Салқындату жүйесінің ақаулары және оларды анықтау.

1. Ашық сабақтың тақырыбы:
Салқындату жүйесінің ақаулары
және оларды анықтау

2. 1) Қосиінді-бұлғақты механизмнің қызметі–поршеньнiң тік сызықтық қозғалысын қозғалтқыштың иінді
білігінің айналу қозғалысына айналдырады және бұл айналымды трансмиссияға береді.
Қосиінді-бұлғақты механизмнiң негiзгi ақаулары–цилиндрдің, поршеньнің, поршеньдік сақиналардың,
поршеньдік саусақтардың, бұлғақ басының төлкесінің, бұлғақ және түпкі мойынтіректердің, иінді біліктің
мойындарының тозуы, сондай-ақ поршень сақиналарының сынуы, поршеньдердің сыналануы, ішпектердің
бұзылуы, цилиндр бетінде ойықтардың пайда болуы, цилиндр блогы мен блок басының сынуы жатады.
Қосиінді-бұлғақты механизмнiң ақауларынан қозғалтқыш жұмыс істеген кезде әртүрлі шу мен тарсылдар
байқалады және цилиндрлердегі компрессия азаяды, поршень үстіндегі кеңістіктен картерге газдар жоғарғы
мөлшерде өтеді.
2) Газ тарату механизмінің қызметі–қозғалтқыш цилиндрлеріне жану қоспасын енгізіп және жану барысында
пайда болған газдарды цилиндрлерден тазарту.
Газ тарату механизмінің негiзгi ақаулары–клапан итергіштері мен бағыттағыш төлкелерінің тозуы, клапан
тәрелкесінің тозуы, таратқыш білігінің жұдырықшалары мен тірек моындарының тозуы, газ таратудың
тістегеріштерінің тозуы, клапан стерженьдері мен итергіштердің арасындағы жылу саңылауларының өзгеруі,
сондай-ақ ГТМ тістегеріштері мен тістерінің сынуы, ГТМ шынжырлы немесе белбеулі берілісінің үзілуі,
клапандардың жанып кетуі, клапан серіппелерінің сынуы газ тарату фазасы өзгергенде болады және
жанармайдың шығыны тез көбейеді, қозғалтқыштың қуаты төмендеп және қозғалтқыш тоқтауы да мүмкін.
Газ тарату механизмінің кемшіліктерінің сипаттамасы болып тарсылдың пайда болуы, енгізу құбылысы мен
бәсеңдеткіштегі тарсылдар саналады.
Үй тапсырмасы: Қосиінді-бұлғақты механизм және газ тарату механизміне техникалық
қызмет көрсету

3. Поршень Тығыздағыш сақиналар
(компрессионные кольца)
Май сыдырғыш сақиналар
(маслосъемные кольца)
Поршень саусағы
(поршневой палец)
1 2 3
4 5 Тоқтатқыш сақина
(стопорное кольцо)
Шатун
6
Қосиінді-бұлғақты механизм

4. Ішпек (втулка)
7 Шатун подшипниктері
(вкладыши)
Болт
8 9
Иінді білік
(коленчатый вал)
10
11 Маховик (шкив)

5. Тарату білігі
(распределительный вал)
1 2 Клапан
Газтарату механизмі
3 Шынжыр (цепь) 4 Белдік (ремень)
5 Сухарик (сухарь) 6 Клапан серіппесі (пружина) 7 Күйенте (коромысло) 8 Шестерня

6. 9 Итергіш (толкатель) 10 11
Реттегіш винт
(регулировочный винт)
12 Шайба 13 Орнықтырушы фланец
Бағыттаушы (направляющий)

7. Жаңа сабақтың қарастырылатын сұрақтары:
1. Салқындату жүйесінің қызметі және құрылысы, түрлері қандай?
2. Салқындату жүйесінің ақаулары қандай?
3. Салқындату жүйесінің ақауларын қалай анықтайды?

8. 1. Салқындату жүйесінің қызметі және құрылысы, түрлері
Салқындату жүйесі − жану камерасының кенересін қатты қызудан қорғайды және
цилиндрлерде қалыпты жылу режимін сақтайды.
Двигательді сұйықтықпен
салқындату
Двигательді ауамен
салқындату

10. Ауамен суытылатын двигательдерде двигательдiң қызатын негiзгi бөлшегi цилиндр блогы мен оның басына
арнаулы аралықтарынан ауа жүретiн етiп қабырғалар жасалады. Ол қабырғалар әрi суытылатын бөлшектiң ауамен
жанасатын ауданын көбейтедi. Ендi сол қабырғалардың аралықтарынан сыртқы қоршаған ортадан арнаулы
желдеткiш арқылы ауа үрлейдi. Үрленген ауа сол қабырғалардың аралап өткен кезде бөлшектерде артық жылуды
өзiне қабылдап, әрi қарай сыртқы қоршаған ортаға шығып кетедi. Мұндай суыту жүйесi құрылысы жағынан өте
қарапайым бола тұрса да, оның негiзгi кемшiлiгi сырттағы қоршаған ортаға тәуелдi жұмыс iстейдi. Көбiнесе жазғы
ыстық кездерде двигательдi қалыпты жағдайға дейiн суыта алмайды. Сондықтанда мұндай суыту жүйелерi, қуаты
аз кiшiгiрiм двигательдерде қолданылады. Двигательдерде көбiне жабық суыту жүйесi қолданылады. Радиатор
нығыз жабылады да, тек қысым өте жоғары немесе өте төмен болғанда ғана бу клапаны арқылы сыртқы
атмосферамен қатысады. Оларда сұйықтықтың булануы шамалы ғана болады және судың температурасы жоғары
болады. Сұйықтықтың жоғарғы температурасы двигательдің жұмысына қолайлы әсер етедi. Автомобильдердiң
двигательдерiнде көпшiлiк жағдайда сұйықпен салқындататын жүйе қолданылады. Олардың да атқаратын қызметi
жоғарғыдай бiрақ жылу тасымалдау үшiн арнаулы сұйық (су, антифриз, тосол) қолданылады. Желдеткiш
электродвигатель арқылы немесе муфта (ажыратқыш) арқылы айналатын двигательдарда үш түрлi әдiспен
суытылады.
1. Кiшi айналым - сұйық суық кезiнде (87 градусқа дейін) термостат сұйықты радиаторға жiберетiн түтiктi жауып
қалады .
2. Екiншiсi үлкен айналым - термостат сұйықты (87-102 град) радиатор арқылы өткiзедi, желдеткiш айналмайды .
3. Үшiншi жағдайда (102град. жоғары) сұйық үлкен айналым арқылы суыйды, термостат желдеткiштi қосады .
Ауамен салқындатылатын двигательдың қызып кетуi – желдеткiш ременiнiң бос керiлуiнен, майлануынан немесе
тозуынан, желдеткiштiң қорғаныш торының, цилиндрлер аралығының және оның қалпақшасының бiтелуiнен
болады.

12. 2. Салқындату жүйесінің ақаулары
Жөндеу жұмыстарын талап ететін салқындату жүйесінің кемістіктері:
- Салқындату сұйықтығының үнемі қайнауы;
- Салқындату сұйықтығының үнемі салқын болуы;
- Сұйықтық көлемінің ағып кету салдарынан аз болуы;
- Су сорғысының жұмысында шудың пайда болуы;
- Салқындату сұйықтығында электролиздің пайда болуы.
Қозғалтқыштың қызып кетуі келесі себептерден болуы мүмкін:
- Салқындату жүйесінде сұйықтықтың ағып кету салдарынан аз болуы;
- Жүйенің бітеліп қалуы;
- Термостат немесе жалюздердің жабық күйінде сыналанып қалуы;
- Оталудың озу бұрышының дұрыс орнатылмауы;
- Желдеткіш жетегі белбеуінің үзілуі;
- Желдеткіш жетегі белбеуінің тайғанауы;
- Желдеткіш электр муфтасы жұмысының ақауы;
- Желдеткіш гидромуфтасы жұмысының ақауы.

13. 3. Салқындату жүйесінің ақауларын қалай анықтайды?
Антифриздердің тығыздығын ареометр кұралымен тексереді.
Орташа тығыздық 1,075 г/см³ құрайды

14. Су насосы Радиатор Жылу радиаторы

15. Радиатор қақпағы Тройник Шланги

16. Қосымша бак Вентилятор Температура датчигі

17. Қозғалтқыштың салкындату жүйесіндегі сұйықтықтың температурасын
автоматты түрде реттеу үшін және оны іске косқаннан кейін тездетіп жылыту
үшін термостат пайдаланылады.

19. Салқындату жүйесінің қалыпты жылу режимі 85-90°С.
Салқындату сұйықтығының мөлшерін автомобильді пайдаланудың алдында
тексерген жөн. Суық қозғалтқышта салқындату сұйықтығының мөлшері «min»
белгісінен сәл жоғары болуы керек. Қозғалтқыш қызған кезде сұйықтықтың
мөлшері артады. Қазіргі кезде автомобильдердің салқындату жүйесінде үнемі
қолданатын сұйықтық антифриздердің жоғарғы температурада ұлғаятын қасиеті
бар. Егер салқын қозғалтқышта салқындату сұйықтығының мөлшері «min»
белгісінен төмен болса, жүйені сұйықтықпен толықтыру қажет.
Қозғалтқыштан термостатты шешкенде, жүйеден толықтай салқындату
сұйықтығын ағызып алады. Қақпағын шешіп, термостатты шығарады.
Термостатты қақ пен ластан тазалап, оны жылы суы бар ыдысқа салады. Жай суды
қолдана отырып, көптеген қозғалтқыштардың салқындату сұйықтығының
температурасы 100°С-тан артық болатынын есте сақтау керек. Термостатты
тексеру кезінде қайнау температурасы жоғары сұйықтық глицерин қолданылады.

20. Салқындату жүйесінің ақаулары және оларды анықтау
10 20 30
30
20
10

21. Салқындату жүйесінің негізгі бөлшектеріне не жатады?
Жауап: 1) қосымша бак, 2) cұйықтық каналы, 3) сезгі, 4) радиатор, 5)
электрмотор, 6) қалақша, 7) 8) ремень, 9) су насосы, 10) термостат.

22. Салқындату жүйесінің қалыпты жылу режимі қандай?
Жауап: (85-90°С)

23. Салқындату сұйықтығының орташа тығыздығы қандай?
Жауап:1,075 г/см³

24. Суық қозғалтқышта салқындату сұйықтығының мөлшері «min»
белгісінен қандай дәрежеде болуы керек?
Жауап: Сәл жоғары

25. Қозғалтқыштың салкындату жүйесіндегі сұйықтықтың
температурасын автоматты түрде реттеу үшін және оны іске косқаннан
кейін тездетіп жылыту үшін не пайдаланылады?
Жауап: термостат

26. Термостатты тексеру кезінде қандай қайнау температурасы жоғары
сұйықтық қолданылады?
Жауап: глицерин