий тотығынан
жасанды лағыл асылжасанды лағыл асыл
тастарын және т.б. Үшінтастарын және т.б. Үшін
қолданылады.қолданылады.

12.  Мына реакция кезіндеМына реакция кезінде
21Н+31Н21Н+31Н=42Не+10=42Не+10nn+17мэ+17мэ
в. Бұл реакция 10млнв. Бұл реакция 10млн
градуста басталады жәнеградуста басталады және
термоядролы бомбатермоядролы бомба
жарылған кезде секунджарылған кезде секунд
ішінде жүреді. Сол кездеішінде жүреді. Сол кезде
Жер көлеміндей алапатЖер көлеміндей алапат
энергия бөлінеді. Сутектіэнергия бөлінеді. Сутекті
бомбаларды кейде Күнменбомбаларды кейде Күнмен
салыстырады. Бірақ, бізсалыстырады. Бірақ, біз
байқағанымыздай Күндебайқағанымыздай Күнде
баяу тұрақты термоядролыбаяу тұрақты термоядролы
процестер жүреді. Күнпроцестер жүреді. Күн
бізге өмір сыйлайды, албізге өмір сыйлайды, ал
сутекті бомба өлім алыпсутекті бомба өлім алып
келеді.келеді.

13.  Сутекті алу әдісін екі топқа бөлуге боладыСутекті алу әдісін екі топқа бөлуге болады::
зертханалық және өнеркәсіптік.зертханалық және өнеркәсіптік.
 Зертханада мырыш түйіріне күкірт немесе тұзЗертханада мырыш түйіріне күкірт немесе тұз
қышқылы ерітіндісімен әсер етуқышқылы ерітіндісімен әсер ету::
 Zn+HZn+H22SOSO44==ZnSOZnSO44++HH22
 Металдық натриймен немесе кальциймен суғаМеталдық натриймен немесе кальциймен суға
әсер еткендеәсер еткенде::
 2Na+2H2Na+2H22O=2NaOH+HO=2NaOH+H22
 Темір булы әдісіТемір булы әдісі::
 3Fe+4H3Fe+4H22O=FeO=Fe33OO44+4H+4H22
 Күйдіргіш натр немесе калийдің ерітінділеріменКүйдіргіш натр немесе калийдің ерітінділерімен
AlAl немесенемесе SiSi әрекеттестірген кезде бөлінедіәрекеттестірген кезде бөлінеді::
 Si+2NaOH+HSi+2NaOH+H22O=NaO=Na22SiOSiO33++2H2H22
 конверсиялық әдісконверсиялық әдіс
 С+НС+Н22ОО=CO+H=CO+H22-28.1-28.1ккалккал

14. Н-тің химиялық қасиетіН-тің химиялық қасиеті
 Оның атомдарының басқа элементтердіңОның атомдарының басқа элементтердің
атомдарымен коваленттік байланыстардыатомдарымен коваленттік байланыстарды
түзу үшін өзінің электрондарын берутүзу үшін өзінің электрондарын беру
қабілеттілігімен, сондай-ақ сілтілік жәнеқабілеттілігімен, сондай-ақ сілтілік және
сілтілікжер металдарынан электрондардысілтілікжер металдарынан электрондарды
қабылдап алу қабілеттілігімен анықталады.қабылдап алу қабілеттілігімен анықталады.
Сутек тек өэіне тән сутектік байланыстыңСутек тек өэіне тән сутектік байланыстың
түзілуімен жүретін себепкер ретіндегі фтор,түзілуімен жүретін себепкер ретіндегі фтор,
хлор және оттек сияқтыларды басқахлор және оттек сияқтыларды басқа
электртерістілікті атомдарды тарту қабілетінэлектртерістілікті атомдарды тарту қабілетін
сақтайды.сақтайды.

16. Сутек тотықсыздандырғышСутек тотықсыздандырғыш ретіндеретінде
әрекеттеседі:әрекеттеседі:
1. 2H1. 2H22O+OO+O22=2H=2H22O+572O+572кджкдж
2.2. HH22+S=H+S=H22SS
3. H3. H22+Cl+Cl22==2HCl2HCl
4. H4. H22+F+F22=2HF=2HF
5. 3H5. 3H22+N+N22=2NH=2NH33
6. H6. H22+CuO=Cu+H+CuO=Cu+H22OO
7. 2H7. 2H22+CO=CH+CO=CH33OHOH
8. CH8. CH22=CH=CH22+H+H22—CH—CH33--CHCH33