"Η ρωσική πολιτική στην πρόσφατη ουκρανική κρίση υπό το πρίσμα του κλασσικού ρεαλισμού", Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών στις Διεθνείς σχέσεις και πολιτικές, Σχολή Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Νοέμβριος 2014

1. Αντώνιος Κάργας Νοέμβριος 2014
Η ρωσική πολιτική στην πρόσφατη ουκρανική κρίση υπό το πρίσμα του κλασσικού
ρεαλισμού
Εισαγωγή
Από την εποχή των πρώτων θεωρητικών του ρεαλισμού (Θουκυδίδης και Μακιαβέλι), μέχρι και
σήμερα ελάχιστα πράγματα άλλαξαν στην ανθρώπινη φύση, που παραμένει εγωιστική και με
ροπή προς το ατομικό συμφέρον [1]. Η τάση αυτή αντικατοπτρίζεται και στις διεθνείς σχέσεις,
όπου η εθνική επιβίωση και επικράτηση, αποτελούν βασικό δόγμα των κρατών στην
προσπάθεια τους να περιορίσουν τις συνέπειες του άναρχου παγκόσμιου συστήματος.
Βάσει του Morgenthau [2], οι διεθνείς σχέσεις δεν είναι τίποτα περισσότερο από τη διαρκή
πάλη για ισχύ και τα κράτη επιδιώκουν την αύξηση της ισχύος και της εξουσίας τους, καθώς
αυτό αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για τη διατήρηση της ύπαρξης ενός κράτους [3]. Στα
πλαίσια αυτά, τα κράτη πρέπει να μην στηρίζουν την ύπαρξη και την ασφάλεια τους, σε
κανέναν πέραν του εαυτού τους, ενώ ακόμα και στην περίπτωση συμμαχιών, η επιτυχία τους
θεωρείται πρόκληση, καθώς κάθε ένας από τους συμμετέχοντες σε αυτήν επιδιώκει την
επίτευξη των μέγιστων δυνατών ωφελειών για αυτόν [3]. Ο κλασσικός ρεαλισμός λοιπόν
έρχεται για να αναζητήσει τα αίτια των πολεμικών συγκρούσεων, αναλύοντας τις συμμαχίες, τα
πολεμικά γεγονότα και το ποιοι κέρδισαν.
Παρόλα αυτά, ο ρεαλισμός πιστεύει στην ανάγκη διαχείρισης των συγκρούσεων και στον
αυτοπεριορισμό, καθώς μία ανεξέλεγκτη μάχη μπορεί να οδηγήσει σε γεγονότα πέραν
ερμηνείας ή ανάλυσης (π.χ. κίνδυνος πυρηνικού πολέμου). Η αποτροπή και η ασφάλεια, δεν
εξασφαλίζουν απαραίτητα ειρήνη, αλλά ένα λιγότερο βίαιο και επικίνδυνο κόσμο [1].
Με βάση αυτά, ο ρεαλισμός επιτρέπει την ύπαρξη τοποθετήσεων σε ζητήματα, όπως η κρίση
στην Ουκρανία, που περιλαμβάνουν:
 Τα κράτη δρουν και κινητοποιούνται για να υπερασπίσουν τα συμφέροντα τους,
 Τα κράτη επιζητούν την αύξηση της ασφάλειας ή/και της ισχύος τους,
 Βασική ευθύνη των κρατών είναι διαφύλαξη της βιωσιμότητας τους,
 Το διεθνές σύστημα είναι άναρχο,

2. Αντώνιος Κάργας Νοέμβριος 2014
 Οι παγκόσμια αποδεκτές ηθικές αρχές δεν βρίσκουν εφαρμογή στις ενέργειες των
κρατών,
 Κανέναν κράτος δεν μπορεί να διαβιεί με την βεβαιότητα ότι δεν θα βρεθεί κάποιο
άλλο να ασκήσει στρατιωτική ισχύ επάνω του,
 Οι ισορροπίες ισχύος είναι βασικός κανόνας των διεθνών σχέσεων.
Ρωσικός ζωτικός χώρος
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, έφερε τις Η.Π.Α. σε θέση ισχύος, ενώ η ρωσική αποδυνάμωση
σε στρατιωτικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο επέτρεψε στην μόνη υπερδύναμη να
επιχειρήσει την απεξάρτηση των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών από την επιρροή της Μόσχας,
μέσου του «εκδημοκρατισμού» και της ένταξης τους στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση [4]. Η
Ρωσία υποχρεώθηκε να αποδεχτεί όσα της επέβαλε η αδυναμία της, αποδεχόμενη το 1999
την ένταξη στη Βορειοατλαντική Συμμαχία, χωρών του συμφώνου της Βαρσοβίας (Ουγγαρία,
Πολωνία, Τσεχία), αν και είχε εξαρχής καταστήσει σαφές ότι η διεύρυνση προς τα ανατολάς
θεωρείται απειλή [5].
Σημείο καμπής αποτέλεσε όμως η είσοδος το 2004 στη Συμμαχία χωρών που στο παρελθόν
αποτέλεσαν δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία). Η κατάσταση
αυτή δημιούργησε ένα αίσθημα περικύκλωσης, καθώς για πρώτη φορά το ΝΑΤΟ απέκτησε
χερσαία σύνορα με τη Ρωσία, αλλά πολύ δε περισσότερο απέκοψε ο τον Ρωσικό θύλακα του
Kaliningrad από το κυρίως σώμα της Ρωσίας, όπως φαίνεται από το ακόλουθο γράφημα. Η
σημασία του γεγονότος αυτού από στρατιωτική πλευράς είναι μεγάλη καθώς στην περιοχή
εδρεύει ο στόλος της Βαλτικής, που αποτελεί τη κύρια ναυτική στρατιωτική βάση της χώρας για
την έξοδο στα νερά του Ατλαντικού και κατά επέκταση στη Δυτική Ευρώπη και τις Η.Π.Α.

3. Αντώνιος Κάργας Νοέμβριος 2014
Η αλλαγή στη Ρωσική πολιτική σηματοδοτήθηκε με την ξεκάθαρη από πλευράς Ρωσίας,
οριοθέτηση των περιοχών που ανήκουν στο λεγόμενο «Εγγύς Εξωτερικό»1
και αποτελούν
σημεία ζωτικών συμφερόντων: Μαύρη Θάλασσα (Γεωργία και Ουκρανία), Κεντρική Ασία και
Κασπία Θάλασσα [6]. Το 2008, η Ρωσία δεν δίστασε να επέμβει στρατιωτικά στη Γεωργία, με
αφορμή το ζήτημα της Ν. Οσετίας, καθώς ο Β.Πούτιν είχε προειδοποιήσει ότι η ένταξη της
χώρας στο ΝΑΤΟ θα αντιμετωπίζονταν ως άμεση απειλή [7].
Γεγονότα και Κρίση
Στις δύο δεκαετίες που ακολούθησαν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ουκρανία δεν
κατάφερε ούτε να πετύχει την επανασύνδεση με τη Ρωσία, ούτε όμως και τον συγχρονισμό με
1
Ο όρος αναφέρεται στις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες που δεν έχουν ενταχθεί στην Ε.Ε. και χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από
τον Ρώσο Υπουργό Εξωτερικών Andrey Kozyrev το 1990.

4. Αντώνιος Κάργας Νοέμβριος 2014
τη Δύση [8]. Ακροβατώντας σε ένα άναρχο διεθνές σύστημα, προσπάθησε να ισορροπήσει
μεταξύ των δύο, αλλά δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να επιλέξει ελεύθερα, καθώς: α) η συμμαχία
με τη Δύση απαιτούσε μία μακρά διαδικασία αναδιάρθρωσης, με πολλαπλά προαπαιτούμενα
και μάλιστα υπό το φόβο των ρωσικών «αντιποίνων», ενώ β) η σύνδεση με τη Ρωσία μπορεί να
φαινόταν ως οικονομικά και στρατιωτικά αναπόφευκτη, αλλά θα σηματοδοτούσε την
πρόσδεση της χώρας στο ρωσικό άρμα. Η μοίρα της Ουκρανίας λοιπόν εξαρτιόταν πάντα από
ισχυρότερες δυνάμεις, εκτός του πεδίου επιρροής της.
Την ίδια στιγμή, η Ρωσία δεν δίστασε να διαμορφώσει ένα πολύπλευρο πλέγμα ισχύος,
βασιζόμενο τόσο σε τακτικές «ήπιας ισχύος», όσο και σε στρατηγικές «σκληρής ισχύος»,
προκειμένου να εξυπηρετήσει τα εθνικά της συμφέροντα με γνώμονα είτε τη μεγιστοποίηση
της ασφάλειας της, είτε την αύξηση της ισχύος της. Εξάλλου, οι χώρες μεγάλης ισχύος έχουν τη
δυναμική να επεμβαίνουν στο εσωτερικό των γειτονικών τους κρατών όταν διακυβεύονται
ζωτικά στους συμφέροντα [9] και η Ρωσία εξασκεί αυτό που θεωρεί δικαίωμα της με κάθε
δυνατό μέσο.
Οι ρίζες της Ουκρανικής κρίσης, βάσει αυτών, μπορούν να αναζητηθούν στο 2004, όταν τις
εκλογές κέρδισε η φιλοδυτική παράταξη, η οποία δια της αρχηγού της Γ. Τιμονσένκο,
ανακοίνωσε ότι: α) η χώρα θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., β) θα συμβάλει στην οχύρωση
του GUAM2
(συμμαχία κρατών με σκοπό να λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής ισχύος) και γ)
θα συμβάλει στην εδραίωση της Κοινωνίας για τη Δημοκρατική Επιλογή. Όλες οι αποφάσεις
αυτές είχαν έναν έντονο αντιρωσικό χαρακτήρα [10] και εκλήφθηκαν ως επέμβαση της Δύσης
σε περιοχή υψηλής προτεραιότητας για τη Ρωσία [11]. Ως συνέπεια έλαβαν χώρα οι λεγόμενοι
«πόλεμοι του φυσικού αερίου» κατά τις περιόδους 2005-2006 και 2007-2008.
Πέραν αυτών, «αγκάθι» στις σχέσεις των δύο χωρών αποτελούσε και το ζήτημα της εκ νέου
μίσθωσης της ναυτικής βάσης της Σεβαστούπολης στη Ρωσία, καθώς η υπάρχουσα συμφωνία
έληγε το 2017. Οι φιλοδυτικές πολιτικές δυνάμεις δεν επιθυμούσαν την εκμίσθωση, ενώ η
απώλεια της ναυτικής βάσης, θα απέκοπτε τη χώρα από τη ζώνη ενδιαφέροντος της Μαύρης
Θάλασσας, θα αύξανε την ανασφάλεια της, αλλά και θα αποτελούσε ένα μήνυμα ότι η επιρροή
της στο Εγγύς Εξωτερικό ήταν ανεπαρκής και ότι μπορούσε να απωλέσει ζωτικά της
συμφέρονται [12].
Στις εκλογές του 2010, η Ρωσική κυβέρνηση στήριξε σθεναρά τον Β. Γιανουκόβιτς, ηγέτη της
φιλορωσικής πτέρυγας στην Ουκρανία, η εκλογή του οποίου σηματοδότησε αλλαγή και της
γενικότερης ουκρανικής πολιτικής. Η εκμίσθωση της ναυτικής βάσης επεκτάθηκε για άλλα 25
χρόνια, η συμφωνία για ένταξη της χώρας στην Ε.Ε.3
ακυρώθηκε και προκρίθηκε η ιδέα της
2
Οργανισμός που ιδρύθηκε το 1997 μεταξύ Georgia, Ukraine, Azerbaijan, Moldova με αποκλειστικό σκοπό τη δημιουργία ενός
πόλου, ικανού να αντιπαρατεθεί στις πολιτικές της Ρωσίας (Fragonikolopoulos, 2001)
3
Οι διαπραγματεύσεις άρχισαν τον Φεβρουάριο του 2007 και κατέληξαν το Νοέμβριο του 2011.

5. Αντώνιος Κάργας Νοέμβριος 2014
σύνδεσης με την Ευρασιατική Τελωνειακή Ένωση4
. Ακολούθησαν αντιδράσεις και πορείες στο
εσωτερικό της χώρας, που οδήγησαν το Φεβρουάριο του 2014, σε συμφωνία του Προέδρου με
την αντιπολίτευση για μεταβατική κυβέρνηση ενότητας και πρόωρες εκλογές, αλλά οι
αντιδράσεις δεν σταμάτησαν. Η ένταση κλιμακώθηκε και οδήγησε στο θάνατο διαδηλωτών και
αστυνομικών. Ακολούθησε κοινοβουλευτικό πραξικόπημα και ο φιλορώσος Πρόεδρος
εκδιώχτηκε και σχηματίστηκε φιλοδυτική μεταβατική κυβέρνηση, με τη συμμετοχή όμως
ακραίων – ναζιστικών κομμάτων, που επιχείρησαν να περιορίσουν τα πολιτιστικά δικαιώματα
των μειονοτήτων, κίνηση εναντίων της ρωσικής μειονότητας.
Σε έναν κόσμο ισχύος όμως, κανένα κράτος δεν μπορεί να είναι βέβαιο ότι ένα άλλο,
ισχυρότερο κράτος δεν θα χρησιμοποιήσει στρατιωτική ισχύ εναντίων του. Η Ρωσία
απάντησε στα τεκταινόμενα στην Ουκρανία, καταλαμβάνοντας της περιοχή της Κριμαίας
άτυπα, καθώς στρατιωτικές δυνάμεις χωρίς εθνικά διακριτικά τοποθετήθηκαν σε κομβικά
σημεία της περιοχής, αποτρέποντας οποιαδήποτε στρατιωτική ενέργεια του ουκρανικού
στρατού και ναυτικού στην περιοχή. Το δημοψήφισμα του Μαρτίου του 2914 στην περιοχή
απλά επιβεβαίωσε και τυπικά την ένωση της Κριμαίας με τη Ρωσία, μετά το 1954.
Η διεθνής κοινότητα δεν αντέδρασε στρατιωτικά, αλλά κινήθηκε: α) προσπαθώντας να
ενισχύσει πολιτικά τη φιλοδυτική μεταβατική ουκρανική κυβέρνηση, β) να συνδράμει μέσω του
Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου την υπό κατάρρευση ουκρανική οικονομία, γ) να επιβάλει
οικονομικά μέτρα στη Ρωσία και δ) να ενισχύσει στρατιωτικά τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ στην
Πολωνία, ασκώντας ψυχολογική πίεση στη Ρωσία μέσω στρατιωτικών ασκήσεων στην περιοχή
πλησίον της ρωσικής ναυτικής βάσης του Kaliningrad. Η κρίση όμως δεν άργησε να μεταδοθεί
στην Ανατολική Ουκρανία, όπου σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού είναι ρωσόφωνο, με τις
ταραχές στα αστικά κέντρα να μετατρέπονται σύντομα σε τακτικές μάχες και ανταρτοπόλεμο
μεταξύ ουκρανικών δυνάμεων και ρωσόφωνων.
Σε αντιδιαστολή όμως με την Κριμαία, η Ρωσία διαφοροποίησε τη στρατηγική της, μη
αποδεχόμενη την ενσωμάτωση στον κορμό της των περιοχών αυτών παρά τα σχετικά αιτήματα
και δημοψηφίσματα που πραγματοποιήθηκαν, επιδεικνύοντας «σύγκρασις» ώστε να
αποφευχθεί μία πρόκληση προς τη Δύση που θα οδηγούσε σε πιθανή εμπλοκή ρωσικών και
ΝΑΤΟϊκών τακτικών στρατευμάτων.. Στο στρατιωτικό σκέλος όμως, δεν επέτρεψε την
κατάληψη των περιοχών αυτών από τον ουκρανικό στρατό, αλλά αντίθετα περιόρισε
σημαντικά τη δράση του, αναγκάζοντας την Ουκρανική κυβέρνηση να προσέλθει σε συνομιλίες
για το καθεστώς της περιοχής.
Παρά τις διεθνείς εξελίξεις, ένα γενικευμένος πόλεμος αποτράπηκε, κυρίως γιατί παρά τη
ρωσική πολιτική που περιγράφηκε, η χώρα παραμένει ένας ορθολογικός παίκτης,
4
Δημιουργήθηκε το 2010 με στόχο την οικονομική ένωση των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών, με έναρξη το 2015 και συμμετοχή
μέχρι στιγμής των: Ρωσία – Λευκορωσία – Καζακσταν. Η κίνηση αποτελεί πρωτοβουλία της Ρωσίας, σε μία προσπάθεια να
δημιουργήσει ένα Ευρασιατικό αντίβαρο στην Ε.Ε. Παρά τις ρωσικές πιέσεις η Ουκρανία παρέμεινε απλός παρατηρητής της
Ένωσης.

6. Αντώνιος Κάργας Νοέμβριος 2014
αποφεύγοντας την ολομέτωπη ρήξη με την Ε.Ε. και τις Η.Π.Α., γεγονός που θα έφερνε αστάθεια
και θα επηρέαζε σημαντικά και την ίδια, καθώς εξαρτάται από την πολιτική και οικονομική
σταθερότητα της Δυτικής Ευρώπης. Παράλληλα, οι χώρες της Δύσης αντιλαμβάνονται τη θέση
ισχύος που διαθέτει η Ρωσία σε ζητήματα όπως η ενσωμάτωση της Κριμαίας στον ρωσικό
εθνικό κορμό και μετατοπίζουν το βάρος των διεθνών πολιτικών τους στην εξελίξεις στην
Ανατολική Ουκρανία, αποδεικνύοντας πως οι σχέσεις ισχύος ειδικά σε επίπεδο «μεγάλων
δυνάμεων» είναι βασικό στοιχείο των διεθνών σχέσεων. Με βάση την αρχή της
αναλογικότητας στην αντίδραση όπως την ανέπτυξε ο Θουκυδίδης [13], αλλά και του ισοζυγίου
ισχύος στην περιοχή, η Ρωσία διαθέτει την απαραίτητη ισχύ για να επιβάλει τις θέσεις της στο
ζήτημα της Κριμαίας, αλλά δεν θέλει να προβεί σε ενέργειες πρόκλησης που μπορεί να
οδηγήσουν στη δημιουργία ισοδύναμων τετελεσμένων στην περιοχή του Kaliningrad, όπου το
ισοζύγιο ισχύος μπορεί να αποβεί εις βάρος της.
Συμπεράσματα επί της ηγεμονίας και της αρχής
Η Ρωσία αξιοποιεί ένα μίγμα ήπιας και ωμής ισχύος προκειμένου να υπερασπίσει τα ζωτικά της
συμφέροντα στις ζώνες επιρροής της, όπως η Ουκρανία. Παράλληλα, προωθεί ένα μοντέλο
«κυρίαρχης δημοκρατίας», ως αντίβαρο στις αρνητικές επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης, που
θεωρεί ότι εκφράζουν οι Η.Π.Α., οι οποίες με τη σειρά τους την κατηγορούν για «νέο –
ιμπεριαλισμό» [14], προωθώντας τον «εκδημοκρατισμό» και την ένταξη χωρών στο ΝΑΤΟ και
την Ε.Ε. Καθίσταται σαφές, ότι και οι δύο χώρες επιδιώκουν να προσδώσουν χαρακτηριστικά
«ηθικής σταυροφορίας», στην προσπάθεια για ενίσχυση της θέσης τους.
Προς το παρόν, η Ρωσία φαίνεται να ανακτά τη θέση της στην παγκόσμια σκακιέρα των
διεθνών σχέσεων, χρησιμοποιώντας το «μαστίγιο», περισσότερο από ότι το «καρότο» [15],
χρησιμοποιώντας δηλαδή στρατιωτική πυγμή και επιβολή, παρά πειθώ, για την εξυπηρέτηση
των ζωτικών της συμφερόντων. Το στοιχείο αυτό, την καθιστά περισσότερο «αρχή», παρά
«ηγεμονία» καθώς το μοντέλο που προβάλει δεν φαίνεται να βρίσκει επαρκή διεθνή απήχηση.
Ακόμα και στις περιπτώσεις όμως που αξιοποιεί πολιτικές ήπιας ισχύος, το πραγματοποιεί με
τρόπο τέτοιο που αποτελεί «ωμή παρέμβαση». Για παράδειγμα, γνωρίζοντας ότι παίζει
σημαντικό ρόλο στην ουκρανική οικονομία [16], δεν δίστασε να προχωρήσει σε εμπορικούς
περιορισμούς των ουκρανικών προϊόντων5
, προκειμένου η χώρα να επανεξετάσει την πολιτική
της και να διαχειρίζεται το δίκτυο αγωγών φυσικού αερίου, ως μέσο άσκησης επιρροής σε
Κυβερνήσεις και κοινή γνώμη [17]. Ακόμα και σε πολιτικό επίπεδο, δεν διστάζει να εμπλακεί
ανοιχτά σε εκλογικές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα σε περιοχές του Εγγύς Εξωτερικού της,
καθώς η ρωσική ηγεσία θεωρεί ότι η ικανότητα να καθοδηγεί ή να επηρεάζουν της πολιτικές
επιλογές σε άλλες χώρες είναι μέρος του παιγνίου ισχύος [18] και μάλιστα της λεγόμενης
σκληρής ισχύος [19].
Διαμορφώνεται έτσι ένα πλέγμα ισχύος με βάση το οποίο η Ρωσία επιθυμεί [20] να:
5
Ως προειδοποίηση για τις συνέπειες μίας μελλοντικής Συμφωνίας Σύνδεσης με την Ε.Ε.

7. Αντώνιος Κάργας Νοέμβριος 2014
1. παραμένει στρατιωτική και πυρηνική υπερδύναμη, τερματίζοντας την περαιτέρω
επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς,
2. εδραιωθεί ως αρχηγικός παίκτης στις διεθνείς εξελίξεις και να αποκαταστήσει τις ζώνες
επιρροής της,
3. αναγνωρισθεί πολιτικός, οικονομικός και στρατηγικός ηγεμόνας της ευρύτερης
περιοχής της Ευρασίας, κερδίζοντας ισότιμη αντιμετώπιση από τους παγκόσμιους
στρατηγικούς παίκτες.

8. Αντώνιος Κάργας Νοέμβριος 2014
Πηγές
[1] J. Donnelly, "Realism and International Relations. Themes in International Relations,"
Cambridge University Press, 2000.
[2] H. J. Morgenthau, Politics among nations; the struggle for power and peace. New York:
Knopf, 1967.
[3] J. Baylis, S. Smith, and P. Owens, The globalization of world politics : an introduction to
international relations. New York, N.Y.: Oxford University Press, 2008.
[4] M. M. Balmaceda, "On the edge Ukrainian-Central European-Russian security triangle,"
S. American Council of Learned, Ed. Budapest: Central European University Press, 2000.
[5] A. Stent, Russia and Germany reborn : unification, the Soviet collapse, and the new
Europe. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1999.
[6] S. Ivanov, "Russia Must be Strong," in The Wall Street Journal, 2006.
[7] T. De Waal, "It takes a village: In the Caucasus, all politics are local," Prospect Publishing
Limited London, pp. 22-23, 2008.
[8] S. Pifer, A. Εslund, J. Elkind, I. Brookings, and P. Foreign Policy, Engaging Ukraine in
2009. Washington, D.C.: Brookings Institution, 2009.
[9] J. Baylis and S. Smith, The globalization of world politics : an introduction to international
relations. Oxford; New York: Oxford University Press, 2001.
[10] F. Proedrou, "Ukraine's foreign policy : accounting for Ukraine's indeterminate stance
between Russia and the West," Journal of Southeast European and Black Sea studies,
vol. 10, 2010.
[11] A. Kazantsev, "Russian Policy in Central Asia and the Caspian Sea Region," Europe-Asia
Studies, vol. 60, pp. 1073-1088, 2008.
[12] A. Dubien, "The Opacity of Russian-Ukrainian Energy Relations," Russie.Nei.Visions 2008
: Russia, Belarus, Ukraine, Moldova, Armenia, Georgia, Azerbaijan, Kazakhstan,
Uzbekistan, Turkmenistan, Tajikistan, Kyrgyzstan : understanding Russia and the new
independent states, pp. 181-195, 2008.
[13] Thucydides, R. Warner, and M. I. Finley, History of the Peloponnesian War.
Harmondsworth, Eng.; Baltimore: Penguin Books, 1972.
[14] S. Kiesbye, Is there a new Cold War? Detroit: Greenhaven Press, 2010.
[15] G. Voloshin, "Russia’s Eurasian Union: A Bid for Hegemony?," in Geopolitical monitor,
2012.
[16] O. Haran, "From Viktor to Viktor: Democracy and authoritarianism in Ukraine,"
Demokratizatsyia Demokratizatsiya, vol. 19, pp. 93-110, 2011.
[17] T. C. German, "Pipeline politics: Georgia and energy security," Small Wars &
Insurgencies Small Wars & Insurgencies, vol. 20, pp. 344-362, 2009.
[18] J. Cwiek-Karpowicz, Limits to Russian soft power in the post-Soviet area. Berlin: DGAP,
Forschungsinst., 2012.
[19] J. S. Nye, Soft power: the means to success in world politics. New York: Public Affairs,
2004.
[20] E. B. Rumer and A. Stent, "Russia and the West," Survival, vol. 51, 2009.