Հույն-պարսկական պատերազմներ

1. Ազատագրական
պատերազմներ
Նյութը պատրաստեղ 6-2 դասարանի աշակերտ Արամ
Բարսեղյանը

2. Հույն-պարսկական պատերազմները (Ք.ա.
500-449 թթ.)
Ք.աVI դարի վերջին ինչպես գիտեք
պարսիկներն իրենց տիրապետությունը
հաստատեցին Փոքր Ասիայի առափնյա
հունական պոլիսների վրա (Միլեթ, Եփեսոս,
Հալիկառնաս): Նրանք վերացրին
ժողովրդավարական կարգերը և
իշխանությունը հանձնեցին իրենց հնազանդ
տիրաններին: Դրանից հետո պարսիկները
նպատակ դրեցին գրավելու Էգեյան ծովի
կղզիները և Բալկանյան Հունաստանը:

3. Ք. ա. 490 թ. Աքեմենյան տերության բանակն ափ իջավ Ատտիկայի
առափնյա Մարաթոնի դաշտում: Չնայած պարսկական զորքը կրկնակի
ավել էր աթենականից, աթենական աշխարհազորը Միլիթիադեսի
գլխավորությամբ կատարյալ հաղթանակ տարավ: Պարսիկների գլխավոր
արշավանքը տեղի ունեցավ Ք. ա. 480-479 թթ.: Արշավանքը ղեկավարում էր
Քսերքսես արքան:
Պարսիկներին դիմագրավելու նպատակով աթենացի զորավար
Թեմիստոկլեսը մշակեց ծովային պատերազմի ծրագիրը: Դրանով
նախատեսվում էր ստեղծել ռազմական ուժեղ նավատորմ և ապագա
պատերազմի ելքը վճռել ծովում:

4. Այս անգամ պարսից հարյուրհազարանոց բանակը Հունաստան մտավ
հյուսիսից: Թերմոպիլյան կիրճում Սպարտայի արքա Լեոնիդասը փորձեց
կանգնեցնել հակառակորդին, բայց ուժերը խիստ անհավասար էին: Նա իր
300 մարտիկների հետ զոհվեց: Սերունդների հիշողության մեջ Լեոնիդասը
մնաց իբրև հերոսության և փառքի մարմնացում: Հակառակորդը
ներխուժեց Ատտիկա, որտեղից բնակչությունը հասցրել էր տեղափոխվել
Սալամին կղզի: Սալամինի ծովածոցում աթենական նավատորմը փայլուն
հաղթանակ տարավ: Քսերքսեսը թողեց իր բանակը և վերադարձավ: Նա
այլևս չէր հավատում իր հաղթանակին:

5. Դրանից հետո պատերազմնընթացավ Էգեյան
ծովի կղզիներում և Փոքրս Ասիայում: Ք. ա. 449
թ. Ի վերջո կնքվեց հաշտության դաշնագիր:
Պարսիկները հրաժարվում էին նվաճողական
ծրագրերից և խոստանում այլևս չմիջամտել
Հունաստանի ներքին գործերին:
Այսպիսով՝ հույն-պարսկական
պատերազմներն ավարտվեցին հունական
պոլիսների հաղթանակով:

6. Պերիկլեսյան դարաշրջանի Աթենքը (Ք.ա.
444-429 թթ.)
Հույն պարսկական պատերազմների
ընթացքում Հունաստանում տեղի ունեցավ
ժողովրդավարության հետագա
խորացում:Կատարվեցին բարենորոգումներ,
որոնք իրենց տրամաբանական ավարտին
հանգեցին ականավոր պետական գործից
պերիկլեսի օրոք: Տասնհինգ տարի անընդմեջ
նա ընտրվեց Աթենքի առաջին ստրատեգոս:

7. Պերիկլեսը կարգավորեց հասարակական կյանքի բոլոր կողմերը՝ նախ և
առաջ կարևորելով քաղաքացիության հարցը: Քաղաքացի ճանաչվեց շուրջ
50 000 չափահաս տղամարդ, որոնց ծնողները աթենացի էին: Ատտիկայում
բնակվող կանայք և երեխաները, ինչպես նա բազմաքանակ
օտարերկրացիները քաղաքացի չէին համարվում: Աթենացիների հետ
նրանք կազմում էին երկրի ազատ բնակչությունը՝ մոտ 350 000 մարդ:
Նրանց հակադրված էին անազատները՝ մեծ մասամբ օտար ծագումով
ստրուկներ: Նրանք իրավազուրկ էին և կազմում էին Ատտիկայի
բնակչության մոտ 20 տոկոսը:

8. Պերիկլեսն օրենքով սահմանեց քաղաքացիների
իրավահավասարությունը: Անկախ ունեցվածքային, մտավոր ու կրթական
մակարդակից, Աթենքի քաղաքացիներն օրենքի առաջ հավասար էին:
Պետական պաշտոն վարելու համար սահմանվեց աշխատավարձ:
Ամենաաղքատ քաղաքացիներն անգամ հնարավորություն ստացան
մասնակցելու պետական գործերին:
Մեծացավ աշխարհաժողովի դերը: Այն ընդունում էր բոլոր օրենքները և
հետևում դրանց կատարմանը: Աշխարհաժողովը պարբերաբար
քննարկում էր բոլոր պաշտոնյաների հաշվետվությունը, որոշում
արտաքին քաղաքականության կարևորագույն խնդիրները: Իսկ ընթացիկ
խնդիրները լուծում էր Պետական խորհուրդը, որը ենթակա էր
աշխարհաժողովին:

9. Պերիկլեսյան Աթենքը դարձավ արվեստների և գիտության կենտրոն:
Այստեղ ապրում ու ստեղծագործում էին շատ նշանավոր պատմագիրներ,
իմաստասերներ, թատերագիրներ, ճարտարապետներ, նկարիչներ,
քանդակագործներ: Քաղաքում կառուցվեցին բազմաթիվ տաճարներ,
պետական ու բնակելի շինություններ: Աթենքը վերածվեց Հունաստանի
մշակութային կենտրոնի:

10. Պոլիսյան կարգի անկումը
Հույն-պարսկական պատերազմներից որոշ
ժամանակ անց պոլիսների միջև ծորացան
ներքին հակասությունները, որոնք հանգեցրին
համահունական պատերազմի:
Ք. ա. 431-404 թթ. Հունաստանում ընթանում էր
այսպես կոչված, Պելոպոնեսյան պատերազմը:
Հույները կռվում էին միմյանց դեմ՝ հողի,
հարստության և ազդեցության համար:
Հիմնական ախոյանները Աթենքը և Սպարտան
էին: Աքեմենյան տերության նյութական
օժանդակությամբ Սպարտան կորզեց
հաղթանակը:

11. Պատերազմը քայքայեց երկրի տնտեսությունը, սրեց ներքին
հակասությունները: Դրան հետևեցին սովն ու համաճարակը: Այս ծանր
պայմաններում հունական զարգացած պոլիսներում միաձույլ դեմոսը
վերափոխվեց ամբոխի: Նրան օտար դարձան բարձր գաղափարները: Ի
հայտ եկավ քազաքական գործիչների մի նոր սերունդ, որն առաջնորդվում
էր ոչ թե հասարակության, այլ սեփական շահերով: Ընտրակաշառքով և
գեղեցիկ խոստումներով նրանք ժողովրդին դարձնում էին կույր գործիք:
Այս իրադարձություններով ավարտվեց Հին Հունաստանի դասական
դարաշրջանի պատմությունը: