1. Φωτορύπανση. Μια διαχρονική
μελέτη από τους αρχαίους χρόνους
έως σήμερα…
Γεώργιος Δημακόπουλος, Ιωάννης Χιωτέλης
Φιλόλογος Φυσικός

2. … ο ουρανός το 240 π. Χ.

3. Ο Ερατοσθένης ονομάζει την Ύδρα και «Ύδρο» και τη
συνδέει με τον κόρακα και τον κρατήρα:
[...] Ἒχουσι δ' ἀστέρας ὁ μὲν Ὕδρος ἐπ' ἄκρας τῆς κεφαλῆς γ
λαμπρούς, ἐπὶ τῆς πρώτης καμπῆς ς, λαμπρὸν δὲ–α τὸν
ἔσχατον, ἐπὶ τῆς δευτέρας καμπῆς γ, ἐπὶ τῆς τρίτης δ, ἐπὶ τῆς
τετάρτης β, ἀπὸ τῆς ε καμπῆς μέχρι τῆς κέρκου θ ἀμαυρούς·
τοὺς πάντας κζ. Ἒστι δὲ καὶ ἐπὶ τῆς κέρκου ὁ Κόραξ βλέπων
εἰς δυσμάς· ἔχει δ' ἀστέρας ἐπὶ τοῦ ῥύγχους ἀμαυρὸν α, ἐπὶ τῆς
πτέρυγος β, ἐπὶ τοῦ ὀρθοπυγίου β, ἐφ' ἑκατέρων ποδῶν ἄκρων
α· τοὺς πάντας ζ. Τούτου δὲ ἱκανὸν ἀπέχων ἀπὸ τῆς καμπῆς ὁ
Κρατὴρ κεῖται ἐγκεκλιμένος πρὸς τὰ γόνατα τῆς Παρθένου·
ἔχει δὲ ἀστέρας ὁ Κρατὴρ ἐπὶ τοῦ χείλους β, <ὑφ' ἑκάτερα τὰ
ὦτα β> ἀμαυρούς, ἐπὶ τὸ μέσον β, καὶ παρὰ τῷ πυθμένι β·
τοὺς πάντας ι.
… η περιγραφή του Ερατοσθένη

4. Ἀλλ' ἔτι γὰρ καὶ ἔτ' ἄλλο περαιόθεν
ἕλκεται ἄστρον·
Ὕδρην μιν καλέουσι, τὸ δὲ ζώοντι
ἐοικὸς
445 ἠνεκὲς εἰλεῖται, καί οἱ κεφαλὴ ὑπὸ
μέσσον
Καρκίνον ἱκνεῖται, σπείρη δ' ὑπὸ σῶμα
Λέοντος,
οὐρὴ δὲ κρέμαται ὑπὲρ αὐτοῦ
Κενταύροιο·
μέσσῃ δὲ σπείρῃ Κρητήρ, πυμάτῃ δ'
ἐπίκειται
εἴδωλον Κόρακος σπείρην κόπτοντι
ἐοικός.
… η περιγραφή του Αράτου
Άλλος ένας αστερισμός έρχεται από
μακριά,
που το ονομάζουν Ύδρα. Σαν ένα
ζωντανό πλάσμα τυλίγεται γύρω από
τη μακριά μορφή του και το κεφάλι
του φτάνει κάτω από το μέσο του
Καρκίνου,
το σπειροειδές σώμα του κάτω από
τον Λέοντα, ενώ η ουρά κρέμεται
πάνω από τον Κένταυρο.
Στη μέση του σπειροειδούς σώματός
της βρίσκεται ο Κρατήρας και στο
ακρότατο σημείο βρίσκεται η εικόνα
ενός Κόρακος που φαίνεται να
τσιμπολογά ένα σπυρί.

5. Ὕδρου ἐν' ᾧ Κρατὴρ καὶ Κόραξ

6. Έχουν δε αστέρες, ο μεν Ύδρος στην άκρη της κεφαλής 3
λαμπρούς. Στην πρώτη καμπή 6, ένα λαμπρό δε απ'
αυτούς, τον τελευταίο. Στην δεύτερη καμπή έχει 3. Στην
τρίτη 4, στην τέταρτη 2. Από την πέμπτη καμπή μέχρι την
ουρά έχει 9 αμυδρούς· σύνολο 27. Βρίσκεται στην ουρά
(του Ύδρου) και ο Κόραξ βλέποντας προς δυσμάς. Έχει δε
αστέρες, στο ρύγχος έναν αμυδρό. Στην πτέρυγα 2. Στο
ορθοπύγιο 2. Στο άκρο κάθε ποδιού από έναν. Σύνολο 7.
… αστέρι προς αστέρι

7. December 1610
Letter from former Galileo’s student Benedetto Castelli:
If the position of Copernicus, that Venus revolves around the sun,
is true (as I believe), it is clear that it would necessarily sometimes
be seen by us horned and sometimes not, even though the planet
maintains the same position relative to the sun. Now I want to
know from you if you, with the help of your marvelous glasses,
have observed such a phenomenon, which will be, beyond doubt,
a sure means to convince even the most obstinate mind. I also
suspect a similar thing with Mars near the quadrature with the
sun; I don't mean a horned or non-horned shape, but only a
semicircular and a more full one.
… οι παρατηρήσεις του Γαλιλαίου

8. O how many consequences and ones of such import have I
deduced, my Master Benedetto, from these and from my other
observations. You almost made me laugh when you said that with
these manifest observations the obstinate could be convinced.
Well then, don't you know that to convince those capable of
reason and anxious to know the truth the other demonstrations
already produced were enough, but to convince the obstinate who
care only for the empty applause of the stupid and dull crowd, the
testimony of the stars themselves, come down to earth to discuss
themselves, would not suffice? Let us then endeavour to learn
something for ourselves and rest satisfied with this alone, but as
for advancing ourselves in popular opinion or gaining the assent
of philosophers in books, let us give up the desire and the hope.
… οι παρατηρήσεις του Γαλιλαίου

9. Παρατήρησε τις ηλιακές κηλίδες, τον
δακτύλιο του Κρόνου, αποκάλυψε
την αστρική φύση του Γαλαξία μας
και 4 από τους δορυφόρους του Δία,
την Ιώ, την Ευρώπη, το Γανυμήδη
και την Καλλιστώ.
Ο Γαλιλαίος με τηλεσκόπιο δικής του
κατασκευής παρατήρησε πρώτος τους
κρατήρες, τα όρη και τις πεδιάδες στην
επιφάνεια της Σελήνης.
… οι παρατηρήσεις του Γαλιλαίου

10. • Πόσα αστέρια μπορούμε να δούμε από το
σπίτι μας στην πόλη;
• Πόσα αστέρια στην εξοχή;
• Με ποια από τις εικόνες ταιριάζει
περισσότερο η εικόνα που παρατηρούμε;
• Που οφείλονται αυτές οι διαφορές;
• Τι είναι φωτορύπανση;
… και σήμερα;
Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα “Globe at Night” http://www.globeatnight.org/ όπου
παρέχονται πληροφορίες για το πρόβλημα της φωτορύπανσης.

11. Light pollution
Atmosphere
Οι μαθητές με τη βοήθεια του λογισμικού Stellarium δοκιμάζουν
διαφορετικές τιμές φωτορύπανσης.
Επίσης, οι μαθητές μελετούνε την επίδραση της ατμόσφαιρας στις
παρατηρήσεις του νυχτερινού ουρανού.

12. Ενθαρρύνουμε τους μαθητές να
πράξουν ανάλογα και για περιγραφές
άλλων αρχαίων αστρονόμων
Οι μαθητές καλούνται να
εντοπίσουν τον αστερισμό της
Ύδρας και να συγκρίνουν τον
αριθμό των αστεριών που
παρατηρούν με την περιγραφή του
Ερατοσθένη

13. Με τη δωρεάν εφαρμογή plug-in για το Google-Earth: GaN2013
μπορούμε να ενσωματώσουμε δεδομένα για τη φωτορύπανση
κάθε τόπου στο Google-Earth (κίτρινα σημεία στον χάρτη).
Οι μαθητές βρίσκουν τους τόπους παρατήρησης των αρχαίων
αστρονόμων και με τη βοήθεια των δεδομένων φωτορύπανσης
και του Stellarium μπορούν να κάνουν συγκρίσεις.

14. Εάν οι ιστορικοί αστρονόμοι παρατηρούσαν σήμερα τον
έναστρο νυχτερινό ουρανό,
πόσα αστέρια θα παρατηρούσαν;
Έτος
παρατήρησης
Όνομα ιστορικού
Αστρονόμου
Αριθμός αστεριών
που μετρήθηκαν από
τους ιστορικούς
αστρονόμους
Αριθμός
αστεριών που
παρατηρούνται
σήμερα
Φωτορύπανση
(σύμφωνα με
την plug-in
εφαρμογή)
Οι μαθητές καλούνται να διαπιστώσουν πόσο έχει αλλοιώσει την
εικόνα του έναστρου νυχτερινού ουρανού ο υπερ-φωτισμός των
σύγχρονων πόλεων

15. Αντίστροφα οι μαθητές καλούνται να κάνουν μια εκτίμηση της
φωτορύπανσης των αρχαίων χρόνων, όποια τιμή και αν είχε αυτή.
Εντοπίζουν τους πραγματικούς χώρους των ιστορικών
παρατηρήσεων και προσπαθούν να καταγράψουν τη
φωτορύπανση ανά τους αιώνες
(αρχαίοι χρόνοι, μεσαίωνας, αναγέννηση, σήμερα)
Περιοχή Ιστορικής
Παρατήρησης
Φωτορύπανση
ιστορικών χρόνων
Φωτορύπανση σήμερα

16. Οι μαθητές μπορούν τώρα να εξηγήσουν γιατί τα αστέρια δεν είναι
πλέον ορατά στις μεγαλουπόλεις.
Γιατί πια ο ουρανός δεν είναι λαμπερός και έναστρος
Αύξηση Φωτορύπανσης

17. Οι μαθητές μπορούν πλέον να λάβουν μέρος σε ένα
παγκόσμιο δίκτυο – ερευνητική προσπάθεια καταγραφής
δεδομένων φωτορύπανσης το “Globe at Night”

18. ..πως θα φαινόταν ο ουρανός εάν δεν φωτίζονταν οι πόλεις
johnchiotelis@yahoo.gr
geodimako@gmail.com
Ευχαριστούμε για την προσοχή…