હજ વ ઉમરહ કા મુખ્તસર તરીકા

ns ð WBhn fk {wÏíkMkh íkhefkns ð WBhn fk {wÏíkMkh íkhefkns ð WBhn fk {wÏíkMkh íkhefkns ð WBhn fk {wÏíkMkh íkhefkns ð WBhn fk {wÏíkMkh íkhefk 1
ns ð WBhn fk {wÏíkMkh íkhefk
Þun rhMkk÷k (ns ð WBhn fk íkhefk)
{sr÷Mku y÷ {ËeLkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e) Lku WËqo ÍçkkLk {U Ãkuþ rfÞk ni.
{sr÷Mku íkhkrs{ (Ëk’ðíku RM÷k{e) Lku RMk rhMkk÷u fku økwshkíke
hM{w÷ ¾ík { íkhíkeçk Ëu fh Ãkuþ rfÞk ni ykih {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk Mku þkyuy
fhðkÞk ni. RMk {U yøkh rfMke søkn f{e çkuþe Ãkkyut íkku {sr÷Mku íkhkrs{ fku
(çk Íheyyu {õíkqçk, E-{uR÷) {w¥k÷y Vh{k fh Mkðkçk f{kRÞu.t
hkrçkíkk : {sr÷Mku íkhkrs{ (Ëk’ðíku RM÷k{e)
{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk
rMk÷uõxuz nkWMk, yr÷V fe {ÂMsË fu Mkk{Lku,
íkeLk ËhðkÍk yn{ËykçkkË, økwshkík.
MO.09374031409 E-mail : maktabahind@gmail.com
www.dawateislami.net
rfíkkçk ÃkZLku fe Ëwyk
yÍ : þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e, nÍhík yÕ÷k{k
{ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe h-Íðe
ËeLke rfíkkçk Þk RM÷k{e Mkçkf ÃkZLku Mku Ãkn÷u Íi÷ {U Ëe nwE Ëwyk
ÃkZ ÷ersÞu òu fwA ÃkZUøku ÞkË hnuøkk. Ëwyk Þun ni :
íkhs{k : yi yÕ÷kn ! n{ Ãkh RÕ{ ð rnõ{ík fu ËhðkÍu ¾ku÷ Ëu ykih n{ Ãkh
yÃkLkehn{íkLkkrÍ÷Vh{k!yiy-Í{íkykihçkwÍwøkeoðk÷u!
Lkkux : yÔð÷ ykr¾h yuf yuf çkkh ËwYË þheV ÃkZ ÷ersÞu.
íkkr÷çku øk{u {ËeLkk
ð çkfey
ð {ÂøVhík
4, h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf rMk. 1432 rn.

WBhu fk {wÏíkMkh íkhefk
WBhu fe VÍe÷ík
{ËeLku fu íkksËkh, çk yíkkyu Ãkhðh Ëøkkh Ëku yk÷{
fu {kr÷fku {wÏíkkh fk RþkoËu ¾wþ økðkh ni :
“WBhn Mku WBhn íkf WLk økwLkknkU fk f^Vkhk ni òu Ëhr{ÞkLk {U
nwyu ykih nßsu {çkYh fk Mkðkçk sLLkík ne ni.”
íkðkV fk íkhefk
íkðkV þwYy fhLku Mku fç÷ {Ëo RÍríkçkky fh ÷U Þk’Lke
[kËh MkeÄu nkÚk fe çkøk÷ fu Lke[u Mku rLkfk÷ fh WMk fu ËkuLkkU ÃkÕ÷u
W÷xu fLÄu Ãkh RMk íkhn zk÷ ÷U fu MkeÄk fLÄk ¾w÷k hnu. yçk
ÃkhðkLkk ðkh þByu fk’çkk fu røkËo íkðkV fu r÷Þu íkGÞkh nku òRÞu.
n-shu yMðË fe yiLk MkeÄ {U yçk RÂÍTíkçkkE nk÷ík {U fk’çku fe
íkhV {wtn fh fu RMk íkhn ¾zu nku òRÞu fu Ãkqhk “n-shu yMðË”
ykÃk fu MkeÄu nkÚk fe íkhV nku òyu, yçk rçkøkih nkÚk WXkyu RMk
íkhn íkðkV fe rLkGÞík fersÞu :

yi yÕ÷kn {I íkuhu {kuníkh{ ½h
fk íkðkV fhLku fk RhkËk fhíkk nqt, íkq RMku
{uhur÷ÞuykMkkLkVh{kËuykih{uheòrLkçk
Mku RMku fçkq÷ Vh{k. (çknkhu þheyík,
rs. 1, rnMMkk : 6, Mk. 1096, Víkkðk
h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 10, Mk. 739)
(nh søkn Þk’Lke Lk{kÍ, hkuÍk, yu’ríkfkV, íkðkV ðøkihk {U RMk
çkkík fk ¾Þk÷ hr¾Þu fu y-hçke ÍçkkLk {U rLkGÞík WMke ðõík fkhyk{Ë
nkuøke sçk fu WMk fu {k’Lkk {k’÷q{ nkU ðhLkk rLkGÞík WËqo {U çkÕfu yÃkLke
{k-Ëhe ÍçkkLk {U ¼e nku Mkfíke ni ykih nh Mkqhík {U rË÷ {U rLkGÞík nkuLkk
þíko ni ykih ÍçkkLk Mku Lk fnU íkku rË÷ ne {U rLkGÞík nkuLkk fkVe ni nkt ÍçkkLk
Mku fn ÷uLkk y^Í÷ ni) rLkGÞík fh ÷uLku fu çkk’Ë fk’çkk þheV ne fe
íkhV {wtn rfÞu MkeÄu nkÚk fe òrLkçk Úkkuzk Mkk Mk-hrfÞu ykih n-shu
yMðË fu yiLk Mkk{Lku ¾zu nku òRÞu . yçk ËkuLkkU nkÚk RMk íkhn
WXkRÞu fu nÚkur÷Þkt n-shu yMðË fe íkhV hnU ykih ÃkrZÞu :
yÕ÷kn fu Lkk{ Mku ykih ík{k{
¾qrçkÞkt yÕ÷kn fu r÷Þu nI ykih
yÕ÷kn çknwík çkzk ni ykih
yÕ÷kn fu hMkq÷
ÃkhËwYËkuMk÷k{nkU.
yçk yøkh {wÂBfLk nku íkku n-shu yMðË þheV Ãkh ËkuLkkU
nÚkur÷Þkt ykih WLk fu çke[ {U {wtn h¾ fh Þqt çkkuMkk ËersÞu fu ykðkÍ
ÃkiËk Lk nku. íkeLk çkkh yiMkk ne fersÞu. RMk çkkík fk ¾Þk÷ hr¾Þu
fu ÷kuøkkU fku ykÃk fu Ä¬u Lk ÷økU fu Þun fwÔðík fk {wÍk-nhk fhLku fk
{kify Lknª ykrsÍe ykih r{MfeLke fu RÍnkh fe søkn ni. çkkuMkyu
n-shu yMðË MkwLLkík ni ykih {wMkÕ{kLk fku EÍk ËuLkk nhk{ ykih

rVh Þnkt yøkh yuf Lkufe ÷k¾ LkurfÞkU fu çkhkçkh ni íkku yuf økwLkkn
¼e ÷k¾ økwLkkn fu çkhkçkh ni. nwsq{ fu Mkçkçk yøkh çkkuMkk {wÞMMkh
Lk yk Mkfu íkku nkÚk Mku n-shu yMðË fku Aq fh WMku [q{ ÷ersÞu, Þun
¼e Lk çkLk Ãkzu íkku nkÚkkU fk Rþkhk fh fu yÃkLku nkÚkkU fku [q{
÷ersÞu. n-shu yMðË fku çkkuMkk ËuLku Þk nkÚk Mku Aq fh [q{Lku Þk nkÚkkU
fk Rþkhk fh fu WLnU [q{ ÷uLku fku “RÂMík÷k{” fníku nI. (yçk ÷ççkif
fnLkk {kifqV Vh{k ËersÞu) yçk fk’çkk þheV fe íkhV ne [unhk rfÞu
nwyu MkeÄu nkÚk fe íkhV Úkkuzk Mkk Mk-hrfÞu sçk n-shu yMðË ykÃk fu
[unhu fu Mkk{Lku Lk hnu (ykih Þun yËLkk Mke n-h-fík {U nku òyuøkk) íkku
VkihLk RMk íkhn MkeÄu nku òRÞu fu ¾kLkyu fk’çkk ykÃk fu W÷xu nkÚk fe
íkhV hnu, RMk íkhn [r÷Þu fu rfMke fku ykÃk fk Ä¬k Lk ÷øku.
{Ëo RÂçíkËkE íkeLk VuhkU {U h{÷ fhíku [÷U Þk’Lke sÕË
sÕË LkÍËef fË{ h¾íku, þkLku rn÷kíku [÷U. çkk’Í ÷kuøk fqËíku ykih
Ëkizíku nwyu òíku nI, Þun MkwLLkík Lknª ni. snkt snkt ¼ez rÍÞkËk nku
ykih h{÷ {U yÃkLku ykÃk fku Þk ËqMkhu ÷kuøkkU fku íkõ÷eV nkuíke nku íkku
WíkLke Ëuh íkf h{÷ íkfo fh ËersÞu {økh h{÷ fe ¾kríkh ÁrfÞu
Lknª, íkðkV {U {~økq÷ hrnÞu. rVh sqt ne {kify r{÷u, WíkLke Ëuh
íkf fu r÷Þu h{÷ fu MkkÚk íkðkV fersÞu.
íkðkV {U rsMk fËh ¾kLkyu fk’çkk Mku fheçk hnU Þun çkuníkh ni
{økh RíkLku rÍÞkËk fheçk ¼e Lk nku òRÞu fu ykÃk fk fÃkzk Þk rsM{
Ëeðkhu fk’çkk Mku ÷øku ykih yøkh LkÍËefe {U nwsq{ fu Mkçkçk h{÷ Lk nku
Mkfu íkku yçk Ëqhe y^Í÷ ni. (çknkhu þheyík, rs. 1, rnMMkk : 6, Mk. 1096,
1097) Ãkn÷u [¬h {U [÷íku [÷íku ËwYË þheV Þk Ëwykyut ÃkZíku hrnÞu.
ÁõLku Þ{kLke íkf ÃknkU[Lku íkf ËwYË Þk Ëwykyut ¾í{ fh
ËersÞu. yçk yøkh ¼ez fe ðsn Mku yÃkLke Þk ËqMkhkU fe EÍk fk
yLËuþk Lk nku íkku ÁõLku Þ{kLke fku ËkuLkkU nkÚkkU Mku Þk MkeÄu nkÚk Mku

íkçkhwofLk Aqyut, rMkVo W÷xu nkÚk Mku Lk Aqyut. {kify {wÞMMkh ykyu íkku
ÁõLku Þ{kLke fku çkkuMkk ¼e Ëu ÷uLkk [krnÞu {økh Þun yunríkÞkík ÍYhe
ni fu fË{ ykih MkeLkk fk’çkyu {wþhoVk fe íkhV Lk nkU, yøkh [q{Lku Þk
AqLku fk {kify Lk r{÷u íkku Þnkt nkÚkkU fku [q{Lkk MkwLLkík Lknª ni.
yçk fk’çkyu {wþhoVk fu íkeLk fkuLkkU fk íkðkV Ãkqhk fh fu
ykÃk [kiÚku fkuLku “ÁõLku yMðË” fe íkhV çkZ hnu nI, “ÁõLku Þ{kLke”
ykih ÁõLku yMðË fe Ëhr{ÞkLke Ëeðkh fku “{wMíkòçk” fníku nI,
Þnkt Ëwyk Ãkh yk{eLk fnLku fu r÷Þu Mk¥kh nÍkh rVrh~íku {wfhoh nI.
ykÃk òu [knU yÃkLke ÍçkkLk {U yÃkLku r÷Þu ykih ík{k{ {wMkÕ{kLkkU
fu r÷Þu Ëwyk {ktrøkÞu Þk Mkçk fe rLkGÞík Mku ykih {wÍ økwLknøkkh Mkøku
{ËeLkk fe ¼e rLkGÞík þkr{÷ fh fu yuf {íkoçkk ËwYË þheV
ÃkZ ÷ersÞu, LkeÍ Þun fwhykLke Ëwyk ¼e ÃkZ ÷ersÞu :
íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yi hçk
n{khu ! n{U ËwLÞk {U ¼÷kE Ëu ykih
n{U ykr¾hík {U ¼÷kE Ëu ykih n{U
yÍkçku ËkuÍ¾ Mku çk[k.
yi ÷ersÞu ! ykÃk n-shu yMðË fu fheçk yk ÃknkU[u Þnkt
ykÃk fk yuf [¬h Ãkqhk nwðk. ÷kuøk Þnkt yuf ËqMkhu fe Ëu¾k Ëu¾e
Ëqh ne Ëqh Mku nkÚk ÷nhkíku nwyu økwÍh hnu nkuíku nI yiMkk fhLkk
nhrøkÍ MkwLLkík Lknª, ykÃk nMçku Mkkrçkf yunríkÞkík fu MkkÚk Y çk
rfç÷k n-shu yMðË fe íkhV {wtn fh ÷ersÞu. yçk rLkGÞík fhLku fe
ÍYhík Lknª fu ðkun íkku RÂçíkËkyLk nku [wfe, yçk ËqMkhk [¬h
þwYy fhLku fu r÷Þu Ãkn÷u ne fe íkhn ËkuLkkU nkÚk fkLkkU íkf WXk fh Þun
Ëwyk : ÃkZ
fh RÂMík÷k{ fersÞu. Þk’Lke {kify nku íkku n-shu yMðË fku çkkuMkk
ËersÞu ðhLkk WMke íkhn nkÚk Mku Rþkhk fh fu WMku [q{ ÷ersÞu Ãkn÷u ne

fe íkhn fk’çkk þheV fe íkhV {wtn fh fu Úkkuzk Mkk Mk-hrfÞu. sçk
n-shu yMðË Mkk{Lku Lk hnu íkku VkihLk WMke íkhn fk’çkyu {wþhoVk
fku W÷xu nkÚk fe íkhV r÷Þu íkðkV {U {~økq÷ nku òRÞu ykih
ËwYË þheV Þk Ëwykyut ÃkZíku nwyu ËqMkhk [¬h þwYy fersÞu.
ÁõLku Þ{kLke Ãkh ÃknkU[Lku Mku Ãkn÷u Ãkn÷u Ëwykyut Þk
ËwYËu Ãkkf ¾í{ fh ËersÞu. yçk {kify r{÷u íkku Ãkn÷u fe
íkhn çkkuMkk ÷u fh Þk rVh WMke íkhn Aq fh ËwYË þheV ÃkZ fh
n-shu yMðË fe íkhV çkZíku nwyu nMçku Mkkrçkf Ëwykyu fwhykLke
ÃkrZÞu :
íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yi hçk
n{khu ! n{U ËwLÞk {U ¼÷kE Ëu ykih
n{U ykr¾hík {U ¼÷kE Ëu ykih n{U
yÍkçku ËkuÍ¾ Mku çk[k.
yi ÷ersÞu ! ykÃk rVh n-shu yMðË fu fheçk yk
ÃknkU[u. yçk ykÃk fk ËqMkhk [¬h ¼e Ãkqhk nku økÞk. rVh
nMçku Mkkrçkf ËkuLkkU nkÚk fkLkkU íkf WXk fh Þun Ëwyk :
ÃkZ fh
n-shu yMðË fk RÂMík÷k{ fersÞu ykih Ãkn÷u ne fe íkhn íkeMkhk
[¬h þwYy fersÞu ykih ËwYË þheV Þk Ëwykyut ÃkZíku hrnÞu.
RMke yLËkÍ {U MkkíkkU [¬h Ãkqhu fersÞu. MkkíkðU [¬h fu çkk’Ë
n-shu yMðË Ãkh ÃknkU[ fh ykÃk fu Mkkík Vuhu {wfB{÷ nku økyu
{økh rVh ykXðª çkkh nMçku Mkkrçkf ËkuLkkU nkÚk fkLkkU íkf WXk fh
Þun Ëwyk :
ÃkZ fh RÂMík÷k{ fersÞu ykih Þun n{uþk ÞkË hr¾Þu fu sçk ¼e
íkðkV fhU WMk {U Vuhu Mkkík nkuíku nI ykih RÂMík÷k{ ykX.

{fk{u Rçkúkne{
yçk ykÃk yÃkLkk MkeÄk fLÄk ZktÃk ÷ersÞu ykih {fk{u
Rçkúkne{ Ãkh yk fh Þun ykÞíku {wfÆMkk ÃkrZÞu :
íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih
Rçkúkne{ ( ) fu ¾zu nkuLku fe
søkn fku Lk{kÍ fk {fk{ çkLkkyku.
Lk{kÍu íkðkV
yçk {fk{u Rçkúkne{ ( ) fu fheçk søkn r{÷u íkku
çkuníkh ðhLkk {ÂMsËu nhk{ {U snkt ¼e søkn r{÷u yøkh ðõíku
{fYn Lk nku íkku Ëku hfTyík Lk{kÍu íkðkV yËk fersÞu, Ãkn÷e
hfTyík {U Mkqhyu Vkríknk fu çkk’Ë ykih ËqMkhe {U
þheV ÃkrZÞu, Þun Lk{kÍ ðkrsçk ni ykih fkuE {sçkqhe
Lk nku íkku íkðkV fu çkk’Ë VkihLk ÃkZLkk MkwLLkík ni. yõMkh ÷kuøk
fLÄk ¾w÷k h¾ fh Lk{kÍ ÃkZíku nI Þun {fYnu íknhe{e ni, yiMke
Lk{kÍ fk Ëkuçkkhk ÷kixkLkk ðkrsçk ni. RÍríkçkky Þk’Lke fLÄk
¾w÷k h¾Lkk rMkVo WMk íkðkV fu MkkíkkU VuhkU {U ni rsMk fu çkk’Ë
MkyTÞ nkuíke ni. yøkh ðõíku {fYn Ëkr¾÷ nku økÞk nku íkku çkk’Ë
{U ÃkZ ÷ersÞu ykih ÞkË hr¾Þu RMk Lk{kÍ fk ÃkZLkk ÷krÍ{e ni.
Lk{kÍ ÃkZ fh {MLkqLk Ëwykyut ÃkZ ÷ersÞu.
yçk {wÕíkÍ{ Ãkh ykRÞu......!
Lk{kÍ ð Ëwyk Mku Vkrhøk nku fh {wÕíkÍ{ Mku r÷Ãkx òRÞu.
ËhðkÍyu fk’çkk ykih n-shu yMðË fu Ëhr{ÞkLke rnMMku fku {wÕíkÍ{
fníku nI, RMk {U ËhðkÍyu fk’çkk þkr{÷ Lknª. {wÕíkÍ{ Mku f¼e MkeLkk
÷økkRÞu íkku f¼e Ãkux, RMk Ãkh f¼e ËkÞkt ÁÏMkkh (Þk’Lke økk÷) íkku f¼e
çkkÞkt ÁÏMkkh hr¾Þu ykih ËkuLkkU nkÚk Mkh Mku Ÿ[u fh fu Ëeðkhu {wfÆMk
Ãkh Vi÷kRÞu Þk MkeÄk nkÚk ËhðkÍyu fk’çkk fe íkhV ykih W÷xk nkÚk

n-shu yMðË fe íkhV Vi÷kRÞu. ¾qçk yktMkq çknkRÞu ykih rLknkÞík
ne ykrsÍe fu MkkÚk røkzrøkzk fh yÃkLku Ãkkf ÃkhðËo økkh Mku
yÃkLku r÷Þu ykih ík{k{ WB{ík fu r÷Þu yÃkLke ÍçkkLk {U Ëwyk
{ktrøkÞu fu {fk{u fçkq÷ ni ykih ËwYË þheV Þk {MLkqLk Ëwykyut ¼e
ÃkrZÞu :
yuf yn{ {My÷k
{wÕíkÍ{ fu ÃkkMk Lk{kÍu íkðkV fu çkk’Ë ykLkk WMk íkðkV {U
ni rsMk fu çkk’Ë MkyTÞ ni ykih rsMk fu çkk’Ë MkyTÞ Lk nku {-Mk÷Lk
íkðkVu Lk^÷ Þk íkðkVwÂÍTÍÞkhn (sçk fu ns fe MkyTÞ Mku Ãkn÷u Vkrhøk
nku [wfu nkU) WMk {U Lk{kÍ Mku Ãkn÷u {wÕíkÍ{ Mku r÷ÃkrxÞu. rVh {fk{u
Rçkúkne{ fu ÃkkMk ò fh Ëku hfTyík Lk{kÍ yËk fersÞu.
yçk Í{Í{ Ãkh ykRÞu !
ykçku Í{Í{ Ãkh yk fh ykih rfç÷k Y ¾zu ¾zu
ÃkZ fh íkeLk MkktMk {U ¾qçk Ãkux ¼h fh rÃkÞU, ÃkeLku fu
çkk’Ë fnU, nh çkkh fk’çkyu {wþhoVk fe íkhV rLkøkkn
WXk fh Ëu¾ ÷U, fwA ÃkkLke rsM{ Ãkh ¼e zk÷U, {wtn Mkh ykih rsM{
Ãkh WMk Mku {Mn ¼e fhU {økh Þun yunríkÞkík h¾U fu fkuE fíkhk
Í{eLk Ãkh Lk røkhu.
Mkhfkhu {ËeLkk, hkníku fÕçkku MkeLkk fk
Vh{kLku ÍeþkLk ni : “Í{Í{ rsMk {õMkË fu r÷Þu rÃkÞk òyuøkk ðkun
{õMkË nkrMk÷ nku òyuøkk.”
Þun Í{Í{ WMk r÷Þu ni rsMk r÷Þu RMk fku rÃkÞu fkuE
RMke Í{Í{ {U sLLkík ni, RMke Í{Í{ {U fkiMkh ni
(Íkifu Lkk’ík)

ykçku Í{Í{ Ãke fh Þun Ëwyk ÃkZU
yi yÕ÷kn ! {I íkwÍ Mku RÕ{u
LkkVuy ykih fwþkËk rhÍTf ykih y-{÷u
{õçkq÷ ykih nh çke{khe Mku rþVk fk
Mkwðk÷ fhíkk nqt.
(çknkhuþheyík,rs.1,rnMMkk:6,Mk. 1105)
MkVk ð {ðon fe MkyTÞ
yçk yøkh fkuE {sçkqhe Þk ÚkfLk ðøkihk Lk nku íkku y¼e
ðhLkk ykhk{ fh fu MkVk ð {ðon {U MkyTÞ fhLku fu r÷Þu íkGÞkh
nku òRÞu. ÞkË hnu fu MkyTÞ {U RÍríkçkky Þk’Lke fLÄk ¾w÷k
h¾Lkk MkwLLkík Lknª ni. yçk MkyTÞ fu r÷Þu n-shu yMðË fk
Ãkn÷u ne fe íkhn ËkuLkkU nkÚk fkLkkU íkf WXk fh Þun Ëwyk :
ÃkZ fh
RÂMík÷k{ fersÞu.
yçkçkkçkwMMkVkÃkhykRÞu!“fkunuMkVk”[qtfu“{ÂMsËunhk{”
Mku çkknh ðkfuy ni ykih n{uþk {ÂMsË Mku çkknh rLkf÷íku ðõík W÷xk
Ãkkô rLkfk÷Lkk MkwLLkík ni, r÷nkÍk Þnkt ¼e Ãkn÷u W÷xk Ãkkô rLkfkr÷Þu
ykih nMçku {k’{q÷ {ÂMsË Mku çkknh ykLku fe Ëwyk ÃkrZÞu. Ëwyk Þun ni :
yi yÕ÷kn ! {I íkwÍ Mku íkuhu
VÍT÷ ykih íkuhe hn{ík fk Mkwðk÷
fhíkk nqt.
yçk ËwYËkuMk÷k{ ÃkZíku nwyu MkVk Ãkh RíkLkk [rZÞu fu fk’çkyu
{wyÍTÍ{k LkÍh yk òyu ykih Þun çkkík Þnkt {k’{q÷e Mkk [Zíku ne
nkrMk÷ nku òíke ni, Þk’Lke yøkh ËeðkhU ðøkihk Ëhr{ÞkLk {U Lk
nkuíkª íkku fk’çkyu {wyÍTÍ{k Þnkt Mku LkÍh ykíkk. RMk Mku rÍÞkËk
[ZLku fe nksík Lknª. yçk {MLkqLk Ëwykyut Þk ËwYËu Ãkkf ÃkrZÞu.

øk÷ík yLËkÍ
Lkk ðkrfrVGÞík fu Mkçkçk fkVe ÷kuøk fk’çkk þheV fe íkhV
nÚkur÷Þkt fhíku nI, çkk’Í nkÚk ÷nhk hnu nkuíku nI íkku çkk’Í íkeLk çkkh
fkLkkU íkf nkÚk WXk fh Akuz Ëuíku nI, Þun Mkçk øk÷ík íkhefu nI. nMçku
{k’{q÷ Ëwyk fe íkhn nkÚk fLÄkU íkf WXk fh fk’çkyu {wyÍTÍ{k fe
íkhV {wtn rfÞu RíkLke Ëuh íkf Ëwyk {ktøkLke [krnÞu rsíkLke Ëuh {U
Mkq-híkw÷ çk-fhn fe Ãkå[eMk ykÞíkkU fe rík÷kðík fe òyu, ¾qçk
røkzrøkzk fh ykih hku hku fh Ëwyk {ktrøkÞu fu Þun fçkqr÷GÞík fk
{fk{ ni. yÃkLku r÷Þu ykih ík{k{ rsLLk ð RLMk {wÂM÷{eLk fe ¾ih
ð ¼÷kE fu r÷Þu ykih yunMkkLku yÍe{ nkuøkk fu {wÍ økwLknøkkh Mkøku
{ËeLkk fe çku rnMkkçk {ÂøVhík fu r÷Þu ¼e Ëwyk {ktrøkÞu. LkeÍ ËwYË
þheV ÃkZ fh Þun Ëwyk ÃkrZÞu1
:
fkunu MkVk fe Ëwyk
1 : hr{Þu s{hkík, ðwfqVu y-hVkík ðøkihk fu r÷Þu rsMk íkhn rLkGÞík þíko Lknª RMke
íkhn MkyTÞ {U ¼e þíko Lknª rçkøkih rLkGÞík fu ¼e yøkh rfMke Lku MkyTÞ fe íkku nku
òyuøke {økh MkyTÞ {U rLkGÞík fh ÷uLkk {wMíknçk ni fu rçkøkih rLkGÞík fe òLku ðk÷e
MkyTÞ Ãkh Mkðkçk Lknª r{÷uøkk. W{q{Lk WËqo {U þkyuy nkuLku ðk÷e ns fe rfíkkçkkU {U
RÂçíkËkyLk rLkGÞíku MkyTÞ r÷¾e nwE nkuíke ni Þun Xef Lknª, Mknen íkhefk Þune ni
fu yøkh rLkGÞík fhLkk ¼e ni íkku Ãkn÷u Ëwyk ÃkZ ÷ersÞu ykih MkVk Mku WíkhLkk þwYy
fhLku Mku Ãkn÷u rLkGÞík fersÞu. r÷nkÍk RMk rfíkkçk {U MkVk fe Ëwyk fu çkk’Ë rLkGÞík
fk íkhefk rËÞk nwðk ni.

yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni, yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni,
yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni ykih ðkune íkk’heV fk {wMíkrnf ni rsMk
yÕ÷kn Lku n{U rnËkÞík Ëe ðkune nBË fk {wMíkrnf ni ykih rsMk
Lku n{U Lku’{ík çkÏþe ðkune ¾wËk nBË fu fkrçk÷ ni ykih WMke fe Íkíku
Ãkkf {wMíkrnfu nBË ni rsMk Lku n{U ¼÷kE fe hkn Mk{ÍkE, ík{k{
íkk’heVU WMke ¾wËk fku Íiçk Ëuíke nI rsMk Lku n{U Þun rnËkÞík LkMkeçk
Vh{kE yøkh yÕ÷kn n{U rnËkÞík Lk Ëuíkk íkku n{ f¼e rnËkÞík
Lk Ãkk Mkfíku. yÕ÷kn ne íkLnk {k’çkqË ni WMk fk fkuE þhef
Lknª WMke fe çkkËþkník ni, ðkune n{k rfM{ fe nBË fk {wMíkrnf ni,

rÍLËøke ykih {kiík WMke fu nkÚk {U ni, ðkun yiMkk rÍLËk ni fu WMk fu r÷Þu
{kiík Lknª, ¾ih ð ¼÷kE WMke fu fçÍu {U ni ykih ðkun nh þi Ãkh fkrËh
ni, yÕ÷kn Þõíkk ð ÞøkkLkk fu rMkðk fkuE {k’çkqË Lknª ykih WMk
fk ðk’Ëk Mkå[k ni ykih WMk Lku yÃkLku çkLËu fe {ËË Vh{kE ykih WMk fu
÷~fh fku Mkw¾o-Y rfÞk ykih WMke Lku íkLnk çkkrík÷ fu Mkkhu ÷~fhkU fku ÃkMÃkk
rfÞk. yÕ÷kn fu rMkðk fkuE {k’çkqË Lknª ykih n{ WMk fu rMkðk
rfMke fe RçkkËík Lknª fhíku, ¾kr÷Mk WMke fe RçkkËík fhíku nI [knu Þun
çkkík fkrVhkU fku røkhkt ne õÞqt Lk økwÍhu. yi yÕ÷kn ! íkuhk Vh{kLk
ni ykih íkuhk Vh{kLk nf ni fu {wÍ Mku Ëwyk fhku {I fçkq÷ fYtøkk ykih íkuhk
ðk’Ëk x÷íkk Lknª íkku yi yÕ÷kn ! rsMk íkhn íkqLku {wÍu RM÷k{ fe
Ëki÷ík yíkk Vh{kE, yçk {uhk Mkwðk÷ ni fu {wÍ Mku Þun Ëki÷ík ðkÃkMk Lk
÷uLkk, {wÍu {híku Ë{ íkf {wMkÕ{kLk ne h¾Lkk. yÕ÷kn fe Íkík
Ãkkf ni ykih nBË fe {wMíkrnf ¼e ¾wËk ne fe Íkík ni, yÕ÷kn fu
rMkðk fkuE {k’çkqË Lknª ykih yÕ÷kn ne çkzk ni ykih Lk fkuE
íkkfík ykih Lk fkuE fwÔðík {økh yÕ÷kn çkwÍwøko ð çkhíkh fe {ËË
Mku. yi yÕ÷kn ! n{khu ykfk ð {ki÷k nÍhík {wnB{Ë
Ãkh ykih ykÃk fe yki÷kË Ãkh ykih ykÃk fu yMnkçk
Ãkh ykih ykÃk fe yÍðksu {wíknTnhkík Ãkh ykih ykÃk fe LkM÷ ykih
ÃkihkufkhkU Ãkh rfÞk{ík íkf ËwYËku Mk÷k{ LkkrÍ÷ Vh{k. yi yÕ÷kn
! {wÍu, {uhu ðkr÷ËiLk fku ykih Mkkhu {wMkÕ{kLk {ËkuO ykih ykihíkkU fku
{wykV Vh{k ykih ík{k{ ÃkiøkBçkhkU Ãkh Mk÷k{ ÃknkU[k ykih Mkçk ¾qrçkÞkt
yÕ÷kn fku òu {kr÷f Mkkhu snkLkkU fk.
Ëwyk ¾í{ nkuLku fu çkk’Ë nkÚk Akuz ËersÞu ykih ËwYË þheV
ÃkZ fh MkyTÞ fe rLkGÞík yÃkLku rË÷ {U fh ÷ersÞu {økh ÍçkkLk Mku
¼e fn ÷uLkk çkuníkh ni. {k’Lkk ÍunTLk {U h¾íku nwyu RMk íkhn
rLkGÞík fersÞu :

MkyTÞ fe rLkGÞík
yi yÕ÷kn ! {I íkuhe rhÍk ykih
¾wþLkqËe fe ¾kríkh MkVk ykih {ðon
fu Ëhr{ÞkLk MkyTÞ fu Mkkík [¬h fhLku
fk RhkËk fh hnk nqt íkq RMku {uhu r÷Þu
ykMkkLk Vh{k Ëu ykih {uhe íkhV Mku
RMku fçkq÷ Vh{k.
(çknkhu þheyík, rs. 1, rnMMkk : 6, Mk. 1108)
MkVk/{ðon Mku WíkhLku fe Ëwyk
yi yÕ÷kn ! íkq {wÍu yÃkLku
ÃÞkhu Lkçke fe
MkwLLkík fk íkkçkuy çkLkk Ëu ykih {wÍu
RLk fu ËeLk Ãkh {kiík LkMkeçk Vh{k
ykih {wÍu ÃkLkkn Ëu rVíkLkkU fe
økw{hkrnÞkU Mku yÃkLke hn{ík fu
MkkÚk, yi Mkçk Mku rÍÞkËk hnT{ fhLku
ðk÷u.
MkVk Mku yçk rÍ¢ku ËwYË {U {~økq÷ Ëhr{ÞkLkk [k÷
[÷íku nwyu òrLkçku {ðon [r÷Þu. sqt ne Ãkn÷k MkçÍ {e÷ ykyu
{Ëo ËkizLkk þwYy fh ËU ({økh {wnÍTÍçk íkhefu Ãkh, Lk fu çku
íknkþk) ykih Mkwðkh Mkwðkhe fku íkuÍ fh ËU, nkt yøkh ¼ez rÍÞkËk
nku íkku Úkkuzk Áf òRÞu sçk fu ¼ez f{ nkuLku fe WB{eË nku.

ËkizLku {U Þun ÞkË hr¾Þu fu ¾wË fku Þk rfMke ËqMkhu fku EÍk Lk
ÃknkU[u fu Þnkt ËkizLkk MkwLLkík ni sçk fu rfMke {wMkÕ{kLk fku EÍk
ËuLkk nhk{, RM÷k{e çknLkU Lk ËkizU. yçk RM÷k{e ¼kE Ëkizíku
nwyu ykih RM÷k{e çknLkU [÷íku nwyu {MLkqLk Ëwykyut Þk ËwYËu
Ãkkf ÃkZU.
sçk ËqMkhk MkçÍ {e÷ ykyu íkku ykrnMíkk nku òRÞu ykih
òrLkçku {ðon çkZu [r÷Þu. yi ÷ersÞu ! {ðon þheV yk økÞk,
yðk{wLLkkMk Ëqh QÃkh íkf [Zu nwyu nkuíku nI, ykÃk WLk fe Lkõ÷ Lk
fersÞu, Vfík ykÃk {k’{q÷e Ÿ[kE Ãkh [rZÞu çkÕfu WMk fu fheçk
Í{eLk Ãkh ¾zu nkuLku Mku ¼e {ðon Ãkh [ZLkk nku økÞk, Þnkt yøk[uo
ËeðkhU ðøkihk çkLk òLku fu Mkçkçk fk’çkk þheV LkÍh Lknª ykíkk
{økh fk’çkyu {wþhoVk fe íkhV {wtn fh fu MkVk fe íkhn WíkLke ne Ëuh
íkf Ëwyk {ktrøkÞu. yçk rLkGÞík fhLku fe ÍYhík Lknª fu ðkun íkku
Ãkn÷u nku [wfe Þun yuf Vuhk nwðk.
yçk nMçku Mkkrçkf Ëwyk ÃkZíku nwyu {ðon Mku òrLkçku MkVk
[r÷Þu ykih nMçku {k’{q÷ {e÷iLku yÏÍhiLk fu Ëhr{ÞkLk {Ëo Ëkizíku
nwyu ykih RM÷k{e çknLkU [÷íku nwyu ðkune Ëwyk ÃkZU, yçk MkVk Ãkh
ÃknkU[ fh Ëku Vuhu Ãkqhu nwyu. RMke íkhn MkVk ykih {ðon fu Ëhr{ÞkLk
[÷íku, Ëkizíku Mkkíkðkt Vuhk {ðon Ãkh ¾í{ nkuøkk, ykÃk fe MkyTÞ
{wfB{÷ nwE.
Lk{kÍu MkyTÞ {wMíknçk ni
yçk nku Mkfu íkku {ÂMsËu nhk{ {U Ëku hfTyík Lk{kÍ Lk^÷
(yøkh {fYn ðõík Lk nku) yËk fh ÷ersÞu fu {wMíknçk ni, n{khu
ÃÞkhu ykfk Lku MkyTÞ fu çkk’Ë {íkkV fu fLkkhu
n-shu yMðË fe MkeÄ {U Ëku Lk^÷ yËk Vh{kyu nI.

ns ð WBhn fk {wÏíkMkh íkhefkns ð WBhn fk {wÏíkMkh íkhefkns ð WBhn fk {wÏíkMkh íkhefkns ð WBhn fk {wÏíkMkh íkhefkns ð WBhn fk {wÏíkMkh íkhefk
nÕf Þk íkõMkeh
yçk {Ëo nÕf fhU Þk’Lke Mkh {wtzðk ËU Þk íkõMkeh fhU Þk’Lke
çkk÷ fíkhðkyut.
íkõMkeh fe íkk’heV
íkõMkeh Þk’Lke f{ yÍ f{ [kiÚkkE (¼) Mkh fu çkk÷ ôøk÷e
fu Ãkkuhu çkhkçkh fxðkLkk. RMk {U Þun yunríkÞkík h¾U fu yuf Ãkkuhu Mku
rÍÞkËk fxðkyut íkkfu Mkh fu çke[ {U òu Akuxu Akuxu çkk÷ nkuíku nI ðkun
¼e yuf Ãkkuhu fu çkhkçkh fx òyut. çkk’Í ÷kuøk fI[e Mku [LË çkk÷
fkx r÷Þk fhíku nI, n-LkrVGÞkU fu r÷Þu Þun íkhefk rçkÕfw÷ øk÷ík ni
ykih RMk íkhn yunhk{ fe ÃkkçkÂLËÞkt ¼e ¾í{ Lk nkUøke.
RM÷k{e çknLkkU fe íkõMkeh
RM÷k{e çknLkkU fku Mkh {wtzkLkk nhk{ ni ðkun rMkVo íkõMkeh
fhðkyut. RMk fk ykMkkLk íkhefk Þun ni fu yÃkLke [wrxÞk fu rMkhu fku
ôøk÷e fu yuf Ãkkuhu Mku fwA rÍÞkËk fkx ÷U, ÷urfLk Þun yunríkÞkík
÷krÍ{e ni fu f{ yÍ f{ [kiÚkkE (¼) Mkh fu çkk÷ yuf Ãkkuhu fu
çkhkçkh fx òyut.
{wçkkhf nku fu ykÃk WBhn þheV Mku Vkrhøk nku økyu.
**************************************************
14

ns fk {wÏíkMkh íkhefk
ËwYË þheV fe VÍe÷ík
çku[iLk rË÷kU fu [iLk, hn{íku ËkhiLk, íkksËkhu n-h{iLk,
Mkhðhu fkiLkiLk fk Vh{kLku hn{ík rLkþkLk ni
: “sçk swByhkík fk rËLk ykíkk ni yÕ÷kn rVrh~íkkU fku
¼usíkk ni rsLk fu ÃkkMk [ktËe fu fkøkÍ ykih MkkuLku fu f÷{ nkuíku
nI, ðkun r÷¾íku nI fkiLk Þki{u swByhkík ykih þçku sw{wyk {wÍ
Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZíkk ni.”
ns fe VÍe÷ík
íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih ns
ykih WBhn yÕ÷kn fu r÷Þu Ãkqhk fhku.
Ëku Vhk{eLku {wMíkVk : {1} “rsMk Lku
ns rfÞk ykih hVMk (Þk’Lke VkunTþ f÷k{) Lk rfÞk ykih rVMf Lk
rfÞk íkku økwLkkn Mku yiMkk Ãkkf nku fh ÷kixk siMku WMk rËLk fu {kt fu
Ãkux Mku ÃkiËk nwðk.”
{2} “nkS yÃkLku ½h ðk÷kU {U Mku [kh Mkku fe þVkyík fhuøkk
ykih økwLkknkU Mku yiMkk rLkf÷ òyuøkk siMku WMk rËLk fu {kt fu Ãkux
Mku ÃkiËk nwðk.”

ns fe rfM{U
ns fe íkeLk rfM{U nI : (1) rfhkLk (2) ík{¥kkuy (3) RVhkË
nßsu rfhkLk
Þun Mkçk Mku y^Í÷ ni, Þun ns yËk fhLku ðk÷k “fkrhLk”
fn÷kíkk ni. RMk {U WBhn ykih ns fk yunhk{ yuf MkkÚk çkktÄk
òíkk ni {økh WBhn fhLku fu çkk’Ë fkrhLk “nÕf” Þk “fMh” Lknª
fhðk Mkfíkk çkÕfu çk ËMíkqh yunhk{ {U hnuøkk. ËMkðª Þk øÞkhnðª
Þk çkkhnðª Íw÷ rnßò fku fwhçkkLke fhLku fu çkk’Ë “nÕf” Þk
“fMh” fhðk fu yunhk{ ¾ku÷ Ëu.
nßsu ík{¥kkuy
Þun ns yËk fhLku ðk÷k “{w-ík{¥kuy” fn÷kíkk ni.
ÃkkrfMíkkLk ykih rnLËqMíkkLk Mku ykLku ðk÷u W{q{Lk ík{¥kkuy ne rfÞk
fhíku nI. RMk {U ykMkkLke Þun ni fu RMk {U WBhn íkku nkuíkk ne ni
÷urfLk WBhn yËk fhLku fu çkk’Ë “nÕf” Þk “fMh” fhðk fu yunhk{
¾ku÷ rËÞk òíkk ni ykih rVh ykX Íw÷ rnßò Þk RMk Mku fç÷ ns
fk yunhk{ çkktÄk òíkk ni.
nßsu RVhkË
RVhkË fhLku ðk÷u nkS fku “{wVrhË” fníku nI. RMk ns {U
“WBhn” þkr{÷ Lknª ni. RMk {U rMkVo ns fk “yunhk{” çkktÄk
òíkk ni. yn÷u {¬k ykih “rnÕ÷e” Þk’Lke {efkík ykih nwËqËu
nh{ fu Ëhr{ÞkLk {U hnLku ðk÷u çkkrþLËu ({-Mk÷Lk ynr÷ÞkLku sÆk
þheV) “nßsu RVhkË” fhíku nI. (ËqMkhu {wÕf Mku ykLku ðk÷u ¼e
“RVhkË” fh Mkfíku nI)

nßsu rfhkLk fe rLkGÞík
fkrhLk WBhn ykih ns ËkuLkkU fe yuf MkkÚk rLkGÞík fhuøkk, [wLkkL[u
ðkun yunhk{ çkktÄ fh RMk íkhn rLkGÞík fhu :
íkhs{k : yi yÕ÷kn ! {I WBhn
ykih ns ËkuLkkU fk RhkËk fhíkk nqt íkq
RLnU {uhu r÷Þu ykMkkLk fh Ëu ykih RLnU
{uhe íkhV Mku fçkq÷ Vh{k, {I Lku WBhn
ykih ns ËkuLkkU fe rLkGÞík fe ykih
¾kr÷-MkíkLk yÕ÷kn fu r÷Þu RLk
ËkuLkkU fk yunhk{ çkktÄk.
ns fe rLkGÞík
{wVrhË ¼e yunhk{ çkktÄLku fu çkk’Ë RMke íkhn rLkGÞík fhu
ykih {w-ík{¥kuy ¼e ykX Íw÷ rnßò Þk RMk Mku fç÷ ns fk
yunhk{ çkktÄ fh {wLËrhsyu Íi÷ yÕVkÍ {U rLkGÞík fhu :
íkhs{k : yi yÕ÷kn ! {I ns
fk RhkËk fhíkk nqt. RMk fku íkq {uhu r÷Þu
ykMkkLk fh Ëu ykih RMku {wÍ Mku fçkq÷
Vh{kykihRMk{U{uhe{ËËVh{kykih
RMku {uhu r÷Þu çkk çk-h-fík Vh{k, {I Lku
ns fe rLkGÞík fe ykih yÕ÷kn
fu r÷Þu RMk fk yunhk{ çkktÄk.
{-ËLke Vq÷
rLkGÞík rË÷ fu RhkËu fku fníku nI, ÍçkkLk Mku ¼e fn ÷U íkku
yåAk ni, y-hçke {U rLkGÞík WMke ðõík fkh yk{Ë nkuøke sçkfu

RLk fu {k’Lkk Mk{Í ykíku nkU ðhLkk WËqo {U fh ÷ersÞu, nh nk÷ {U
rË÷ {U rLkGÞík nkuLkk þíko ni.
÷ççkif
Ïðkn WBhu fe rLkGÞík fhU Þk ns fe, rLkGÞík fu çkk’Ë f{
yÍ f{ yuf çkkh íkÂÕçkÞn fnLkk ÷krÍ{e ni ykih íkeLk çkkh
fnLkk y^Í÷, íkÂÕçkÞn Þun ni :
ykX Íw÷ rnßsrík÷ nhk{, r{Lkk fku hðkLkøke
 r{Lkk, y-hVkík, {wÍTËr÷Vk ðøkihk fk MkVh yøkh nku Mkfu íkku
ÃkiË÷ ne íki fhU fu sçk íkf {¬k þheV Ãk÷xUøku nh nh fË{ Ãkh
Mkkík Mkkík fhkuz LkurfÞkt r{÷Uøke.  hkMíku ¼h
÷ççkif ykih rÍ¢ku ËwYË fe ¾qçk fMkhík fersÞu. sqt ne r{Lkk
þheV LkÍh ykyu ËwYË þheV ÃkZ fh Þun Ëwyk ÃkrZÞu :
 ykX Íw÷ rnßò fe
Íkunh Mku ÷u fh Lkð Íw÷ rnßò fe V@ íkf Ãkkt[ Lk{kÍU ykÃk fku
r{Lkk þheV {U yËk fhLke nI õÞqtfu yÕ÷kn fu ÃÞkhu {nçkqçk
Lku yiMkk ne rfÞk ni.
Ëwykyu þçku y-hVk

(yÔð÷ ykr¾h yuf yuf çkkh ËwYË þheV ÃkZ ÷ersÞu)
Lkð Íw÷ rnßsrík÷ nhk{ y-hVkík fku hðkLkøke
Lkð Íw÷ rnßò fku Lk{kÍu V@ {wMíknçk ðõík {U yËk fh fu
÷ççkif ykih rÍ¢ku Ëwyk {U {~økq÷ hrnÞu. Þnkt íkf fu ykVíkkçk fkunu
Mkçkeh Ãkh fu {ÂMsËu ¾iV fu Mkk{Lku ni [{fu yçk Äzõíku nwyu rË÷ fu
MkkÚk òrLkçku y-hVkík þheV [r÷Þu. LkeÍ r{Lkk þheV Mku rLkf÷ fh
yuf çkkh Þun Ëwyk ¼e ÃkZ ÷ersÞu.
hknu y-hVkík fe Ëwyk
(yÔð÷ ykr¾h yuf yuf çkkh ËwYË þheV ÃkZ ÷ersÞu)
y-hVkík þheV {U ðõíku Íkunh {U Íkunh ð yMh r{÷k fh
ÃkZe òíke ni {økh RMk fe çkk’Í þhkRík nI. ykÃk yÃkLku yÃkLku
¾i{kU {U Íkunh fu ðõík {U Íkunh ykih yMh fu ðõík {U yMh fe
Lk{kÍ çkk s{kyík yËk fersÞu.

y-hVkík þheV fe Ëwykyut
 Ëku Ãknh fu ðõík {kirfV (Þk’Lke XnhLku fe søkn) {U
{wLËrhsyu Íi÷ fr÷{yu íkkineË, Mkqhyu RÏ÷kMk þheV ykih rVh
RMk fu çkk’Ë rËÞk nwðk ËwYË þheV, Þun íkeLkkU Mkku çkkh ÃkZLku ðk÷u
fe çk nwõ{u nËeMk çkÂÏþþ fh Ëe òíke ni LkeÍ yøkh ðkun ík{k{
y-hVkík þheV ðk÷kU fe rMkVkrhþ fh Ëu íkku ðkun ¼e fçkq÷ fh ÷e
òyu. Þun fr÷{yu íkkineË 100 çkkh ÃkrZÞu :
Mkqhyu RÏ÷kMk þheV 100 çkkh. Þun ËwYË þheV
100 çkkh ÃkrZÞu :
 “ ” íkeLk çkkh rVh fr÷{yu
íkkineË yuf çkkh RMk fu çkk’Ë Þun Ëwyk íkeLk çkkh ÃkrZÞu :
{iËkLku y-hVkík {U ¾zu ¾zu Ëwyk {ktøkLkk MkwLLkík ni
ÞkË hnu fu nkS fku Lk{kÍu {økrhçk {iËkLku y-hVkík {U
Lknª ÃkZLke çkÕfu Rþk fu ðõík {U, {wÍTËr÷Vk {U {økrhçk ð Rþk
r{÷k fh ÃkZLke ni.

{wÍËr÷Vk fku hðkLkøke
sçk økwYçku ykVíkkçk fk ÞfeLk nku òyu íkku y-hVkík þheV
Mku òrLkçku {wÍTËr÷Vk þheV [r÷Þu, hkMíku ¼h rÍ¢ku ËwYË ykih
÷ççkif fe íkfhkh hr¾Þu. f÷ {iËkLku y-hVkík þheV {U nwfqfwÕ÷kn
{wykV nwyu Þnkt nwfqfw÷ RçkkË {wykV Vh{kLku fk ðk’Ëk ni.
{økrhçk ð Rþk r{÷k fh ÃkZLku fk íkhefk
Þnkt ykÃk fku yuf ne yÍkLk ykih yuf ne Rfk{ík Mku ËkuLkkU
Lk{kÍU yËk fhLke nI r÷nkÍk yÍkLk ð Rfk{ík fu çkk’Ë Ãkn÷u
{økrhçk fu íkeLk VÍo yËk fh ÷ersÞu, Mk÷k{ Vihíku ne VkihLk Rþk
fu VÍo ÃkrZÞu, rVh {økrhçk fe MkwLLkíkU, RMk fu çkk’Ë Rþk fe MkwLLkíkU
ykih rðºk yËk fersÞu.
ðwfqVu {wÍTËr÷Vk
{wÍTËr÷Vk {U hkík økwÍkhLkk MkwLLkíku {wy¬Ëk ni {økh RMk
fk ðwfqV ðkrsçk ni. ðwfqVu {wÍTËr÷Vk fk ðõík Mkwçnu MkkrËf Mku ÷u fh
íkw÷qyu ykVíkkçk íkf ni RMk fu Ëhr{ÞkLk yøkh yuf ÷Bnk ¼e
{wÍTËr÷Vk {U økwÍkh r÷Þk íkku ðwfqV nku økÞk, Íkrnh ni fu rsMk Lku
V@ fu ðõík fu yLËh {wÍTËr÷Vk {U Lk{kÍu V@ yËk fe RMk fk
ðwfqV Mknen nku økÞk.
ËMkðª Íw÷ rnßò fk Ãkn÷k fk{ h{e
{wÍTËr÷Vk þheV Mku r{Lkk þheV ÃknkU[ fh MkeÄu sBhíkw÷
y-fçkn Þk’Lke “çkzu þiíkkLk” fe íkhV ykRÞu. yks rMkVo RMke
yuf (Þk’Lke çkzu þiíkkLk) fku ftfrhÞkt {khLke nI.
ns fe fwhçkkLke
ËMkðª Íw÷ rnßò fku çkzu þiíkkLk fku ftfrhÞkt {khLku fu çkk’Ë

fwhçkkLk økkn íkþheV ÷kRÞu ykih fwhçkkLke fersÞu. Þun fwhçkkLke
ns fu þw¢kLku {U fkrhLk ykih {w-ík{¥kuy Ãkh ðkrsçk ni [knu ðkun
Vfeh ne õÞqt Lk nkU.  {wVrhË fu r÷Þu Þun fwhçkkLke {wMíknçk ni,
[knu ðkun økLke (Þk’Lke {k÷Ëkh) nku  fwhçkkLke Mku Vkrhøk nku fh
nÕf Þk fMh fhðk ÷ersÞu  ÞkË hnu nkS fku RLk íkeLk W{qh {U
íkhíkeçk fkR{ h¾Lkk ðkrsçk ni. (1) Mkçk Mku Ãkn÷u “h{e” (2) RMk
fu çkk’Ë “fwhçkkLke” (3) rVh “nÕf Þk fMh”
 {wVrhË Ãkh fwhçkkLke ðkrsçk Lknª r÷nkÍk Þun h{e fu çkk’Ë
nÕf Þk fMh fhðk Mkfíkk ni.
øÞkhn ykih çkkhn Íw÷ rnßò fe h{e
øÞkhn ykih çkkhn Íw÷ rnßò fku Íkunh fu çkk’Ë íkeLkkU
þiíkkLkkU fku ftfrhÞkt {khLke nI. Ãkn÷u sBhíkw÷ Q÷k (Þk’Lke Akuxk
þiíkkLk) rVh sBhíkw÷ ðwMíkk (Þk’Lke {tÍ÷k þiíkkLk) ykih ykr¾h {U
sBhíkw÷ y-fçkn (Þk’Lke çkzk þiíkkLk)
íkðkVu rÍÞkhík
 íkðkVu rÍÞkhík ns fk ËqMkhk ÁõLk ni,  íkðkVu
rÍÞkhík ËMkðª Íw÷ rnßò fku fh ÷uLkk y^Í÷ ni. yøkh Þun
íkðkV ËMkðª fku Lknª fh Mkfu íkku øÞkhnðª ykih çkkhnðª fku ¼e
fh Mkfíku nI {økh çkkhnðª fk Mkqhs økwYçk nkuLku Mku Ãkn÷u Ãkn÷u
÷krÍ{Lk fh ÷ersÞu  íkðkVu rÍÞkhík fu [kh Vuhu fhLku Mku
Ãkn÷u çkkhnðª fk Mkqhs økwYçk nku økÞk íkku Ë{ ðkrsçk nku
òyuøkk  nkt yøkh ykihík fku niÍ Þk rLkVkMk yk økÞk ykih
çkkhnðª fu çkk’Ë Ãkkf nwE íkku yçk fh ÷u RMk ðsn Mku íkk¾eh
nkuLku Ãkh RMk Ãkh Ë{ ðkrsçk Lknª.
 nkRÍk fe rLkþMík {nVqÍ nku ykih íkðkVu rÍÞkhík fk

{My÷k nku íkku {wÂBfLkk Mkqhík {U rLkþMík {LMkq¾ fhðkyu ykih çkk’Ëu
íknkhík íkðkVu rÍÞkhík fhu. yøkh rLkþMík {LMkq¾ fhðkLku {U yÃkLke
Þk n{ MkVhkU fe Ëw~ðkhe nku íkku {sçkqhe fe Mkqhík {U íkðkVu rÍÞkhík
fh ÷u {økh çk-ËLkk Þk’Lke økkÞ Þk Ÿx fe fwhçkkLke ÷krÍ{ ykyuøke
ykih íkkiçkk fhLkk ¼e ÍYhe ni õÞqtfu sLkkçkík fe nk÷ík {U {ÂMsË {U
Ëkr¾÷ nkuLkk økwLkkn ni. yøkh çkkhnðª fu økwYçku ykVíkkçk íkf
íknkhík fh fu íkðkVwÂÍTÍÞkhn fk RykËk fhLku {U fkBÞkçke nku økE
íkku f^Vkhk Mkkrfík nku økÞk ykih çkkhnðª fu çkk’Ë yøkh Ãkkf nkuLku
fu çkk’Ë {kify r{÷ økÞk ykih RykËk fh r÷Þk íkku çk-ËLkk Mkkrfík
nku økÞk {økh Ë{ ËuLkk nkuøkk.
íkðkVu ÁÏMkík
sçk ÁÏMkík fk RhkËk nku WMk ðõík “ykVkfe nkS” Ãkh
íkðkVu ÁÏMkík ðkrsçk ni. Lk fhLku ðk÷u Ãkh Ë{ ðkrsçk nkuíkk ni.
({efkík Mku çkknh ({-Mk÷Lk Ãkkf ð rnLË ðøkihk) Mku ykLku ðk÷k ykVkfe
nkS fn÷kíkk ni)
“Þk ¾wËk ns fçkq÷ fh” fu íkuhn nwYV fe
rLkMçkík Mku 13 {-ËLke Vq÷
 òu nkS økwYçku ykVíkkçk Mku fç÷ {iËkLku y-hVkík Mku rLkf÷ økÞk
WMk Ãkh Ë{ ðkrsçk nku økÞk. yøkh Ëkuçkkhk økwYçku ykVíkkçk Mku Ãkn÷u
Ãkn÷u nwËqËu y-hVkík {U Ëkr¾÷ nku økÞk íkku Ë{ Mkkrfík nku òyuøkk
 ËMkðª fe Mkwçnu MkkrËf íkk íkw÷qyu ykVíkkçk {wÍTËr÷Vk fu ðwfqV fk
ðõík ni, [knu ÷Bnk ¼h fk ðwfqV fh r÷Þk ðkrsçk yËk nku økÞk
ykih yøkh WMk ðõík fu ËkihkLk yuf ÷Bnk ¼e {wÍTËr÷Vk {U Lk økwÍkhk
íkku Ë{ ðkrsçk nku økÞk. òu fkuE Mkwçnu MkkrËf Mku Ãkn÷u ne {wÍTËr÷Vk
Mku [÷k økÞk WMk fk ðkrsçk íkfo nku økÞk, r÷nkÍk WMk Ãkh Ë{ ðkrsçk ni.
nkt ykihík, çke{kh Þk ÍEV Þk f{Íkuh fu rsLnU ¼ez fu Mkçkçk EÍk

ÃknkU[Lku fk yLËuþk nku yøkh yiMku ÷kuøk {sçkqhLk [÷u økyu íkku fwA
Lknª  ËMk Íw÷ rnßò fe “h{e” fk ðõík V@ Mku ÷u fh øÞkhnðª
fe V@ íkf ni ÷urfLk ËMkðª fe V@ Mku íkw÷qyu ykVíkkçk íkf ykih
økwYçku ykVíkkçk Mku Mkwçnu MkkrËf íkf {fYn ni. yøkh rfMke WÍTh fu
Mkçkçk nku {-Mk÷Lk [hðknu Lku hkík {U “h{e” fe íkku fhkník Lknª
 ËMk Íw÷ rnßò fku yøkh {w-ík{¥kuy Þk fkrhLk {U Mku rfMke Lku
h{e fu çkk’Ë fwhçkkLke Mku Ãkn÷u nÕf Þk fMh fhðk r÷Þk íkku Ë{
ðkrsçk nku økÞk. {wVrhË “h{e” fu çkk’Ë nÕf Þk fMh fhðk Mkfíkk
ni fu RMk Ãkh fwhçkkLke ðkrsçk Lknª çkÕfu {wMíknçk ni.  nßsu
ík{¥kkuy ykih nßsu rfhkLk fe fwhçkkLke ykih nÕf Þk fMh fk nwËqËu
nh{ {U nkuLkk ðkrsçk ni. r÷nkÍk yøkh Þun ËkuLkkU nwËqËu nh{ Mku
çkknh fhUøku íkku ík{¥kkuy ðk÷u Ãkh “Ëku Ë{” ykih rfhkLk ðk÷u Ãkh
“[kh Ë{” ðkrsçk nkUøku õÞqtfu rfhkLk ðk÷u Ãkh nh sw{o fk zçk÷
f^Vkhk ni  øÞkhnðª ykih çkkhnðª fe “h{e” fk ðõík Íðk÷u
ykVíkkçk (Þk’Lke Lk{kÍu Íkunh fk ðõík ykíku ne) þwYy nku òíkk ni.
çku þw{kh ÷kuøk Mkwçn ne Mku “h{e” þwYy fh Ëuíku nI Þun øk÷ík ni
ykih RMk íkhn fhLku Mku h{e nkuíke ne Lknª. øÞkhnðª Þk çkkhnðª
fku Íðk÷ Mku Ãkn÷u yøkh rfMke Lku “h{e” fh ÷e ykih WMke rËLk
yøkh RykËk Lk rfÞk íkku Ë{ ðkrsçk nku økÞk  øÞkhnðª
ykih çkkhnðª fe “h{e” fk ðõík Íðk÷u ykVíkkçk Mku Mkwçnu MkkrËf
íkf ni. {økh rçk÷k WÍTh økwYçku ykVíkkçk fu çkk’Ë h{e fhLkk
{fYn ni  ykihík nku Þk {Ëo, “h{e” fu r÷Þu WMk ðõík íkf
rfMke fku ðfe÷ Lknª fh Mkfíku sçk íkf RMk fËh {heÍ Lk nku
òyut fu Mkwðkhe Ãkh ¼e s{hu íkf Lk ÃknkU[ MkfU yøkh RMk fËh
çke{kh Lknª nI rVh ¼e rfMke {Ëo Þk ykihík Lku ËqMkhu fku ðfe÷ fh

rËÞk ykih ¾wË “h{e” Lknª fe íkku Ë{ ðkrsçk nku òyuøkk
 yøkh r{Lkk þheV fe nwËqË ne {U íkuhnðª fe Mkwçnu MkkrËf
nku økE yçk “íkuhnðª fe h{e” ðkrsçk nku økE. yøkh “h{e”
rfÞu rçkøkih [÷u økyu íkku Ë{ ðkrsçk nku økÞk  yøkh fkuE
íkðkVu rÍÞkhík rfÞu rçkøkih ðíkLk [÷k økÞk íkku f^Vkhu Mku
økwÍkhk Lknª nkuøkk õÞqtfu RMk fu ns fk ÁõLk ne yËk Lk nwðk.
yçk ÷krÍ{e ni fu Ëkuçkkhk {¬yu {wfho{k
ykyu ykih íkðkVu rÍÞkhík fhu. sçk íkf íkðkVu rÍÞkhík Lknª
fhuøkk çkeðe n÷k÷ Lknª nkuøke, [knu çkhMkkU økwÍh òyut 
ðõíku ÁÏMkík ykVkfe nßsLk fku niÍ yk økÞk, yçk RMk Ãkh
íkðkVu ÁÏMkík ðkrsçk Lk hnk, ò Mkfíke ni. Ë{ fe ¼e nksík
Lknª  çku ðwÍq MkyTÞ fh Mkfíku nI {økh çkk ðwÍq {wMíknçk ni
 rsíkLke çkkh ¼e WBhn fhU nh çkkh yunhk{ Mku çkknh
nkuLku fu r÷Þu nÕf Þk fMh ðkrsçk ni. yøkh Mkh {wtzk nwðk nku
íkçk ¼e WMk Ãkh WMíkhk rVhkLkk ðkrsçk ni.
{ËeLku fe nkrÍhe
{ËeLku fk MkVh ni ykih {I Lk{ËeËk Lk{ËeËk
sçkª y^MkwËko y^MkwËko fË{ ÷øÍeËk ÷øÍeËk
çkkçkw÷ çkfey Ãkh nkrÍh nkU
MkhkÃkk y-Ëçkku nkuþ çkLku, yktMkq çknkíku Þk hkuLkk Lk ykyu
íkku f{ yÍ f{ hkuLku siMke Mkqhík çkLkkyu çkkçkw÷ çkfey Ãkh
nkrÍh nkU ykih “ ” yÍo fh fu

Íhk Xnh òRÞu. økkuÞk Mkhfkhu Íe ðfkh fu
þkne Ëhçkkh {U nkrÍhe fe RòÍík {ktøk hnu nI. yçk
“ ” ÃkZ fh yÃkLkk MkeÄk fË{ {ÂMsË þheV {U
hr¾Þu ykih n{kíkLk yËçk nku fh Ëkr¾÷u {ÂMsËu Lk-çkðe
nkU. RMk ðõík òu íkk’Íe{ ð yËçk VÍo ni ðkun
nh {kur{Lk fk rË÷ òLkíkk ni. nkÚk, Ãkkô, ykt¾, fkLk, ÍçkkLk,
rË÷ Mkçk ¾Þk÷u økih Mku Ãkkf fersÞu ykih hkuíku nwyu ykøku çkrZÞu. Lk
RËo røkËo LkÍhU ½w{kRÞu, Lk ne {ÂMsË fu Lkõþku rLkøkkh Ëur¾Þu,
çkMk yuf ne íkzÃk yuf ne ÷økLk yuf ne ¾Þk÷ nku fu ¼køkk nwðk
{wsrh{ yÃkLku ykfk fe çkkhøkknu çkufMk ÃkLkkn
{U Ãkuþ nkuLku fu r÷Þu [÷k ni.
[÷k nqt yuf {wsrh{ fe íkhn {I òrLkçku ykfk
LkÍh þhr{LËk þhr{LËk, çkËLk ÷hÍeËk ÷hÍeËk
yøkh {fYn ðõík Lk nku ykih øk-÷-çkyu þkif {kun÷ík Ëu íkku Ëku Ëku
hfTyík íkrnGÞíkw÷ {ÂMsË ð þw¢kLkyu çkkhøkknu yõËMk yËk fersÞu.
yçk y-Ëçkku þkif {U zqçku nwyu økhËLk Íwfkyu ykt¾U Lke[e
rfÞu, yktMkq çknkíku, ÷hÍíku, fktÃkíku, økwLkknkU fe LkËk{ík Mku ÃkMkeLkk
ÃkMkeLkk nkuíku, Mkhfkhu Lkk{Ëkh fu VÍ÷ku fh{
fe WB{eË h¾íku ykÃk fu f-Ë{iLku þheViLk fe
íkhV Mku MkwLknThe òr÷ÞkU fu Y çkY {wðk-snk þheV {U nkrÍh nkU.
yM÷ {wðk-snk þheV rfMk íkhV ni ?
yçk MkhkÃkk yËçk çkLku Íuhu rfLËe÷ WLk [ktËe fe fe÷kU fu
Mkk{Lku òu MkwLknThe òr÷ÞkU fu ËhðkÍyu {wçkk-hfk {U QÃkh fe íkhV
òrLkçku {þrhf ÷øke nwE nI rfç÷u fku ÃkeX rfÞu f{ yÍ f{ [kh

nkÚk (Þk’Lke íkfheçkLk Ëku økÍ) Ëqh Lk{kÍ fe íkhn nkÚk çkktÄ fh
{nçkqçku hççku yõçkh fu [unhyu yLðh fe íkhV
Á¾ fh fu ¾zu nkU fu “Víkkðk yk÷{økehe” ðøkihk {U Þune yËçk
r÷¾k ni fu Þk’Lke “Mkhfkhu {ËeLkk
fu Ëhçkkh {U RMk íkhn ¾zk nku rsMk íkhn Lk{kÍ {U
¾zk nkuíkk ni.” ÞkË hr¾Þu ! Mkhfkhu Lkk{Ëkh
yÃkLku {Íkhu Ãkwh yLðkh {U yiLk nÞkíku Íkrnhe fe íkhn rÍLËk nI
ykih ykÃk fku ¼e Ëu¾ hnu nI çkÕfu ykÃk fu rË÷ {U òu ¾Þk÷kík yk
hnu nI WLk Ãkh ¼e {w¥k÷y Þk’Lke ykøkkn nI. ¾çkhËkh ! ò÷e
{wçkkhf fku çkkuMkk ËuLku Þk nkÚk ÷økkLku Mku çkr[Þu fu Þun r¾÷kVu
yËçk ni fu n{khu nkÚk RMk fkrçk÷ ne Lknª fu ò÷e {wçkkhf fku Aq
MkfU. r÷nkÍk [kh nkÚk (Þk’Lke íkfheçkLk Ëku økÍ) Ëqh ne hrnÞu.
õÞk Þun f{ þhV ni fu yÕ÷kn fu ÃÞkhu nçkeçk
Lku ykÃk fku yÃkLku {wðk-s-nyu yõËMk fu
fheçk çkw÷kÞk ykih ÞfeLkLk hn{íku yk÷{ fe
rLkøkknu fh{ yçk ¾wMkqrMkGÞík fu MkkÚk ykÃk fe íkhV ni.
ËeËkh fu fkrçk÷ íkku fnkt {uhe LkÍh ni
Þun íkuhe RLkkÞík ni fu Á¾ íkuhk RÄh ni
Mkhfkh fe r¾Ë{ík {U Mk÷k{ yÍo fhLku fk íkhefk
yçk y-Ëçkku þkif fu MkkÚk ËËo ¼he {ku’íkrË÷ (Þk’Lke
Ëhr{ÞkLke) ykðkÍ {U RLk yÕVkÍ fu MkkÚk Mk÷k{ yÍo fersÞu :

rMkÆefu yõçkh fe r¾Ë{ík {U Mk÷k{
rVh {þrhf fe òrLkçk (Þk’Lke yÃkLku MkeÄu nkÚk fe íkhV)
ykÄu økÍ fu fheçk nx fh (fheçke Akuxu Mkqhk¾ fe íkhV) nÍhíku
MkÂGÞËwLkk rMkÆefu yõçkh fu [unhyu yLðh fu Mkk{Lku
ËMík çkMíkk ¾zu nku fh Þqt Mk÷k{ yÍo fersÞu :
VkYfu yk’Í{ fe r¾Ë{ík {U Mk÷k{
rVh RíkLkk ne òrLkçku {þrhf {ÍeË Mkhf fh nÍhíku MkÂGÞËwLkk
VkYfu yk’Í{ fu Y çkY yÍo fersÞu :
Ëkuçkkhk yuf MkkÚk þi¾iLk fe r¾Ë{ík {U Mk÷k{
rVh çkkr÷~ík ¼h òrLkçku {økrhçk Þk’Lke yÃkLku W÷xu nkÚk
fe íkhV Mkhf òRÞu ykih ËkuLkkU Akuxu Mkqhk¾kU fu Ëhr{ÞkLk ¾zu nku
fh yuf MkkÚk rMkÆefu yõçkh ykih VkYfu yk’Í{
fe r¾Ë{ík {U RMk íkhn Mk÷k{ yÍo fersÞu :-
Þun ík{k{ nkrÍrhÞkt fçkqr÷GÞíku Ëwyk fu {fk{kík nI.

Ëwyk fu r÷Þu ò÷e {wçkkhf fku ÃkeX Lk fersÞu
sçk sçk MkwLknThe òr÷ÞkU fu ÃkkMk nkrÍhe LkMkeçk nku RÄh
WÄh nhrøkÍ Lk Ëur¾Þu ykih ¾kMk fh ò÷e þheV fu yLËh Ëu¾Lkk
íkku çknwík ne swhyík ni, rfç÷u fe íkhV ÃkeX rfÞu f{ yÍ f{ [kh
nkÚk ò÷e {wçkkhf Mku Ëqh ¾zu hrnÞu ykih {wðk-snk þheV fe íkhV
Á¾ fh fu Mk÷k{ yÍo fersÞu. Ëwyk MkwLknThe òr÷ÞkU fe íkhV Á¾
fh fu ne {ktrøkÞu fnª yiMkk Lk nku fu ykÃk fk’çku fku {wtn fh ÷U ykih
fk’çku fu fk’çku fku ÃkeX nku òyu.
{-ËLke RÂÕíkò : ËkihkLku íkðkV çkÕfu {ÂMsËiLku fhe{iLk {U yÃkLku
{kuçkkR÷ VkuLk çkLË hr¾Þu. {My÷k : VkuLk fe BÞqÍef÷ xâqLk {ÂMsË
fu çkknh ¼e Lkk òRÍ ð økwLkkn ni RMk Mku n{uþk fu r÷Þu íkkiçkk fh
÷ersÞu.
{nõíkk {-ËLke Vq÷ : nßsu {çkYh (Þk’Lke {õçkq÷ ns) fe rLkþkLke
ne Þun ni fu Ãkn÷u Mku çkuníkh nku fh Ãk÷xu.
(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 24, Mk. 467)
fkrçk÷u íkðßòun
rsMk Ãkh ns VÍo nku økÞk WMk Ãkh ykih òu Lk^÷e ns fhLku
òyu WMk Ãkh ¼e VÍo ni fu ðkun ns fu ÍYhe {MkkR÷ òLkíkk nku.
Þun [LË ðhfe rhMkk÷k rMkVo “Rþkhkík” Ãkh {çLke ykih fíyLk Lkk
{wfB{÷ ni, rsLnkU Lku ns fu ík^Mke÷e ynfk{ Mke¾ r÷Þu nI rMkVo
WLk ne fu r÷Þu Þun rhMkk÷k fkh yk{Ë ni, r÷nkÍk ns fu ynfk{
òLkLku fu r÷Þu “hVefw÷ n-h{iLk” fk ÍYh {wíkk-÷yk Vh{kRÞu
LkeÍ ÍYhík fu {MkkR÷ W-÷{kyu rfhk{ Mku {k’÷q{ fhíku hrnÞu.
{ËeLku ÃknkU[u íkku MkkÚk ykÞk øk{ swËkE fk
n{ y~fçkkh ne ÃknkU[u Úku y~fçkkh [÷u

Ëk’ðíku RM÷k{e fe Í÷rfÞkt
yÕ÷kn fu{nçkqçk,ËkLkkyuøkwÞqçk,{wLkÍTÍnwLkyrLk÷
WÞqçk Vh{kíku nI, “òu {wÍ Ãkh yuf çkkh ËwYË
¼usu yÕ÷kn íkyk÷k WMk Ãkh ËMk çkkh hn{ík LkkrÍ÷ Vh{kyuøkk.”
íkksËkhu rhMkk÷ík, þnLþknu LkwçkwÔðík, {wMíkVk òLku hn{ík,
þByu çkÍ{u rnËkÞík, Lkkuþyu çkÍ{u sLLkík fk
Vh{kLku sLLkík rLkþkLk ni : rsMk Lku {uhe MkwLLkík Mku {nççkík fe WMk
Lku {wÍ Mku {nççkík fe ykih rsMk Lku {wÍ Mku {nççkík fe ðkun sLLkík
{U {uhu MkkÚk nkuøkk.
nwÍqhu yfËMk Lku Vh{kÞk :
Þk’Lke rsMk Lku {uhe WB{ík fu rçkøkzíku ðõík {uhe MkwLLkík fku {Íçkqík
Úkk{k íkku WMku 100 þneËkU fk Mkðkçk r{÷uøkk. {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷
WB{ík nÍhíku {wVíke yn{Ë Þkh ¾kLk RMk nËeMk fu
íknTík Vh{kíku nI : þneË íkkuyufçkkhík÷ðkhfkÍÏ{¾kfhÃkkhnkuòíkk
ni {økh Þun yÕ÷kn fk çkLËk W{ú ¼h ÷kuøkkU fu íkk’Lku ykih ÍçkkLkkU fu ½kð
¾kíkkhníkkni.yÕ÷kn ykihhMkq÷ fe¾kríkh
Mkçk fwA çkhËk~ík fhíkk ni. ykih RMk fk rsnkË rsnkËu yfçkh ni siMku RMk
Í{kLku {U ËkZe h¾Lkk, MkqË Mku çk[Lkk ðøkihk. (r{hykík, rs. 1, Mk. 173)
Ëk’ðíku RM÷k{e fe ÍYhík
Ãkkhn 4 Mkqhyu yk÷u R{hkLk ykÞík LkBçkh 104 {U yÕ÷knw
hn{kLk fk Vh{kLku rnËkÞík rLkþkLk ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih íkw{
{U yuf økwhkin yiMkk nkuLkk [krnÞu fu
¼÷kE fe íkhV çkw÷kyut ykih yåAe
çkkík fk nwõ{ ËU ykih çkwhe Mku {Ly fhU
ykih Þune ÷kuøk {whkË fku ÃknkU[u.
RMk ykÞíku {wfÆMkk fe íkVMkeh çkÞkLk fhíku nwyu {wVÂMMkhu
þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {wVíke yn{Ë Þkh ¾kLk
íkVMkehu LkE{e rsÕË 4 MkVnk 72 Ãkh Vh{kíku nI : “yi {wMkÕ{kLkku !
íkw{ Mkçk fku yiMke s{kyík nkuLkk [krnÞu Þk yiMke s{kyík çkLkku
Þk yiMke s{kyík çkLk fh hnku òu ík{k{ xuZu ÷kuøkkU fku ¾ih (Þk’Lke
¼÷kE) fe Ëk’ðík Ëu, fkrVhkU fku E{kLk fe, VkrMkfkU fku íkõðu fe,
økkrV÷kU fku çkuËkhe fe, òrn÷kU fku RÕ{ ð {k’rhVík fe, ¾w~f
r{Íkòut fku ÷ÍTÍíku R~f fe, MkkuLku ðk÷kU fku çkuËkhe fe ykih yåAe
çkkíkkU, yåAu yfeËkU, yåAu y-{÷kU fk ÍçkkLke, f-÷{e,
y-{÷e, fwÔðík Mku, Lkh{e Mku (ykih nkrf{ yÃkLku {nfq{ fku) økh{e
Mku nwõ{ Ëu, ykih çkwhe çkkíkkU, çkwhu yfeËu, çkwhu fk{kU, çkwhu ¾Þk÷kík
Mku ÷kuøkkU fku ÍçkkLk, rË÷, y{÷, f÷{, ík÷ðkh Mku (yÃkLku yÃkLku
{LMkçk fu {wíkkrçkf) hkufu.” (íkVMkehu LkE{e, rs. 4, Mk. 72)
Akuxu çkzu Mk¼e {wçkÂÕ÷øk nI
{wVíke Mkkrnçk {ÍeË Vh{kíku nI : “Mkkhu
{wMkÕ{kLk {wçkÂÕ÷øk nI, Mkçk Ãkh ne VÍo ni fu ÷kuøkkU fku yåAe çkkíkkU
fk nwõ{ ËU ykih çkwhe çkkíkkU Mku hkufU.” {ík÷çk Þun fu òu þÏMk
rsíkLkk òLkíkk ni WíkLkk ËqMkhu RM÷k{e ¼kRÞkU íkf ÃknkU[kyu rsMk
fe íkkEË {U {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {wVíke yn{Ë
Þkh ¾kLk nËeMku Ãkkf Lkõ÷ fhíku nI : nwÍqh íkksËkhu
{ËeLkk Lku Vh{kÞk :

“{uhe íkhV Mku ÃknkU[k Ëku yøk[uo yuf ne ykÞík nku.”
Ëwykyut fçkq÷ Lknª nkUøke
nÍhíku MkÂGÞËwLkk nwÍiVk rçkLk Þ{kLk çkÞkLk
fhíku nI fu LkrçkGÞu Ãkkf Lku RþkoË Vh{kÞk : WMk
Íkík fe fMk{ ! rsMk fu fçÍyu fwËhík {U {uhe òLk ni íkw{ ÍYh Lkufe fk
nwõ{ Ëuíku hnLkk ykih çkwhkE Mku hkufíku hnLkk ðhLkk yLfheçk yÕ÷kn
íkyk÷k íkw{ Ãkh yÍkçk ¼us Ëuøkk. rVh íkw{ Ëwyk fhkuøku íkku íkwBnkhe
Ëwyk fçkq÷ Lk nkuøke.
yÍkçku R÷kne fe ðEË
nÍhíku MkÂGÞËwLkk sheh çkÞkLk fhíku nI fu {I Lku
ÃÞkhu ykfk fku Þun Vh{kíku MkwLkk : rsMk fki{ {U
økwLkknkU fu fk{ rfÞu ò hnu nkU ykih ðkun WLk økwLkknkU fku r{xkLku fe
fwËhík h¾íku nkU ykih rVh ¼e Lk r{xkyut íkku yÕ÷kn íkyk÷k WLk fku
{hLku Mku Ãkn÷u yÍkçk {U {wçík÷k fh Ëuøkk.
“Ëk’ðíku RM÷k{e” fk ykøkkÍ
{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! yÕ÷knw hne{ Lku WB{íku
{nçkqçku fhe{ fku nh Ëkih {U yiMke Lkkrçkøkyu
YÍøkkh nÂMíkÞkt yíkk Vh{k# rsLnkU Lku Lk rMkVo ¾wË
(Þk’Lke Lkufe fk nwõ{ ËuLku ykih çkwhkE Mku
{Ly fhLku) fk {wfÆMk VheÍk çk íkhefu ynTMkLk yLò{ rËÞk çkÕfu
{wMkÕ{kLkkU fku yÃkLke ykih Mkkhe ËwLÞk fu ÷kuøkkU fe RM÷kn fe fkurþþ
fhLku fk ÍunTLk rËÞk. WLne {U yuf nMíke þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u
MkwLLkík nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh

fkrËhe h-Íðe ¼e nI rsLnkU Lku 1401 rMk. rn. çk
{wíkkrçkf 1981 E. {U çkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e) {U íkç÷eøku fwhykLkku
MkwLLkík fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef “Ëk’ðíku RM÷k{e” fu
{-ËLke fk{ fk ykøkkÍ yÃkLku [LË Á-Vfk fu MkkÚk rfÞk. ykÃk
¾kiVu ¾wËk ð R~fu {wMíkVk, sÍTçkyu Rr¥kçkkyu
fwhykLkku MkwLLkík, sÍTçkyu yunTÞkyu MkwLLkík, ÍkunTËku íkõðk, y^ðku
Ëh økwÍh, Mkçkú ð þw¢, ykrsÍe ð RÂLfMkkhe, Mkk-Ëøke, RÏ÷kMk,
nwMLku yÏ÷kf, ËwLÞk Mku çku høçkíke, rnVkÍíku E{kLk fe rV¢, Vhkuøku
RÕ{u ËeLk, ¾ih ÏðkrnÞu {wÂM÷{eLk siMke rMkVkík {U ÞkËøkkhu yM÷kV
nI. ykÃk Lku RMk {-ËLke íknhef “Ëk’ðíku RM÷k{e”
fu Íheyu ÷k¾kU {wMkÕ{kLkkU rçk÷ ¾wMkqMk Lkki sðkLk RM÷k{e ¼kRÞkU
ykih çknLkkU fe rÍLËrøkÞkU {U {-ËLke RÂLf÷kçk çkhÃkk fh rËÞk,
fE rçkøkzu nwyu Lkki sðkLk íkkiçkk fh fu hknu hkMík Ãkh yk økyu, çku
Lk{kÍe Lk rMkVo Lk{kÍe çkÕfu Lk{kÍU ÃkZkLku ðk÷u (Þk’Lke R{k{u {ÂMsË)
çkLk økyu, {kt çkkÃk Mku Lkk Íiçkk hðGÞk RÂÏíkÞkh fhLku ðk÷u çkk yËçk
nku økyu, fw£ fu ytÄuhkU {U ¼xfLku ðk÷kU fku Lkqhu RM÷k{ LkMkeçk nwðk,
ÞqhkuÃke {w{kr÷f fe htøkerLkÞkU fku Ëu¾Lku fu Ïðkrnþ {LË fk’çkyu
{wþhoVk ð økwBçkËu ¾Íhk fe rÍÞkhík fu r÷Þu çku fhkh hnLku ÷øku, ËwLÞk
fu çku ò øk{kU {U ½w÷Lku ðk÷u rV¢u ykr¾hík fe {-ËLke Mkku[ fu nkr{÷
çkLk økyu, VkunTþ hMkkR÷ ykih Vqnz zkRsMxkU fu þkRfeLk W-÷{kyu
yn÷u MkwLLkík fu hMkkR÷ ykih Ëeøkh ËeLke fwíkwçk fk {wíkk-
÷yk fhLku ÷øku, íkVhen fe ¾kríkh MkVh fu ykËe {-ËLke fkrV÷kU {U
ykrþfkLku hMkq÷ fu n{hkn hknu ¾wËk {U MkVh fhLku ðk÷u çkLk økyu
ykih {nTÍ ËwLÞk fe Ëki÷ík Rfêe fhLku fku {õMkËu nÞkík Mk{ÍLku ðk÷kU
Lku RMk {-ËLke {fMkË fku yÃkLkk r÷Þk fu “{wÍu yÃkLke ykih Mkkhe
ËwLÞk fu ÷kuøkkU fe RM÷kn fe fkurþþ fhLke ni.”
33

(1) 150 {w{kr÷f : íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe
yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef “Ëk’ðíku RM÷k{e” íkk Ë{u íknheh
ËwLÞk fu íkfheçkLk 150 {w{kr÷f {U yÃkLkk Ãkiøkk{ ÃknkU[k [wfe ni
ykih ykøku fq[ òhe ni.
(2) økih {wÂM÷{kU {U íkç÷eøk : ÷k¾kU çku y{÷ {wMkÕ{kLk, Lk{kÍe ykih
MkwLLkíkkU fu ykËe çkLk [wfu nI. {wÏíkr÷V {w{kr÷f {U økih {wÂM÷{ ¼e
{wçkÂÕ÷økeLku Ëk’ðíku RM÷k{e fu nkÚkkU {wþhoV çk RM÷k{ nkuíku hníku nI.
(3) {-ËLke fkrV÷u :“ykrþfkLku hMkq÷” fu MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík fu
çku þw{kh {-ËLke fkrV÷u {wÕf çk {wÕf þnh çk þnh ykih frhÞk çk
frhÞk MkVh fh fu RÕ{u ËeLk ykih MkwLLkíkkU fe çknkhU ÷wxk hnu ykih
Lkufe fe Ëk’ðík fe Äq{U {[k hnu nI.
(4) {-ËLke íkhrçkGÞík økknU : {w-íkyrÆË {fk{kík Ãkh íkhrçkGÞík økknU
fkR{ nI rsLk {U Ëqhku LkÍËef Mku RM÷k{e ¼kE yk fh rfÞk{ fhíku,
ykrþfkLku hMkq÷ fe Mkkunçkík {U MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík Ãkkíku ykih rVh
fwçkkuo sðkh {U ò fh “Lkufe fe Ëk’ðík” fu {-ËLke Vq÷ {nfkíku nI.
(5) {MkkrsË fe íkk’{eh : fu r÷Þu “{sr÷Mku ¾wÆk{w÷ {MkkrsË”
fkR{ ni, {wÕf ð çkiYLku {wÕf {w-íkyrÆË {MkkrsË fe íkk’{ehkík fk
nh ðõík rMkÂÕMk÷k hníkk ni, fE þnhkU {U {-ËLke {hkrfÍ çkLkk{
“ViÍkLku {ËeLkk” fe íkk’{ehkík fk fk{ ¼e òhe ni.
(6) ykRB{yu{MkkrsË: çku þw{kh {MkkrsË fu R{k{ ð{wyÂÍTÍLkeLk
ykih ¾krË{eLk fu íkfhwoh fu MkkÚk MkkÚk {wþk-nhu (íkLk-ÏðknkU) fe
yËkyuøke fk ¼e rMkÂÕMk÷k ni.
(7) økqtøku, çknhu ykih LkkçkeLkk (¾wMkqMke RM÷k{e ¼kE) : RLk fu yLËh
¼e {-ËLke fk{ nku hnk ni ykih RLk fu {-ËLke fkrV÷u ¼e MkVh fhíku
hníku nI. LkeÍ LkkçkeLkk ykih økqtøku çknhkU {U “{-ËLke fk{” çkZkLku
fu r÷Þu RþkhkU fe ÍçkkLk rMk¾kLku fu r÷Þu W{q{e Þk’Lke Lkkì{o÷
34

RM÷k{e ¼kRÞkU {U ðõíkLk V ðõíkLk 30, 30 rËLk fu fkuŠMkÍ çkLkk{
“fwV÷u {ËeLkk fkuMko” fhðkyu òíku nI.
r¢M[uLk fk fçkq÷u RM÷k{
çkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e) 2007 rMk. E. {U hknu ¾wËk {U
MkVh fhLku ðk÷u LkkçkeLkk RM÷k{e ¼kRÞkU fk yuf {-ËLke fkrV÷k
{í÷qçkk {ÂMsË íkf ÃknkU[Lku fu r÷Þu çkMk {U Mkwðkh nwðk. WMk {-ËLke
fkrV÷u {U [LË W{q{e (Þk’Lke ytr¾Þkhu) RM÷k{e ¼kE ¼e þkr{÷
Úku. y{ehu fkrV÷k Lku çkhkçkh çkiXu þÏMk Ãkh RÂLVhkËe fkurþþ fhíku
nwyu WMk fk Lkk{ ðøkihk {k’÷q{ rfÞk íkku ðkun fnLku ÷økk : “{I
r¢M[uLk nqt, {I Lku {Ínçku RM÷k{ fk {wíkk-÷yk rfÞk ni ykih RMk
{Ínçk Mku {w-íkyÂMMkh ¼e nqt {økh Ve Í{kLkk {wMkÕ{kLkkU fk rçkøkzk
nwðk rfhËkh {uhu r÷Þu fçkq÷u RM÷k{ fe hkn {U Áfkðx ni, {økh {I
Ëu¾ hnk nqt fu ykÃk ÷kuøk yuf siMku (MkVuË) r÷çkkMk {U {ÕçkqMk nI, çkMk
{U [Zu ykih çkw÷LË ykðkÍ Mku Mk÷k{ rfÞk ykih nihík íkku RMk çkkík fe
ni fu ykÃk fu MkkÚk LkkçkeLkk y~¾kMk Lku ¼e Mkh Ãkh MkçÍ R{k{k ykih
MkVuË r÷çkkMk fku yÃkLkk h¾k ni, RLk Mkçk fu [unhkU Ãkh ËkZe ¼e ni.”
WMk fe økw^ík-økq MkwLkLku fu çkk’Ë y{ehufkrV÷k Lku WMku {wÏíkMkh
íkkih Ãkh “{sr÷Mku ¾wMkqMke RM÷k{e ¼kE” fu çkkhu {U çkíkkÞk. rVh
þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík fe ËeLku RM÷k{ fu
r÷Þu fe òLku ðk÷e yÍe{ r¾Ë{kík fk íkÍrfhk rfÞk ykih Ëk’ðíku
RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ fk íkykÁV ¼e fhðkÞk. rVh WMk Mku
fnk fu “Þun LkkçkeLkk RM÷k{e ¼kE WLne ËwLÞkËkh {wMkÕ{kLkkU
(rsLnU Ëu¾ fh ykÃk RM÷k{ fçkq÷ fhLku Mku fíkhk hnu nI) fe RM÷kn fu
r÷Þu rLkf÷u nI.” Þun çkkík MkwLk fh ðkun RíkLkk {w-íkyÂMMkh nwðk fu
fr÷{k ÃkZ fh {wMkÕ{kLk nku økÞk.
35

(8) su÷¾kLku : firËÞkU fe íkk’÷e{ ð íkhrçkGÞík fu r÷Þu su÷¾kLkkU {U
¼e {-ËLke fk{ fe íkhfeçk ni. fhk[e MkuLxÙ÷ su÷ {U firËÞkU fku
ykr÷{ çkLkkLku fu r÷Þu òr{yíkw÷ {ËeLkk fk ¼e rMkÂÕMk÷k ni. fE
zkfq ykih shkR{ Ãkuþk yVhkË su÷ fu yLËh nkuLku ðk÷u {-ËLke
fk{kU Mku {w-íkyÂMMkh nku fh íkkRçk nkuLku fu çkk’Ë rhnkE Ãkk fh
ykrþfkLku hMkq÷ fu MkkÚk {-ËLke fkrV÷kU fu {wMkkrVh çkLkLku ykih
MkwLLkíkkU ¼he rÍLËøke økwÍkhLku fe MkykËík Ãkk hnu nI, yk-íkþª
yÂM÷nu fu Íheyu ytÄkÄwtË økkur÷Þkt çkhMkkLku ðk÷u yçk MkwLLkíkkU fu
{-ËLke Vq÷ çkhMkk hnu nI ! {wçkÂÕ÷økeLk fe RÂLVhkËe fkurþþkU fu
çkkRMk fw^Vkh fiËe ¼e {wþhoV çk RM÷k{ nku hnu nI.
{-ËLke {nçkqçk fe ÍwÕVkU fk yMkeh
Ëk’ðíku RM÷k{e fu ðMkey ËkRhyu fkh fku çk nwMLkku ¾qçke
[÷kLku fu r÷Þu {wÏíkr÷V {wÕfkU ykih þnhkU {U {w-íkyrÆË {òr÷Mk
çkLkkE òíke nI. r{Lk swB÷k {sr÷Mku hkrçkíkk rçk÷ W-÷{kyu ð÷
{þkR¾ ¼e ni òu fu yõMkh W-÷{kyu rfhk{ Ãkh {w~íkr{÷ ni.
RMk {sr÷Mk fu RM÷k{e ¼kE {~nqh ËeLke ËMkoøkkn òr{yk
hkrþrËGÞk (Ãkeh òu økkuX çkkçkw÷ RM÷k{ rMkLÄ) íkþheV ÷u økyu. çkh
Mkçke÷u íkÍrfhk su÷¾kLkkU {U Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke fk{ fe
çkkík [÷e íkku ðnkt fu þi¾w÷ nËeMk Mkkrnçk fwA RMk íkhn Vh{kLku
÷øku, su÷¾kLkkU fu {-ËLke fk{ fe íkkçkLkkf {-ËLke fkhfËoøke {I
¾wË ykÃk fku MkwLkkíkk nqt, Ãkeh òu økkuX fu Lkðkn {U yuf zkfq Lku
íkçkkne {[k h¾e Úke, {I WMk fku òLkíkk Úkk, ykyu rËLk Ãkku÷eMk fu
MkkÚk WMk fe ykt¾ r{[ku÷e òhe hníke, fE çkkh økrh^íkkh ¼e
nwðk {økh y-Mkhku ÁMkq¾ RÂMík’{k÷ fh fu Aqx økÞk. ykr¾hþ
rfMke sw{o fe ÃkkËkþ {U çkkçkw÷ {ËeLkk fhk[e fe Ãkku÷eMk fu nÚÚku [Z
økÞk, MkÍk nwE ykih su÷ {U [÷k økÞk. MkÍk fkx ÷uLku fu çkk’Ë
36

rhnkE r{÷Lku Ãkh {wÍ Mku r{÷Lku ykÞk. {I Ãkn÷e LkÍh {U WMk fku
Ãkn[kLk Lk Mkfk õÞqtfu {I Lku RMk fku ËkZe {wtzk ykih Mkh çkhnTLkk Ëu¾k
Úkk {økh yçk RMk fu [unhu Ãkh {eXu {eXu ykfk {ËeLku ðk÷u {wMíkVk
fe {nççkík fe rLkþkLke LkqhkLke ËkZe søk{økk
hne Úke, Mkh Ãkh MkçÍ MkçÍ R{k{k þheV fk íkks yÃkLke çknkhU
÷wxk hnk Úkk, ÃkuþkLke Ãkh Lk{kÍkU fk Lkqh Lkw{kÞkt LkÍh yk hnk Úkk.
{uhe nihík fk ríkr÷M{ íkkuzíku nwyu ðkun çkku÷k, fiË fu ËkihkLk su÷ fu
yLËh {wÍu Ëk’ðíku RM÷k{e fk {-ËLke {knku÷ {wÞMMkh
yk økÞk ykih ykrþfkLku hMkq÷ fe RÂLVhkËe fkurþþ fe çk-h-fík Mku
{I Lku økwLkknkU fe çkurzÞkt fkx fh yÃkLku ykÃk fku {-ËLke {nçkqçk
fe ÍwÕVkU fk yMkeh çkLkk r÷Þk.
hn{íkkU ðk÷u Lkçke fu økeík sçk økkíkk nqt {I økwBçkËu ¾Íhk fu LkÍTÍkhkU {U ¾ku òíkk nqt {I
òŸ íkku òŸ fnkt {I rfMk fk Zqtzqt ykMkhk ÷ks ðk÷u ÷ks h¾Lkk íkuhk fn÷kíkk nqt {I
(9) Rsrík{kE yu’ríkfkV : ËwLÞk fe çku þw{kh {MkkrsË {U {knu
h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf fu 30 rËLk ykih ykr¾he y-þhu {U Rsrík{kE
yu’ríkfkV fk yunrík{k{ rfÞk òíkk ni. RLk {U nÍkhnk RM÷k{e
¼kE RÕ{u ËeLk nkrMk÷ fhíku, MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík Ãkkíku nI. LkeÍ
fE {ku’íkrfVeLk [ktË hkík ne Mku ykrþfkLku hMkq÷ fu MkkÚk MkwLLkíkkU fe
íkhrçkGÞík fu {-ËLke fkrV÷kU fu {wMkkrVh çkLk òíku nI.
yu’ríkfkV fe çk-h-fík Mku Mkkhk ¾kLkËkLk {wMkÕ{kLk nku økÞk
yuf RM÷k{e ¼kE fu çkÞkLk fk ¾w÷kMkk ni fu fÕÞkLk
({nkhk»xÙ, y÷ rnLË) fe {u{Lk {ÂMsË {U íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík
fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fe òrLkçk Mku
h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf (1426 rMk. rn. çk {wíkkrçkf 2005 E.) {U nkuLku
ðk÷u Rsrík{kE yu’ríkfkV {U yuf Lkki {wÂM÷{ Lku (òu fu fwA yMkko fç÷
37

yuf {wçkÂÕ÷øku Ëk’ðíku RM÷k{e fu nkÚkkU {wMkÕ{kLk nwyu Úku) yu’ríkfkV fe
MkykËík nkrMk÷ fe. MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLkkík, furMkx Rsrík{kykík
ykih MkwLLkíkkU ¼hu nÕfkU Lku WLk Ãkh ¾qçk {-ËLke htøk [ZkÞk,
yu’ríkfkV fe çk-h-fík Mku ËeLk fe íkç÷eøk fu yÍe{ sÍçku fk
hkuþLk [hkøk WLk fu nkÚkkU {U yk økÞk [qtfu WLk fu ½h fu Ëeøkh
yVhkË y¼e íkf fw£ fe ytÄuhe ðkrËÞkU {U ¼xf hnu Úku [wLkkL[u
yu’ríkfkV Mku Vkrhøk nkuíku ne WLnkU Lku yÃkLku ½h ðk÷kU Ãkh fkurþþ
þwYy fh Ëe, Ëk’ðíku RM÷k{e fu {wçkÂÕ÷økeLk fku yÃkLku ½h çkw÷ðk
fh Ëk’ðíku RM÷k{ Ãkuþ fhðkE. ðkr÷ËiLk, Ëku çknLkkU
ykih yuf ¼kE Ãkh {w~íkr{÷ Mkkhk ¾kLkËkLk {wMkÕ{kLk nku økÞk rVh
rMkÂÕMk÷yu ykr÷GÞk fkrËrhGÞk h-ÍrðGÞk {U Ëkr¾÷ nku fh nwÍqhu
økkiMku Ãkkf fk {wheË çkLk økÞk.
ðÕð÷k Ëª fe íkç÷eøk fk Ãkkykuøku {-ËLke {knku÷ {U fh ÷ku íkw{ yu’ríkfkV
VÍ÷u hçk Mku Í{kLku Ãku Ak òykuøku {-ËLke {knku÷ {U fh ÷ku íkw{ yu’ríkfkV
(ViÍkLku MkwLLkík, çkkçk : ViÍkLku h-{ÍkLk, rs. 1, Mk. 1470)
þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík nÍhíku yÕ÷k{k
{ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe h-Íðe
Ëkihu nkrÍh fe ðkun ÞøkkLkyu hkuÍøkkh nMíke nI fu rsLk Mku
þ-hVu çkiyík fe çk-h-fík Mku ÷k¾kU {wMkÕ{kLk økwLkknkU ¼he rÍLËøke Mku
íkkRçk nku fh yÕ÷kn fu ynfk{ ykih WMk fu ÃÞkhu nçkeçku ÷çkeçk
fe MkwLLkíkkU fu {wíkkrçkf Ãkwh MkwfqLk rÍLËøke çkMkh fh
hnu nI. ¾ih ÏðkrnÞu {wÂM÷{ fu {wfÆMk sÍçku fu íknTík n{khk {-ËLke{~ðhk
ni fu yøkh ykÃk y¼e íkf rfMke ò{uyu þhkRík Ãkeh Mkkrnçk Mku çkiyík
Lknª nwyu íkku þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík fu VwÞqÍku
çk-hfkík Mku {wMíkVeË nkuLku fu r÷Þu RLk Mku çkiyík nku òRÞu.
ËwLÞk ð ykr¾hík {U fkBÞkçke ð Mkw¾o-YE LkMkeçk nkuøke.
38

{wheË çkLkLku fk íkhefk
yøkh ykÃk {wheË çkLkLkk [kníku nI, íkku yÃkLkk ykih rsLk
fku {wheË Þk íkkr÷çk çkLkðkLkk [kníku nI WLk fk Lkk{ Lke[u íkhíkeçk
ðkh {y ðÂÕËGÞík ð W{ú r÷¾ fh “{sr÷Mku {õíkqçkkíkku íkk’ðeÍkíku
y¥kkrhGÞk, ViÍkLku {ËeLkk, ºke fkurLkÞk çkøke[u fu ÃkkMk, r{hÍkÃkqh
yn{ËykçkkË, økwshkík.” fu Ãkíku Ãkh hðkLkk Vh{k ËU, íkku
WLnU ¼e rMkÂÕMk÷yu fkrËrhGÞk h-ÍrðGÞk y¥kkrhGÞk {U
Ëkr¾÷ fh r÷Þk òyuøkk. (Ãkíkk $økúuÍe fu fuÃkex÷ nwYV {U r÷¾U)
E.Mail:Attar@dawateislami.net
(10) n^íkkðkh, (11) MkqçkkE ykih (12) ns fu çkk’Ë Mkçk Mku çkzk MkwLLkíkkU
¼hk Rsrík{ky : ËwLÞk fu {wÏíkr÷V {w{kr÷f {U nÍkhkU {fk{kík Ãkh
nkuLku ðk÷u n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu Rsrík{kykík fu R÷kðk yk÷{e ykih
MkqçkkE Mkín Ãkh ¼e MkwLLkíkkU ¼hu Rsrík{kykík nkuíku nI. rsLk {U nÍkhkU,
÷k¾kU ykrþfkLku hMkq÷ rþfoík fhíku nI ykih Rsrík{ky fu çkk’Ë ¾wþ
LkMkeçk RM÷k{e ¼kE MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík fu {-ËLkefkrV÷kU fu {wMkkrVh
¼e çkLkíku nI. {ËeLkíkw÷ ykir÷Þk {w÷íkkLk þheV (ÃkkrfMíkkLk) {U ðkfuy
Mknhkyu {ËeLkk fu fMkeh hõçku Ãkh nh Mkk÷ 3 rËLk fk çkiLk÷ yõðk{e
MkwLLkíkkU ¼hk Rsrík{ky nkuíkk ni, rsMk {U ËwLÞk fu fE {w{kr÷f Mku
{-ËLke fkrV÷u rþfoík fhíku nI. rçk÷k þwçkk Þun {wMkÕ{kLkkU fk ns fu
çkk’Ë Mkçk Mku çkzk MkwLLkíkkU ¼hk Rsrík{ky nkuíkk ni.
Lkþu fe ykËík Aqx økE
Lkðkçk þkn (rMkLÄ) fu {wfe{ RM÷k{e ¼kE fu çkÞkLk fk
¾w÷kMkknifuËk’ðíkuRM÷k{efuMkwLLkíkkU¼huçkiLk÷yõðk{eRsrík{ky
fe íkGÞkrhÞkt Íkuhku þkuh Mku òhe Úkª. {w~fçkkh {-ËLke {knku÷ fe
íkhrçkGÞík fe çkËki÷ík {uhk ¼e Lkufe fe Ëk’ðík yk{ fhLku fk ÍunTLk Úkk
[wLkkL[u {I Lku yuf Lkki sðkLk fku Rsrík{ky fe Ëk’ðík Ãkuþ fe íkku fnLku
÷øku : ¼kE {I rfMke ðsn Mku Rsrík{ky {U Lknª ò Mkfíkk. {I Lku
39

yÕ÷kn fk Lkk{ r÷Þk ykih Lkuf MkVh ykih Lkuf Rsrík{kykík
fu VÍkR÷ çkíkkLku þwYy fh rËÞu. hçk íkyk÷k fku WMk fk ¼÷k {fMkqË
Úkk. ðkun Lkki sðkLk íkGÞkh nku økÞk ykih n{ MkwLLkíkkU ¼hu Rsrík{ky
fe çknkhU ÷qxLku fu r÷Þu Rsrík{ky {U ÃknkU[ økyu. fwA Ëuh íkf íkku
XefXkf [÷k rVh y[kLkf WMk Lkki sðkLk fe nk÷ík økih nkuLku ÷øke
ykih WMk Lku ðkÃkMke fe XkLk ÷e ÷urfLk ykrhÍe R÷ks ykih RM÷k{e
¼kRÞkU fe RÂLVhkËe fkurþþ fe çkËki÷ík ðkun {wí{RLk nku økÞk.
Rsrík{ky fe ÃkwhfiV çknkhkU {U WMk Lkki sðkLk Lku ¾qçk ¾qçk RÂõíkMkkçku
ViÍ rfÞk ykih ¾qçk hku hku fh Ëwykyut {ktøkª. RÂÏíkíkk{u Rsrík{ky
Ãkh n{ ½h yk økyu. rVh fwA {kn çkk’Ë WMk Lkki sðkLk Mku {w÷kfkík
nwE íkku WMk Lkki sðkLk Mku nk÷ ynðk÷ ÃkqAk, WMk Lku nihík ytøkuÍ
çkkík çkíkkE fu Ëh yM÷ {wÍu Lkþu fe ÷ík Ãkz økE Úke, rçkøkih RLsuõþLk
÷økkyu MkwfqLk Lknª r{÷íkk Úkk, {wtn ÷øke [eÍ AkuzLkk Ëw~ðkh íkheLk
Úkk, yÕ÷kn ykÃk fk ¼÷k fhu fu {wÍu Rsrík{ky {U ÷u økyu
sçkMkuMkwLLkíkkU¼huRsrík{kyMkuðkÃkMkenwEniyÕ÷kn
fu VÍ÷ku fh{ Mku {wÍu Lkþu fe ÷k’Lkík Mku Awxfkhk LkMkeçk nku økÞk
ni. Lk rMkVo rMknTník Mkt¼÷ økE çkÕfu {uhu ykih çknwík Mku rçkøkzu fk{ ¼e
Mktðh økyu nI.
(13) RM÷k{e çknLkkU {U {-ËLke RÂLf÷kçk : RM÷k{e çknLkkU fu ¼e
þh-E ÃkËuo fu MkkÚk {w-íkyrÆË {fk{kík Ãkh n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu
Rsrík{kykík nkuíku nI. ÷kíkk’ËkËçkuy{÷RM÷k{eçknLkUçkky{÷,
Lk{kÍe ykih {-ËLke çkwhfykut fe ÃkkçkLË nku [wfe nI. ËwLÞk fu {wÏíkr÷V
{{kr÷f {U ½hkU fu yLËh RLk fu íkfheçkLk hkuÍkLkk nÍkhkU {ËkrhMk
çkLkk{ {ÿ-Mkíkw÷ {ËeLkk (çkkr÷økkík) ¼e ÷økkyu òíku nI, yuf
yLËkÍu fu {wíkkrçkf íkk Ë{u íknheh ÃkkrfMíkkLk ¼h {U RM÷k{e
çknLkkU fu 3268 {ÿMku íkfheçkLk hkuÍkLkk ÷økíku nI rsLk {U 40453
RM÷k{e çknLkU fwhykLku Ãkkf, Lk{kÍ ykih MkwLLkíkkU fe {w^ík íkk’÷e{
40

Ãkkíkª ykih Ëwykyut ÞkË fhíke nI. rÍB{uËkh RM÷k{e
çknLkkU fe {-ËLke íkhrçkGÞík fu r÷Þu {wÕf fu {wÏíkr÷V {fk{kík Ãkh
“fwhykLkku nËeMk fkuMko” ykih çkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e) {U 12 rËLk fu
íkhrçkGÞíke fkuMko ykih fkrV÷k fkuMko fe ¼e íkhfeçk nkuíke ni.
{I VuþLk yuçk÷ Úke
çkkçkw÷ {ËeLkk (fhk[e) fe yuf RM÷k{e çknLk fk çkÞkLk fwA
Þqt ni : Ëk’ðíku RM÷k{e fe çk-h-fíkU ÃkkLku Mku fç÷ {I yuf VuþLk yuçk÷
÷zfe Úke. çkk÷ fxðkLkk, ÷Bçku ÷Bçku Lkk¾wLk h¾Lkk, ¼tðU çkLkðkLkk, Ífo
çkfo ð [wMík r÷çkkMk ÃknLk fh ËwÃkèk øk÷u {U ÷xfk fh íkVhen økknkU {U
½q{Lkk rVhLkk {uhk fk{ Úkk. økkLku MkwLkLku fk íkku yiMkk þkif Úkk fu Akuxk
Mkk hurzÞku {uhu ÃkkMk hníkk rsMku {I nh ðõík ykìLk h¾íke. þkrËÞkU {U
Zku÷f çkòíke, økkLku økkíke Úke. {wÍu yÃkLke rÍLËøke çkze Ãkwh ÷wíV
ykih çkk hkiLkf ÷økíke Úke {økh Lknª òLkíke Úke fu Þun yLËkÍu rÍLËøke
fçkúku n~h {U {uhe ÃkhuþkLke fk Mkçkçk çkLk Mkfíkk ni. rçk÷ ykr¾h {wÍu
Ztøk Mku SLku fk Mk÷efk yk økÞk. Þun Mk÷efk {wÍu “ViÍkLku {ËeLkk” {U
nkuLku ðk÷u Ëk’ðíku RM÷k{e fu RM÷k{e çknLkkU fu n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu
Rsrík{ky Mku r{÷k. {I {-ËLke {knku÷ Mku yiMke {w-íkyÂMMkh nwE fu
õÞk Íi÷e Mkín fk Rsrík{ky õÞk þnh Mkín fk ! nh Rsrík{ky {U
rþfoík fku yÃkLkk {k’{q÷ çkLkk r÷Þk. çkÞkLk fËko økwLkknkU Mku çk[Lku
Ãkh RÂMíkfk{ík LkMkeçk nku økE. þh-E ÃkËko fhLku fu r÷Þu {-ËLke
çkwhfy yÃkLku r÷çkkMk fk rnMMkk çkLkk r÷Þk. {ÿ-Mkíkw÷ {ËeLkk (r÷÷
çkLkkík) {U Ëkr¾÷k ÷u fh íkßðeË Mku fwhykLku Ãkkf ÃkZLkk Lk rMkVo Mke¾
r÷Þk çkÕfu {wyÂÕ÷{k (Þk’Lke ËqMkhkU fku rMk¾kLku ðk÷e) çkLk økE. íkk
Ë{u íknheh Ëk’ðíku RM÷k{e fu Íi÷e Mkín fu MkwLLkíkkU ¼hu Rsrík{ky
fe rÍB{uËkh nqt. yÕ÷kn {wÍ Y rMkÞkn fku Ëk’ðíku RM÷k{e fu
“{-ËLke {knku÷” {U RÂMíkfk{ík LkMkeçk Vh{kyu.
41

yÕ÷kn fh{ yiMkk fhu íkwÍ Ãku snkt {U
yi Ëk’ðíku RM÷k{e íkuhe Äq{ {[e nku
(14) {-ËLke RLyk{kík : RM÷k{e ¼kRÞkU ykih RM÷k{e çknLkkU
ykih ík-÷çkk fku VhkRÍ ð ðkrsçkkík, MkwLkLk ð {wMíknççkkík ykih
yÏ÷krfÞkík fk ÃkkçkLË çkLkkLku ykih {kunr÷fkík (Þk’Lke n÷kfík {U
zk÷Lku ðk÷u yk’{k÷) Mku çk[kLku fu r÷Þu {-ËLke RLyk{kík fe Mkqhík {U
yuf rLkÍk{u y{÷ rËÞk økÞk ni. çku þw{kh RM÷k{e ¼kE, RM÷k{e
çknLkU ykih ík-÷çkk “{-ËLke RLyk{kík” fu {wíkkrçkf y{÷ fh fu
hkuÍkLkk MkkuLku Mku fç÷ “rV¢u {ËeLkk” Þk’Lke yÃkLku yk’{k÷ fk
òyuÍk ÷u fh suçke MkkRÍ rhMkk÷u {U rËÞu økyu ¾kLku Ãkwh fhíku nI.
{-ËLke RLyk{kík rfMk fu r÷Þu rfíkLku ?
{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! RMk Ãkwh rVíkLk Ëkih {U ykMkkLke
Mku LkurfÞkt fhLku ykih økwLkknkU Mku çk[Lku fu íkhefyu fkh Ãkh {w~íkr{÷
þheyík ð íkhefík fk ò{uy {ß{qyk çkLkk{ “{-ËLke RLyk{kík”
çk Mkqhíku Mkwðk÷kík {wh¥kçk rfÞk økÞk ni. RM÷k{e ¼kRÞkU fu r÷Þu
72, RM÷k{e çknLkkU fu r÷Þu 63, ík-÷-çkyu RÕ{u ËeLk fu r÷Þu 92,
ËeLke íkkr÷çkkík fu r÷Þu 83, {-ËLke {wLLkkU ykih {-ËLke {wrLLkÞkU fu
r÷Þu 40, sçk fu ¾wMkqMke RM÷k{e ¼kRÞkU (Þk’Lke økqtøku çknhkU) fu r÷Þu
27 {-ËLke RLyk{kík nI.
hkuÍkLkk rV¢u {ËeLkk fhLku fk RLyk{
yuf RM÷k{e ¼kE fe íknheh fk ¾w÷kMkk ni :
{wÍu {-ËLke RLyk{kík Mku ÃÞkh ni ykih hkuÍkLkk rV¢u {ËeLkk fhLku fk
{uhk {k’{q÷ ni. yuf çkkh {I íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh
økih rMkÞkMke íknhef, Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík fu
{-ËLke fkrV÷u {U ykrþfkLku hMkq÷ fu MkkÚk Mkqçkyu çk÷qr[MíkkLk
(ÃkkrfMíkkLk) fu MkVh Ãkh Úkk. RMke ËkihkLk {wÍ økwLknøkkh Ãkh çkkçku
fh{ ¾w÷ økÞk. nwðk Þqt fu hkík fku sçk MkkuÞk íkku rfM{ík ytøkzkE ÷u
42

fh òøk WXe, sLkkçku rhMkk÷ík {ykçk Ïðkçk {U
íkþheV ÷u ykyu, y¼e sÕðkU {U økw{ Úkk fu ÷çknkyu {wçkk-hfk fku
swÂBçkþ nwE ykih hn{ík fu Vq÷ ÍzLku ÷øku, yÕVkÍ fwA Þqt íkhíkeçk
Ãkkyu : òu {-ËLke fkrV÷u {U hkuÍkLkk rV¢u {ËeLkk fhíku nI {I WLnU
yÃkLku MkkÚk sLLkík {U ÷u òŸøkk.
þwr¢Þk õÞqtfh yËk nku ykÃk fk Þk {wMíkVk
fu ÃkzkuMke ¾wÕË {U yÃkLkk çkLkkÞk þwr¢Þk
(ViÍkLku MkwLLkík, çkkçk : ViÍkLku h-{ÍkLk, VÍkR÷u h-{ÍkLk þheV, rs. 1, Mk. 139)
(15) {-ËLke {wÍk-fhkík : çkMkk yðfkík “{-ËLke {wÍk-fhkík” fu
Rsrík{kykík fk RLRfkË ¼e nkuíkk ni rsLk {U yfkRË ð yk’{k÷,
þheyík ð íkhefík, íkkhe¾ ð Mkehík, ríkçkkçkík ð YnkrLkGÞík ðøkihk
{wÏíkr÷V {kiÍqykík Ãkh ÃkqAu økyu Mkwðk÷kík fu sðkçkkík rËÞu òíku nI.
(Þun sðkçkkík ¾wË y{ehu yn÷u MkwLLkík Ëuíku nI)
(16) nwßòs fe íkhrçkGÞík : ns fu {kirMk{u çknkh {U nkS fuBÃkkU {U
{wçkÂÕ÷økeLku Ëk’ðíku RM÷k{e nkrsÞkU fe íkhrçkGÞík fhíku nI. ns ð
rÍÞkhíku {ËeLkyu {wLkÔðhn {U hnLkw{kE fu r÷Þu {ËeLku fu {wMkkrVhkU
fku {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk ns fe rfíkkçk “hVefw÷
n-h{iLk” ¼e {w^ík Ãkuþ fe òíke ni.
(17) íkk’÷e{e RËkhu : íkk’÷e{e RËkhkU {-Mk÷Lk ËeLke {ËkrhMk,
MfqÕÍ, fkì÷ursÍ ykih ÞqLkeðŠMkxeÍ fu yMkkríkÍk ð ík-÷çkk fku
{eXu {eXu ykfk {ËeLku ðk÷u {wMíkVk fe MkwLLkíkkU
Mku Y þLkkMk fhðkLku fu r÷Þu ¼e {-ËLke fk{ nku hnk ni. çku þw{kh
ík-÷çkk MkwLLkíkkU ¼hu Rsrík{kykík {U rþfoík fhíku nI LkeÍ
{-ËLke fkrV÷kU fu {wMkkrVh ¼e çkLkíku hníku nI,
{w-íkyrÆË ËwLÞðe W÷q{ fu rË÷ËkËk çku y{÷ ík-÷çkk, Lk{kÍe
ykih MkwLLkíkkU fu ykËe nku økyu.
43

(18) òr{yíkw÷ {ËeLkk : {wÕf ð çkiYLku {wÕf fMkeh òr{ykík çkLkk{
“òr{yíkw÷ {ËeLkk” fkR{ nI RLk fu Íheyu ÷k íkk’ËkË RM÷k{e
¼kRÞkU fku (nMçku ÍYhík rfÞk{ ð íkyk{ fe Mknq÷íkkU fu MkkÚk) “ËMkuo
rLkÍk{e” (Þk’Lke ykr÷{ fkuMko) ykih RM÷k{e çknLkkU fku “ykr÷{k
fkuMko” fe {w^ík íkk’÷e{ Ëe òíke ni. yn÷u MkwLLkík fu {ËkrhMk fu
{wÕf økeh RËkhu íkLÍe{w÷ {ËkrhMk (ÃkkrfMíkkLk) fe òrLkçk Mku r÷Þu
òLku ðk÷u RÂBíknkLkkík {U çkhMkkU Mku íkfheçkLk nh Mkk÷ “Ëk’ðíku
RM÷k{e” fu òr{ykík fu ík-÷çkk ykih íkkr÷çkkík ÃkkrfMíkkLk {U
Lkw{kÞkt fkBÞkçke nkrMk÷ fh fu çkMkk yðfkík yÔð÷, Ëwðw{ ykih
rMkðw{ ÃkkuÍeþLk nkrMk÷ fhíku nI.
(19) {ÿ-Mkíkw÷ {ËeLkk : yLËYLku ð çkiYLku {wÕf rn^Íku LkkrÍhk fu
÷k íkk’ËkË {ËkrhMk çkLkk{ “{ÿ-Mkíkw÷ {ËeLkk” fkR{ nI.
ÃkkrfMíkkLk {U íkk Ë{u íknheh f{ku çkuþ 72 nÍkh {-ËLke {wLLku ykih
{-ËLke {wrLLkÞkU fku rn^Í ð LkkrÍhk fe {w^ík íkk’÷e{ Ëe ò hne ni.
(20) {ÿ-Mkíkw÷ {ËeLkk (çkkr÷økkLk) : RMke íkhn {wÏíkr÷V {MkkrsË
ðøkihk {U W{q{Lk çkk’Ë Lk{kÍu Rþk nÍkhnk {ÿ-Mkíkw÷ {ËeLkk fe
íkhfeçk nkuíke ni rsLk {U RM÷k{e ¼kE Mknen {¾krhs Mku nwYV fe
ËwÁMík yËkyuøke fu MkkÚk fwhykLku fhe{ Mke¾íku ykih Ëwykyut ÞkË
fhíku, Lk{kÍU ðøkihk ËwÁMík fhíku ykih MkwLLkíkkU fe íkk’÷e{ {w^ík
nkrMk÷ fhíku nI.
(21) rþVk¾kLku : {nËqË Ãki{kLku Ãkh rþVk¾kLku ¼e fkR{ nI snkt
çke{kh ík-÷çkk ykih {-ËLke y{÷u fk {w^ík R÷ks rfÞk òíkk ni,
ÍYhíkLk Ëkr¾÷ ¼e fhíku nI LkeÍ nMçku ÍYhík çkzu yMÃkíkk÷kU fu
Íheyu ¼e R÷ks fe íkhfeçk çkLkkE òíke ni.
(22) ík¾MMkwMk rV÷ rVõn : Þk’Lke “{w^íke fkuMko” ykih “ík¾MMkwMk
rV÷ VwLkqLk” fk ¼e rMkÂÕMk÷k ni rsMk {U {w-íkyrÆË W-÷{kyu rfhk{
R^íkk fe íkhrçkGÞík ykih {ÏMkqMk RÕ{e VwLkqLk fe {nkhík Ãkk hnu nI.
44

(23) þheyík fkuMko ð ríkòhík fkuMko : ÍYrhGÞkíku ËeLk Mku Y þLkkMk
fhðkLku fu r÷Þu ðõíkLk V ðõíkLk {wÏíkr÷V fkuŠMkÍ fhðkyu òíku nI
{-Mk÷Lk yÃkLke LkkiRGÞík fk {wLVrhË “þheyík fkuMko” ykih
“ríkòhík fkuMko” ðøkihk.
(24) {sr÷Mku íknfefkíku þh-RGÞk : {wMkÕ{kLkkU fku Ãkuþ yk-{Ëk
sËeË {MkkR÷ fu n÷ fu r÷Þu {sr÷Mku íknfefkíku þh-RGÞk {MkYVu
y{÷ ni òu fu Ëk’ðíku RM÷k{e fu {wçkÂÕ÷økeLk W-÷{k ð {wÂ^íkÞkLku
rfhk{ Ãkh {w~íkr{÷ ni.
(25) ËkÁ÷ R^íkk yn÷u MkwLLkík : {wMkÕ{kLkkU fu þh-E {MkkR÷ fu
n÷ fu r÷Þu {w-íkyrÆË “ËkÁ÷ R^íkk” fkR{ rfÞu økyu nI snkt
Ëk’ðíku RM÷k{e fu {wçkÂÕ÷økeLk {wÂ^íkÞkLku rfhk{, rçk÷ {wþkVk,
íknhehe ykih {õíkqçkkík fu Íheyu þh-E {MkkR÷ fk n÷ Ãkuþ fh
hnu nI. yõMkh Víkkðk fBÃkÞqxh Ãkh fBÃkkuÍ fh fu rËÞu òíku nI.
(26) RLxhLkux : RLxhLkux fe ðuçk MkkRx www.dawateislami.net
fu Íheyu ËwLÞk ¼h {U RM÷k{ fk Ãkiøkk{ yk{ rfÞk ò hnk ni.
(27) nkÚkkU nkÚk ËkÁ÷ R^íkk yn÷u MkwLLkík : Ëk’ðíku RM÷k{e fe ðuçk
MkkRx www.dawateislami.net {U ËkÁ÷ R^íkk yn÷u MkwLLkík Ãkh
ËwLÞk ¼h fu {wMkÕ{kLkkU fe íkhV Mku ÃkqAu òLku ðk÷u {MkkR÷ fk n÷
çkíkkÞk òíkk, fw^Vkh fu RM÷k{ Ãkh yu’ríkhkÍkík fu sðkçkkík rËÞu òíku
ykih RLk fku RM÷k{ fe Ëk’ðík Ãkuþ fe òíke ni. LkeÍ ËwLÞk ¼h Mku rfÞu
òLku ðk÷u Mkwðk÷kík fu hkík rËLk nkÚkkU nkÚk VkuLk Ãkh sðkçkkík rËÞu
òíku nI. (ðkun VkuLk LkBçkh Þun ni : 0092-21-34940443)
(28, 29) {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk ykih y÷ {ËeLkíkw÷ RÂÕ{GÞk : RLk
ËkuLkkU RËkhkU fu Íheyu Mkhfkhu yk’÷k nÍhík ykih
Ëeøkh W-÷{kyu yn÷u MkwLLkík fe rfíkkçkU Íuðhu íkçy Mku ykhkMíkk nku
fh ÷k¾kU ÷k¾ fe íkk’ËkË {U yðk{ fu nkÚkkU {U ÃknkU[ fh MkwLLkíkkU fu
Vq÷ r¾÷k hne nI. Ëk’ðíku RM÷k{e fu yÃkLku «uMk
45

(press) ¼e fkR{ nI. LkeÍ MkwLLkíkkU ¼hu çkÞkLkkík ykih {-ËLke
{wÍk-fhkík fe ÷k¾kU furMkxU (ykìrzÞku, ðerzÞku) ¼e ËwLÞk ¼h {U
ÃknkU[ª ykih ÃknkU[ hne nI.
(30) {sr÷Mku ík^íkeþu fwíkwçkku hMkkR÷ : økih {kuníkkík fwíkwçk AkÃkLku fu
Mkçkçk WB{íku {wÂM÷{k {U Vi÷Lku ðk÷e øk÷ík Vnr{ÞkU ykih þh-E
øk-÷ríkÞkU fu MkÆu çkkçk fu r÷Þu “{sr÷Mku ík^íkeþu fwíkwçkku hMkkR÷”
fkR{ ni òu {wMkrLLkVeLk ð {wyÂÕ÷VeLk fe fwíkwçk fku yfkRË,
fwr£GÞkík, yÏ÷krfÞkík, y-hçke Rçkkhkík ykih rVõne {MkkR÷ fu
nðk÷u Mku {w÷k-nÍk fh fu MkLkË òhe fhíke ni.
(31) {wÏíkr÷V fkuŠMkÍ : {wçkÂÕ÷økeLk fe íkhrçkGÞík fu r÷Þu {wÏíkr÷V
fkuŠMkÍ fk yunrík{k{ rfÞk òíkk ni {-Mk÷Lk 41 rËLk fk {-ËLke
fkrV÷k fkuMko, 63 rËLk fk íkhrçkGÞíke fkuMko, økqtøku çknhkU fu r÷Þu 30
rËLk fk fwV÷u {ËeLkk fkuMko, R{k{ík fkuMko ykih {wËŠhMk fkuMko. RMke
íkhn Mfq÷ ð fkì÷us ykih òr{ykík fu ík-÷çkk fu r÷Þu AwrèÞkU fu
ËkihkLk {wÏíkr÷V fkuŠMkÍ fhkyu òíku nI {-Mk÷Lk Ëkihyu MkVo ð LknTð,
y-hçke íkfÕ÷w{ fkuMko, RÕ{u íkkifeík fkuMko, fBÃkÞqxh fkuMko ðøkihnw{.
(32) EMkk÷u Mkðkçk : yÃkLku {nqo{ yÍeÍkU fu Lkk{ z÷ðk fh ViÍkLku
MkwLLkík, Lk{kÍ fu ynfk{ ykih Ëeøkh Akuxe çkze rfíkkçkU íkfMke{
fhLku fu Ïðkrnþ {LË RM÷k{e ¼kE {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk Mku
hkrçkíkk fhíku nI.
(33) {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fu çkMíku : þkËe rçkÞkn ð Ëeøkh ¾wþe ð
øk{e fu {ðkfuy Ãkh yn÷u ¾kLkk fe íkhV Mku {w^ík rfíkkçkU çkktxLku fu
r÷Þu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fu çkMíku ÷økkyu òíku nI Þun r¾Ë{ík
{õíkçku fk {-ËLke y{÷k ¾wË Ãkuþ fhíkk ni ykÃk rMkVo hkrçkíkk
Vh{kRÞu.
(34) {sr÷Mku íkhkrs{ : {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk Mku WËqo {U þkyuy
nkuLku ðk÷u rhMkk÷kU fu {wÏíkr÷V ÍçkkLkkU {-Mk÷Lk y-hçke, VkhMke,
46

$økúuÍe, hrþÞLk, rMkLÄe, Ãk~íkku, íkr{÷, £uL[, Mkðkne÷e, zurLkþ,
s{oLk, rnLËe, çktøk÷k ykih økwshkíke ðøkihk {U íkhkrs{ fh fu RMku
ËwLÞk fu fE {w{kr÷f {U ¼usLku fe íkhfeçk fe òíke ni.
(35) çkiYLku {wÕf Rsrík{kykík : ËwLÞk fu fE {w{kr÷f {U Ëku, Ëku
rËLk fu MkwLLkíkkU ¼hu Rsrík{kykík fk RLRfkË rfÞk òíkk ni snkt
nÍkhkU {fk{e RM÷k{e ¼kE rþfoík fhíku nI LkeÍ RLk Rsrík{kykík
fe çk-h-fík Mku ðõíkLk V ðõíkLk økih {wÂM÷{, {wþhoV çk RM÷k{ nku
òíku nI. RLk Rsrík{kykík Mku nkÚkkU nkÚk {-ËLke fkrV÷u hknu ¾wËk
{U MkVh RÂÏíkÞkh fhíku nI.
(36) íkhrçkGÞíke Rsrík{kykík : {wÕf ð çkiYLku {wÕf {U rÍB{uËkhkLk
fu 2/3 rËLk fu “íkhrçkGÞíke Rsrík{kykík” {wLyrfË rfÞu òíku nI
rsLk {U nÍkhkU rÍB{uËkhkLk rþfoík fh fu {ÍeË çkuníkh yLËkÍ {U
{-ËLke fk{ fhLku fk yÍT{ fh fu ÷kixíku nI.
(37) {-ËLke [uLk÷ : {wÕf ð çkiYLku {wÕf RMk fe çknkhU òuçkLkkU Ãkh nI.
fE fw^Vkh Ëki÷íku E{kLk Mku {k÷k{k÷ nwyu, Lk òLku rfíkLku çku
Lk{kÍe, Lk{kÍe çkLku, {w-íkyrÆË yVhkË økwLkknkU Mku íkkRçk nwyu
ykih MkwLLkíkkU ¼he rÍLËøke fk ykøkkÍ rfÞk. Þun yuf
yiMkk 100 Ve MkËe RM÷k{e [uLk÷ ni fu RMk fu Íheyu ½h çkiXu yåAk
¾kMkk RÕ{u ËeLk Mke¾k ò Mkfíkk ni.
(38) {sr÷Mku hkrçkíkk : yn{ ËeLke, rMkÞkMke, Mk{kS, ¾u÷ ykih
Ëeøkh þku’çkknkyu rÍLËøke Mku íkyÕ÷wf h¾Lku ðk÷e þÂÏMkGÞkík fku
Ëk’ðíku RM÷k{e fk Ãkiøkk{ ÃknkU[kLku fu r÷Þu {sr÷Mk {MkYVu y{÷
hníke ni.
(39) {sr÷Mku {kr÷Þkík : «kuVu~Lk÷ yufkWLxLx (professional
accountant) ykih rÍB{uËkhkLk fe Íuhu rLkøkhkLke “Ëk’ðíku RM÷k{e”
fe ykBËLk ð y¾hkòík fe Ëu¾¼k÷ fu r÷Þu {sr÷Mku {kr÷Þkík
¼e fkR{ ni.
47

હજ વ ઉમરહ કા મુખ્તસર તરીકા

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (17)

More from dawateislami

More from dawateislami (20)

હજ વ ઉમરહ કા મુખ્તસર તરીકા