πολιτιστικό πρόγραμμα

1. 2016
ΜουσείοΠεργάμουΒερολίνο
Μαθήτριες Α΄τάξης, 53ου
Γενικού Λυκείου Αθηνών
Αδαμοπούλου Γεωργία, Δαυίδ Ανδρομάχη, Εσκαντά Μαρία

2. 2
Περιεχόμενα
ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΓΑΜΟΥ..........................................................................................................................3
ΟΙ ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...................................................................................................... 10
Ο Βωμός του Δία και η ζωφόρος από την Πέργαμο ................................................................................ 12
Η Πύλη της Αγοράς της Μιλήτου ............................................................................................................ 17
Άλλα εκθέματα στην αίθουσα Ελληνικών και Ρωμαϊκών αρχαιοτήτων.................................................. 18
ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗ ........................................................................................................................................... 24
Πύλη της Ιστάρ ......................................................................................................................................... 24
Περσικά εκθέματα.................................................................................................................................... 27
ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ.......................................................................................................................................... 30
ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ................................................................................................................................... 34
Τρέχουσες Εκθέσεις ................................................................................................................................. 34
Παλιότερες Εκθέσεις................................................................................................................................ 35

3. 3
ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΓΑΜΟΥ
Βρίσκεται στο Βερολίνο της Γερμανίας, στο νησί των μουσείων στον ποταμό Spree, (το νησί
των μουσείων έχει χαρακτηριστεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την Unesco το 1999)
και είναι το νεότερο από τα 5 μουσεία. Άνοιξε το 1930 και πήρε το όνομα του από τον επιβλητικό
Βωμό του ναού του Δία της πόλης της Περγάμου που είναι ένα θεόρατο μνημείο που φιλοξενείται
εκεί σε φυσικό μέγεθος και αποτελεί το σήμα καταθέν του.
Το Μουσείο σχεδιάστηκε από τον Alfrend Messed και αργότερα από τον Ludwig Huffman.
Χτίστηκε ως συμπλήρωμα του διπλανού μουσείου του Beute το οποίο αδυνατούσε να εκθέσει τα
εκθέματα του καθώς οι Γερμανοί αρχαιολόγοι συνέχισαν τις εκσκαφές σ' όλο τον κόσμο. Το πρώτο
μουσείο χτίστηκε το 1899, αλλα μη εξυπηρετώντας τον σκοπό των ήδη πολλών ευρημάτων αλλά
και με σοβαρά προβλήματα στατικότητας γκρεμίστηκε για να αντικατασταθεί από το σημερινό, η
κατασκευή του οποίου άρχισε το 1910 και κράτησε 20 χρόνια.
Υπέστη σημαντικές καταστροφές κατά τον B΄ παγκόσμιο πόλεμο. Ευτυχώς πολλά από τα
εκθέματα είχαν αποθηκευτεί σε άλλες τοποθεσίες, ενώ το 1945 σημαντικό κομμάτι της συλλογής
του μεταφέρθηκε στη Μόσχα όπου βρίσκεται στα μουσεία Ερμιτάζ και Πούσκιν.
Το επίσημο site του Μουσείου είναι:
http://www.smb.museum/en/museums-and-institutions/pergamonmuseum/home.html
όπου μπορεί κανείς να πληροφορηθεί τις ώρες εισόδου, την προέλευση των εκθεμάτων, τις
περιοδικές εκθέσεις που διοργανώνει και να δει πάρα πολλές φωτογραφίες από τα εκθέματα και
το εσωτερικό του.
Στον επίσημο ιστοχώρο του Μουσείου πληροφορούμαστε επίσης ότι λόγω ριζικής
ανακαίνισης ο χώρος με το Βωμό της Περγάμου, η αίθουσα της Ελληνιστικής Αρχιτεκτονικής και η

4. 4
Βόρεια πλευρά του μουσείου θα είναι κλειστή μέχρι το 2019. Το υπόλοιπο μουσείο λειτουργεί
κανονικά.
Το μουσείο βρίσκεται κυριολεκτικά πάνω στο κανάλι, αλλά και στο κέντρο του Βερολίνου
και αποτελείται από ένα σύμπλεγμα κτιρίων σε τρεις πτέρυγες, όπου ανάλογα με το ποια πλευρά
κοιτάς έχεις την εντύπωση ότι είναι διαφορετικό μουσείο.

5. 5
Εδώ μια εικόνα από ψηλά όπου φαίνονται οι τρεις πτέρυγες του μουσείου και το σχήματου σε
μορφή «Π».

6. 6
Το μουσείο είναι τεραστίων διαστάσεων και αυτό για να χωρέσει σε φυσικό μέγεθος τόσο
το Βωμό του Δία όσο και την πύλη της αγοράς της αρχαίας Μίλητου. Στην παρακάτω φωτογραφία
φαίνεται το ύψος του εσωτερικού του κτιρίου που το κάνει τόσο εντυπωσιακό στα μάτια όλων
των επισκεπτών.
Οι εξωτερικοί χώροι του μουσείου είναι γεμάτοι με διάφορα αγάλματα ή αρχιτεκτονικές
αναφορές σχετικές με τα εκθέματά του.

7. 7
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του, το μουσείο δέχεται κατά μέσο όρο 1,3 εκατομμύρια
επισκέπτες το χρόνο και συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πρώτα σε επισκεψιμότητα μουσεία της
Γερμανίας. Είναι χαρακτηριστικές οι εικόνες των τουριστών στο tripadvisor (site όπου τουρίστες
από όλο τον κόσμο «ανεβάζουν» εντυπώσεις και κριτικές για τα μέρη που επισκέπτονται) στις
οποίες φαίνεται να έχει αναμονή για την είσοδο έως και 6 ώρες, ώστε οι επισκέπτες αναγκάζονται
πολλές φορές να καθίσουν στους εξωτερικούς χώρους, περιμένοντας.

8. 8
Στις παρακάτω πρόσφατες φωτογραφίες φαίνονται και οι εργασίες ανακαίνισης.

9. 9
Το μουσείο διαθέτει στο ίντερνετ πληθώρα φωτογραφιών καθώς επίσης και μια εικονική
ξενάγηση (https://www.google.com/culturalinstitute/collection/pergamonmuseum-staatliche-
museen-zu-berlin?hl=de&projectId=art-project), όπου κάνει τον επισκέπτη να αναρωτιέται γιατί
να πάει.
Και όμως φαίνεται ότι η φοβία της υπερέκθεσης στο ίντερνετ μάλλον λειτουργεί θετικά και
όχι αρνητικά στην επισκεψιμότητα του μουσείου αν λάβει κανείς υπόψη του ότι οι επίσημες
οδηγίες για τις ομαδικές επισκέψεις είναι να κλείνουν «ραντεβού» δύο μήνες πρίν
(http://www.smb.museum/fileadmin/website/bildung_vermittlung/pdf/Gruppen_Pergamonmuse
um_EN_LA.pdf)!!!
Επίσης διαθέτει ένα εξαιρετικό κατάστημα με απίστευτη ποικιλία από δώρα –μικρά και
μεγάλα- αντίγραφα των εκθεμάτων αλλά και αντίγραφα λεπτομερειών των εκθεμάτων.

10. 10
ΟΙ ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ
Το μουσείο χωρίζεται σε 3 τομείς
 στο τομέα των κλασσικών Ελληνικών και Ρωμαϊκών αρχαιοτήτων, με σπουδαιότερο το
Βωμό του Δία από την Πέργαμο της Μικράς Ασίας,
 της αρχαίας «Εγγύς Ανατολής», με σπουδαιότερο την Πύλη της Ιστάρ στη Βαβυλωνία,
 και της ισλαμικής τέχνης με σπουδαιότερο την πρόσοψη παλατιού στην Ιορδανία μήκους
45 μέτρων.

11. 11
ΤΟΜΕΑΣ ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ
Εδώ δεσπόζει ο μοναδικών διαστάσεων Βωμός του Δία από την αρχαία Πέργαμο. Στην ίδια
αίθουσα είναι τοποθετημένα περιμετρικά τμήματα της ζωφόρου με θέμα την γιγαντομαχία.
Η ιστορία των ανασκαφών
Διαφορες αποστολές για ανεύρεση αρχαίων έχουμε από το 1668, το 1784, το 1791, ενώ το
1864/65 ο γερμανός μηχανικος Carl Humann αρχίζει τις πρώτες ανασκαφές παραλληλα με το
χτισιμο ενος δρομου Pergamon–Dikili που ηταν και η βασικη του δουλεια. Έφτιαξε τοπογραφικούς
χάρτες και όταν γύρισε πίσω άρχισαν οι εντατικές τοπογραφικές μελέτες.
Το 1871 στέλνει μια μικρή αποστολή με τον αρχαιολόγο Ernst Curtius ο οποίος
ανακαλύπτει δυο τμήματα μιας ζωφόρου (σπουδαίο αρχιτεκτονικό στοιχείο που προσδίδει μια
κομψότητα συνήθως στο επιστέγασμα των κτιρίων γυρω απο την σκεπη, ή
και σε χαμηλότερα σημεία γύρω απο τον ναό, με γλυπτές και ζωγραφιστές παραστασεις).
Αυτά μεταφέρθηκαν στο Βερολίνο προς περεταίρω έρευνα και επιστροφή, αλλά όταν
πιστοποιήθηκε οτι ανήκαν στον μεγάλο ναό του Δία της Περγάμου, τότε έδωσαν εντολή στον Carl
Humann, να προχωρησει στις ανασκαφές, όπου μεταφέρθηκαν κομμάτι κομμάτι και
ανασυστάθηκαν στη Γερμανία. Από το 1900 έως το 1911 υπό τον Wilhelm Dörpfeld,
ανακαλύφθηκαν ανεκτίμητοι θησαυροί όπως η Κάτω Αγορά, η Στοά του Ατάλλου, το Γυμνάσιο και
ο ναός της Δήμητρας και της Ήρας.
Κατά τη διάρκεια των παγκοσμίων πολέμων οι ανασκαφές σταμάτησαν για να συνεχίσουν
μετά με εντονότερο ρυθμό. Η Τουρκία όμως δεν χάρισε όλα τα ευρήματα στη Γερμανία αλλά
κράτησε αρκετούς θησαυρούς όπου τους τοποθέτησε σε δικά της μουσεία στην
Κωνσταντινούπολη και στην Πέργαμο.

12. 12
Τα εκθέματα στην αίθουσα Ελληνικών και Ρωμαϊκών αρχαιοτήτων
Ο Βωμός του Δία και η ζωφόρος από την Πέργαμο
Η Πέργαμος καταλάμβανε το ύψωμα ενός λόφου, 30χλμ από τις ακτές του κόλπου της
Ελαίας, απέναντι από τη Λέσβο. Μετά την κατάληψη της περιοχής από τους Μακεδόνες, η
Πέργαμος, υπό τη βασιλεία των Ατταλιδών, έμελλε να γίνει «η Αθήνα της Μικράς Ασίας». Η πόλη
ήταν πολυεπίπεδη, με αμφιθεατρική διάταξη προς την κοιλάδα του ποταμού Κάικου. Η ακρόπολη
της Περγάμου ήταν τειχισμένη ήδη από την Περσική περίοδο, αν και από τα τείχη σώζεται μόνο η
πύλη. Στο λόφο της πάνω πόλης δέσποζαν τα ανάκτορα, το Ιερό της Αθηνάς Πολιάδος Νικηφόρου,
με την περίφημη βιβλιοθήκη, ο Ναός του Τραιανού, ο Βωμός του Δία , η Άνω Αγορά και μπροστά
τους το θέατρο του Διονύσου.
Το μνημείο εδραζόταν σε τετραγωνική κρηπίδα (βάση), από την οποία ξεκινούσε ψηλό
βάθρο με ένα οικοδόμημα σε σχήμα Π που περιβαλλόταν από στοές με ιωνικούς κίονες και
πλούσια διακόσμηση.
Το βάθρο, σε όλο το μήκος του, ήταν διακοσμημένο με ανάγλυφη ζωφόρο η οποία
απεικόνιζε τη μυθική μάχη των θεών του Ολύμπου με τους Γίγαντες (θέμα που συμβόλιζε τη νίκη
των Περγαμηνών βασιλέων κατά των Γαλατών). Επειδή ήταν αδύνατο να τοποθετηθεί στον Βωμό
όπου και ανήκε, έχει τοποθετηθεί περιμετρικά της αίθουσας.

13. 13
Εδώ η Εκάτη σκοτώνει τον Κλύτειο και η Άρτεμις τον Γρατίωνα.
Οι τρεις Μοίρες οπλισμένες με χάλκινα ρόπαλα σκοτώνουν τους δυο γίγαντες, τον Άγριο
και τον Θώα.
Ο Δίας παλεύει με τον γίγαντα Πορυφίωνα και άλλους δύο γίγαντες ταυτόχρονα.

14. 14
Η Αθηνά τραβά από τα μαλλιά τον Αλκυόνεο.

15. 15
Άλλες παραστάσεις από τη ζωφόρο.

16. 16
ΖΩΦΟΡΟΣ ΤΟΥ ΤΗΛΕΦΟΥ Η ζωφόρος του Τήλεφου, γνωστή και ως «μικρή ζωφόρος» του Βωμού
περιέτρεχε τους τοίχους της υπαίθριας αυλής, στην οποία οδηγούσε η κλίμακα της δυτικής
πλευράς του βωμού. Το θέμα της ζωφόρου διηγείται τη ζωή του μυθικού ιδρυτή της πόλης
Τήλεφου, αρχίζοντας από τη στιγμή της γέννησης του. Η ζωφόρος κατασκευάστηκε μετά την
ολοκλήρωση του βωμού και δουλεύτηκε επιτόπου αφού τοποθετήθηκαν οι πλάκες στους τοίχους
της αυλής. Σήμερα σώζεται αποσπασματικά με αποτέλεσμα η αποκατάσταση της συνέχειας των
επεισοδίων να είναι αρκετά προβληματική.
Σε αντίθεση με τη ζωφόρο της Γιγαντομαχίας, που αποδίδει μία έντονη στιγμή της μάχης η μικρή
ζωφόρος εικονογραφεί μια ολόκληρη ιστορία δοσμένη με χρονολογική σειρά και συνεπώς οι
μορφές των πρωταγωνιστών να απεικονίζονται αρκετές φορές στην πορεία της αφήγησης.
Μολονότι είναι μόλις είκοσι χρόνια νεότερη από το βωμό η διαφορά στη τεχνοτροπία είναι
εμφανέστατη. Η ένταση των μορφών έχει παραχωρήσει τη θέση της σε μορφές ήρεμες και
συγκρατημένες.

17. 17
Η Πύλη της Αγοράς της Μιλήτου
Το δεύτερο εντυπωσιακό έκθεμα σε τεράστιο φυσικό μέγεθος είναι η Πύλη της Αγοράς της
Μιλήτου, ένα κτίσμα ύψους 17 μέτρωνκαι πλάτους 29 μέτρων, όπου αποτελεί ένα από τα
σημαντικότερα αρχιτεκτονήματα της Ρωμαϊκής περιόδου. Πρόκειται για ένα μνημειακό κτίριο
εισόδου του οποίου η αρχιτεκτονική ακολουθεί τη μορφολογία των πολυτελών προσόψεων που
κοσμούνται με πλήθος αγαλμάτων και αρχιτεκτονικών διακοσμητικών στοιχείων. Χτίστηκε στα
χρόνια του Αυτοκράτορα Αδριανού (117-138μ.χ.)
Τέλος, εντυπωσιακή είναι και η αναπαράσταση Ρωμαϊκής αγοράς.

18. 18
Άλλα εκθέματα στην αίθουσα Ελληνικών και Ρωμαϊκών αρχαιοτήτων
Αγάλματα, προτομές, αγγεία, επιγραφές

19. 19

20. 20

21. 21

22. 22

23. 23
Ρωμαϊκά ψηφιδωτά

24. 24
ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗ
Πύλη της Ιστάρ
Το 1897 οι αρχαιολόγοι Robert Koldewey και Eduard Sachau ακολουθώντας τα βήματα του
Μ.Αλέξανδρου ανάκαλυψαν την είσοδο στην πόλη της Βαβυλώνας που ονομαζόταν πύλη Ιστάρ
από την αραβική παραλλαγή του ονόματος αλεξαντερ=ισκαντερ=ισκαρ=ισταρ. Κατά άλλους είναι
αφιερωμένη στη βαβυλωνιακή θεά Ιστάρ. Έπεισαν την Οθωμανική διαχείριση και πήραν άδεια για
μελέτη και συναρμολόγηση στο Βερολίνο. Συνολικά μεταφέρθηκαν 399 κιβώτια με τα τούβλα της
Πύλης. Όταν ιδρύθηκε το κράτος του Ιράκ κατάφεραν να τους πείσουν ότι ήταν προτιμότερο να
στείλουν στο Βερολίνο και τα υπόλοιπα τούβλα παρά να χαλάσουν το αριστούργημα.
Η Πύλη της Ιστάρ Πομπική πύλη στο ανάκτορο του Ναβουχοδονόσορα, στο οποίο υπήρχαν
επίσης οι περίφημοι κρεμαστοί κήποι και ο Πύργος της Βαβέλ ύψους 90 μέτρων. Ως υλικό
δόμησης έχει χρησιμοποιηθεί το τούβλο, το οποίο όμως έχει καλυφθεί με εφυαλωμένα πλακάκια.
Η διακόσμηση παρουσιάζει ταύρους, που είναι το ιερό ζώο των Σουμερίων, και δράκους, που
είναι το σύμβολο του Βαβυλώνιου θεού Μαρδούκ. Η αψίδα με τις ανάγλυφες παραστάσεις που
πρωτοεμφανίζεται εδώ εξελίχθηκε αργότερα, σε άλλους πολιτισμούς, ως μια σημαντική
αρχιτεκτονική μορφή. Αυτή η πύλη ήταν μία από τις έξι μνημειακές πύλες του οχυρού της
Βαβυλώνας.
Η πύλη κατασκευάστηκε με εφυαλωμένα τούβλα (τούβλα όπου έχουν επισμαλτωθεί με
υλικά που όταν ψηθούν υαλοποιούνται) με εναλλασσόμενες σειρές από ανάγλυφους δράκους,
λιοντάρια και άουροχς (αρχαία φυλή άγριου βοδιού).Η οροφή και οι πόρτες της πύλης ήταν από
κέδρο σύμφωνα με την πλάκα αφιέρωσης. Την πύλη διέσχιζε η Οδός της Λιτανείας.

25. 25
Αρχικά η πύλη, που είναι μέρος από τα τείχη της Βαβυλώνας, θεωρήθηκε ένα από τα επτά
θαύματα του κόσμου, έως ότου αντικαταστάθηκε από τον Φάρο της Αλεξάνδρειας τον 6ο αιώνα
μ.Χ.
Το τμήμα που δεικνύεται εις το Μουσείο της Περγάμου σήμερα είναι το μικρότερο,
πρόσθιο τμήμα. Το μεγαλύτερο, οπίσθιο μέρος θεωρήθηκε πολύ μεγάλο για να χωρέσει μέσα
τους περιορισμούς της δομής του μουσείου και βρίσκεται στην αποθήκη!!!
Μέρη της πύλης και τα λιοντάρια από την Οδό της Λιτανείας βρίσκονται σε διάφορα άλλα
μουσεία σε όλο τον κόσμο. Μόνο τρία μουσεία απέκτησαν δράκους, ενώ τα λιοντάρια πήγαν σε
διάφορα μουσεία.
Μία μικρότερη αναπαράσταση της πύλης χτίστηκε στο Ιράκ υπό τον Σαντάμ Χουσεϊν ως
την είσοδο σε μουσείο που δεν έχει ολοκληρωθεί. Ζημιές σε αυτή την αναπαράσταση έλαβαν
χώρα κατά τον πόλεμο στο Ιράκ.

26. 26

27. 27
Περσικά εκθέματα

28. 28

29. 29

30. 30
ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
Το Μουσείο παρουσιάζει ποικίλη συλλογή της ισλαμικής τέχνης. Είναι μετά το Μουσείο Ισλαμικής
Τέχνης στο Κάιρο το παλαιότερο και περιλαμβάνει μια από τις πιο σημαντικές συλλογές του
είδους του στον κόσμο. Περιέχει μια συστηματική και ολοκληρωμένη συλλογή από
αριστουργήματα της τέχνης και των εφαρμοσμένων τεχνών και αντικείμενα του υλικού
πολιτισμού που προέρχονται από ισλαμικές κοινωνίες, καθώς και την χριστιανικών και εβραϊκών
κοινοτήτων που ζουν ανάμεσά τους.
Το πιο σημαντικό έκθεμα είναι η περίτεχνα διακοσμημένη αλλά μνημειακών διαστάσεων
πρόσοψη από το παλάτι του Mshatta, την οποία ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ ΙΙ έκανε δώρο στο
μουσείο.

31. 31
Το μουσείο καλύπτει όλα τα είδη ισλαμικής τέχνης και αποτελεί μαρτυρία για την υψηλή
αισθητική, καλλιτεχνική, βιοτεχνική και τεχνική ικανότητα των τεχνητών που τα δημιούργησαν. Η
συλλογή περιλαμβάνει σελίδες του Κορανίου που έχουν γραφτεί πριν από αιώνες, με τα υπέροχα
πολύχρωμα στολίδια τους, χαλιά προσευχής, γλυπτά από ελεφαντόδοντο, και τα εκθαμβωτικά
τιρκουάζ ψηφιδωτά φαγεντιανής τέχνης της mihrabs (βραχιόλια προσευχής). Αυτά τα αντικείμενα
διαθέτουν μια απίστευτη και έντονη αίσθηση του χρώματος, τη μορφή και σχήμα. Η συλλογή
καλύπτει όλες τις εποχές της ισλαμικής ιστορίας από τον 7ο έως τον 19ο αιώνα, και επίσης
περιλαμβάνει αρχαιότητες της Νότιας Αραβίας και αρχαία ιρανικά καλλιτεχνήματα.

32. 32

33. 33

34. 34
ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ
Τρέχουσες Εκθέσεις
Στην αρχική σελίδα του μουσείου μπορεί κανείς να περιηγηθεί στις εκθέσεις που κατά καιρούς
διοργανώνει. Εδώ βλέπουμε την ανακοίνωση για την έκθεση με τίτλο «Πως έφτασε στο Βερολίνο
η Ισλαμική Τέχνη»
Επίσης βλέπουμε την έκθεση που προγραμματίζει να ξεκινήσει στις 29-1-2016, με τίτλο «Οι
μυστικιστές ταξιδιώτες: Σούφι, Ασκητές και Ιερείς».

35. 35
Παλιότερες Εκθέσεις
Και εδώ βλέπουμε την αμέσως προηγούμενη έκθεση του μουσείου που δεν μοιάζει με τις
κλασσικές εκθέσεις, με τίτλο «Ένας συναισθηματικός άνθρωπος: Νέα από το Αφγανιστάν,
Ζωγραφική, Τέχνη στο Χαρτί και Βίντεο».
Μια από τις πιο εντυπωσιακές όμως εκθέσεις ήταν αυτή του 2011 όπου είχε τοποθετηθεί
στην είσοδο του μουσείου ένας τεραστίων διαστάσεων σιδερένιος κύλινδρος ύψους 25 μέτρων με
το όνομα «Πανόραμα Περγάμου». Μέσα υπήρχε μια τεράστια ταπετσαρία ύψους 25 και
περιμέτρου 103 μέτρων, που ορθώονταν γύρω, αναπαριστώντας σε 360 μοίρες με χρώματα, φως
και μουσική τη ζωή στην αρχαία πόλη της Περγάμου.