SlideShare a Scribd company logo
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
1
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
Αφιέρωμα στην Ουκρανική Κρίση
Το χρονικό της κρίσης
του Στραβοράβδη Φωτίου
…………………………………………………………………………………………………………….2
Οι ιδεολογικές «όχθες» της Ουκρανίας
του Σπανουδάκη Αριστοτέλη
…………………………………………………………………………………………………………….7
Δημοψήφισμα στην Κριμαία και Διεθνές Δίκαιο
της Πλουτένκο Μαρίνας
……………………………………………………………………………………………………………..13
Τι επιδιώκει η Ρωσία στην Κριμαία;
της Σταματίου Κωνσταντίνας
……………………………………………………………………………………………………………..18
Διαδηλώσεις Βοσνίας και Ερζεγοβίνης: Επαναδιαπραγμάτευση του πολέμου;
της Σοφίας Ξυλιά
……………………………………………………………………………………………………………..28
Ματιά στην Επικαιρότητα
των Δημόπουλου Δημοσθένη, Καραγιαννόπουλου Πέτρου-Δαμιανού, Χυτήρη Σπυριδούλας
Εξωτερική Πολιτική…………………………………………………………………………………… 34
Άμυνα και Ασφάλεια…………………………………………………………………………………… 35
Διάφορα Θέματα………………………………………………………………………………………... 36
Εκδότες Τεύχους: Δημόπουλος Δημοσθένης, Καραγιαννόπουλος Πέτρος – Δαμιανός
Ακαδημαϊκός Επιβλέπων: Δρ. Φίλης Κωνσταντίνος
Πνευματικά Δικαιώματα © Κέντρο για τη Ρωσία,
την Ευρασία και τη Νοτιο-ανατολική Ευρώπη, 2014
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
2
Αφιέρωμα στην Ουκρανική Κρίση
Το χρονικό της κρίσης
Η κρίση στην Ουκρανία, μπήκε σε μια νέα τροχιά μετά την πτώση του Γιαννουκόβιτς. Η
αποχώρησή του από την Προεδρεία, έδωσε το έναυσμα για τη συγγραφή ενός νέου κεφαλαίου
στο χρονικό της κρίσης: αποφυλάκιση της Γίουλια Τιμοσένκο, ηγέτιδας της Πορτοκαλί
Επανάστασης του 2004 και πρώην Πρωθυπουργού, σχηματισμός νέας ενδιάμεσης Κυβέρνησης
και, κυρίως, η εμπλοκή της Ρωσίας στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας, με μία καινοφανή
«εισβολή» στην Χερσόνησο της Κριμαίας, η οποία άνοιξε, επίσης, ένα νέο διάλογο για την ισχύ
και το ρόλο του Διεθνούς Δικαίου και της εθνικής κυριαρχίας των κρατών. Η πτώση του
Γιαννουκόβιτς, άνοιξε τους ασκούς του αίολου όχι μόνο σε ενδοκρατικό, αλλά και σε διεθνές
επίπεδο.
Στις 21 Φεβρουαρίου το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας αποφασίζει να αποφυλακίσει την
πρώην Πρωθυπουργό, Γιούλια Τιμοσένκο, ενώ συνάμα ψηφίζει για παραπομπή σε δίκη του
Προέδρου Γιαννουκόβιτς, ο οποίος φεύγει την ίδια ημέρα από το Κίεβο, αναφερόμενος σε ένα
δίχως προηγούμενο πραξικόπημα εις βάρος του λέγοντας χαρακτηριστικά: «Δεν σκοπεύω να
εγκαταλείψω τη χώρα. Δεν σκοπεύω να παραιτηθώ».1
Την ίδια ημέρα, η Τιμοσένκο εμφανίστηκε
στους διαμαρτυρόμενους, στην Πλατεία της Ανεξαρτησίας του Κιέβου και στον
συναισθηματικά φορτισμένο λόγο της λέει μεταξύ άλλων: «Ονειρευόμουν να δω τα μάτια σας.
Ονειρευόμουν να αισθανθείτε τη δύναμη που άλλαξε τα πάντα .. αυτή είναι η νίκη σας, γιατί
κανένας πολιτικός, διπλωμάτης δεν μπορούσε να κάνει ό, τι έχετε κάνει. Εσείς αφαιρέσατε αυτή τη
μορφή καρκίνου από τη χώρα… τώρα έχετε το δικαίωμα να κυβερνήσετε τη χώρα αυτή και να
αποφασίσετε για τη χώρα αυτή. Η Ουκρανία έχει την ευκαιρία να δημιουργήσει το δικό της
μέλλον.»2
Η 25η
Μαΐου, ημέρα των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, καθορίζεται ως
ημερομηνία για τις Προεδρικές εκλογές στην Ουκρανία, με πολλούς υποψηφίους, μεταξύ αυτών
και την Γιούλια Τιμοσένκο. Ο Πρωθυπουργός της Ρωσίας, Ντιμίτρι Μεντβέντεφ, αμφισβητεί
την πολιτική νομιμότητα όσων συμβαίνουν στην Ουκρανία, λέγοντας ότι η νέα Κυβέρνηση θα
προέρχεται από άτομα που με βία έχουν καταλάβει το Κίεβο και οδηγούν στην καταστροφή.3
Το
Συμβούλιο Maiden καθορίζει ως μεταβατικό Πρωθυπουργό τον Αρσένιι Γιατσένουκ, ενώ ο
Πρώην Πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτωρ Γιαννουκόβιτς εντάσσεται στη διεθνή λίστα
καταζητούμενων, λόγω των θανάτων περισσότερων από 100 πολιτών κατά τη διάρκεια των
διαμαρτυριών.4
1
Andrew Higgins, Andrew Kramer, “Archrival Is Freed as Ukraine Leader Flees”, New York Times, 22 Feb. 2014.
http://www.nytimes.com/2014/02/23/world/europe/ukraine.html?_r=2
2
Shaun Walker, “Ukraine's former PM rallies protesters after Yanukovych flees Kiev”, The Guardian, 23 Feb.
2014. http://www.theguardian.com/world/2014/feb/22/ukraine-president-yanukovych-flees-kiev
3
Dave Keating, “Ukraine sets date for presidential election” European Voice, 25 Feb. 2014
http://www.europeanvoice.com/article/2014/february/ukraine-sets-date-for-presidential-election/79813.aspx
4
Ukraine crisis: Yatsenyuk is PM-designate, Kiev Maidan told, ΒΒC, 26 Feb 2014.
http://www.bbc.com/news/world-europe-26359150
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
3
Όλα αυτά οδηγούν στην εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία, μια περιοχή ιδιαίτερα
σημαντική τόσο οικονομικά όσο και γεωπολιτικά, αλλά και ιστορικά για τους Ρώσους. Στις 26
Φεβρουαρίου, Τάταροι της Κριμαίας, οι οποίοι χαιρετίζουν τις εξελίξεις μετά την ανατροπή του
Γιαννουκόβιτς, έρχονται σε σύγκρουση με τους Ρώσους της περιοχής. Την επομένη, στις 27
Φεβρουαρίου, ένοπλα στρατεύματα καταλαμβάνουν δημόσια κτίρια της περιοχής, ενώ στις 28
Φεβρουαρίου καταλαμβάνουν το αεροδρόμιο της Συμφερόπολης και ένα στρατιωτικό
αεροδρόμιο στη Σεβαστούπολη, αυξάνοντας τους φόβους για σύγκρουση στην περιοχή, ενώ το
κοινοβούλιο της Κριμαίας, αποφάσισε να κριθεί το status της περιοχής με δημοψήφισμα στις 25
Μαΐου, την ίδια ημέρα που γίνονται και οι προεδρικές εκλογές. 5
Οι ενέργειες αυτές της Ρωσίας, κέντρισαν το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας για τη
σοβαρότητα της κατάστασης στην περιοχή. Από τη μία το Διεθνές Δίκαιο και από την άλλη η
κρατική ισχύς. Από τη μία η αρχή της κρατικής κυριαρχίας και από την άλλη η Θουκυδίδειος
προσέγγιση της υπεροχής του ισχυρότερου.
Στις 28 Φεβρουαρίου, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, συναντάται για να συζητηθεί
η σοβαρότητα της κατάστασης, αλλά και να καταστεί σαφές το αν υπάρχει κίνδυνος για τη
διεθνή ειρήνη και ασφάλεια6
, ενώ οι ΗΠΑ προειδοποιούν τη Ρωσία για την στρατιωτική
επέμβαση στην Ουκρανία. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, τόνισε ότι οι Ηνωμένες
Πολιτείες θα σταθούν με τη διεθνή κοινότητα, δηλώνοντας ότι θα υπάρξει κόστος για
οποιαδήποτε στρατιωτική παρέμβαση στην Ουκρανία7
. Ωστόσο, ο Πούτιν υποστήριξε ότι είναι
καθήκον του να προστατεύσει τους Ρωσόφωνους πολίτες της Κριμαίας8
, ενώ ταυτοχρόνως
ένοπλες δυνάμεις καταφέρνουν και καταλαμβάνουν την Χερσόνησο της Κριμαίας χωρίς να
χυθεί μια σταγόνα αίμα. Ως απόρροια των ενεργειών αυτών, ο μεταβατικός ηγέτης της
Ουκρανίας, κατηγόρησε τη Ρωσία για κήρυξη πολέμου εις βάρος της χώρας του, αναφέροντας
πως: «Αυτή είναι μια κόκκινη προειδοποίηση. Δεν είναι απειλή. Αυτό είναι στην πραγματικότητα
μια κήρυξη πολέμου στη χώρα μου»9
.
Στις 6 Μαρτίου, οι ΗΠΑ ανακοινώνουν κυρώσεις για τους Ρώσους και τους Ουκρανούς
της Κριμαίας που υποστηρίζουν την ισχύουσα κατοχή από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις και οι
οποίοι θέτουν σε κίνδυνο την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, ενώ στην Ευρώπη, την ίδια μέρα,
οι Αρχηγοί Κρατών και Κυβερνήσεων συναντιούνται στις Βρυξέλλες για να συζητήσουν την
κατάσταση στη Ρωσία και τις πιθανές κυρώσεις που θα μπορούσαν να επιβληθούν σε επίπεδο
Ε.Ε., δίνοντας έμφαση στην ισχύ της διπλωματίας, του πολιτικού διαλόγου και της ειρηνικής
5
Harriet Salem, Shaun Walker, Luke Harding, “Conflict fears rise after pro-Russian gunmen seize Crimean
parliament”, The guardian, Feb 28 2014. http://www.theguardian.com/world/2014/feb/24/ukraine-crimea-russia-
secession
6
Louis Charbonneau, “
U.N. Security Council to hold emergency meeting on Ukraine crisis”, Reuters, 28 Feb 2014.
http://www.reuters.com/article/2014/02/28/us-ukraine-crisis-un-idUSBREA1R1M920140228
7
US warns Russia over military intervention in Ukraine, euronews, 01 March 2014.
http://www.euronews.com/2014/03/01/us-warns-russia-over-military-intervention-in-ukraine/
8
Putin tells Obama Russia has right to protect interests in Ukraine, Reuters, O1 March 2014.
http://www.reuters.com/article/2014/03/01/urkaine-crisis-putin-obama-idUSL6N0LY0SZ20140301
9
Marie-Louise Gumuchian, Ben Wedeman, Ian Lee, “Ukraine mobilizes troops after Russia's 'declaration of war'”,
CNN, 02 March 2014 http://edition.cnn.com/2014/03/02/world/europe/ukraine-politics/
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
4
επίλυσης των διαφορών10
. Εν τω μεταξύ, το κοινοβούλιο της Κριμαίας ψηφίζει ομόφωνα υπέρ
της προσάρτησής της από τη Ρωσία και ώρες αργότερα, το δημοτικό συμβούλιο της
Σεβαστούπολης στην Κριμαία ανακοινώνει την άμεση ένταξη11
. H Ουκρανία, εν τω μεταξύ,
δείχνει ότι δέχεται την έναρξη συνομιλιών με τη Ρωσία για την Κριμαία, υπό την προϋπόθεση
ότι το Κρεμλίνο θα αποσύρει τα στρατεύματα το συντομότερο δυνατό. Στις 11 Μαρτίου, το
περιφερειακό Κοινοβούλιο της Κριμαίας, υιοθετεί τη «διακήρυξη της ανεξαρτησίας» δίνοντας
νέο χαρακτήρα στην κρίση και υπερτονίζοντας τις αποσχιστικές τάσεις που γεννήθηκαν στην
περιοχή.12
Στις 12 Μαρτίου, ο Ομπάμα συναντήθηκε με τον Γιατσένιουκ, προκειμένου να
καταστήσει σαφές ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν αποδέχονται το νέο status quo στην περιοχή
και δηλώνοντας την αναντίρρητη υποστήριξή τους στον ουκρανικό λαό13
, ενώ στην άλλη άκρη
του Ατλαντικού η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ προειδοποιεί τη Μόσχα για
δυνητικά "μαζική" μακροπρόθεσμη οικονομική και πολιτική ζημιά14
. O διπλωματικός διάλογος
εξακολουθεί να αποτελεί το κύριο μέσο για την επίλυση των διαφορών στην περίπτωση της
Ουκρανίας και της Κριμαίας και αυτό φάνηκε στις 14 Μαρτίου στο Λονδίνο, όπου ο Ρώσος
υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λάβρο συναντήθηκε με τον Αμερικανό ομόλογό του Τζον Κέρυ
με επίκεντρο τις απειλές κυρώσεων κατά της Ρωσίας, αν προσαρτήσει την Κριμαία15
. Στις 15
Μαρτίου τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ψηφίζουν συντριπτικά υπέρ ενός
σχεδίου που καταδικάζει ένα επερχόμενο δημοψήφισμα για το μέλλον της Κριμαίας ως
παράνομο, ενώ Ρωσία ασκεί βέτο και η Κίνα απέχει, με αποτέλεσμα να μην δίνεται η
δυνατότητα νομιμοποίησης δράσεων σε επίπεδο Ηνωμένων Εθνών.16
Συνάμα, το 95% των
πολιτών της Κριμαίας δείχνουν να θέλουν ένωση με τη Ρωσία μετά το από πολλούς παράνομο
δημοψήφισμα που τελικώς διενεργήθηκε πρόωρα.17
Η 18η
Μαρτίου, αποτελεί ορόσημο για την Κρίση της Κριμαίας, καθώς ο Πούτιν
υπογράφει συνθήκη προσχώρησης της περιοχής στη Ρωσία, επεκτείνοντας τα σύνορα της χώρας
για πρώτη φορά μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο18
, ενώ το Κίεβο λέει ότι η σύγκρουση έχει
10
Paul Lewis, Dan Roberts, Ian Traynor, Shaun Walker, “US imposes visa restrictions on Russian officials as
Obama signs sanctions order”, The guardian, 06 March 2014. http://www.theguardian.com/world/2014/mar/06/us-
visa-restrictions-officials-ukraine-russia
11
Alissa da Carbonnel, Luke Baker, “Crimea votes to join Russia, Obama orders sanctions”, Reuterr, 06 March
2014. http://www.reuters.com/article/2014/03/06/us-ukraine-crisis-idUSBREA1Q1E820140306
Crimea, Sevastopol pass declarations of independence, voice of Russia, 11 March
2014,http://voiceofrussia.com/news/2014_03_11/Crimea-parliament-passes-independence-declaration-0493/
13
Nick Paton Walsh, Laura Smith-Spark, Steve Almasy, “Obama, Ukraine's PM warn Russia as Crimea heads for
vote” CNN, March 13 2014. http://edition.cnn.com/2014/03/12/world/europe/ukraine-crisis/
14
Stephen Brown, Timothy Heritage, “Russia holds war games near Ukraine; Merkel warns of catastrophe” Reuters,
13 March 2014, http://www.reuters.com/article/2014/03/13/us-ukraine-crisis-idUSBREA1Q1E820140313
15
“John Kerry and Sergei Lavrov hold last-ditch talks on Ukraine”, the telegraph, 14 March 2014
http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10697733/John-Kerry-and-Sergei-Lavrov-hold-last-
ditch-talks-on-Ukraine.html
16
‘’UN Security Council action on Crimea referendum blocked”,United Nations News Centre, 15 March 2014
https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=47362
17
“Partial results show 95 percent backing for Crimea joining Russia – RIA”, Reuters, 16 March 2014,
http://uk.reuters.com/article/2014/03/16/uk-ukraine-crisis-crimea-partial-idUKBREA2F0VG20140316
18
“Ukraine crisis: Putin signs Russia-Crimea treaty”, BBC, 18 March 2014, http://www.bbc.com/news/world-
europe-26630062
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
5
φτάσει σε ένα «στρατιωτικό στάδιο» όταν ένας ουκρανός στρατιώτης σκοτώθηκε από ενόπλους
οι οποίοι εισέβαλαν σε στρατιωτική βάση στην Συμφερούπολη.19
Η κρίση στην Ουκρανία είχε και επιπτώσεις σε περιφερειακό επίπεδο, με
χαρακτηριστικό παράδειγμα την Μολδαβία. Ο πρωθυπουργός της Μολδαβίας εξέφρασε την
έντονη ανησυχία του αναφορικά με την αντιμετώπιση της κρίσης στην περιοχή της Κριμαίας,
λέγοντας, αναφερόμενος στην περιοχή της Υπερδνειστερίας ότι ««Η τεταμένη κατάσταση στην
Κριμαία είναι μια απειλή για την ασφάλεια ολόκληρης της περιοχής. Η εξέλιξη της κατάστασης
θα δημιουργήσει νέα προβλήματα και απειλές, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα για τη Μολδαβία».20
Αν και η Υπερδνειστερία έχει αποτελέσει για πολλά χρόνια αντικείμενο διαπραγματεύσεων
ανάμεσα στη Ρωσία, την ΕΕ και τις Ηνωμένες Πολιτείες, παραμένει μια «παγωμένη
σύγκρουση» με καμία πραγματική συζήτηση για το πολιτικό καθεστώς της. Σημαντικό είναι να
τονισθεί ότι η Μολδαβία πρόκειται να υπογράψει συμφωνία με την ΕΕ, αντίστοιχη εκείνης που
απέρριψε ο Γιαννουκόβιτς, ενώ η Ρωσία δρα όπως και στην περίπτωση της Ουκρανίας. Όσον
αφορά το καθεστώς της Υπερδνειστερίας, δεν αναγνωρίζει την κυριαρχία της Μολδαβίας στην
επικράτειά της, ενώ ένα δημοψήφισμα το 2006. έδειξε ότι το 97,2 % ήθελε ένταξη στη Ρωσία.21
Ωστόσο, η Ρωσία έχει επισήμως αναγνωρίσει ότι η περιοχή ανήκει στην Μολδαβία. Παρόλα
αυτά, υπάρχει μεγάλη ανησυχία ότι η Μολδαβία μπορεί να αποτελέσει τον επόμενο στόχο.
Υπολογίζεται ότι Ρωσία έχει αναπτύξει κατά μήκος των συνόρων της με την ανατολική
Ουκρανία στρατιωτικές και παραστρατιωτικές μονάδες που ανέρχονται σε πάνω από 30.000
στρατιώτες. Αξιωματούχοι και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού περιγράφουν τις ενέργειες
αυτές ως μια συνεχή εισροή των ρωσικών δυνάμεων κατά μήκος των ανατολικών συνόρων με
την Ουκρανία. O Πρόεδρος των ΗΠΑ, δήλωσε ότι η Ρωσία έχει το νομικό δικαίωμα να έχει
στρατεύματα στην επικράτειά της, ακόμα και αν αυτά βρίσκονται στα σύνορα με την Ουκρανία,
ενώ χαρακτήρισε την υπόθεση ως μη ολοκληρωμένη ακόμη. 22
Όμως καθώς τίποτα δεν είναι
δεδομένο και επειδή φαίνεται ότι η Ρωσία θέτει τους δικούς της κανόνες, οποιαδήποτε κίνησή
της στην περιοχή έχει πάντοτε αρνητικό πρόσημο.
Σε συλλογικό επίπεδο, οι μέχρι τώρα ενέργειες δεν δείχνουν να είναι αποτελεσματικές. O
Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Μπαν Κι-Μουν στις 19 Μαρτίου επισκέφθηκε τη Μόσχα και το
Κίεβο για να προσπαθήσει να επιλύσει την κρίση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για τη
χερσόνησο της Κριμαίας.23
Επίσης, η Ομάδα των G7 σταμάτησε τις διαδικασίες για τη
Διάσκεψη των G8, που θα γινόταν στο Sochi θέλοντας να καταστήσει ξεκάθαρο ότι όσο η
Ρωσία παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο, δεν μπορεί να έχει θέση στο τραπέζι των
19
“Ukraine suffers first casualty in Crimea as PM says conflict enters 'military stage', Hurriyet Daily News, 18
March 2014, http://www.hurriyetdailynews.com/ukraine-suffers-first-casualty-in-crimea-as-pm-says-conflict-enters-
military-stage.aspx?pageID=449&nID=63777&NewsCatID=353
20
Alexander Tanas, “Moldova alarmed over 'contagious' separatism in Ukraine's Crimea”, Reuters,10 March 2014,
http://www.reuters.com/article/2014/03/10/us-ukraine-crisis-moldova-idUSBREA2918I20140310
21
Marie-Louise Gumuchian, “Ukraine crisis: Is Russia done after Crimea?”, CNN, 25 March 2014
http://edition.cnn.com/2014/03/24/world/europe/ukraine-crisis-russia-qa/
22
Mark Hosenball, “Western governments see continuing Russian buildup on Ukraine border”, Reuters, 26 March
2014, http://www.reuters.com/article/2014/03/26/us-ukraine-crisis-usa-idUSBREA2P22120140326
23
“ Ban heads to Russia and Ukraine amid rising tensions; Security Council briefed on latest events”, United Nations
New Centre19 March 2014,, http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=47381#.UzV4iqhdWuI
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
6
διαπραγματεύσεων24
, ενώ στις 24 Μαρτίου, στη Σύνοδο Κορυφής για τα πυρηνικά η Ρωσία δε
συμμετείχε25
. Στις 26 Μαρτίου, η ΕΕ από κοινού με τις ΗΠΑ συμφώνησαν, στα πλαίσια του
EU- USA Summit στις Βρυξέλλες, να αναπτύξουν πλαίσιο συνεργασίας προκειμένου να
αυξήσουν τις κυρώσεις προς τη Ρωσία. 26
Η Κυβέρνηση Ομπάμα κλείδωσε ορισμένες
αμερικανικές εξαγωγές προς τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων που
χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου, ως αναντίρρητη απάντηση
στην προσάρτηση της Κριμαίας.27
Ωστόσο, στις 30 Μαρτίου, οι συνομιλίες του Κέρρυ με τον
Ρώσο ομόλογό του Λαβρώφ στο Παρίσι, απέτυχαν στο να βρεθεί λύση για την ουκρανική
κρίση,28
αποδεικνύοντας ότι στην περίπτωση της Ουκρανίας.
24
“G8 summit 'won't be held in Russia'”, BBC, 24 March 2014. http://www.bbc.com/news/uk-politics-26722668
25
“Obama to the rescue? US President swoops in as Western leaders meet to discuss Crimea after Russian forces
storms last Ukrainian base”, the daily mail, 24 Μαρτίου 2014, http://www.dailymail.co.uk/news/article-
2587699/Shots-fired-Russian-troops-seize-naval-base-Crimea-Ukrainian-flag-flying-annexation.html
26
Jeff Mason, Lidia Kelly, “U.S., EU to work together on tougher Russia sanctions”, The Reuters, 26 March 2014.
http://www.reuters.com/article/2014/03/26/us-ukraine-crisis-idUSBREA2P0VB20140326
27
Brian Wingfield, Mark Drajem, “Russian Energy Denied Goods as U.S. Exports Suspended” Bloomberg, 27
March 2014, http://www.bloomberg.com/news/2014-03-27/obama-administration-halts-export-license-for-
russia.html
28
Jay Solomon, Stecy Meichtry, “Kerry's Talks With Russia's Lavrov Fail to Ease Ukraine Crisis”, The Wall Street
Journal, 30 March 2014. http://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052702304886904579471933179823314
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
7
Οι ιδεολογικές «όχθες» της Ουκρανίας
Το κοινωνικοπολιτικό χάσμα μεταξύ ουκρανικής ανατολής και δύσης
Παρά το ότι στις σλαβικές διαλέκτους ο όρος Ουκρανία υποδηλώνει το περίχωρο -
σύνορο, σήμερα ακριβώς αυτή η ιδιότητα, δηλαδή η Ουκρανία ως το σημαντικότερο σύνορο
μεταξύ Ανατολής – Ρωσίας και Δύσης – Ευρωατλαντικής Συμμαχίας, έχει φέρει τη χώρα στο
επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος.
Το δυστύχημα για τον ουκρανικό λαό είναι πως το εν λόγω όριο δεν ταυτίζεται με τη
κρατική συνοριακή γραμμή αλλά αντιθέτως διχοτομεί την ουκρανική επικράτεια. Η διαίρεση
είναι ευδιάκριτη και εξελίσσεται σε πολλά επίπεδα όπως η εθνική καταγωγή, η γλώσσα, οι
θρησκευτικές πεποιθήσεις, η πολιτική ιδεολογία αλλά και η οικονομία. Η ύπαρξη αυτών των
έντονων εγχώριων διαφοροποιήσεων οφείλεται κατά κύριο λόγο στο ότι ο χώρος που
καταλαμβάνει η σημερινή Ουκρανία ιστορικά δεν υπήρξε, ουσιαστικά σχεδόν ποτέ, ως ενιαίος
αλλά ήταν διασπασμένος υπό την κυριαρχία τρίτων ισχυρότερων κρατών τα οποία συχνά
χαρακτηρίζονταν από σημαντικές μεταξύ τους πολιτισμικές διαφορές και ανταγωνισμούς.
Κατά κύριο λόγο, η ταραγμένη εποχή της Руїна, (ελλην: Ερείπιο) όπως ονομάζονται τα
γεγονότα του δεύτερου μισού του 17ου
αιώνα, φαίνεται πως άσκησε μεγάλη πολιτισμική
επίδραση στους πληθυσμούς εκατέρωθεν του ποταμού Δνείπερου και οι επιπτώσεις είχαν
σημειολογική σημασία καθώς οι δύο όχθες βρέθηκαν υπό διαφορετικούς επικυρίαρχους. Έκτοτε
η τότε δυτική χώρα αποκαλείτο Ουκρανία της «Δεξιάς Όχθης» (Правобережна Україна) και
αλληλεπιδρούσε κυρίως με την καθολική Πολωνία ενώ η ανατολική χώρα που βρίσκονταν εντός
της ορθόδοξης ρωσικής σφαίρας επιρροής έμεινε γνωστή ως Ουκρανία της «Αριστερής Όχθης»
(Лівобережна Україна). Δε θα πρέπει, βεβαίως, να παραβλέπονται τα σημαντικά ιστορικά
γεγονότα όπως η αλλαγή συνόρων μετά τον Β’ ΠΠ και η Σοβιετική Εποχή.
Αν έπρεπε να ορίσουμε αυτό το πολιτισμικό σύνορο με βάση την υφιστάμενη χάραξη
των ουκρανικών όμπλαστ29
θα τοποθετούσαμε εγγύτερα στην Ανατολή τις 8 ανατολικές
επαρχίες30
, την αυτόνομη περιοχή της Κριμαίας31
και την υπό ειδικό καθεστώς Σεβαστούπολη.
Η υπόλοιπη χώρα εμφανίζεται πολιτισμικά πλησιέστερα προς τη Δύση. Με οδηγό, λοιπόν, την
ιστορική παράδοση αλλά και τη σημερινή πραγματικότητα το εν λόγω πολιτισμικό όριο θα
μπορούσε να ταυτιστεί με τον ποταμό Δνείπερο.32
Όμως, πως ακριβώς εκφράζεται αυτή η πολιτισμική διαφορά και τι σημαίνει για την
Ουκρανία και τον λαό της; Καταρχάς ο πληθυσμός της χώρας είναι έντονα εθνικά
διαφοροποιημένος. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή πληθυσμού που πραγματοποιήθηκε το
29
Διοικητική μονάδα ανάλογη της περιφέρειας.
30
Συγκεκριμένα τα όμπλαστ: Οδησσός, Μικολάγεβο, Πολτάβα, Δνειπροπέτροβσκ, Χάρκεβο, Χερσώνα, Ζαποριζία,
Ντόνετσκ και Λούγκανσκ.
31
Στην παρούσα εργασία η Κριμαία εξετάζεται ως κομμάτι της Ουκρανίας ως είχε ως τις αρχές του έτους 2014
παρά την ασάφεια ως προς το μελλοντικό καθεστώς της έπειτα από την ανακοίνωση προσάρτησης της από τη
Ρωσία. Η όποια αναφορά στην εν λόγω περιοχή όπως και αν γίνεται στη παρούσα επισκόπηση δεν σκοπό να
προδικάσει γεγονότα ή να μεροληπτήσει υπέρ κάποιας πλευράς.
32
Χωρίς ωστόσο ο διαχωρισμός να είναι απολύτως ακριβής.
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
8
2001, επί συνόλου 48,5 εκατ. πολιτών, τα 37,5 εκατ. (77,8%) ήταν εθνικά Ουκρανοί. Δεύτερη
πολυπληθέστερη εθνότητα ήταν η ρωσική με 8,3 εκατ. κατοίκους (17,3%) ενώ οι Λευκορώσοι
ανέρχονταν σε 275 χιλ. Οι υπόλοιπες μειονοτικές ομάδες είναι αρκετά μικρές ώστε να
φαντάζουν φαινομενικά ασήμαντες συγκρινόμενες με τον συνολικό πληθυσμό ωστόσο καθώς
ορισμένες παρουσιάζουν αυξημένες συγκεντρώσεις σε συνοριακές και κρίσιμες περιοχές
διαθέτουν υπολογίσιμο πολιτικό βάρος.
Οι Τάταροι της Κριμαίας υπολογίζονται προσεγγιστικά στις 248,000 και αποτελούν το
0,5% των πολιτών. Εντός της Κριμαίας διαμορφώνουν μια ισχυρή τοπική μειονότητα της τάξης
του 12%. Ποσοστό που όπως αποδείχτηκε από τα πρόσφατα γεγονότα είναι ικανό να επηρεάσει
τις εξελίξεις. Υπό ευνοϊκές συνθήκες και εφόσον γίνει επίκληση της τουρκικής φυλετικής
καταγωγής και της ισλαμικής θρησκείας, δηλαδή με την προσέγγιση που παραδοσιακά επιλέγει
η Τουρκία, η δυναμική της μειονότητας αυτής μπορεί να ενισχυθεί περεταίρω με την προσθήκη
των 73000 χιλ (0,2%) Τατάρων της υπόλοιπης Ουκρανίας και μιας μικρής κοινότητας των
Αζέρων η οποία φτάνει τις 45000 χιλ ή αλλιώς το 0,1% των κατοίκων της χώρας. Θα πρέπει
όμως να σημειωθεί ότι οι Τάταροι της Κριμαίας και αυτοί της υπόλοιπης χώρας δεν αποτελούν
ταυτόσημες εθνικές ομάδες ούτε ενώνονται από τις ίδιες ανάγκες και αιτήματα και επομένως η
συμπόρευση τους υπό μία τρίτη δύναμη θα γίνονταν δύσκολα εφικτή.
Οι Μολδαβοί αποτελούν μία επίσης υπολογίσιμη εθνική ομάδα περίπου 260 χιλιάδων
ατόμων (0,5% επί του συνόλου). Σχεδόν οι μισοί κατοικούν στην Οδησσό ενώ υπολογίσιμη και
ιστορική παρουσία έχουν και στο Χέρνιβτσι. Στην ίδια περιοχή είναι εγκατεστημένη και η κύρια
μάζα των Ρουμάνων οι οποίοι μαζί με τους Γκαγκαούζιους συνολικά υπολογίζονται σε 190
χιλιάδες. Η συγκεντρωμένη παρουσία των κοινοτήτων αυτών, το ιδιαίτερο καθεστώς της
Υπερδνειστερίας στη γειτονική Μολδαβία, οι σποραδικές εκδηλώσεις του Ρουμανικού
μεγαλοϊδεατισμού σε συνδυασμό με την επεκτατική τάση των ρωσικών συμφερόντων είναι
ενδείξεις ενδεχόμενης αστάθειας στη περιοχή. Πράγματι εν μέσω της πρόσφατης κρίσης
εκφράστηκαν συγκρατημένες ανησυχίες σε ότι αφορά την Υπερδνειστερία και τους
ρουμανογενείς πληθυσμούς. Σχεδόν όλοι οι Ούγγροι (150 χιλ) βρίσκονται στην συνοριακή
περιοχή της Υπερκαρπαθίας όπου αποτελούν μια ισχυρή τοπική μειονότητα. Αντιθέτως η
πολωνική κοινότητα, παρότι σε απόλυτα νούμερα είναι ισάριθμη της ουγγρικής, παρουσιάζει
μεγάλη διασπορά στα βορειοδυτικά όμπλαστ. Οι μειονότητες των Εβραίων, των Ελλήνων και
των Αρμενίων πλησιάζουν ή ακόμα και ξεπερνούν τα 100,000 έκαστη.
Τα ουκρανικά είναι η επίσημη γλώσσα του κράτους, ενώ μέχρι και την πτώση
Γιανουκόβιτς ήταν και τα ρώσικα. Ωστόσο, στην Ουκρανία της Αριστερής Όχθης, δηλαδή
ανατολικά του Δνείπερου, η χρήση της ρωσικής γλώσσας ως μητρικής είναι η κυρίαρχη
πρακτική. Εκεί ακόμα και εθνικά Ουκρανοί καθώς και αλλοεθνείς έχουν τη ρωσική ως μητρική
γλώσσα. Συγκεκριμένα το 68% του πληθυσμού δηλώνει ως μητρική την ουκρανική και το 30%
τη ρωσική. Η πλειοψηφία των Λευκορώσων (60%) ομιλεί τα ρωσικά. Στον ίδιο πληθυσμό η
χρήση της λευκορωσικής διαλέκτου και των ουκρανικών είναι κατά προσέγγιση μοιρασμένα σε
ποσοστό 20%. Ούγγροι, Ρουμάνοι και Τάταροι της Κριμαίας διατηρούν την μητρική σε
θεαματικά ποσοστά που ξεπερνούν το 90%. Οι μισοί ως και τα 2/3 των Αρμενίων, Αζέρων,
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
9
Βούλγαρων, Γκαγκαούζιων και Μολδαβών έχουν ως βασική τη γλώσσα της χώρας τους.
Έλληνες και Εβραίοι παρουσιάζονται να προτιμούν τη Ρωσική.33
Η κουμμουνιστική περίοδος ευνόησε την υιοθέτηση αδιάφορης στάσης προς τα θεία
ενισχύοντας σε σημαντικό βαθμό την αθεΐα. Ωστόσο η κουμμουνιστική παρένθεση δεν μπόρεσε
να διαγράψει την εδραιωμένη θρησκευτική παράδοση στην Ουκρανία. Είναι γεγονός ότι σήμερα
το 60% των Ουκρανών δεν υιοθετεί επίσημα κάποιο θρησκευτικό δόγμα, χωρίς αυτό να
σημαίνει ότι οι περισσότεροι από αυτούς θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν άθεοι. Αντιθέτως
πολλοί εξ αυτών είναι φορείς της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης αν και επιλέγουν να μην
ταυτίζονται με την επίσημη γραμμή των πατριαρχείων. Το φαινόμενο οφείλεται εν πολλοίς και
στη διάσπαση που παρουσιάζει η Ουκρανική Ορθοδοξία στην επίσημη έκφραση της: Οι δύο
μεγαλύτεροι θρησκευτικοί θεσμοί της χώρας είναι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του
Πατριαρχείου του Κιέβου που εκπροσωπεί κατά προσέγγιση το 40% των πιστών και η
Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου της Μόσχας που επηρεάζει το 30%. Η
Ουκρανία είναι επίσης ένα ισχυρό προπύργιο των Ουνιτών, δηλαδή των χριστιανών που
ακολουθούν το ανατολικό τυπικό αλλά αποδέχονται τον πάπα της Ρώμης. Αυτοί εκφράζονται
επισήμως μέσω της Ουκρανικής Ελληνοκαθολικής Εκκλησίας που αντιπροσωπεύει το 14% των
πιστών. Μικρή δυναμική διαθέτουν η Ουκρανική Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία (3% των
πιστών) και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία (2% των πιστών). Στην Ουκρανία δραστηριοποιείται
επίσης μεγάλος αριθμός χριστιανικών αιρέσεων οι οποίες ενώ ως μονάδες δεν αναπτύσσουν
κάποια δυναμική, συνολικά επηρεάζουν αρκετούς Ουκρανούς ακόμη και εντός της πλειοψηφίας
που παρουσιάζεται να μην υιοθετεί επίσημα θρησκευτικό δόγμα. Το Ισλάμ και Ιουδαϊσμός
εκφράζονται κατά κύριο λόγο από τους Τατάρους της Κριμαίας και την Εβραϊκή κοινότητα
αντιστοίχως.34
Οι αντιθέσεις της Ουκρανίας δεν περιορίζονται μόνο στους ανθρώπους. Μοιρασμένος
είναι ο φυσικός άρα και ο οικονομικός πλούτος. Η βαριά βιομηχανία, δηλαδή η μεταλλουργία
και τα πετρελαιοειδή, είναι εδραιωμένη κυρίως στα ανατολικά όμπλαστ εφόσον εκεί
εντοπίζονται οι ανάλογες πρώτες ύλες. Κατά συνέπεια οι οικονομίες αυτών των περιοχών έχουν
τη μεγαλύτερη ποσοστιαία συμμετοχή στο Ουκρανικό ΑΕΠ. Σημαντικό ποσοστό στην
οικονομία των κεντρικών επαρχείων καταλαμβάνει η αγροτική παραγωγή. Στα δυτικά, τα
πλούσια και πυκνά δάση προσφέρουν ξυλεία, χαρτί και ανάλογα προϊόντα ενώ στο Ζιτομίρ είναι
αναπτυγμένη η υαλουργία και τα κεραμικά. Στο νότο η επαφή με τη θάλασσα δημιουργεί
ευκαιρίες εκμετάλλευσης του θαλάσσιου πλούτου, του τουρισμού και του διαμετακομιστικού
εμπορίου ενώ υπάρχουν ενδείξεις για πλούσια υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και
φυσικού αερίου. Επιπλέον η χώρα διατέμνεται από οδικούς, σιδηροδρομικούς άξονες και
αγωγούς υδρογονανθράκων οι οποίοι διευκολύνουν την εμπορική σύνδεση Ευρώπης και Ασίας.
33
Κρατική Στατιστική Επιτροπή της Ουκρανίας, Πανουκρανική απογραφή πληθυσμού, 5 Δεκ 2001
http://2001.ukrcensus.gov.ua/ (τελευταία επίσκεψη 29 Μαρ 2014)
34
Στοιχεία δημοσκόπησης της κοινωνιολογικής υπηρεσίας του Κέντρου Ουκρανίας Οικονομικής και Πολιτικής
Έρευνας που διεξήχθη στο διάστημα 20 Απριλίου έως 12 Μαΐου 2006. Το δειγματοληπτικό σφάλμα δεν υπερβαίνει
το 1,0%. http://razumkov.org.ua/ukr/poll.php?poll_id=300 (τελευταία επίσκεψη 26 Μαρ 2914)
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
10
Με βάση την κατανομή των πόρων και των οικονομικών δρώντων η χώρα θα μπορούσε να
διαχωριστεί σε πλούσια Ανατολή και φτωχή Δύση.35
Όλες αυτές οι διαφορές μεταξύ της ουκρανικής Ανατολής και Δύσης διαμορφώνουν και
επηρεάζουν την σκέψη των πολιτών και τελικά εκφράζονται αποκρυσταλλωμένες σε
πολιτικοκοινωνικές ιδεολογίες. Το πολιτικό σύστημα και η σχετικά πρόσφατη μετάβαση στον
πολυκομματισμό, το μέγεθος της χώρας και το πολυάριθμό του πληθυσμού δημιουργούν τις
προϋποθέσεις παρουσίας πολλών κομμάτων, για τη συνεχή δημιουργία νέων και την
αναμόχλευση των παλαιοτέρων.
Παραδοσιακά αυτή η πολιτική πολυφωνία ευνοεί και επιβάλει την κομματική
συνεργασία μέσω της δημιουργίας ευρύτερων κυβερνητικών και αντιπολιτευτικών
συνασπισμών. Ο ιδεολογικός πλουραλισμός που φτάνει μέχρι και στα άκρα του πολιτικού
φάσματος πολλές φορές, θα μπορούσε να λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας στη
δημιουργία σχημάτων συνεργασίας ωστόσο ο ουκρανικός πολιτικός κόσμος κατάφερνε πάντα
να βρίσκει το modus vivendi. Οι δυο κύριοι ιδεολογικοί πόλοι γύρω από τους οποίους
συσπειρώνονται οι κομματικές και κοινωνικές συμμαχίες εκφράζουν όπως είναι αναμενόμενο
τις δύο τάσεις πολιτισμικού προσανατολισμού, δηλαδή τη φιλοδυτική και την φιλορωσική. Αν
και το σύστημα πολιτικών συμμαχιών υπό τη μορφή μπλοκ απαγορεύτηκε με νομοθετική
ρύθμιση το Νοέμβριο του 2011, εφόσον τα μπλοκ προέκυπταν μέσω της επίσημης συνεργασίας
πολυάριθμων κομμάτων, η εξέταση ορισμένων εκ των σημαντικότερων βοηθά στη κατανόηση
των κοινωνικών συμμαχιών και τάσεων στην Ουκρανία.
To μπλοκ της Γιούλια Τιμοσένκο (Блок Юлії Тимошенко, БЮТ) κτίστηκε έχοντας ως
πυρήνα το κεντροδεξιό φιλοευρωπαϊκό «Κόμμα της Πατρίδας» (Всеукраїнське об'єднання
"Батьківщина"). Μαζί με το Κόμμα της Πατρίδος συμπορεύτηκαν κόμματα συντηρητικά,
φιλελεύθερα, δεξιά, ακροδεξιά και υπερεθνικιστικά. Κοινή συνισταμένη αποτέλεσε η
φιλοευρωπαϊκή και αντιρωσική στάση παρότι ακόμη και σε αυτό το πεδίο υπήρχε διχογνωμία ως
προς τον τρόπο έκφρασης. Έτσι ορισμένα κόμματα του συνασπισμού υποστήριζαν την ένταξη
της Ουκρανίας και στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ ενώ άλλα υποστήριζαν την
πρόσδεση μόνο με έναν οργανισμό. Παρομοίως η στάση προς τη Ρωσία τουλάχιστον επισήμως
δεν ήταν εντελώς αρνητική καθώς πολλές φωνές προέκριναν τη συνεργασία.36
Τα αποτελέσματα
των περασμένων εκλογικών αναμετρήσεων ανά όμπλαστ έδειξαν ξεκάθαρα ότι οι συνιστώσες
άρα και το ίδιο το БЮТ αντλούν ψήφους κατά κύριο λόγο από τις δυτικές επαρχίες.37
Παρόμοια εικόνα παρατηρείται και για το μπλοκ «Η Ουκρανία μας – Μπλοκ Λαϊκής
Αυτοάμυνας» (Блок Наша Україна–Народна Самооборона) στην οποία ανήκε και ο πρώην
35
Ένας ενημερωτικός χάρτης περί της ουκρανικής παράγωγης μπορεί να αναζητηθεί στη διεύθυνση:
http://ukrmap.su/program2010/g9/g9_14_files/image001.jpg
36
Κόμματα που συνδέθηκαν με το БЮТ: Ουκρανικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα – «Συνέλευση» (Ukrajinska
Respublikanska Partija Sobor), Ουκρανικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (Ukrajinska Respublikanska Partija), Κόμμα
Μεταρρύθμισης και Τάξης (Partiya Reformy i Poriado, Ουκρανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (Ukrajinska Social-
Demokratyčna Partija) και Σοσιαλιστικό Κόμμα Ουκρανίας (Соціалістична Партія України).
37
Εξαίρεση για την εικόνα του μπλοκ (αλλά όχι για τη γενική εικόνα του εκλογικού σώματος) αποτέλεσαν τα
αδύναμα σοσιαλιστικά USDP και το CYP τα οποία αντλούν την μικρή ισχύ τους από τις ανατολικές επαρχίες και η
συνεργασία τους με το БЮТ προέκυψε μάλλον από την αδυναμία τους να ανταγωνιστούν τα μεγαλύτερους
τοπικούς κομματικούς μηχανισμούς.
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
11
πρόεδρος της χώρας, Βίκτωρ Γιούσενκο. Ο συνασπισμός χαρακτηρίζονταν επίσης από
φιλοδυτικές απόψεις και απαρτίζονταν από κόμματα του φιλελεύθερου, δεξιού,
χριστιανοκεντικού και εθνικιστικού χώρου.38
Και τα δύο αυτά μπλοκ είχαν ως δεξαμενή ψήφων
την δυτική Ουκρανία. Αντιθέτως στο ανατολικό κομμάτι της χώρας εμφανίζονταν εξαιρετικά
αδύναμα.
Στην αντίπερα όχθη, μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά, βρίσκονταν το ιστορικά
μεγαλύτερο κόμμα της Ουκρανίας, δηλαδή, το Κόμμα των Επαρχιών (Партия Ρегионов). Το
Κόμμα των Επαρχιών, στην ηγεσία του ΠΡ βρέθηκε ο Βίκτορ Γιανουσένκο, επίσης
σχηματίστηκε από δυνάμεις με πολιτικές διαφορές αλλά και με κοινή συνισταμένη τη
προάσπιση των δικαιωμάτων των Ρώσων και ρωσόφωνων της Ουκρανίας, την αναγνώριση της
ρωσικής γλώσσας ως επίσημης και την επιθυμία να βρεθεί η Ουκρανία από πολιτικής άποψης
πλησιέστερα στη Ρωσία.39
Το σύνολο των κομμάτων που συμμετείχαν στο μπλοκ του Κόμματος
των Επαρχιών υπηρετούσαν κάποια ιδεολογική απόχρωση του Σοσιαλισμού. Υπό ευνοϊκές
συγκυρίες το μπλοκ κατάφερε να αποσπάσει υπολογίσιμο αριθμό ψήφων και από το
Κουμμουνιστικό Κόμμα (Комуністична партія України) το οποίο ως διάδοχος του παλαιού
σοβιετικού καθεστώτος βρίσκεται και αυτό πολιτικώς εγγύτερα στη Ρωσία. Το μπλοκ του
Κόμματος των Επαρχιών και το Κουμμουνιστικό Κόμμα πέτυχαν τα καλύτερα εκλογικά
αποτελέσματα στις ανατολικές επαρχίες.
Δηλαδή οι πληθυσμοί της ουκρανόφωνης, δυτικόφιλης Δεξιάς Όχθης παρουσιάζονται
στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, υποστηρίζοντας συντηρητικά, φιλελεύθερα και εθνικιστικά
κόμματα ενώ η ρωσόφωνη και ρωσόφιλη Ανατολή διατηρεί τη πίστη της στο Σοσιαλισμό και το
Κουμμουνισμό.
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πως η Ουκρανία και ο Ουκρανικός λαός δεν
αποτελούν ένα ομοιογενές και αδιάσπαστο σύνολο. Δυο κυρίαρχοι πόλοι, ο Ουκρανικός και ο
Ρωσικός, με ιστορικά εμπεδωμένες διαφορές και συγκεκριμένη γεωγραφική κατανομή
συγκρούονται για το μέλλον του κράτους καθώς έχουν αναπτύξει διαφορετικά οράματα,
ανάγκες και απαιτήσεις. Η στόχευση αυτών των δύο ομάδων στρέφεται προς και ενισχύεται από
τις δύο μεγάλες παγκόσμιες δυνάμεις, δηλαδή τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους
συμμάχους από τη μία πλευρά και τη Ρωσική Ομοσπονδία από την άλλη. Σε αυτό το παίγνιο
μηδενικού αθροίσματος των μεγάλων εμπλέκονται και μικρότεροι παίκτες – εθνοτικές ομάδες,
όπως οι Μολδαβοί και οι Τάταροι της Κριμαίας, οι οποίες άλλοτε δρώντας αυτόνομα και άλλοτε
ενεργώντας ως πιόνια των ισχυρών περιπλέκουν ακόμη περισσότερο τις προσπάθειες εύρεσης
ισορροπίας. Καθώς το μέγεθος, το ιστορικό και γεωπολιτικό βάρος της Ουκρανίας είναι κάτι
παραπάνω από κρίσιμα, καμία παράταξη δεν παρουσιάζεται διατεθειμένη να υποχωρήσει έναντι
της άλλης.
38
Πέραν του κόμματος του Γιούσενκο δηλαδή τη «Λαϊκή Ένωση: Η Ουκρανία μας» στον συνασπισμό συμμετείχαν
το Κογκρέσο Ουκρανών Εθνικιστών (Конгрес українських націоналістів), το Φιλελεύθερο Κόμμα της
Ουκρανίας, το Κόμμα Νεολαίας Ουκρανίας, η Λαϊκή Κίνηση της Ουκρανίας, το Ρεπουμπλικανικό-Χριστιανικό
Κόμμα, η Χριστιανοδημοκρατική Ένωση (Християнсько-демократичний союз), η Λαϊκή Κίνηση Ουκρανών, η
Αλληλεγγύη (Солідарність) και το Εμπρός Ουκρανία.
39
Το μπλοκ συμπληρώνονταν από το Κόμμα Αλληλεγγύης (Партия солидарности Украины), το Εργατικό Κόμμα
(Партия Τруда), το Πανουκρανικό Κόμμα Συνταξιούχων (Всеукраинская партия Πенсионеров) και την
Επαρχιακή Αναγέννηση της Ουκρανίας (Партия регионального возрождения Украины).
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
12
Αποτέλεσμα είναι οι συνεχείς συγκρούσεις και εντάσεις στο εσωτερικό της χώρας οι
οποίες συντελούν στην όξυνση και εμβάθυνση των διαφορών και του μίσους μεταξύ των
κοινωνικών ομάδων, εντάσεις που μετά και από τις ευθείες παρεμβάσεις τρίτων κρατών για
μεγάλη περίοδο απετέλεσαν έναυσμα για το ξέσπασμα της σημερινής κρίσης. Υπό τις παρούσες
συνθήκες η ουσιαστική εξομάλυνση και η αρμονική συμβίωση των πληθυσμών εκατέρωθεν του
Δνείπερου δεν προβάλλεται ως πραγματιστικό σενάριο. Πιθανότερη είναι η συνεχής και χρόνια
επανάληψη των εντάσεων εωσότου υπάρξει μια σταθερή λύση η οποία όλα δείχνουν ότι θα
επέλθει μάλλον με δυναμικό τρόπο καθιστώντας ενδεχομένως τον Δνείπερο έναν περισσότερο
ισχυρό φραγμό από απλά το νοητό πολιτισμικό όριο που είναι σήμερα, όταν οι συμβιβαστικές
λύσεις δείχνουν να μένουν όλο και πιο πολύ στο περιθώριο.
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
13
Δημοψήφισμα στην Κριμαία και Διεθνές Δίκαιο
Μετά από τρεις μήνες έντονων και αιματηρών διαδηλώσεων σε όλη την Ουκρανία, η
Ουκρανική Βουλή ψήφισε την αποπομπή του προέδρου Γιανουκόβιτς. Ακολούθησαν η
επιστροφή στο Σύνταγμα του 2004 και η δημιουργία μίας νέας υπηρεσιακής κυβέρνησης ενώ
καθορίστηκε η ημερομηνία για τις πρόωρες προεδρικές εκλογές η 25 Μάιου του 2014.
Η Ρωσία δεν αναγνώρισε την αλλαγή κυβέρνησης στην Ουκρανία αποκαλώντας την ως
πραξικοπηματική. Αντιθέτως, συνεχίζει να αναγνωρίζει τον Β. Γιανουκόβιτς ως το νόμιμο
Πρόεδρο δημοκρατικά εκλεγμένο από το λαό παρόλο που ο ίδιος αποφάσισε να εγκαταλείψει
την Ουκρανία.
Οι εκπρόσωποι της Βουλής της Κριμαίας από την πρώτη στιγμή εξέφρασαν ανησυχίες
σχετικά με την αλλαγή στην Κυβέρνηση του Κιέβου και απευθύνθηκαν στον Πρόεδρο της
Ρωσικής Ομοσπονδίας με αίτημα να συμβάλει και να εξασφαλίσει την τάξη και την ειρήνη στην
Κριμαία. Μετά από αυτό το αίτημα ο Πρόεδρος Πούτιν έθεσε προς ψήφιση το ενδεχόμενο
χρήσης των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσίας στο έδαφος της Ουκρανίας μέχρι την ομαλοποίηση
της κοινωνικό-πολιτικής κατάστασης στη χώρα αυτή. Η Άνω Βουλή ψήφισε ομόφωνα υπέρ της
πρότασης του Προέδρου40
.
Στις 27 Φεβρουαρίου το Κοινοβούλιο της Κριμαίας με την υποστήριξη των φιλορώσων
διαδηλωτών, συνεδρίασε στο υπό κατάληψη από άγνωστους ένοπλους κτίριο και πέρασαν
ψήφισμα για τη διεξαγωγή εθνικού δημοψηφίσματος για θέματα αυτονομίας και την
παραχώρηση περισσοτέρων εξουσιών στην Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας. Υπέρ ψήφισαν
61 από τους 64 βουλευτές41
. Το Ανώτατο Συμβούλιο της Κριμαίας σχημάτισε νέα κυβέρνηση με
νέο επικεφαλής τον Sergey Aksenov ο οποίος δήλωσε ότι γι 'αυτόν ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς είναι
ο νόμιμος πρόεδρος της Ουκρανίας.
Από την άλλη μεριά, ο Πρόεδρος των Τατάρων Rafat Chubarov δεν αναγνώρισε την νέα
κυβέρνηση της Κριμαίας και ζήτησε από την Ουκρανική Βουλή να στείλει στην Κριμαία μία
ειδική επιτροπή. Σκοπός της να μελετήσει την κατάσταση στη χερσόνησο η οποία έχει
επιδεινωθεί με την παρουσία των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων και του Ρωσικού στόλου της
Μαύρης Θάλασσας που ασκούν πίεση σε όλη την περιοχή.
Στις 11 Μαρτίου 2014 η Βουλή της Κριμαίας και το Δημοτικό Συμβούλιο της
Σεβαστούπολης εξέδωσαν δήλωση για την υποστήριξη της ανεξαρτησίας της περιοχής από την
Ουκρανία και την πρόθεσή της να εισέλθει στη Ρωσική Ομοσπονδία42
. Η δήλωση αναφέρει ότι
η κυβέρνηση της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης έλαβε αυτή την απόφαση, «με βάση τις
40
Крымское Информационное Агенство, Совет Федерации готов поддержать решение Крыма о вхождении в
РФ, March 7,2014 http://www.kianews.com.ua/news/sovet-federacii-gotov-podderzhat-reshenie-kryma-o-
vhozhdenii-v-rf (accessed March 20, 2014)
41
Interfax, Крымский парламент назначил проведение референдума о расширении полномочий автономии
на 25 мая, February 27, 2014 http://www.interfax.ru/361658 (accessed March 21, 2014)
42
Государственный Совет Республики Крым, Парламент Крыма принял Декларацию о независимости АРК и
г. Севастополя March 11, 2014 http://www.rada.crimea.ua/news/11_03_2014_1(accessed 20 March 2014)
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
14
διατάξεις του Διεθνούς Δικαίου στην αυτοδιάθεση, καθώς και λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση
του Διεθνούς Δικαστηρίου των Ηνωμένων Εθνών για το Κοσσυφοπέδιο της 22 Ιουλίου του 2010
ότι η μονομερής ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του κράτους δεν παραβιάζει τους κανόνες του
διεθνούς δικαίου».
Η αντίδραση του Κιέβου και η Ουκρανική νομοθεσία
Το Ουκρανικό Σύνταγμα λαμβάνοντας υπόψη την ενιαία μορφή του Ουκρανικού
κράτους προβλέπει ότι τα ζητήματα που αφορούν τις αποφάσεις για την αλλαγή των συνόρων
της χώρας αποφασίζονται αποκλειστικά σε πανεθνικό Δημοψήφισμα ( άρθρο 73 ). Λαμβάνοντας
υπόψη την Ουκρανική Νομοθεσία, όλα τα ζητήματα σχετικά με την οργάνωση και τη διαδικασία
των εκλογών και των δημοψηφισμάτων σε όλη την επικράτεια της χώρας καθορίζονται
αποκλειστικά από τους νόμους και το Σύνταγμα της Ουκρανίας43
. Ζητήματα για τη νομιμότητα
και τη διάλυση του Κοινοβουλίου της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας, καθώς και για την
εφαρμογή των νόμων που ψηφίζονται από αυτό υπόκεινται στην αποκλειστική εξουσία του
Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ουκρανίας.
Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ουκρανίας αποτελούμενο από δεκαπέντε δικαστές
πήρε απόφαση ότι το ψήφισμα του Ανώτατου Συμβουλίου της Αυτόνομης Δημοκρατίας της
Κριμαίας για το δημοψήφισμα στην Κριμαία παραβιάζει το Σύνταγμα της Ουκρανίας. Μη
εφαρμογή της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ουκρανίας συνεπάγεται με
ποινική ευθύνη.
Το Σύνταγμα της Ρωσίας για το ζήτημα εισδοχής καινούργιου υποκειμένου στην Ομοσπονδία
Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας ( άρθρο 65 , μέρος 2 ), «η
εισχώρηση στην Ρωσική Ομοσπονδία και η δημιουργία νέου υποκειμένου διενεργείται
σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται από το ομοσπονδιακό συνταγματικό δίκαιο»,
σύμφωνα με το οποίο αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί αποκλειστικά με αμοιβαία συμφωνία
της Ρωσίας και του άλλου ενδιαφερόμενου κράτους, το οποίο στη συγκεκριμένη περίπτωση
είναι η Ουκρανία. Επιπλέον η πρωτοβουλία για την ενσωμάτωση του νέου υποκείμενου που
σχηματίστηκε στο έδαφος «ξένου κράτους» στην Ρωσική Ομοσπονδία πρέπει να προέρχεται από
το κράτος και όχι από το τμήμα που έχει αποσχισθεί. Αυτή την απόφαση έχει επιβεβαιώσει το
2004 το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρωσικής Ομοσπονδίας αναφορικά το αίτημα της μη
αναγνωρισμένης Δημοκρατίας της Νότιας Οσετίας να ενταχθεί στη Ρωσική Ομοσπονδία44
.
Στις 28 Φεβρουαρίου 2014 ο βουλευτής της Κρατικής Δούμας Σεργκέι Μιρόνοφ
εισήγαγε τροποποιήσεις στην υφιστάμενη νομοθεσία μεταβάλλοντας σημαντικά τη διαδικασία
για την εισαγωγή των νέων υποκειμένων. Προϋποθέτει ότι εάν στο συγκεκριμένο κράτος
απουσιάζει "αποτελεσματική κυριαρχία» ή η παρούσα κυβέρνηση δεν μπορεί να προστατέψει τα
δικαιώματα των πολιτών της, τότε το μέρος του εδάφους του κράτους αυτού μπορεί να
προσαρτηθεί από την Ρωσική Ομοσπονδία μετά από το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος που
διεξήχθη σύμφωνα με τους νόμους του ξένου κράτους στην περιοχή της επικράτειας του ξένου
43
Rada, Конституційний Суд України, Рішення № 3-рп/2014 March 20, 2014
http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/v003p710-14 (accessed 20 March 2014)
44
Республика Северная Осетия-Аланья, Проекты вхождения Северной Осетии в Состав России, 2004
http://www.rso-a.ru/news/index.php?SHOWALL_1=1 (accessed 20 March 2014)
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
15
κράτους ή μετά από επίσημο αίτημα των δημόσιων αρχών του ξένου κράτους. Στην περίπτωση
της Ουκρανίας η Ρωσία επικαλέστηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ το αίτημα του Β.
Γιανουκόβιτς να εισέλθουν ρωσικά στρατεύματα στην Κριμαία και στις Νότιες περιοχές της
Ουκρανίας για την προστασία των ρωσόφωνων πληθυσμών και την σταθεροποίηση της
κατάστασης στην χώρα45
.
Σύμφωνα με τον Βίκτορ Σέινις, έναν από τους συντάκτες του ρωσικού συντάγματος και
πρώην βουλευτή της Δούμας, οι τροποποιήσεις του Μιρόνοφ εγκρίνουν την ένταξη της
Κριμαίας στην Ρωσική Ομοσπονδία χωρίς να παραβιαστεί η ρωσική νομοθεσία αλλά θα είναι
μια σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου.
Το Συμβούλιο της Ρωσικής Ομοσπονδίας ανακοίνωσε ότι είναι πρόθυμο να στηρίξει την
απόφαση της Κριμαίας να ενταχθεί στην Ρωσική Ομοσπονδία. Σε περίπτωση θετικής έκβασης
του δημοψηφίσματος στην Κριμαία και στην Σεβαστούπολη η χερσόνησος μπορεί να
ενσωματωθεί στη Ρωσική Ομοσπονδία μέσα σε ένα μήνα.
Στις 17 Μαρτίου 2014 ο Πρόεδρος της Ρωσίας υπέγραψε διάταγμα "Σχετικά με την
αναγνώριση της Δημοκρατίας της Κριμαίας»46
. Η Δημοκρατία της Κριμαίας αναγνωρίζεται ως
κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος και ακολουθεί η προσάρτησή της.
Σύμφωνα με τον ρώσο βουλευτή Vasily Likhachev, σχετικά με το ζήτημα της συμφωνίας
του Κριμαϊκού Δημοψηφίσματος με το διεθνές δίκαιο μπορούμε να κάνουμε επίκληση της
απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου των Ηνωμένων Εθνών για το Κοσσυφοπέδιο. Εξετάζοντας
την υπόθεση για την νομιμότητα της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου το Διεθνές Δικαστήριο
αποφάνθηκε ότι το διεθνές δίκαιο δεν απαγορεύει τη μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας 47
.
Το κείμενο της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης
σύμφωνα με τη Ρωσία βασίζεται στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και σε μια σειρά άλλων
διεθνών συμφωνιών που αναγνωρίζουν το δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση.
Οι χώρες που στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ψήφησαν κατά της
παρανομίας του δημοψηφίσματος και ντε φάκτο αναγνώρισαν προσάρτηση της Κριμαίας από
την Ρωσική Ομοσπονδία είναι οι: Ρωσία, Λευκορωσία, Αρμενία, Βολιβία, Κούβα, Συρία,
Βενεζουέλα, Βόρεια Κορέα, Σουδάν, Ζιμπάμπουε, Νικαράγουα 48
.
Στάση των Διεθνών Οργανισμών
Την παραμονή του δημοψηφίσματος στην Κριμαία, ο Πρόεδρος του ΟΑΣΕ Didier
Burkhalter εξέδωσε μια επίσημη δήλωση στην οποία είπε ότι το δημοψήφισμα έρχεται σε
αντίθεση με το Σύνταγμα της Ουκρανίας και δεν μπορεί να θεωρηθεί νόμιμο. Σύμφωνα με τον
45
Уніан, Янукович попросил Путина ввести войска в Украину, March 3, 2014
http://www.unian.net/politics/892495-yanukovich-poprosil-putina-vvesti-voyska-v-ukrainu.html (accessed 22
March 2014)
46
Kremlin, Президент России, Подписан указ о Признании Республики Крым, March 17, 2014
http://www.kremlin.ru/acts/20596 (accessed 23 March 2014)
47
International Court of Justice, Accordance with international Law of the Unilateral Declaration of Independence
in Respect of Kosovo, Advisory Opinion of 22 July, 2010 http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15987.pdf
(accessed 22 March 2014)
48
Top RBC РБК Весь Мир, Генассамблея ООН признала Крымский Референдум незаконным, March 27, 2014
http://top.rbc.ru/politics/27/03/2014/914060.shtml (accessed 27 March 2014)
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
16
Burkhalter, το δημοψήφισμα μπορεί να θεωρηθεί νόμιμο μόνο όταν είναι σύμφωνο με το
εσωτερικό δίκαιο αλλά και με τις αρχές του διεθνούς δικαίου. Επίσης, απέκλεισε
κατηγορηματικά το ενδεχόμενο συμμετοχής των παρατηρητών του ΟΑΣΕ στο δημοψήφισμα49
.
Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση των «G7», το δημοψήφισμα δεν θα έχει καμία
νομική ισχύ. Η προσπάθεια της Ρωσίας να ενσωματώσει την Κριμαία θα ήταν αντίθετη προς τις
διμερείς και διεθνείς συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένου του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών50
.
Η Επιτροπή της Βενετίας αναγνώρισε το δημοψήφισμα στην Κριμαία ως παράνομο.
Σύμφωνα με την Επιτροπή, για τη διεξαγωγή ενός τέτοιου δημοψηφίσματος δεν γίνεται καμία
αναφορά ούτε στο Ουκρανικό ούτε στο Κριμαϊκό Σύνταγμα και οι προϋποθέσεις του δεν
πληρούσαν τα δημοκρατικά πρότυπα και τις διαφανείς διαδικασίες51
.
Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών δεν αναγνώρισε το δημοψήφισμα στην
Κριμαία. Για αυτό το ζήτημα ψήφισαν 100 χώρες οι οποίες χαρακτήρισαν την πράξη ως
παράνομη και δεν αναγνώρισαν την προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία. Το Ψήφισμα
αναφέρεται στην προτεραιότητα του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών στο θέμα της εδαφικής
ακεραιότητας και του σεβασμού των συνόρων όλων των χωρών – μελών του Οργανισμού
Ηνωμένων Εθνών και επίσης υπενθυμίζει τις υποχρεώσεις των μερών στο πλαίσιο του
Μνημονίου της Βουδαπέστης του 1994. Σε αυτό οι εγγυήτριες χώρες - Ρωσία, Μεγάλη Βρετανία
και ΗΠΑ – υπέγραψαν την συμφωνία για την εξασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας της
Ουκρανίας στο πλαίσιο της ένταξης της Ουκρανίας στη Συνθήκη για Μη Διάδοση των
Πυρηνικών Όπλων. Παράλληλα υπάρχουν και πλείστες άλλες διμερείς συμφωνίες για την Φιλία,
τη Συνεργασία και τις Εταιρικές Σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας οι οποίες οφείλονται να
τηρηθούν52
.
Συμπεράσματα
Σύμφωνα με τη νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας το Κριμαϊκό Δημοψήφισμα είναι
αντισυνταγματικό και δεν πρόκειται να το αποδεχτεί. Αποφασίστηκε κεκλεισμένων των θυρών
από το τοπικό κοινοβούλιο της Κριμαίας, το οποίο προηγουμένως είχε περάσει υπό την ηγεσία
του ρωσόφιλου πρωθυπουργού Σεργκέι Αξιόνοφ και διεξάγεται σε συνθήκες κατοχής από
Ρώσους στρατιώτες και προπαγάνδας από τα ρωσικά ΜΜΕ. Η ενέργειες της Ρωσίας για την
προσάρτηση της Κριμαίας παραβιάζουν διμερείς και διεθνείς Συμφωνίες φιλίας ανάμεσα στις
δύο χώρες και συνεπάγονται την επιδείνωση των σχέσεων Ουκρανίας – Ρωσίας σε όλα τα
επίπεδα.
49
OSCE, OSCE Chair says Crimean referendum in its current form is illegal and calls for alternative ways to
address the Crimean issue, March 11, 2014 http://www.osce.org/cio/116313 (accessed 20 March 2014)
50
Reuters, G7 leaders tell Russia to halt Crimea referendum, March 12, 2014
http://www.reuters.com/article/2014/03/12/us-ukraine-crisis-g-idUSBREA2B0JI20140312 (accessed 22 March
2014)
51
Council of Europe Venice Commission, Ukraine – Crimea and Russian Federation. Request by the Secretary
General for the Venice Commission’s opinions on the referendum in Crimea and the Draft federal constitutional law
of the Russian Federation on admitting new subjects into the Federation. March 7, 2014
http://www.venice.coe.int/webforms/events/ (accessed 23 March 2014)
52
Top RBC РБК Весь Мир, Генассамблея ООН признала Крымский Референдум незаконным, March 27, 2014
http://top.rbc.ru/politics/27/03/2014/914060.shtml (accessed 27 March 2014)
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
17
Οι ισχυρισμοί της Ρωσίας για τον παραλληλισμό με το Κόσσοβο είναι σαθροί και δεν
ευσταθούν. Στο Κόσσοβο υπήρξε εθνοκάθαρση και βίαιη καταπάτηση των δικαιωμάτων των
κατοίκων του από τον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς κάτι το οποίο ουδέποτε συνέβη στην Κριμαία.
Ως αποτέλεσμα αυτής της καταπάτησης, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξέδωσε την
απόφαση 1244 η οποία τοποθέτησε το Κόσσοβο υπό διεθνή επίβλεψη. Η Ρωσία, όπως και η
Ουκρανία, ποτέ δεν αναγνώρισε το Κόσσοβο, επομένως φαίνεται παράλογο να το επικαλείται
τώρα ως νομιμοποιητική βάση για την προσάρτηση της Κριμαίας.
Το επιχείρημα το οποίο χρησιμοποιεί το κοινοβούλιο της Κριμαίας είναι η Χάρτα των
Ηνωμένων Εθνών και το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση. Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση δόθηκε
κατά την διάρκεια της απο-αποικιοκρατίας, στην περίπτωση της Κριμαίας όμως μιλάμε για
πλήρη απόσχιση υπό την παρουσία ξένων ενόπλων δυνάμεων. Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση
στην παρούσα περίπτωση δεν ισχύει και η απόσχιση δεν θεωρείται νόμιμη στην χάρτα του ΟΗΕ.
Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση δίνεται σε λαούς οι οποίοι υπέστησαν κατοχή και ξένη
εκμετάλλευση σύμφωνα με την οδηγία 1514 που ψηφίστηκε το 1960 από την Ολομέλεια του
ΟΗΕ. Οι πολίτες της Κριμαίας δεν υπάγονται σε αυτή την περίπτωση και καμία καταπάτηση
δικαιωμάτων δεν υπήρξε. Ένα τέτοιο προηγούμενο θα μπορούσε να δώσει εκ νέου ώθηση για
αποσχιστικές τάσεις σε διάφορες περιοχές του κόσμου και να οδηγήσει σε αποσταθεροποίηση,
παράνομες αλλαγές συνόρων ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους.
Η Ουκρανία δεν είναι συνομοσπονδία από την οποία μπορεί κάποιος να φύγει όποτε
θέλει. Μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας το 1991, το Κίεβο έδωσε στην Κριμαία ένα
αυτόνομο καθεστώς, εξαιτίας της παρουσίας του ιστορικού λαού των Τατάρων στην χερσόνησο.
Αυτό το καθεστώς έδωσε στην Κριμαία δικές της αρμοδιότητες και εξουσίες οικονομικές και
πολιτιστικές αλλά δεν της δίνει το δικαίωμα να εγκαταλείψει την Ουκρανία. Κανένα δικαίωμα
απόσχισης δεν αναγνωρίζεται.
Στο Διεθνές Δίκαιο φαίνεται καθαρά η παραβίαση των κανόνων του από την Ρωσική
Ομοσπονδία, όμως το άναρχο διεθνές σύστημα δεν μπορεί να εξασφαλίσει την συμμόρφωση
προς αυτό. Οι κυβερνήσεις των χωρών αποδοκιμάζουν και πάλι την αλλαγή του status quo που
προσπαθεί να περάσει η Ρωσία προκαλώντας καινούργια προβλήματα. Ωστόσο, οι διεθνείς
κυρώσεις πολλές φορές δεν φέρνουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα και είναι ζημιογόνες για
όλες τις πλευρές. Η ανάγκη για την τήρηση των διεθνών κανόνων είναι απαραίτητη για την
εξασφάλιση της ειρήνης και της σταθερότητας στον κόσμο.
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
18
Τι επιδιώκει η Ρωσία στην Κριμαία;
-Γεωργία, Ουκρανία και η διατήρηση ισχύος
Όταν στις 21 Νοεμβρίου του 2013 ο Ουκρανός Πρόεδρος Βίκτωρ Γιανουκόβιτς
ανέστειλε τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις και αρνήθηκε να υπογράψει το Σύμφωνο Σύνδεσης
με την Ευρωπαϊκή Ένωση, κανείς δεν φανταζόταν πως η αντίδραση του ουκρανικού λαού σε
αυτή την κυβερνητική απόφαση θα είχε τα αποτελέσματα που τελικά προκάλεσε, σε εθνικό και
διεθνές επίπεδο. Η κινητοποίηση του ουκρανικού λαού, γνωστή πια και με το όνομα
«Euromaidan», εντάθηκε μέσα στους επόμενους μήνες στρεφόμενη πια γενικά εναντίον της
κυβέρνησης και οδήγησε τελικά στην αποπομπή του Προέδρου Γιανουκόβιτς από την εξουσία
και στην εγκαθίδρυση προσωρινής κυβέρνησης από τα κόμματα της αντιπολίτευσης.
Το μέγεθος αυτής της αναταραχής που έφερε τεράστιες πολιτικές αλλαγές στην πρώην
σοβιετική χώρα, αλλά και τον θάνατο σε πάνω από 130 διαδηλωτές και αστυνομικούς53
, εκτός
του ότι προκάλεσε την εμπλοκή σε διπλωματικό επίπεδο όλων των μεγάλων δυνάμεων
παγκοσμίως, προκάλεσε και την στρατιωτική κινητοποίηση της «μητέρας» Ρωσίας κατά της
Ουκρανίας και ειδικότερα κατά της περιοχής της Κριμαίας μέσα στον Μάρτιο του 2014, με
ξεκάθαρο σκοπό να προστατεύσει τα γεωστρατηγικά της συμφέροντα. Σκοπός του παρόντος
άρθρου είναι να παρουσιάσει τις προσπάθειες τη Ρωσίας προς αυτό τον σκοπό και να καταδείξει
τις ομοιότητες και τις διαφορές με τον Ρωσο-Γεωργιανό πόλεμο του 2008 σε πολιτικό και
στρατιωτικό επίπεδο ώστε να διαπιστωθεί κατά πόσο η Ρωσία στοχεύει σε μια επαναφορά και
χρήση των γειτονικών της κρατών ως ουδέτερων ζωνών προστασίας ενάντια στην Δύση.
Η Ρωσία έχει καταφέρει κυρίως μέσα στα τελευταία δεκατέσσερα χρόνια, δηλαδή μετά
την ανάληψη της πολιτικής εξουσίας από τον Βλαντιμίρ Πούτιν να αναστρέψει την οικονομική
και πολιτική πτώση της και να γίνει μια από τις οκτώ πλουσιότερες χώρες του κόσμου, κάτι που
της έδωσε την δυνατότητα να ανεγερθεί στο πολιτικό σκηνικό και να γίνει μια ισχυρή
περιφερειακή δύναμη. Η έμφαση Πούτιν στην ενεργειακή πολιτική χάρη στον μεγάλο φυσικό
πλούτο της χώρας σε κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου54
ήταν πολύ επιτυχημένη
απόφαση, καθώς πια η Ρωσία προμηθεύει με φυσικό αέριο την Ευρώπη συνολικά, αλλά και την
γερμανική οικονομία ειδικότερα έχοντας σχέδια για εξαγωγές και προς την Ασία55,56
, κάτι που
την καθιστά ενεργειακή υπερδύναμη προσφέροντάς της ιδιαίτερο πολιτικό βάρος.
Παρόλα αυτά, μια οικονομικά πλούσια χώρα, δεν την συμφέρει να είναι αδύναμη
στρατιωτικά, γιατί έτσι δεν θα μπορέσει να υπερασπιστεί τα πλούτη και τα σύνορά της σε
53
“A Stronghold of Rulers and Rebels”, What’s on- Kiev, http://www.whatson-
kiev.com/index.php?go=News&in=view&id=15961 [accessed 20/3/2014]
54
U.S. Energy Information Administration, http://www.eia.gov/countries/country-data.cfm?fips=rs [accessed
20/3/2014]
55
Gazprom activities in Europe, CIS & Baltic, America & Asia-Pacific http://www.gazprom.com/ [accessed
20/3/2014]
56
Russia Key Facts, BBC News, http://news.bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/guides/456900/456974/html/nn4page1.stm
[accessed 20/3/2014]
Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια
19
περίπτωση επίθεσης. Ο Τζόζεφ Νάι (2002:7, 65)57
εκτιμά πως η στρατιωτική υπεροχή είναι
απαραίτητο στοιχείο για την επιβολή μιας χώρας στον παγκόσμιο πολιτικό χάρτη, και ειδικά
στην σύγχρονη εποχή της τεχνολογίας. Έτσι και η Ρωσία δεν θα μπορούσε να μείνει έξω από το
ρεύμα της σύγχρονης εποχής που θέλει τις μεγάλες δυνάμεις να λέγονται έτσι λόγω της
υπεροχής και ικανότητάς τους σε πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο.
Ο σκοπός της Ρωσίας όμως δεν είναι να γίνει η Μεγάλη Δύναμη που ήταν τον 20ο
αιώνα
ούτε σε επίπεδο γεωγραφικής έκτασης ούτε σε πολιτικό επίπεδο. Αυτό που επιδιώκει είναι η
επαναφορά και η διατήρηση της επιρροής της στις γειτονικές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες
ώστε να τις χρησιμοποιήσει ως ουδέτερη ζώνη μεταξύ εκείνης και της Ευρώπης.
Η Ουκρανία είναι η πλησιέστερη προς την Ρωσία χώρα σε γλωσσικό και πολιτιστικό
επίπεδο, ενώ υπάρχει μεγάλη αλληλεξάρτηση των δύο χωρών στον ενεργειακό τομέα (η
Ουκρανία διατηρεί μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου στις ανατολικές της περιοχές, είναι η
μεγαλύτερη διοχετεύτρια χώρα ρωσικού αερίου προς την ευρωπαϊκή αγορά58
, ενώ είναι και
καταναλωτής ρωσικού αερίου κατά 80%, καταναλώνοντας 56,2 δις. κυβ. μέτρα ετησίως 59
. Κατά
συνέπεια, η πολιτική επίδραση της Ρωσίας πάνω της είναι μεγάλη, κυρίως σε θέματα εξωτερικής
πολιτικής60
. Η γεωστρατηγική θέση της Ουκρανίας ως «προστατευτικό μαξιλάρι» ανάμεσα σε
Δύση και Ρωσία και η οικονομική εξάρτησή της από την Ρωσία , είναι οι πιο σημαντικοί λόγοι
για τους οποίους το Κρεμλίνο δεν επιθυμεί αποδέσμευση της ουκρανικής εξωτερικής πολιτικής
από τα φιλορωσικό πλαίσιο. Αντιθέτως, στόχος της είναι μια περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων
στην Ευρώπη πολύ διαφορετική από αυτή που οραματίζονταν οι Ευρωπαίοι ηγέτες τον
Νοέμβριο του 2013 και σαφώς διαφορετική από τις επιθυμίες της ουκρανικής αντιπολίτευσης
και του μέρους του ουκρανικού πληθυσμού που επιθυμεί σύσφιξη σχέσεων με την Δύση.
Η πρόσφατες στρατιωτικές ασκήσεις της Ρωσίας λοιπόν στο πλαίσιο αυτό είναι
δικαιολογημένες από πολιτικής απόψεως, γιατί έτσι προσπαθεί να υπερασπιστεί τα συμφέροντά
της στην περιοχή και την ασφάλειά της, και φυσικά να διατηρήσει το status quo στην Ανατολική
Ευρώπη και στην Μαύρη Θάλασσα.
Μαζί με την ενεργειακή πολιτική, ο Πούτιν ορθά επέλεξε να επενδύσει και στην
ανάπτυξη της στρατιωτικής και αμυντικής βιομηχανίας της χώρας του, κάτι που συνέβαλε
καθοριστικά στην οικονομική και πολιτική άνοδο της Ρωσίας τα τελευταία χρόνια. Σήμερα η
Ρωσία αποτελεί την πιο ισχυρή στρατιωτική δύναμη στην Αν. Ευρώπη και είναι από τις αρκετά
μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις παγκοσμίως. Βέβαια, ενώ είναι σε θέση να απωθήσει επιθέσεις
από μικρότερα κράτη με επιτυχία –ας μην ξεχνάμε την περίπτωση της Γεωργίας το 2008-, δεν θα
57
Joseph S. Nye Jr. The Paradox of American Power: Why the World’s Only Superpower can’t Do it Alone, 2002,
Oxford University Press
58
EU reaches gas deal with Ukraine, BBC News, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8179461.stm [accessed
20/3/2014]
59
The World Factbook: Russia, CIA https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html
[accessed 20/3/2014]
60
Tα ρίσκα για το αέριο από την κρίση στην Ουκρανία, Energy World,
http://www.energyworld.gr/%CF%84%CE%B1-%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%BA%CE%B1-
%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%B1%CE%AD%CF%81%CE%B9%CE%BF-
%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BA%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%B7-
%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD/ [accessed 24/3/2014]
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1
fp-d-s-see.march2014-1

More Related Content

Featured

2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot
Marius Sescu
 
Everything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTEverything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPT
Expeed Software
 
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsProduct Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Pixeldarts
 
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthHow Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
ThinkNow
 
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfAI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
marketingartwork
 
Skeleton Culture Code
Skeleton Culture CodeSkeleton Culture Code
Skeleton Culture Code
Skeleton Technologies
 
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
Neil Kimberley
 
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
contently
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
Albert Qian
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Kurio // The Social Media Age(ncy)
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Search Engine Journal
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
SpeakerHub
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next
Tessa Mero
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Lily Ray
 
How to have difficult conversations
How to have difficult conversations How to have difficult conversations
How to have difficult conversations
Rajiv Jayarajah, MAppComm, ACC
 
Introduction to Data Science
Introduction to Data ScienceIntroduction to Data Science
Introduction to Data Science
Christy Abraham Joy
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best Practices
Vit Horky
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project management
MindGenius
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
RachelPearson36
 

Featured (20)

2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot
 
Everything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTEverything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPT
 
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsProduct Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
 
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthHow Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
 
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfAI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
 
Skeleton Culture Code
Skeleton Culture CodeSkeleton Culture Code
Skeleton Culture Code
 
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
 
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
 
How to have difficult conversations
How to have difficult conversations How to have difficult conversations
How to have difficult conversations
 
Introduction to Data Science
Introduction to Data ScienceIntroduction to Data Science
Introduction to Data Science
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best Practices
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project management
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
 

fp-d-s-see.march2014-1

  • 1.
  • 2. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Αφιέρωμα στην Ουκρανική Κρίση Το χρονικό της κρίσης του Στραβοράβδη Φωτίου …………………………………………………………………………………………………………….2 Οι ιδεολογικές «όχθες» της Ουκρανίας του Σπανουδάκη Αριστοτέλη …………………………………………………………………………………………………………….7 Δημοψήφισμα στην Κριμαία και Διεθνές Δίκαιο της Πλουτένκο Μαρίνας ……………………………………………………………………………………………………………..13 Τι επιδιώκει η Ρωσία στην Κριμαία; της Σταματίου Κωνσταντίνας ……………………………………………………………………………………………………………..18 Διαδηλώσεις Βοσνίας και Ερζεγοβίνης: Επαναδιαπραγμάτευση του πολέμου; της Σοφίας Ξυλιά ……………………………………………………………………………………………………………..28 Ματιά στην Επικαιρότητα των Δημόπουλου Δημοσθένη, Καραγιαννόπουλου Πέτρου-Δαμιανού, Χυτήρη Σπυριδούλας Εξωτερική Πολιτική…………………………………………………………………………………… 34 Άμυνα και Ασφάλεια…………………………………………………………………………………… 35 Διάφορα Θέματα………………………………………………………………………………………... 36 Εκδότες Τεύχους: Δημόπουλος Δημοσθένης, Καραγιαννόπουλος Πέτρος – Δαμιανός Ακαδημαϊκός Επιβλέπων: Δρ. Φίλης Κωνσταντίνος Πνευματικά Δικαιώματα © Κέντρο για τη Ρωσία, την Ευρασία και τη Νοτιο-ανατολική Ευρώπη, 2014
  • 3. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 2 Αφιέρωμα στην Ουκρανική Κρίση Το χρονικό της κρίσης Η κρίση στην Ουκρανία, μπήκε σε μια νέα τροχιά μετά την πτώση του Γιαννουκόβιτς. Η αποχώρησή του από την Προεδρεία, έδωσε το έναυσμα για τη συγγραφή ενός νέου κεφαλαίου στο χρονικό της κρίσης: αποφυλάκιση της Γίουλια Τιμοσένκο, ηγέτιδας της Πορτοκαλί Επανάστασης του 2004 και πρώην Πρωθυπουργού, σχηματισμός νέας ενδιάμεσης Κυβέρνησης και, κυρίως, η εμπλοκή της Ρωσίας στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας, με μία καινοφανή «εισβολή» στην Χερσόνησο της Κριμαίας, η οποία άνοιξε, επίσης, ένα νέο διάλογο για την ισχύ και το ρόλο του Διεθνούς Δικαίου και της εθνικής κυριαρχίας των κρατών. Η πτώση του Γιαννουκόβιτς, άνοιξε τους ασκούς του αίολου όχι μόνο σε ενδοκρατικό, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Στις 21 Φεβρουαρίου το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας αποφασίζει να αποφυλακίσει την πρώην Πρωθυπουργό, Γιούλια Τιμοσένκο, ενώ συνάμα ψηφίζει για παραπομπή σε δίκη του Προέδρου Γιαννουκόβιτς, ο οποίος φεύγει την ίδια ημέρα από το Κίεβο, αναφερόμενος σε ένα δίχως προηγούμενο πραξικόπημα εις βάρος του λέγοντας χαρακτηριστικά: «Δεν σκοπεύω να εγκαταλείψω τη χώρα. Δεν σκοπεύω να παραιτηθώ».1 Την ίδια ημέρα, η Τιμοσένκο εμφανίστηκε στους διαμαρτυρόμενους, στην Πλατεία της Ανεξαρτησίας του Κιέβου και στον συναισθηματικά φορτισμένο λόγο της λέει μεταξύ άλλων: «Ονειρευόμουν να δω τα μάτια σας. Ονειρευόμουν να αισθανθείτε τη δύναμη που άλλαξε τα πάντα .. αυτή είναι η νίκη σας, γιατί κανένας πολιτικός, διπλωμάτης δεν μπορούσε να κάνει ό, τι έχετε κάνει. Εσείς αφαιρέσατε αυτή τη μορφή καρκίνου από τη χώρα… τώρα έχετε το δικαίωμα να κυβερνήσετε τη χώρα αυτή και να αποφασίσετε για τη χώρα αυτή. Η Ουκρανία έχει την ευκαιρία να δημιουργήσει το δικό της μέλλον.»2 Η 25η Μαΐου, ημέρα των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, καθορίζεται ως ημερομηνία για τις Προεδρικές εκλογές στην Ουκρανία, με πολλούς υποψηφίους, μεταξύ αυτών και την Γιούλια Τιμοσένκο. Ο Πρωθυπουργός της Ρωσίας, Ντιμίτρι Μεντβέντεφ, αμφισβητεί την πολιτική νομιμότητα όσων συμβαίνουν στην Ουκρανία, λέγοντας ότι η νέα Κυβέρνηση θα προέρχεται από άτομα που με βία έχουν καταλάβει το Κίεβο και οδηγούν στην καταστροφή.3 Το Συμβούλιο Maiden καθορίζει ως μεταβατικό Πρωθυπουργό τον Αρσένιι Γιατσένουκ, ενώ ο Πρώην Πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτωρ Γιαννουκόβιτς εντάσσεται στη διεθνή λίστα καταζητούμενων, λόγω των θανάτων περισσότερων από 100 πολιτών κατά τη διάρκεια των διαμαρτυριών.4 1 Andrew Higgins, Andrew Kramer, “Archrival Is Freed as Ukraine Leader Flees”, New York Times, 22 Feb. 2014. http://www.nytimes.com/2014/02/23/world/europe/ukraine.html?_r=2 2 Shaun Walker, “Ukraine's former PM rallies protesters after Yanukovych flees Kiev”, The Guardian, 23 Feb. 2014. http://www.theguardian.com/world/2014/feb/22/ukraine-president-yanukovych-flees-kiev 3 Dave Keating, “Ukraine sets date for presidential election” European Voice, 25 Feb. 2014 http://www.europeanvoice.com/article/2014/february/ukraine-sets-date-for-presidential-election/79813.aspx 4 Ukraine crisis: Yatsenyuk is PM-designate, Kiev Maidan told, ΒΒC, 26 Feb 2014. http://www.bbc.com/news/world-europe-26359150
  • 4. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 3 Όλα αυτά οδηγούν στην εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία, μια περιοχή ιδιαίτερα σημαντική τόσο οικονομικά όσο και γεωπολιτικά, αλλά και ιστορικά για τους Ρώσους. Στις 26 Φεβρουαρίου, Τάταροι της Κριμαίας, οι οποίοι χαιρετίζουν τις εξελίξεις μετά την ανατροπή του Γιαννουκόβιτς, έρχονται σε σύγκρουση με τους Ρώσους της περιοχής. Την επομένη, στις 27 Φεβρουαρίου, ένοπλα στρατεύματα καταλαμβάνουν δημόσια κτίρια της περιοχής, ενώ στις 28 Φεβρουαρίου καταλαμβάνουν το αεροδρόμιο της Συμφερόπολης και ένα στρατιωτικό αεροδρόμιο στη Σεβαστούπολη, αυξάνοντας τους φόβους για σύγκρουση στην περιοχή, ενώ το κοινοβούλιο της Κριμαίας, αποφάσισε να κριθεί το status της περιοχής με δημοψήφισμα στις 25 Μαΐου, την ίδια ημέρα που γίνονται και οι προεδρικές εκλογές. 5 Οι ενέργειες αυτές της Ρωσίας, κέντρισαν το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας για τη σοβαρότητα της κατάστασης στην περιοχή. Από τη μία το Διεθνές Δίκαιο και από την άλλη η κρατική ισχύς. Από τη μία η αρχή της κρατικής κυριαρχίας και από την άλλη η Θουκυδίδειος προσέγγιση της υπεροχής του ισχυρότερου. Στις 28 Φεβρουαρίου, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, συναντάται για να συζητηθεί η σοβαρότητα της κατάστασης, αλλά και να καταστεί σαφές το αν υπάρχει κίνδυνος για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια6 , ενώ οι ΗΠΑ προειδοποιούν τη Ρωσία για την στρατιωτική επέμβαση στην Ουκρανία. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, τόνισε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα σταθούν με τη διεθνή κοινότητα, δηλώνοντας ότι θα υπάρξει κόστος για οποιαδήποτε στρατιωτική παρέμβαση στην Ουκρανία7 . Ωστόσο, ο Πούτιν υποστήριξε ότι είναι καθήκον του να προστατεύσει τους Ρωσόφωνους πολίτες της Κριμαίας8 , ενώ ταυτοχρόνως ένοπλες δυνάμεις καταφέρνουν και καταλαμβάνουν την Χερσόνησο της Κριμαίας χωρίς να χυθεί μια σταγόνα αίμα. Ως απόρροια των ενεργειών αυτών, ο μεταβατικός ηγέτης της Ουκρανίας, κατηγόρησε τη Ρωσία για κήρυξη πολέμου εις βάρος της χώρας του, αναφέροντας πως: «Αυτή είναι μια κόκκινη προειδοποίηση. Δεν είναι απειλή. Αυτό είναι στην πραγματικότητα μια κήρυξη πολέμου στη χώρα μου»9 . Στις 6 Μαρτίου, οι ΗΠΑ ανακοινώνουν κυρώσεις για τους Ρώσους και τους Ουκρανούς της Κριμαίας που υποστηρίζουν την ισχύουσα κατοχή από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις και οι οποίοι θέτουν σε κίνδυνο την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, ενώ στην Ευρώπη, την ίδια μέρα, οι Αρχηγοί Κρατών και Κυβερνήσεων συναντιούνται στις Βρυξέλλες για να συζητήσουν την κατάσταση στη Ρωσία και τις πιθανές κυρώσεις που θα μπορούσαν να επιβληθούν σε επίπεδο Ε.Ε., δίνοντας έμφαση στην ισχύ της διπλωματίας, του πολιτικού διαλόγου και της ειρηνικής 5 Harriet Salem, Shaun Walker, Luke Harding, “Conflict fears rise after pro-Russian gunmen seize Crimean parliament”, The guardian, Feb 28 2014. http://www.theguardian.com/world/2014/feb/24/ukraine-crimea-russia- secession 6 Louis Charbonneau, “ U.N. Security Council to hold emergency meeting on Ukraine crisis”, Reuters, 28 Feb 2014. http://www.reuters.com/article/2014/02/28/us-ukraine-crisis-un-idUSBREA1R1M920140228 7 US warns Russia over military intervention in Ukraine, euronews, 01 March 2014. http://www.euronews.com/2014/03/01/us-warns-russia-over-military-intervention-in-ukraine/ 8 Putin tells Obama Russia has right to protect interests in Ukraine, Reuters, O1 March 2014. http://www.reuters.com/article/2014/03/01/urkaine-crisis-putin-obama-idUSL6N0LY0SZ20140301 9 Marie-Louise Gumuchian, Ben Wedeman, Ian Lee, “Ukraine mobilizes troops after Russia's 'declaration of war'”, CNN, 02 March 2014 http://edition.cnn.com/2014/03/02/world/europe/ukraine-politics/
  • 5. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 4 επίλυσης των διαφορών10 . Εν τω μεταξύ, το κοινοβούλιο της Κριμαίας ψηφίζει ομόφωνα υπέρ της προσάρτησής της από τη Ρωσία και ώρες αργότερα, το δημοτικό συμβούλιο της Σεβαστούπολης στην Κριμαία ανακοινώνει την άμεση ένταξη11 . H Ουκρανία, εν τω μεταξύ, δείχνει ότι δέχεται την έναρξη συνομιλιών με τη Ρωσία για την Κριμαία, υπό την προϋπόθεση ότι το Κρεμλίνο θα αποσύρει τα στρατεύματα το συντομότερο δυνατό. Στις 11 Μαρτίου, το περιφερειακό Κοινοβούλιο της Κριμαίας, υιοθετεί τη «διακήρυξη της ανεξαρτησίας» δίνοντας νέο χαρακτήρα στην κρίση και υπερτονίζοντας τις αποσχιστικές τάσεις που γεννήθηκαν στην περιοχή.12 Στις 12 Μαρτίου, ο Ομπάμα συναντήθηκε με τον Γιατσένιουκ, προκειμένου να καταστήσει σαφές ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν αποδέχονται το νέο status quo στην περιοχή και δηλώνοντας την αναντίρρητη υποστήριξή τους στον ουκρανικό λαό13 , ενώ στην άλλη άκρη του Ατλαντικού η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ προειδοποιεί τη Μόσχα για δυνητικά "μαζική" μακροπρόθεσμη οικονομική και πολιτική ζημιά14 . O διπλωματικός διάλογος εξακολουθεί να αποτελεί το κύριο μέσο για την επίλυση των διαφορών στην περίπτωση της Ουκρανίας και της Κριμαίας και αυτό φάνηκε στις 14 Μαρτίου στο Λονδίνο, όπου ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λάβρο συναντήθηκε με τον Αμερικανό ομόλογό του Τζον Κέρυ με επίκεντρο τις απειλές κυρώσεων κατά της Ρωσίας, αν προσαρτήσει την Κριμαία15 . Στις 15 Μαρτίου τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ψηφίζουν συντριπτικά υπέρ ενός σχεδίου που καταδικάζει ένα επερχόμενο δημοψήφισμα για το μέλλον της Κριμαίας ως παράνομο, ενώ Ρωσία ασκεί βέτο και η Κίνα απέχει, με αποτέλεσμα να μην δίνεται η δυνατότητα νομιμοποίησης δράσεων σε επίπεδο Ηνωμένων Εθνών.16 Συνάμα, το 95% των πολιτών της Κριμαίας δείχνουν να θέλουν ένωση με τη Ρωσία μετά το από πολλούς παράνομο δημοψήφισμα που τελικώς διενεργήθηκε πρόωρα.17 Η 18η Μαρτίου, αποτελεί ορόσημο για την Κρίση της Κριμαίας, καθώς ο Πούτιν υπογράφει συνθήκη προσχώρησης της περιοχής στη Ρωσία, επεκτείνοντας τα σύνορα της χώρας για πρώτη φορά μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο18 , ενώ το Κίεβο λέει ότι η σύγκρουση έχει 10 Paul Lewis, Dan Roberts, Ian Traynor, Shaun Walker, “US imposes visa restrictions on Russian officials as Obama signs sanctions order”, The guardian, 06 March 2014. http://www.theguardian.com/world/2014/mar/06/us- visa-restrictions-officials-ukraine-russia 11 Alissa da Carbonnel, Luke Baker, “Crimea votes to join Russia, Obama orders sanctions”, Reuterr, 06 March 2014. http://www.reuters.com/article/2014/03/06/us-ukraine-crisis-idUSBREA1Q1E820140306 Crimea, Sevastopol pass declarations of independence, voice of Russia, 11 March 2014,http://voiceofrussia.com/news/2014_03_11/Crimea-parliament-passes-independence-declaration-0493/ 13 Nick Paton Walsh, Laura Smith-Spark, Steve Almasy, “Obama, Ukraine's PM warn Russia as Crimea heads for vote” CNN, March 13 2014. http://edition.cnn.com/2014/03/12/world/europe/ukraine-crisis/ 14 Stephen Brown, Timothy Heritage, “Russia holds war games near Ukraine; Merkel warns of catastrophe” Reuters, 13 March 2014, http://www.reuters.com/article/2014/03/13/us-ukraine-crisis-idUSBREA1Q1E820140313 15 “John Kerry and Sergei Lavrov hold last-ditch talks on Ukraine”, the telegraph, 14 March 2014 http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10697733/John-Kerry-and-Sergei-Lavrov-hold-last- ditch-talks-on-Ukraine.html 16 ‘’UN Security Council action on Crimea referendum blocked”,United Nations News Centre, 15 March 2014 https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=47362 17 “Partial results show 95 percent backing for Crimea joining Russia – RIA”, Reuters, 16 March 2014, http://uk.reuters.com/article/2014/03/16/uk-ukraine-crisis-crimea-partial-idUKBREA2F0VG20140316 18 “Ukraine crisis: Putin signs Russia-Crimea treaty”, BBC, 18 March 2014, http://www.bbc.com/news/world- europe-26630062
  • 6. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 5 φτάσει σε ένα «στρατιωτικό στάδιο» όταν ένας ουκρανός στρατιώτης σκοτώθηκε από ενόπλους οι οποίοι εισέβαλαν σε στρατιωτική βάση στην Συμφερούπολη.19 Η κρίση στην Ουκρανία είχε και επιπτώσεις σε περιφερειακό επίπεδο, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Μολδαβία. Ο πρωθυπουργός της Μολδαβίας εξέφρασε την έντονη ανησυχία του αναφορικά με την αντιμετώπιση της κρίσης στην περιοχή της Κριμαίας, λέγοντας, αναφερόμενος στην περιοχή της Υπερδνειστερίας ότι ««Η τεταμένη κατάσταση στην Κριμαία είναι μια απειλή για την ασφάλεια ολόκληρης της περιοχής. Η εξέλιξη της κατάστασης θα δημιουργήσει νέα προβλήματα και απειλές, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα για τη Μολδαβία».20 Αν και η Υπερδνειστερία έχει αποτελέσει για πολλά χρόνια αντικείμενο διαπραγματεύσεων ανάμεσα στη Ρωσία, την ΕΕ και τις Ηνωμένες Πολιτείες, παραμένει μια «παγωμένη σύγκρουση» με καμία πραγματική συζήτηση για το πολιτικό καθεστώς της. Σημαντικό είναι να τονισθεί ότι η Μολδαβία πρόκειται να υπογράψει συμφωνία με την ΕΕ, αντίστοιχη εκείνης που απέρριψε ο Γιαννουκόβιτς, ενώ η Ρωσία δρα όπως και στην περίπτωση της Ουκρανίας. Όσον αφορά το καθεστώς της Υπερδνειστερίας, δεν αναγνωρίζει την κυριαρχία της Μολδαβίας στην επικράτειά της, ενώ ένα δημοψήφισμα το 2006. έδειξε ότι το 97,2 % ήθελε ένταξη στη Ρωσία.21 Ωστόσο, η Ρωσία έχει επισήμως αναγνωρίσει ότι η περιοχή ανήκει στην Μολδαβία. Παρόλα αυτά, υπάρχει μεγάλη ανησυχία ότι η Μολδαβία μπορεί να αποτελέσει τον επόμενο στόχο. Υπολογίζεται ότι Ρωσία έχει αναπτύξει κατά μήκος των συνόρων της με την ανατολική Ουκρανία στρατιωτικές και παραστρατιωτικές μονάδες που ανέρχονται σε πάνω από 30.000 στρατιώτες. Αξιωματούχοι και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού περιγράφουν τις ενέργειες αυτές ως μια συνεχή εισροή των ρωσικών δυνάμεων κατά μήκος των ανατολικών συνόρων με την Ουκρανία. O Πρόεδρος των ΗΠΑ, δήλωσε ότι η Ρωσία έχει το νομικό δικαίωμα να έχει στρατεύματα στην επικράτειά της, ακόμα και αν αυτά βρίσκονται στα σύνορα με την Ουκρανία, ενώ χαρακτήρισε την υπόθεση ως μη ολοκληρωμένη ακόμη. 22 Όμως καθώς τίποτα δεν είναι δεδομένο και επειδή φαίνεται ότι η Ρωσία θέτει τους δικούς της κανόνες, οποιαδήποτε κίνησή της στην περιοχή έχει πάντοτε αρνητικό πρόσημο. Σε συλλογικό επίπεδο, οι μέχρι τώρα ενέργειες δεν δείχνουν να είναι αποτελεσματικές. O Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Μπαν Κι-Μουν στις 19 Μαρτίου επισκέφθηκε τη Μόσχα και το Κίεβο για να προσπαθήσει να επιλύσει την κρίση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για τη χερσόνησο της Κριμαίας.23 Επίσης, η Ομάδα των G7 σταμάτησε τις διαδικασίες για τη Διάσκεψη των G8, που θα γινόταν στο Sochi θέλοντας να καταστήσει ξεκάθαρο ότι όσο η Ρωσία παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο, δεν μπορεί να έχει θέση στο τραπέζι των 19 “Ukraine suffers first casualty in Crimea as PM says conflict enters 'military stage', Hurriyet Daily News, 18 March 2014, http://www.hurriyetdailynews.com/ukraine-suffers-first-casualty-in-crimea-as-pm-says-conflict-enters- military-stage.aspx?pageID=449&nID=63777&NewsCatID=353 20 Alexander Tanas, “Moldova alarmed over 'contagious' separatism in Ukraine's Crimea”, Reuters,10 March 2014, http://www.reuters.com/article/2014/03/10/us-ukraine-crisis-moldova-idUSBREA2918I20140310 21 Marie-Louise Gumuchian, “Ukraine crisis: Is Russia done after Crimea?”, CNN, 25 March 2014 http://edition.cnn.com/2014/03/24/world/europe/ukraine-crisis-russia-qa/ 22 Mark Hosenball, “Western governments see continuing Russian buildup on Ukraine border”, Reuters, 26 March 2014, http://www.reuters.com/article/2014/03/26/us-ukraine-crisis-usa-idUSBREA2P22120140326 23 “ Ban heads to Russia and Ukraine amid rising tensions; Security Council briefed on latest events”, United Nations New Centre19 March 2014,, http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=47381#.UzV4iqhdWuI
  • 7. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 6 διαπραγματεύσεων24 , ενώ στις 24 Μαρτίου, στη Σύνοδο Κορυφής για τα πυρηνικά η Ρωσία δε συμμετείχε25 . Στις 26 Μαρτίου, η ΕΕ από κοινού με τις ΗΠΑ συμφώνησαν, στα πλαίσια του EU- USA Summit στις Βρυξέλλες, να αναπτύξουν πλαίσιο συνεργασίας προκειμένου να αυξήσουν τις κυρώσεις προς τη Ρωσία. 26 Η Κυβέρνηση Ομπάμα κλείδωσε ορισμένες αμερικανικές εξαγωγές προς τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου, ως αναντίρρητη απάντηση στην προσάρτηση της Κριμαίας.27 Ωστόσο, στις 30 Μαρτίου, οι συνομιλίες του Κέρρυ με τον Ρώσο ομόλογό του Λαβρώφ στο Παρίσι, απέτυχαν στο να βρεθεί λύση για την ουκρανική κρίση,28 αποδεικνύοντας ότι στην περίπτωση της Ουκρανίας. 24 “G8 summit 'won't be held in Russia'”, BBC, 24 March 2014. http://www.bbc.com/news/uk-politics-26722668 25 “Obama to the rescue? US President swoops in as Western leaders meet to discuss Crimea after Russian forces storms last Ukrainian base”, the daily mail, 24 Μαρτίου 2014, http://www.dailymail.co.uk/news/article- 2587699/Shots-fired-Russian-troops-seize-naval-base-Crimea-Ukrainian-flag-flying-annexation.html 26 Jeff Mason, Lidia Kelly, “U.S., EU to work together on tougher Russia sanctions”, The Reuters, 26 March 2014. http://www.reuters.com/article/2014/03/26/us-ukraine-crisis-idUSBREA2P0VB20140326 27 Brian Wingfield, Mark Drajem, “Russian Energy Denied Goods as U.S. Exports Suspended” Bloomberg, 27 March 2014, http://www.bloomberg.com/news/2014-03-27/obama-administration-halts-export-license-for- russia.html 28 Jay Solomon, Stecy Meichtry, “Kerry's Talks With Russia's Lavrov Fail to Ease Ukraine Crisis”, The Wall Street Journal, 30 March 2014. http://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052702304886904579471933179823314
  • 8. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 7 Οι ιδεολογικές «όχθες» της Ουκρανίας Το κοινωνικοπολιτικό χάσμα μεταξύ ουκρανικής ανατολής και δύσης Παρά το ότι στις σλαβικές διαλέκτους ο όρος Ουκρανία υποδηλώνει το περίχωρο - σύνορο, σήμερα ακριβώς αυτή η ιδιότητα, δηλαδή η Ουκρανία ως το σημαντικότερο σύνορο μεταξύ Ανατολής – Ρωσίας και Δύσης – Ευρωατλαντικής Συμμαχίας, έχει φέρει τη χώρα στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Το δυστύχημα για τον ουκρανικό λαό είναι πως το εν λόγω όριο δεν ταυτίζεται με τη κρατική συνοριακή γραμμή αλλά αντιθέτως διχοτομεί την ουκρανική επικράτεια. Η διαίρεση είναι ευδιάκριτη και εξελίσσεται σε πολλά επίπεδα όπως η εθνική καταγωγή, η γλώσσα, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, η πολιτική ιδεολογία αλλά και η οικονομία. Η ύπαρξη αυτών των έντονων εγχώριων διαφοροποιήσεων οφείλεται κατά κύριο λόγο στο ότι ο χώρος που καταλαμβάνει η σημερινή Ουκρανία ιστορικά δεν υπήρξε, ουσιαστικά σχεδόν ποτέ, ως ενιαίος αλλά ήταν διασπασμένος υπό την κυριαρχία τρίτων ισχυρότερων κρατών τα οποία συχνά χαρακτηρίζονταν από σημαντικές μεταξύ τους πολιτισμικές διαφορές και ανταγωνισμούς. Κατά κύριο λόγο, η ταραγμένη εποχή της Руїна, (ελλην: Ερείπιο) όπως ονομάζονται τα γεγονότα του δεύτερου μισού του 17ου αιώνα, φαίνεται πως άσκησε μεγάλη πολιτισμική επίδραση στους πληθυσμούς εκατέρωθεν του ποταμού Δνείπερου και οι επιπτώσεις είχαν σημειολογική σημασία καθώς οι δύο όχθες βρέθηκαν υπό διαφορετικούς επικυρίαρχους. Έκτοτε η τότε δυτική χώρα αποκαλείτο Ουκρανία της «Δεξιάς Όχθης» (Правобережна Україна) και αλληλεπιδρούσε κυρίως με την καθολική Πολωνία ενώ η ανατολική χώρα που βρίσκονταν εντός της ορθόδοξης ρωσικής σφαίρας επιρροής έμεινε γνωστή ως Ουκρανία της «Αριστερής Όχθης» (Лівобережна Україна). Δε θα πρέπει, βεβαίως, να παραβλέπονται τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα όπως η αλλαγή συνόρων μετά τον Β’ ΠΠ και η Σοβιετική Εποχή. Αν έπρεπε να ορίσουμε αυτό το πολιτισμικό σύνορο με βάση την υφιστάμενη χάραξη των ουκρανικών όμπλαστ29 θα τοποθετούσαμε εγγύτερα στην Ανατολή τις 8 ανατολικές επαρχίες30 , την αυτόνομη περιοχή της Κριμαίας31 και την υπό ειδικό καθεστώς Σεβαστούπολη. Η υπόλοιπη χώρα εμφανίζεται πολιτισμικά πλησιέστερα προς τη Δύση. Με οδηγό, λοιπόν, την ιστορική παράδοση αλλά και τη σημερινή πραγματικότητα το εν λόγω πολιτισμικό όριο θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον ποταμό Δνείπερο.32 Όμως, πως ακριβώς εκφράζεται αυτή η πολιτισμική διαφορά και τι σημαίνει για την Ουκρανία και τον λαό της; Καταρχάς ο πληθυσμός της χώρας είναι έντονα εθνικά διαφοροποιημένος. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή πληθυσμού που πραγματοποιήθηκε το 29 Διοικητική μονάδα ανάλογη της περιφέρειας. 30 Συγκεκριμένα τα όμπλαστ: Οδησσός, Μικολάγεβο, Πολτάβα, Δνειπροπέτροβσκ, Χάρκεβο, Χερσώνα, Ζαποριζία, Ντόνετσκ και Λούγκανσκ. 31 Στην παρούσα εργασία η Κριμαία εξετάζεται ως κομμάτι της Ουκρανίας ως είχε ως τις αρχές του έτους 2014 παρά την ασάφεια ως προς το μελλοντικό καθεστώς της έπειτα από την ανακοίνωση προσάρτησης της από τη Ρωσία. Η όποια αναφορά στην εν λόγω περιοχή όπως και αν γίνεται στη παρούσα επισκόπηση δεν σκοπό να προδικάσει γεγονότα ή να μεροληπτήσει υπέρ κάποιας πλευράς. 32 Χωρίς ωστόσο ο διαχωρισμός να είναι απολύτως ακριβής.
  • 9. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 8 2001, επί συνόλου 48,5 εκατ. πολιτών, τα 37,5 εκατ. (77,8%) ήταν εθνικά Ουκρανοί. Δεύτερη πολυπληθέστερη εθνότητα ήταν η ρωσική με 8,3 εκατ. κατοίκους (17,3%) ενώ οι Λευκορώσοι ανέρχονταν σε 275 χιλ. Οι υπόλοιπες μειονοτικές ομάδες είναι αρκετά μικρές ώστε να φαντάζουν φαινομενικά ασήμαντες συγκρινόμενες με τον συνολικό πληθυσμό ωστόσο καθώς ορισμένες παρουσιάζουν αυξημένες συγκεντρώσεις σε συνοριακές και κρίσιμες περιοχές διαθέτουν υπολογίσιμο πολιτικό βάρος. Οι Τάταροι της Κριμαίας υπολογίζονται προσεγγιστικά στις 248,000 και αποτελούν το 0,5% των πολιτών. Εντός της Κριμαίας διαμορφώνουν μια ισχυρή τοπική μειονότητα της τάξης του 12%. Ποσοστό που όπως αποδείχτηκε από τα πρόσφατα γεγονότα είναι ικανό να επηρεάσει τις εξελίξεις. Υπό ευνοϊκές συνθήκες και εφόσον γίνει επίκληση της τουρκικής φυλετικής καταγωγής και της ισλαμικής θρησκείας, δηλαδή με την προσέγγιση που παραδοσιακά επιλέγει η Τουρκία, η δυναμική της μειονότητας αυτής μπορεί να ενισχυθεί περεταίρω με την προσθήκη των 73000 χιλ (0,2%) Τατάρων της υπόλοιπης Ουκρανίας και μιας μικρής κοινότητας των Αζέρων η οποία φτάνει τις 45000 χιλ ή αλλιώς το 0,1% των κατοίκων της χώρας. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι οι Τάταροι της Κριμαίας και αυτοί της υπόλοιπης χώρας δεν αποτελούν ταυτόσημες εθνικές ομάδες ούτε ενώνονται από τις ίδιες ανάγκες και αιτήματα και επομένως η συμπόρευση τους υπό μία τρίτη δύναμη θα γίνονταν δύσκολα εφικτή. Οι Μολδαβοί αποτελούν μία επίσης υπολογίσιμη εθνική ομάδα περίπου 260 χιλιάδων ατόμων (0,5% επί του συνόλου). Σχεδόν οι μισοί κατοικούν στην Οδησσό ενώ υπολογίσιμη και ιστορική παρουσία έχουν και στο Χέρνιβτσι. Στην ίδια περιοχή είναι εγκατεστημένη και η κύρια μάζα των Ρουμάνων οι οποίοι μαζί με τους Γκαγκαούζιους συνολικά υπολογίζονται σε 190 χιλιάδες. Η συγκεντρωμένη παρουσία των κοινοτήτων αυτών, το ιδιαίτερο καθεστώς της Υπερδνειστερίας στη γειτονική Μολδαβία, οι σποραδικές εκδηλώσεις του Ρουμανικού μεγαλοϊδεατισμού σε συνδυασμό με την επεκτατική τάση των ρωσικών συμφερόντων είναι ενδείξεις ενδεχόμενης αστάθειας στη περιοχή. Πράγματι εν μέσω της πρόσφατης κρίσης εκφράστηκαν συγκρατημένες ανησυχίες σε ότι αφορά την Υπερδνειστερία και τους ρουμανογενείς πληθυσμούς. Σχεδόν όλοι οι Ούγγροι (150 χιλ) βρίσκονται στην συνοριακή περιοχή της Υπερκαρπαθίας όπου αποτελούν μια ισχυρή τοπική μειονότητα. Αντιθέτως η πολωνική κοινότητα, παρότι σε απόλυτα νούμερα είναι ισάριθμη της ουγγρικής, παρουσιάζει μεγάλη διασπορά στα βορειοδυτικά όμπλαστ. Οι μειονότητες των Εβραίων, των Ελλήνων και των Αρμενίων πλησιάζουν ή ακόμα και ξεπερνούν τα 100,000 έκαστη. Τα ουκρανικά είναι η επίσημη γλώσσα του κράτους, ενώ μέχρι και την πτώση Γιανουκόβιτς ήταν και τα ρώσικα. Ωστόσο, στην Ουκρανία της Αριστερής Όχθης, δηλαδή ανατολικά του Δνείπερου, η χρήση της ρωσικής γλώσσας ως μητρικής είναι η κυρίαρχη πρακτική. Εκεί ακόμα και εθνικά Ουκρανοί καθώς και αλλοεθνείς έχουν τη ρωσική ως μητρική γλώσσα. Συγκεκριμένα το 68% του πληθυσμού δηλώνει ως μητρική την ουκρανική και το 30% τη ρωσική. Η πλειοψηφία των Λευκορώσων (60%) ομιλεί τα ρωσικά. Στον ίδιο πληθυσμό η χρήση της λευκορωσικής διαλέκτου και των ουκρανικών είναι κατά προσέγγιση μοιρασμένα σε ποσοστό 20%. Ούγγροι, Ρουμάνοι και Τάταροι της Κριμαίας διατηρούν την μητρική σε θεαματικά ποσοστά που ξεπερνούν το 90%. Οι μισοί ως και τα 2/3 των Αρμενίων, Αζέρων,
  • 10. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 9 Βούλγαρων, Γκαγκαούζιων και Μολδαβών έχουν ως βασική τη γλώσσα της χώρας τους. Έλληνες και Εβραίοι παρουσιάζονται να προτιμούν τη Ρωσική.33 Η κουμμουνιστική περίοδος ευνόησε την υιοθέτηση αδιάφορης στάσης προς τα θεία ενισχύοντας σε σημαντικό βαθμό την αθεΐα. Ωστόσο η κουμμουνιστική παρένθεση δεν μπόρεσε να διαγράψει την εδραιωμένη θρησκευτική παράδοση στην Ουκρανία. Είναι γεγονός ότι σήμερα το 60% των Ουκρανών δεν υιοθετεί επίσημα κάποιο θρησκευτικό δόγμα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι περισσότεροι από αυτούς θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν άθεοι. Αντιθέτως πολλοί εξ αυτών είναι φορείς της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης αν και επιλέγουν να μην ταυτίζονται με την επίσημη γραμμή των πατριαρχείων. Το φαινόμενο οφείλεται εν πολλοίς και στη διάσπαση που παρουσιάζει η Ουκρανική Ορθοδοξία στην επίσημη έκφραση της: Οι δύο μεγαλύτεροι θρησκευτικοί θεσμοί της χώρας είναι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου του Κιέβου που εκπροσωπεί κατά προσέγγιση το 40% των πιστών και η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου της Μόσχας που επηρεάζει το 30%. Η Ουκρανία είναι επίσης ένα ισχυρό προπύργιο των Ουνιτών, δηλαδή των χριστιανών που ακολουθούν το ανατολικό τυπικό αλλά αποδέχονται τον πάπα της Ρώμης. Αυτοί εκφράζονται επισήμως μέσω της Ουκρανικής Ελληνοκαθολικής Εκκλησίας που αντιπροσωπεύει το 14% των πιστών. Μικρή δυναμική διαθέτουν η Ουκρανική Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία (3% των πιστών) και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία (2% των πιστών). Στην Ουκρανία δραστηριοποιείται επίσης μεγάλος αριθμός χριστιανικών αιρέσεων οι οποίες ενώ ως μονάδες δεν αναπτύσσουν κάποια δυναμική, συνολικά επηρεάζουν αρκετούς Ουκρανούς ακόμη και εντός της πλειοψηφίας που παρουσιάζεται να μην υιοθετεί επίσημα θρησκευτικό δόγμα. Το Ισλάμ και Ιουδαϊσμός εκφράζονται κατά κύριο λόγο από τους Τατάρους της Κριμαίας και την Εβραϊκή κοινότητα αντιστοίχως.34 Οι αντιθέσεις της Ουκρανίας δεν περιορίζονται μόνο στους ανθρώπους. Μοιρασμένος είναι ο φυσικός άρα και ο οικονομικός πλούτος. Η βαριά βιομηχανία, δηλαδή η μεταλλουργία και τα πετρελαιοειδή, είναι εδραιωμένη κυρίως στα ανατολικά όμπλαστ εφόσον εκεί εντοπίζονται οι ανάλογες πρώτες ύλες. Κατά συνέπεια οι οικονομίες αυτών των περιοχών έχουν τη μεγαλύτερη ποσοστιαία συμμετοχή στο Ουκρανικό ΑΕΠ. Σημαντικό ποσοστό στην οικονομία των κεντρικών επαρχείων καταλαμβάνει η αγροτική παραγωγή. Στα δυτικά, τα πλούσια και πυκνά δάση προσφέρουν ξυλεία, χαρτί και ανάλογα προϊόντα ενώ στο Ζιτομίρ είναι αναπτυγμένη η υαλουργία και τα κεραμικά. Στο νότο η επαφή με τη θάλασσα δημιουργεί ευκαιρίες εκμετάλλευσης του θαλάσσιου πλούτου, του τουρισμού και του διαμετακομιστικού εμπορίου ενώ υπάρχουν ενδείξεις για πλούσια υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Επιπλέον η χώρα διατέμνεται από οδικούς, σιδηροδρομικούς άξονες και αγωγούς υδρογονανθράκων οι οποίοι διευκολύνουν την εμπορική σύνδεση Ευρώπης και Ασίας. 33 Κρατική Στατιστική Επιτροπή της Ουκρανίας, Πανουκρανική απογραφή πληθυσμού, 5 Δεκ 2001 http://2001.ukrcensus.gov.ua/ (τελευταία επίσκεψη 29 Μαρ 2014) 34 Στοιχεία δημοσκόπησης της κοινωνιολογικής υπηρεσίας του Κέντρου Ουκρανίας Οικονομικής και Πολιτικής Έρευνας που διεξήχθη στο διάστημα 20 Απριλίου έως 12 Μαΐου 2006. Το δειγματοληπτικό σφάλμα δεν υπερβαίνει το 1,0%. http://razumkov.org.ua/ukr/poll.php?poll_id=300 (τελευταία επίσκεψη 26 Μαρ 2914)
  • 11. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 10 Με βάση την κατανομή των πόρων και των οικονομικών δρώντων η χώρα θα μπορούσε να διαχωριστεί σε πλούσια Ανατολή και φτωχή Δύση.35 Όλες αυτές οι διαφορές μεταξύ της ουκρανικής Ανατολής και Δύσης διαμορφώνουν και επηρεάζουν την σκέψη των πολιτών και τελικά εκφράζονται αποκρυσταλλωμένες σε πολιτικοκοινωνικές ιδεολογίες. Το πολιτικό σύστημα και η σχετικά πρόσφατη μετάβαση στον πολυκομματισμό, το μέγεθος της χώρας και το πολυάριθμό του πληθυσμού δημιουργούν τις προϋποθέσεις παρουσίας πολλών κομμάτων, για τη συνεχή δημιουργία νέων και την αναμόχλευση των παλαιοτέρων. Παραδοσιακά αυτή η πολιτική πολυφωνία ευνοεί και επιβάλει την κομματική συνεργασία μέσω της δημιουργίας ευρύτερων κυβερνητικών και αντιπολιτευτικών συνασπισμών. Ο ιδεολογικός πλουραλισμός που φτάνει μέχρι και στα άκρα του πολιτικού φάσματος πολλές φορές, θα μπορούσε να λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας στη δημιουργία σχημάτων συνεργασίας ωστόσο ο ουκρανικός πολιτικός κόσμος κατάφερνε πάντα να βρίσκει το modus vivendi. Οι δυο κύριοι ιδεολογικοί πόλοι γύρω από τους οποίους συσπειρώνονται οι κομματικές και κοινωνικές συμμαχίες εκφράζουν όπως είναι αναμενόμενο τις δύο τάσεις πολιτισμικού προσανατολισμού, δηλαδή τη φιλοδυτική και την φιλορωσική. Αν και το σύστημα πολιτικών συμμαχιών υπό τη μορφή μπλοκ απαγορεύτηκε με νομοθετική ρύθμιση το Νοέμβριο του 2011, εφόσον τα μπλοκ προέκυπταν μέσω της επίσημης συνεργασίας πολυάριθμων κομμάτων, η εξέταση ορισμένων εκ των σημαντικότερων βοηθά στη κατανόηση των κοινωνικών συμμαχιών και τάσεων στην Ουκρανία. To μπλοκ της Γιούλια Τιμοσένκο (Блок Юлії Тимошенко, БЮТ) κτίστηκε έχοντας ως πυρήνα το κεντροδεξιό φιλοευρωπαϊκό «Κόμμα της Πατρίδας» (Всеукраїнське об'єднання "Батьківщина"). Μαζί με το Κόμμα της Πατρίδος συμπορεύτηκαν κόμματα συντηρητικά, φιλελεύθερα, δεξιά, ακροδεξιά και υπερεθνικιστικά. Κοινή συνισταμένη αποτέλεσε η φιλοευρωπαϊκή και αντιρωσική στάση παρότι ακόμη και σε αυτό το πεδίο υπήρχε διχογνωμία ως προς τον τρόπο έκφρασης. Έτσι ορισμένα κόμματα του συνασπισμού υποστήριζαν την ένταξη της Ουκρανίας και στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ ενώ άλλα υποστήριζαν την πρόσδεση μόνο με έναν οργανισμό. Παρομοίως η στάση προς τη Ρωσία τουλάχιστον επισήμως δεν ήταν εντελώς αρνητική καθώς πολλές φωνές προέκριναν τη συνεργασία.36 Τα αποτελέσματα των περασμένων εκλογικών αναμετρήσεων ανά όμπλαστ έδειξαν ξεκάθαρα ότι οι συνιστώσες άρα και το ίδιο το БЮТ αντλούν ψήφους κατά κύριο λόγο από τις δυτικές επαρχίες.37 Παρόμοια εικόνα παρατηρείται και για το μπλοκ «Η Ουκρανία μας – Μπλοκ Λαϊκής Αυτοάμυνας» (Блок Наша Україна–Народна Самооборона) στην οποία ανήκε και ο πρώην 35 Ένας ενημερωτικός χάρτης περί της ουκρανικής παράγωγης μπορεί να αναζητηθεί στη διεύθυνση: http://ukrmap.su/program2010/g9/g9_14_files/image001.jpg 36 Κόμματα που συνδέθηκαν με το БЮТ: Ουκρανικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα – «Συνέλευση» (Ukrajinska Respublikanska Partija Sobor), Ουκρανικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (Ukrajinska Respublikanska Partija), Κόμμα Μεταρρύθμισης και Τάξης (Partiya Reformy i Poriado, Ουκρανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (Ukrajinska Social- Demokratyčna Partija) και Σοσιαλιστικό Κόμμα Ουκρανίας (Соціалістична Партія України). 37 Εξαίρεση για την εικόνα του μπλοκ (αλλά όχι για τη γενική εικόνα του εκλογικού σώματος) αποτέλεσαν τα αδύναμα σοσιαλιστικά USDP και το CYP τα οποία αντλούν την μικρή ισχύ τους από τις ανατολικές επαρχίες και η συνεργασία τους με το БЮТ προέκυψε μάλλον από την αδυναμία τους να ανταγωνιστούν τα μεγαλύτερους τοπικούς κομματικούς μηχανισμούς.
  • 12. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 11 πρόεδρος της χώρας, Βίκτωρ Γιούσενκο. Ο συνασπισμός χαρακτηρίζονταν επίσης από φιλοδυτικές απόψεις και απαρτίζονταν από κόμματα του φιλελεύθερου, δεξιού, χριστιανοκεντικού και εθνικιστικού χώρου.38 Και τα δύο αυτά μπλοκ είχαν ως δεξαμενή ψήφων την δυτική Ουκρανία. Αντιθέτως στο ανατολικό κομμάτι της χώρας εμφανίζονταν εξαιρετικά αδύναμα. Στην αντίπερα όχθη, μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά, βρίσκονταν το ιστορικά μεγαλύτερο κόμμα της Ουκρανίας, δηλαδή, το Κόμμα των Επαρχιών (Партия Ρегионов). Το Κόμμα των Επαρχιών, στην ηγεσία του ΠΡ βρέθηκε ο Βίκτορ Γιανουσένκο, επίσης σχηματίστηκε από δυνάμεις με πολιτικές διαφορές αλλά και με κοινή συνισταμένη τη προάσπιση των δικαιωμάτων των Ρώσων και ρωσόφωνων της Ουκρανίας, την αναγνώριση της ρωσικής γλώσσας ως επίσημης και την επιθυμία να βρεθεί η Ουκρανία από πολιτικής άποψης πλησιέστερα στη Ρωσία.39 Το σύνολο των κομμάτων που συμμετείχαν στο μπλοκ του Κόμματος των Επαρχιών υπηρετούσαν κάποια ιδεολογική απόχρωση του Σοσιαλισμού. Υπό ευνοϊκές συγκυρίες το μπλοκ κατάφερε να αποσπάσει υπολογίσιμο αριθμό ψήφων και από το Κουμμουνιστικό Κόμμα (Комуністична партія України) το οποίο ως διάδοχος του παλαιού σοβιετικού καθεστώτος βρίσκεται και αυτό πολιτικώς εγγύτερα στη Ρωσία. Το μπλοκ του Κόμματος των Επαρχιών και το Κουμμουνιστικό Κόμμα πέτυχαν τα καλύτερα εκλογικά αποτελέσματα στις ανατολικές επαρχίες. Δηλαδή οι πληθυσμοί της ουκρανόφωνης, δυτικόφιλης Δεξιάς Όχθης παρουσιάζονται στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, υποστηρίζοντας συντηρητικά, φιλελεύθερα και εθνικιστικά κόμματα ενώ η ρωσόφωνη και ρωσόφιλη Ανατολή διατηρεί τη πίστη της στο Σοσιαλισμό και το Κουμμουνισμό. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πως η Ουκρανία και ο Ουκρανικός λαός δεν αποτελούν ένα ομοιογενές και αδιάσπαστο σύνολο. Δυο κυρίαρχοι πόλοι, ο Ουκρανικός και ο Ρωσικός, με ιστορικά εμπεδωμένες διαφορές και συγκεκριμένη γεωγραφική κατανομή συγκρούονται για το μέλλον του κράτους καθώς έχουν αναπτύξει διαφορετικά οράματα, ανάγκες και απαιτήσεις. Η στόχευση αυτών των δύο ομάδων στρέφεται προς και ενισχύεται από τις δύο μεγάλες παγκόσμιες δυνάμεις, δηλαδή τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους συμμάχους από τη μία πλευρά και τη Ρωσική Ομοσπονδία από την άλλη. Σε αυτό το παίγνιο μηδενικού αθροίσματος των μεγάλων εμπλέκονται και μικρότεροι παίκτες – εθνοτικές ομάδες, όπως οι Μολδαβοί και οι Τάταροι της Κριμαίας, οι οποίες άλλοτε δρώντας αυτόνομα και άλλοτε ενεργώντας ως πιόνια των ισχυρών περιπλέκουν ακόμη περισσότερο τις προσπάθειες εύρεσης ισορροπίας. Καθώς το μέγεθος, το ιστορικό και γεωπολιτικό βάρος της Ουκρανίας είναι κάτι παραπάνω από κρίσιμα, καμία παράταξη δεν παρουσιάζεται διατεθειμένη να υποχωρήσει έναντι της άλλης. 38 Πέραν του κόμματος του Γιούσενκο δηλαδή τη «Λαϊκή Ένωση: Η Ουκρανία μας» στον συνασπισμό συμμετείχαν το Κογκρέσο Ουκρανών Εθνικιστών (Конгрес українських націоналістів), το Φιλελεύθερο Κόμμα της Ουκρανίας, το Κόμμα Νεολαίας Ουκρανίας, η Λαϊκή Κίνηση της Ουκρανίας, το Ρεπουμπλικανικό-Χριστιανικό Κόμμα, η Χριστιανοδημοκρατική Ένωση (Християнсько-демократичний союз), η Λαϊκή Κίνηση Ουκρανών, η Αλληλεγγύη (Солідарність) και το Εμπρός Ουκρανία. 39 Το μπλοκ συμπληρώνονταν από το Κόμμα Αλληλεγγύης (Партия солидарности Украины), το Εργατικό Κόμμα (Партия Τруда), το Πανουκρανικό Κόμμα Συνταξιούχων (Всеукраинская партия Πенсионеров) και την Επαρχιακή Αναγέννηση της Ουκρανίας (Партия регионального возрождения Украины).
  • 13. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 12 Αποτέλεσμα είναι οι συνεχείς συγκρούσεις και εντάσεις στο εσωτερικό της χώρας οι οποίες συντελούν στην όξυνση και εμβάθυνση των διαφορών και του μίσους μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, εντάσεις που μετά και από τις ευθείες παρεμβάσεις τρίτων κρατών για μεγάλη περίοδο απετέλεσαν έναυσμα για το ξέσπασμα της σημερινής κρίσης. Υπό τις παρούσες συνθήκες η ουσιαστική εξομάλυνση και η αρμονική συμβίωση των πληθυσμών εκατέρωθεν του Δνείπερου δεν προβάλλεται ως πραγματιστικό σενάριο. Πιθανότερη είναι η συνεχής και χρόνια επανάληψη των εντάσεων εωσότου υπάρξει μια σταθερή λύση η οποία όλα δείχνουν ότι θα επέλθει μάλλον με δυναμικό τρόπο καθιστώντας ενδεχομένως τον Δνείπερο έναν περισσότερο ισχυρό φραγμό από απλά το νοητό πολιτισμικό όριο που είναι σήμερα, όταν οι συμβιβαστικές λύσεις δείχνουν να μένουν όλο και πιο πολύ στο περιθώριο.
  • 14. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 13 Δημοψήφισμα στην Κριμαία και Διεθνές Δίκαιο Μετά από τρεις μήνες έντονων και αιματηρών διαδηλώσεων σε όλη την Ουκρανία, η Ουκρανική Βουλή ψήφισε την αποπομπή του προέδρου Γιανουκόβιτς. Ακολούθησαν η επιστροφή στο Σύνταγμα του 2004 και η δημιουργία μίας νέας υπηρεσιακής κυβέρνησης ενώ καθορίστηκε η ημερομηνία για τις πρόωρες προεδρικές εκλογές η 25 Μάιου του 2014. Η Ρωσία δεν αναγνώρισε την αλλαγή κυβέρνησης στην Ουκρανία αποκαλώντας την ως πραξικοπηματική. Αντιθέτως, συνεχίζει να αναγνωρίζει τον Β. Γιανουκόβιτς ως το νόμιμο Πρόεδρο δημοκρατικά εκλεγμένο από το λαό παρόλο που ο ίδιος αποφάσισε να εγκαταλείψει την Ουκρανία. Οι εκπρόσωποι της Βουλής της Κριμαίας από την πρώτη στιγμή εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με την αλλαγή στην Κυβέρνηση του Κιέβου και απευθύνθηκαν στον Πρόεδρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας με αίτημα να συμβάλει και να εξασφαλίσει την τάξη και την ειρήνη στην Κριμαία. Μετά από αυτό το αίτημα ο Πρόεδρος Πούτιν έθεσε προς ψήφιση το ενδεχόμενο χρήσης των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσίας στο έδαφος της Ουκρανίας μέχρι την ομαλοποίηση της κοινωνικό-πολιτικής κατάστασης στη χώρα αυτή. Η Άνω Βουλή ψήφισε ομόφωνα υπέρ της πρότασης του Προέδρου40 . Στις 27 Φεβρουαρίου το Κοινοβούλιο της Κριμαίας με την υποστήριξη των φιλορώσων διαδηλωτών, συνεδρίασε στο υπό κατάληψη από άγνωστους ένοπλους κτίριο και πέρασαν ψήφισμα για τη διεξαγωγή εθνικού δημοψηφίσματος για θέματα αυτονομίας και την παραχώρηση περισσοτέρων εξουσιών στην Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας. Υπέρ ψήφισαν 61 από τους 64 βουλευτές41 . Το Ανώτατο Συμβούλιο της Κριμαίας σχημάτισε νέα κυβέρνηση με νέο επικεφαλής τον Sergey Aksenov ο οποίος δήλωσε ότι γι 'αυτόν ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς είναι ο νόμιμος πρόεδρος της Ουκρανίας. Από την άλλη μεριά, ο Πρόεδρος των Τατάρων Rafat Chubarov δεν αναγνώρισε την νέα κυβέρνηση της Κριμαίας και ζήτησε από την Ουκρανική Βουλή να στείλει στην Κριμαία μία ειδική επιτροπή. Σκοπός της να μελετήσει την κατάσταση στη χερσόνησο η οποία έχει επιδεινωθεί με την παρουσία των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων και του Ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας που ασκούν πίεση σε όλη την περιοχή. Στις 11 Μαρτίου 2014 η Βουλή της Κριμαίας και το Δημοτικό Συμβούλιο της Σεβαστούπολης εξέδωσαν δήλωση για την υποστήριξη της ανεξαρτησίας της περιοχής από την Ουκρανία και την πρόθεσή της να εισέλθει στη Ρωσική Ομοσπονδία42 . Η δήλωση αναφέρει ότι η κυβέρνηση της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης έλαβε αυτή την απόφαση, «με βάση τις 40 Крымское Информационное Агенство, Совет Федерации готов поддержать решение Крыма о вхождении в РФ, March 7,2014 http://www.kianews.com.ua/news/sovet-federacii-gotov-podderzhat-reshenie-kryma-o- vhozhdenii-v-rf (accessed March 20, 2014) 41 Interfax, Крымский парламент назначил проведение референдума о расширении полномочий автономии на 25 мая, February 27, 2014 http://www.interfax.ru/361658 (accessed March 21, 2014) 42 Государственный Совет Республики Крым, Парламент Крыма принял Декларацию о независимости АРК и г. Севастополя March 11, 2014 http://www.rada.crimea.ua/news/11_03_2014_1(accessed 20 March 2014)
  • 15. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 14 διατάξεις του Διεθνούς Δικαίου στην αυτοδιάθεση, καθώς και λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου των Ηνωμένων Εθνών για το Κοσσυφοπέδιο της 22 Ιουλίου του 2010 ότι η μονομερής ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του κράτους δεν παραβιάζει τους κανόνες του διεθνούς δικαίου». Η αντίδραση του Κιέβου και η Ουκρανική νομοθεσία Το Ουκρανικό Σύνταγμα λαμβάνοντας υπόψη την ενιαία μορφή του Ουκρανικού κράτους προβλέπει ότι τα ζητήματα που αφορούν τις αποφάσεις για την αλλαγή των συνόρων της χώρας αποφασίζονται αποκλειστικά σε πανεθνικό Δημοψήφισμα ( άρθρο 73 ). Λαμβάνοντας υπόψη την Ουκρανική Νομοθεσία, όλα τα ζητήματα σχετικά με την οργάνωση και τη διαδικασία των εκλογών και των δημοψηφισμάτων σε όλη την επικράτεια της χώρας καθορίζονται αποκλειστικά από τους νόμους και το Σύνταγμα της Ουκρανίας43 . Ζητήματα για τη νομιμότητα και τη διάλυση του Κοινοβουλίου της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας, καθώς και για την εφαρμογή των νόμων που ψηφίζονται από αυτό υπόκεινται στην αποκλειστική εξουσία του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ουκρανίας. Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ουκρανίας αποτελούμενο από δεκαπέντε δικαστές πήρε απόφαση ότι το ψήφισμα του Ανώτατου Συμβουλίου της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας για το δημοψήφισμα στην Κριμαία παραβιάζει το Σύνταγμα της Ουκρανίας. Μη εφαρμογή της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ουκρανίας συνεπάγεται με ποινική ευθύνη. Το Σύνταγμα της Ρωσίας για το ζήτημα εισδοχής καινούργιου υποκειμένου στην Ομοσπονδία Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας ( άρθρο 65 , μέρος 2 ), «η εισχώρηση στην Ρωσική Ομοσπονδία και η δημιουργία νέου υποκειμένου διενεργείται σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται από το ομοσπονδιακό συνταγματικό δίκαιο», σύμφωνα με το οποίο αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί αποκλειστικά με αμοιβαία συμφωνία της Ρωσίας και του άλλου ενδιαφερόμενου κράτους, το οποίο στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η Ουκρανία. Επιπλέον η πρωτοβουλία για την ενσωμάτωση του νέου υποκείμενου που σχηματίστηκε στο έδαφος «ξένου κράτους» στην Ρωσική Ομοσπονδία πρέπει να προέρχεται από το κράτος και όχι από το τμήμα που έχει αποσχισθεί. Αυτή την απόφαση έχει επιβεβαιώσει το 2004 το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρωσικής Ομοσπονδίας αναφορικά το αίτημα της μη αναγνωρισμένης Δημοκρατίας της Νότιας Οσετίας να ενταχθεί στη Ρωσική Ομοσπονδία44 . Στις 28 Φεβρουαρίου 2014 ο βουλευτής της Κρατικής Δούμας Σεργκέι Μιρόνοφ εισήγαγε τροποποιήσεις στην υφιστάμενη νομοθεσία μεταβάλλοντας σημαντικά τη διαδικασία για την εισαγωγή των νέων υποκειμένων. Προϋποθέτει ότι εάν στο συγκεκριμένο κράτος απουσιάζει "αποτελεσματική κυριαρχία» ή η παρούσα κυβέρνηση δεν μπορεί να προστατέψει τα δικαιώματα των πολιτών της, τότε το μέρος του εδάφους του κράτους αυτού μπορεί να προσαρτηθεί από την Ρωσική Ομοσπονδία μετά από το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος που διεξήχθη σύμφωνα με τους νόμους του ξένου κράτους στην περιοχή της επικράτειας του ξένου 43 Rada, Конституційний Суд України, Рішення № 3-рп/2014 March 20, 2014 http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/v003p710-14 (accessed 20 March 2014) 44 Республика Северная Осетия-Аланья, Проекты вхождения Северной Осетии в Состав России, 2004 http://www.rso-a.ru/news/index.php?SHOWALL_1=1 (accessed 20 March 2014)
  • 16. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 15 κράτους ή μετά από επίσημο αίτημα των δημόσιων αρχών του ξένου κράτους. Στην περίπτωση της Ουκρανίας η Ρωσία επικαλέστηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ το αίτημα του Β. Γιανουκόβιτς να εισέλθουν ρωσικά στρατεύματα στην Κριμαία και στις Νότιες περιοχές της Ουκρανίας για την προστασία των ρωσόφωνων πληθυσμών και την σταθεροποίηση της κατάστασης στην χώρα45 . Σύμφωνα με τον Βίκτορ Σέινις, έναν από τους συντάκτες του ρωσικού συντάγματος και πρώην βουλευτή της Δούμας, οι τροποποιήσεις του Μιρόνοφ εγκρίνουν την ένταξη της Κριμαίας στην Ρωσική Ομοσπονδία χωρίς να παραβιαστεί η ρωσική νομοθεσία αλλά θα είναι μια σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Το Συμβούλιο της Ρωσικής Ομοσπονδίας ανακοίνωσε ότι είναι πρόθυμο να στηρίξει την απόφαση της Κριμαίας να ενταχθεί στην Ρωσική Ομοσπονδία. Σε περίπτωση θετικής έκβασης του δημοψηφίσματος στην Κριμαία και στην Σεβαστούπολη η χερσόνησος μπορεί να ενσωματωθεί στη Ρωσική Ομοσπονδία μέσα σε ένα μήνα. Στις 17 Μαρτίου 2014 ο Πρόεδρος της Ρωσίας υπέγραψε διάταγμα "Σχετικά με την αναγνώριση της Δημοκρατίας της Κριμαίας»46 . Η Δημοκρατία της Κριμαίας αναγνωρίζεται ως κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος και ακολουθεί η προσάρτησή της. Σύμφωνα με τον ρώσο βουλευτή Vasily Likhachev, σχετικά με το ζήτημα της συμφωνίας του Κριμαϊκού Δημοψηφίσματος με το διεθνές δίκαιο μπορούμε να κάνουμε επίκληση της απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου των Ηνωμένων Εθνών για το Κοσσυφοπέδιο. Εξετάζοντας την υπόθεση για την νομιμότητα της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου το Διεθνές Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι το διεθνές δίκαιο δεν απαγορεύει τη μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας 47 . Το κείμενο της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης σύμφωνα με τη Ρωσία βασίζεται στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και σε μια σειρά άλλων διεθνών συμφωνιών που αναγνωρίζουν το δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση. Οι χώρες που στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ψήφησαν κατά της παρανομίας του δημοψηφίσματος και ντε φάκτο αναγνώρισαν προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσική Ομοσπονδία είναι οι: Ρωσία, Λευκορωσία, Αρμενία, Βολιβία, Κούβα, Συρία, Βενεζουέλα, Βόρεια Κορέα, Σουδάν, Ζιμπάμπουε, Νικαράγουα 48 . Στάση των Διεθνών Οργανισμών Την παραμονή του δημοψηφίσματος στην Κριμαία, ο Πρόεδρος του ΟΑΣΕ Didier Burkhalter εξέδωσε μια επίσημη δήλωση στην οποία είπε ότι το δημοψήφισμα έρχεται σε αντίθεση με το Σύνταγμα της Ουκρανίας και δεν μπορεί να θεωρηθεί νόμιμο. Σύμφωνα με τον 45 Уніан, Янукович попросил Путина ввести войска в Украину, March 3, 2014 http://www.unian.net/politics/892495-yanukovich-poprosil-putina-vvesti-voyska-v-ukrainu.html (accessed 22 March 2014) 46 Kremlin, Президент России, Подписан указ о Признании Республики Крым, March 17, 2014 http://www.kremlin.ru/acts/20596 (accessed 23 March 2014) 47 International Court of Justice, Accordance with international Law of the Unilateral Declaration of Independence in Respect of Kosovo, Advisory Opinion of 22 July, 2010 http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15987.pdf (accessed 22 March 2014) 48 Top RBC РБК Весь Мир, Генассамблея ООН признала Крымский Референдум незаконным, March 27, 2014 http://top.rbc.ru/politics/27/03/2014/914060.shtml (accessed 27 March 2014)
  • 17. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 16 Burkhalter, το δημοψήφισμα μπορεί να θεωρηθεί νόμιμο μόνο όταν είναι σύμφωνο με το εσωτερικό δίκαιο αλλά και με τις αρχές του διεθνούς δικαίου. Επίσης, απέκλεισε κατηγορηματικά το ενδεχόμενο συμμετοχής των παρατηρητών του ΟΑΣΕ στο δημοψήφισμα49 . Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση των «G7», το δημοψήφισμα δεν θα έχει καμία νομική ισχύ. Η προσπάθεια της Ρωσίας να ενσωματώσει την Κριμαία θα ήταν αντίθετη προς τις διμερείς και διεθνείς συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένου του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών50 . Η Επιτροπή της Βενετίας αναγνώρισε το δημοψήφισμα στην Κριμαία ως παράνομο. Σύμφωνα με την Επιτροπή, για τη διεξαγωγή ενός τέτοιου δημοψηφίσματος δεν γίνεται καμία αναφορά ούτε στο Ουκρανικό ούτε στο Κριμαϊκό Σύνταγμα και οι προϋποθέσεις του δεν πληρούσαν τα δημοκρατικά πρότυπα και τις διαφανείς διαδικασίες51 . Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών δεν αναγνώρισε το δημοψήφισμα στην Κριμαία. Για αυτό το ζήτημα ψήφισαν 100 χώρες οι οποίες χαρακτήρισαν την πράξη ως παράνομη και δεν αναγνώρισαν την προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία. Το Ψήφισμα αναφέρεται στην προτεραιότητα του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών στο θέμα της εδαφικής ακεραιότητας και του σεβασμού των συνόρων όλων των χωρών – μελών του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και επίσης υπενθυμίζει τις υποχρεώσεις των μερών στο πλαίσιο του Μνημονίου της Βουδαπέστης του 1994. Σε αυτό οι εγγυήτριες χώρες - Ρωσία, Μεγάλη Βρετανία και ΗΠΑ – υπέγραψαν την συμφωνία για την εξασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας στο πλαίσιο της ένταξης της Ουκρανίας στη Συνθήκη για Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων. Παράλληλα υπάρχουν και πλείστες άλλες διμερείς συμφωνίες για την Φιλία, τη Συνεργασία και τις Εταιρικές Σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας οι οποίες οφείλονται να τηρηθούν52 . Συμπεράσματα Σύμφωνα με τη νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας το Κριμαϊκό Δημοψήφισμα είναι αντισυνταγματικό και δεν πρόκειται να το αποδεχτεί. Αποφασίστηκε κεκλεισμένων των θυρών από το τοπικό κοινοβούλιο της Κριμαίας, το οποίο προηγουμένως είχε περάσει υπό την ηγεσία του ρωσόφιλου πρωθυπουργού Σεργκέι Αξιόνοφ και διεξάγεται σε συνθήκες κατοχής από Ρώσους στρατιώτες και προπαγάνδας από τα ρωσικά ΜΜΕ. Η ενέργειες της Ρωσίας για την προσάρτηση της Κριμαίας παραβιάζουν διμερείς και διεθνείς Συμφωνίες φιλίας ανάμεσα στις δύο χώρες και συνεπάγονται την επιδείνωση των σχέσεων Ουκρανίας – Ρωσίας σε όλα τα επίπεδα. 49 OSCE, OSCE Chair says Crimean referendum in its current form is illegal and calls for alternative ways to address the Crimean issue, March 11, 2014 http://www.osce.org/cio/116313 (accessed 20 March 2014) 50 Reuters, G7 leaders tell Russia to halt Crimea referendum, March 12, 2014 http://www.reuters.com/article/2014/03/12/us-ukraine-crisis-g-idUSBREA2B0JI20140312 (accessed 22 March 2014) 51 Council of Europe Venice Commission, Ukraine – Crimea and Russian Federation. Request by the Secretary General for the Venice Commission’s opinions on the referendum in Crimea and the Draft federal constitutional law of the Russian Federation on admitting new subjects into the Federation. March 7, 2014 http://www.venice.coe.int/webforms/events/ (accessed 23 March 2014) 52 Top RBC РБК Весь Мир, Генассамблея ООН признала Крымский Референдум незаконным, March 27, 2014 http://top.rbc.ru/politics/27/03/2014/914060.shtml (accessed 27 March 2014)
  • 18. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 17 Οι ισχυρισμοί της Ρωσίας για τον παραλληλισμό με το Κόσσοβο είναι σαθροί και δεν ευσταθούν. Στο Κόσσοβο υπήρξε εθνοκάθαρση και βίαιη καταπάτηση των δικαιωμάτων των κατοίκων του από τον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς κάτι το οποίο ουδέποτε συνέβη στην Κριμαία. Ως αποτέλεσμα αυτής της καταπάτησης, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξέδωσε την απόφαση 1244 η οποία τοποθέτησε το Κόσσοβο υπό διεθνή επίβλεψη. Η Ρωσία, όπως και η Ουκρανία, ποτέ δεν αναγνώρισε το Κόσσοβο, επομένως φαίνεται παράλογο να το επικαλείται τώρα ως νομιμοποιητική βάση για την προσάρτηση της Κριμαίας. Το επιχείρημα το οποίο χρησιμοποιεί το κοινοβούλιο της Κριμαίας είναι η Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών και το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση. Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση δόθηκε κατά την διάρκεια της απο-αποικιοκρατίας, στην περίπτωση της Κριμαίας όμως μιλάμε για πλήρη απόσχιση υπό την παρουσία ξένων ενόπλων δυνάμεων. Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση στην παρούσα περίπτωση δεν ισχύει και η απόσχιση δεν θεωρείται νόμιμη στην χάρτα του ΟΗΕ. Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση δίνεται σε λαούς οι οποίοι υπέστησαν κατοχή και ξένη εκμετάλλευση σύμφωνα με την οδηγία 1514 που ψηφίστηκε το 1960 από την Ολομέλεια του ΟΗΕ. Οι πολίτες της Κριμαίας δεν υπάγονται σε αυτή την περίπτωση και καμία καταπάτηση δικαιωμάτων δεν υπήρξε. Ένα τέτοιο προηγούμενο θα μπορούσε να δώσει εκ νέου ώθηση για αποσχιστικές τάσεις σε διάφορες περιοχές του κόσμου και να οδηγήσει σε αποσταθεροποίηση, παράνομες αλλαγές συνόρων ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους. Η Ουκρανία δεν είναι συνομοσπονδία από την οποία μπορεί κάποιος να φύγει όποτε θέλει. Μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας το 1991, το Κίεβο έδωσε στην Κριμαία ένα αυτόνομο καθεστώς, εξαιτίας της παρουσίας του ιστορικού λαού των Τατάρων στην χερσόνησο. Αυτό το καθεστώς έδωσε στην Κριμαία δικές της αρμοδιότητες και εξουσίες οικονομικές και πολιτιστικές αλλά δεν της δίνει το δικαίωμα να εγκαταλείψει την Ουκρανία. Κανένα δικαίωμα απόσχισης δεν αναγνωρίζεται. Στο Διεθνές Δίκαιο φαίνεται καθαρά η παραβίαση των κανόνων του από την Ρωσική Ομοσπονδία, όμως το άναρχο διεθνές σύστημα δεν μπορεί να εξασφαλίσει την συμμόρφωση προς αυτό. Οι κυβερνήσεις των χωρών αποδοκιμάζουν και πάλι την αλλαγή του status quo που προσπαθεί να περάσει η Ρωσία προκαλώντας καινούργια προβλήματα. Ωστόσο, οι διεθνείς κυρώσεις πολλές φορές δεν φέρνουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα και είναι ζημιογόνες για όλες τις πλευρές. Η ανάγκη για την τήρηση των διεθνών κανόνων είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση της ειρήνης και της σταθερότητας στον κόσμο.
  • 19. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 18 Τι επιδιώκει η Ρωσία στην Κριμαία; -Γεωργία, Ουκρανία και η διατήρηση ισχύος Όταν στις 21 Νοεμβρίου του 2013 ο Ουκρανός Πρόεδρος Βίκτωρ Γιανουκόβιτς ανέστειλε τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις και αρνήθηκε να υπογράψει το Σύμφωνο Σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, κανείς δεν φανταζόταν πως η αντίδραση του ουκρανικού λαού σε αυτή την κυβερνητική απόφαση θα είχε τα αποτελέσματα που τελικά προκάλεσε, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η κινητοποίηση του ουκρανικού λαού, γνωστή πια και με το όνομα «Euromaidan», εντάθηκε μέσα στους επόμενους μήνες στρεφόμενη πια γενικά εναντίον της κυβέρνησης και οδήγησε τελικά στην αποπομπή του Προέδρου Γιανουκόβιτς από την εξουσία και στην εγκαθίδρυση προσωρινής κυβέρνησης από τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Το μέγεθος αυτής της αναταραχής που έφερε τεράστιες πολιτικές αλλαγές στην πρώην σοβιετική χώρα, αλλά και τον θάνατο σε πάνω από 130 διαδηλωτές και αστυνομικούς53 , εκτός του ότι προκάλεσε την εμπλοκή σε διπλωματικό επίπεδο όλων των μεγάλων δυνάμεων παγκοσμίως, προκάλεσε και την στρατιωτική κινητοποίηση της «μητέρας» Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και ειδικότερα κατά της περιοχής της Κριμαίας μέσα στον Μάρτιο του 2014, με ξεκάθαρο σκοπό να προστατεύσει τα γεωστρατηγικά της συμφέροντα. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να παρουσιάσει τις προσπάθειες τη Ρωσίας προς αυτό τον σκοπό και να καταδείξει τις ομοιότητες και τις διαφορές με τον Ρωσο-Γεωργιανό πόλεμο του 2008 σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο ώστε να διαπιστωθεί κατά πόσο η Ρωσία στοχεύει σε μια επαναφορά και χρήση των γειτονικών της κρατών ως ουδέτερων ζωνών προστασίας ενάντια στην Δύση. Η Ρωσία έχει καταφέρει κυρίως μέσα στα τελευταία δεκατέσσερα χρόνια, δηλαδή μετά την ανάληψη της πολιτικής εξουσίας από τον Βλαντιμίρ Πούτιν να αναστρέψει την οικονομική και πολιτική πτώση της και να γίνει μια από τις οκτώ πλουσιότερες χώρες του κόσμου, κάτι που της έδωσε την δυνατότητα να ανεγερθεί στο πολιτικό σκηνικό και να γίνει μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη. Η έμφαση Πούτιν στην ενεργειακή πολιτική χάρη στον μεγάλο φυσικό πλούτο της χώρας σε κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου54 ήταν πολύ επιτυχημένη απόφαση, καθώς πια η Ρωσία προμηθεύει με φυσικό αέριο την Ευρώπη συνολικά, αλλά και την γερμανική οικονομία ειδικότερα έχοντας σχέδια για εξαγωγές και προς την Ασία55,56 , κάτι που την καθιστά ενεργειακή υπερδύναμη προσφέροντάς της ιδιαίτερο πολιτικό βάρος. Παρόλα αυτά, μια οικονομικά πλούσια χώρα, δεν την συμφέρει να είναι αδύναμη στρατιωτικά, γιατί έτσι δεν θα μπορέσει να υπερασπιστεί τα πλούτη και τα σύνορά της σε 53 “A Stronghold of Rulers and Rebels”, What’s on- Kiev, http://www.whatson- kiev.com/index.php?go=News&in=view&id=15961 [accessed 20/3/2014] 54 U.S. Energy Information Administration, http://www.eia.gov/countries/country-data.cfm?fips=rs [accessed 20/3/2014] 55 Gazprom activities in Europe, CIS & Baltic, America & Asia-Pacific http://www.gazprom.com/ [accessed 20/3/2014] 56 Russia Key Facts, BBC News, http://news.bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/guides/456900/456974/html/nn4page1.stm [accessed 20/3/2014]
  • 20. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια 19 περίπτωση επίθεσης. Ο Τζόζεφ Νάι (2002:7, 65)57 εκτιμά πως η στρατιωτική υπεροχή είναι απαραίτητο στοιχείο για την επιβολή μιας χώρας στον παγκόσμιο πολιτικό χάρτη, και ειδικά στην σύγχρονη εποχή της τεχνολογίας. Έτσι και η Ρωσία δεν θα μπορούσε να μείνει έξω από το ρεύμα της σύγχρονης εποχής που θέλει τις μεγάλες δυνάμεις να λέγονται έτσι λόγω της υπεροχής και ικανότητάς τους σε πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο. Ο σκοπός της Ρωσίας όμως δεν είναι να γίνει η Μεγάλη Δύναμη που ήταν τον 20ο αιώνα ούτε σε επίπεδο γεωγραφικής έκτασης ούτε σε πολιτικό επίπεδο. Αυτό που επιδιώκει είναι η επαναφορά και η διατήρηση της επιρροής της στις γειτονικές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες ώστε να τις χρησιμοποιήσει ως ουδέτερη ζώνη μεταξύ εκείνης και της Ευρώπης. Η Ουκρανία είναι η πλησιέστερη προς την Ρωσία χώρα σε γλωσσικό και πολιτιστικό επίπεδο, ενώ υπάρχει μεγάλη αλληλεξάρτηση των δύο χωρών στον ενεργειακό τομέα (η Ουκρανία διατηρεί μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου στις ανατολικές της περιοχές, είναι η μεγαλύτερη διοχετεύτρια χώρα ρωσικού αερίου προς την ευρωπαϊκή αγορά58 , ενώ είναι και καταναλωτής ρωσικού αερίου κατά 80%, καταναλώνοντας 56,2 δις. κυβ. μέτρα ετησίως 59 . Κατά συνέπεια, η πολιτική επίδραση της Ρωσίας πάνω της είναι μεγάλη, κυρίως σε θέματα εξωτερικής πολιτικής60 . Η γεωστρατηγική θέση της Ουκρανίας ως «προστατευτικό μαξιλάρι» ανάμεσα σε Δύση και Ρωσία και η οικονομική εξάρτησή της από την Ρωσία , είναι οι πιο σημαντικοί λόγοι για τους οποίους το Κρεμλίνο δεν επιθυμεί αποδέσμευση της ουκρανικής εξωτερικής πολιτικής από τα φιλορωσικό πλαίσιο. Αντιθέτως, στόχος της είναι μια περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη πολύ διαφορετική από αυτή που οραματίζονταν οι Ευρωπαίοι ηγέτες τον Νοέμβριο του 2013 και σαφώς διαφορετική από τις επιθυμίες της ουκρανικής αντιπολίτευσης και του μέρους του ουκρανικού πληθυσμού που επιθυμεί σύσφιξη σχέσεων με την Δύση. Η πρόσφατες στρατιωτικές ασκήσεις της Ρωσίας λοιπόν στο πλαίσιο αυτό είναι δικαιολογημένες από πολιτικής απόψεως, γιατί έτσι προσπαθεί να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της στην περιοχή και την ασφάλειά της, και φυσικά να διατηρήσει το status quo στην Ανατολική Ευρώπη και στην Μαύρη Θάλασσα. Μαζί με την ενεργειακή πολιτική, ο Πούτιν ορθά επέλεξε να επενδύσει και στην ανάπτυξη της στρατιωτικής και αμυντικής βιομηχανίας της χώρας του, κάτι που συνέβαλε καθοριστικά στην οικονομική και πολιτική άνοδο της Ρωσίας τα τελευταία χρόνια. Σήμερα η Ρωσία αποτελεί την πιο ισχυρή στρατιωτική δύναμη στην Αν. Ευρώπη και είναι από τις αρκετά μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις παγκοσμίως. Βέβαια, ενώ είναι σε θέση να απωθήσει επιθέσεις από μικρότερα κράτη με επιτυχία –ας μην ξεχνάμε την περίπτωση της Γεωργίας το 2008-, δεν θα 57 Joseph S. Nye Jr. The Paradox of American Power: Why the World’s Only Superpower can’t Do it Alone, 2002, Oxford University Press 58 EU reaches gas deal with Ukraine, BBC News, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8179461.stm [accessed 20/3/2014] 59 The World Factbook: Russia, CIA https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html [accessed 20/3/2014] 60 Tα ρίσκα για το αέριο από την κρίση στην Ουκρανία, Energy World, http://www.energyworld.gr/%CF%84%CE%B1-%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%BA%CE%B1- %CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%B1%CE%AD%CF%81%CE%B9%CE%BF- %CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BA%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%B7- %CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD/ [accessed 24/3/2014]