Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

1. Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1920-1930

2.  Η σύσταση της Κοινωνίας των Εθνών (1920) που
είχε ως κύριο σκοπό την παγίωση της ειρήνης
μεταξύ όλων των κρατών – μελών, που την
υπέγραψαν, δεν κατάφερε να αναχαιτίσει τον
παραδοσιακό ανταγωνισμό και τα
αλληλοσυγκρουόμενα εθνικά συμφέροντα.

3.  Στην πρώτη δεκαετία μετά τη λήξη του πολέμου
υπάρχει μια διάχυτη επιθυμία για ειρηνική
διευθέτηση των επιμέρους διαφορών και μια γενική
αποστροφή απέναντι σε φαινόμενα ένοπλης βίας.
Αυτό μαρτυρεί η ένταξη της Γερμανίας το 1926 στην
ΚΤΕ ή οι προσπάθειες, με πρωτοβουλία της
Γαλλίας, για ένωση της Ευρώπης σε ενιαίο
διακρατικό σχήμα.

4.  Οικονομική άνοδος: το γενικότερο κλίμα της
ειρήνης συνέβαλε και σε μια ραγδαία οικονομική
ανάπτυξη. Αύξηση βιομηχανικής παραγωγής κατά
50% σε Ευρώπη και Αμερική. Από την άλλη
πλευρά, υπήρχαν έντονες πιέσεις για αποπληρωμή
πολεμικών χρεών και για καταβολή πολεμικών
αποζημιώσεων στους ηττημένους, δυσκολία στην
εξεύρεση αγορών για την υπερπληθώρα των
βιομηχανικών προϊόντων και δυσπραγία του
αγροτικού κόσμου.

5. ΗΠΑ, 1928: Η ευφορία πριν από την οικονομική καταιγίδα
 Κανένα Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών [...] δε βρέθηκε
μπροστά σε πιο μεγάλη και ευχάριστη προοπτική απ’ αυτή που
φαίνεται σήμερα μπροστά μας [...] Ο μεγάλος πλούτος που
δημιούργησαν οι επιχειρήσεις και η βιομηχανία μας και που
έσωσε τη χώρα μας, διανεμήθηκε σοφά ανάμεσα στο λαό μας και
σταθερά τοποθετήθηκε στο εξωτερικό [...]. Οι απαιτήσεις για την
ύπαρξή μας ξεπέρασαν τον κανόνα της αναγκαιότητας και
μετέβησαν στην περιοχή της πολυτέλειας. [...] Η χώρα μπορεί να
κοιτάζει το παρόν με ικανοποίηση και να προσβλέπει στο μέλλον
με αισιοδοξία. Μήνυμα του Προέδρου των ΗΠΑ Calvin Coolidge
στο Κογκρέσο, 4.12.1928.

6. Η είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας, δυναμική
την εποχή του Α‘ Παγκόσμιου πολέμου, ενισχύθηκε
μεταπολεμικά.

7. Το «αμερικανικό θαύμα»: διαφήμιση
αυτοκινήτου Ford το 1926

8.  Το καίριο πλήγμα προήλθε από την κατάρρευση του
χρηματιστηρίου [ενν. της Νέας Yόρκης] τον Οκτώβριο του 1929.
Οι εντολές πωλήσεων, που διογκώθηκαν απότομα στις 22 του
μήνα, πήραν τη μορφή χιονοστιβάδας στη συνεδρίαση της 24ης
Οκτωβρίου. Αυτή ήταν η «Μαύρη Πέμπτη», κατά την οποία 12
εκατομμύρια μετοχές έπεσαν στην αγορά χωρίς να βρουν
αγοραστή. Όλοι δοκιμάζουν να ξεφορτωθούν τους τίτλους τους
μια ώρα αρχύτερα, και οι τιμές πέφτουν κατακόρυφα. Πάμπολλες
τράπεζες που είχαν επενδύσει τις καταθέσεις των πελατών τους σε
μετοχές οδηγούνται σε χρεοκοπία. […] Τρεις μήνες μετά το κραχ
της Γουόλ Στριτ [το χρηματιστήριο της Ν. Yόρκης], η παραγωγή
αυτοκινήτων έχει κιόλας μειωθεί στο μισό, παρασύροντας τις
βιομηχανίες εξαρτημάτων, ελαστικών και πετρελαίου. [...]
S. Berstein & P. Milza, Ιστορία της Ευρώπης, μτφρ. Μ.
Κοκολάκης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, τόμ. 3, σ. 67-68.

11. Η πινακίδα γράφει:
«Ξέρω τρία
επαγγέλματα,
μιλάω τρεις
γλώσσες,
πολέμησα τρία
χρόνια, έχω τρία
παιδιά και δεν έχω
εργασία
για τρεις μήνες,
αλλά το μόνο που
ζητάω είναι μια
δουλειά»

12.  Νομίζαμε ότι ο αμερικανικός επιχειρηματικός κόσμος ήταν ο
βράχος του Γιβραλτάρ. Ήμασταν το εκλεκτό έθνος και τίποτα δεν
θα μπορούσε να μας σταματήσει. [...] Yπήρχε μια αίσθηση
συνέχειας και διάρκειας. Εάν πετύχατε κάτι, αυτό θα ίσχυε για
πάντα. Ξαφνικά, όμως, το μεγάλο όνειρο κατέρρευσε. Ο
αντίκτυπος ήταν απίστευτος. Περπατούσες στον δρόμο και
παντού μπορούσες να δεις τις ουρές των συσσιτίων όπου
προσφερόταν τροφή για λίγα σεντς. Το μεγαλύτερο από αυτά
στην πόλη της Νέας Yόρκης ανήκε στον William Hearst. Αυτός
είχε ένα μεγάλο φορτηγό με ανθρώπους επάνω, και μεγάλα
καζάνια καυτής σούπας, μαζί με ψωμί. Άνθρωποι περίμεναν
σχηματίζοντας [...] τεράστιες ουρές.
 Αφήγηση του Yip Harburg (επιχειρηματίας που καταστράφηκε
οικονομικά το 1929), Studs Terkel, Hard Times, Νέα Yόρκη 1970.
Πηγή: www.spartacus.schoolnet.co.uk/

13.  Αντιμέτωπες με τα σοβαρά κοινωνικά συμπτώματα της
κρίσης, οι κυβερνήσεις στη Δύση αναζήτησαν λύσεις.
Καθώς ο οικονομικός φιλελευθερισμός (ελεύθερος
οικονομικός ανταγωνισμός, απουσία κρατικής
παρέμβασης, ελεύθερη διαμόρφωση τιμών και
αμοιβών) φαινόταν ανίκανος να προσφέρει θεραπεία,
όλο και πιο πολλοί πίστευαν ότι το κράτος θα έπρεπε να
επέμβει.

14.  Σε πολιτικό επίπεδο έχουμε καθεστώτα που
αντιβαίνουν στις αρχές της κοινοβουλευτικής
δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού:
 από τη μια ο Στάλιν μετά το θάνατο του Λένιν (1924)
θα επιχειρήσει την οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε
«μια μόνο χώρα», την ΕΣΣΔ (Ένωση Σοβιετικών
Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, 1922), υπό τη δική του
συγκεντρωτική εξουσία. Η καλλιεργήσιμη γη
κρατικοποιείται, η βιομηχανία τίθεται υπό τον
ολοκληρωτικό έλεγχο του κράτους.

15. Ο Βλαντίμιρ Ιλίτς
Ουλιάνοφ (Влади́мир Ильи́ч
Улья́нов), γνωστότερος
ως Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν (22
Απριλίου 1870 – 21 Ιανουαρίου 1924),
ήταν μεγάλος πολιτικός, ηγέτης
της Ρωσικής Επανάστασης και
επικεφαλής της Ε.Σ.Σ.Δ. (1922-1924).
Ηγέτης της Κομμουνιστικής
Διεθνούς και του μπολσεβικικού
κόμματος.

17. Ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς
Στάλιν, ψευδώνυμο του Ιωσήφ
Βησσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι
ήταν ηγέτης της Σοβιετικής
Ένωσης. Ο Στάλιν έγινε γενικός
γραμματέας του Κομμουνιστικού
Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης το
1922.
Γέννηση: 18 Δεκεμβρίου 1878 ,
Γεωργία
Απεβίωσε: 5 Μαρτίου 1953

18.  Από την άλλη στην Ιταλία ο Μπενίτο Μουσολίνι θεμελιώνει
τη φασιστική ιδεολογία, που τα κύρια συστατικά της είναι η
έξαρση του εθνικισμού, συνθήματα λαϊκιστικά υπέρ της
κοινωνικής ισότητας. Η άνοδος των φασιστών στην εξουσία
οφειλόταν σε ένα αίσθημα αδικίας από τους νικητές
συμμάχους και από το φόβο διασάλευσης της κοινωνικής
ισορροπίας από τις συνεχόμενες απεργίες που είχαν ξεσπάσει.
Η βαθμιαία ταύτιση κράτους και κόμματος θα οδηγήσει στην
κατάλυση των δημοκρατικών καθεστώτων και στην επιβολή
αυταρχικών και θα λειτουργήσει ως πρότυπο και για άλλες
χώρες (Ελλάδα, Ισπανία). (βλ. παράθεμα σελ. 100)

19. Ο Μπενίτο Μουσολίνι ήταν
Ιταλός πολιτικός, ιδρυτής και
ηγέτης του φασιστικού
κόμματος. Διοίκησε την Ιταλία
από το 1922 έως το 1943 υπό
δικτατορικό καθεστώς,
μετατρέποντάς τη σε
φασιστική πολιτεία.
Γέννηση: 29 Ιουλίου 1883
Απεβίωσε: 28 Απριλίου 1945

21.  […] Η πειθαρχία πρέπει να γίνεται αποδεκτή. Όταν δεν
γίνεται αποδεκτή πρέπει να επιβάλλεται. […] Ο Φασισμός
απορρίπτει στη Δημοκρατία το κατά συνθήκη ψεύδος της
πολιτικής ισότητας, το πνεύμα της συλλογικής
ανευθυνότητας και το μύθο της ευτυχίας και της προόδου
επ’ αόριστον […] Σήμερα ο φιλελευθερισμός είναι έτοιμος να
κλείσει τις πύλες του εγκαταλειμμένου ναού του […] Να
γιατί όλοι οι πολιτικοί πειραματισμοί του σύγχρονου κόσμου
είναι αντιφιλελεύθεροι και η επιθυμία να εξοριστούν από την
ιστορία είναι εξόχως γελοία […]. Ετούτος ο αιώνας είναι ο
αιώνας της εξουσίας, [...], ένας φασιστικός αιώνας. B.
Mussolini, Le Fascisme, Παρίσι 1933, σ. 17-18.

22. Γερμανικές γελοιογραφίες που ασκούν κριτική στο φασιστικό καθεστώς του
Μπενίτο Μουσολίνι και στον βασιλιά Βίκτορα Εμμανουήλ, ο οποίος το στήριζε.
Το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα ανέλαβε την εξουσία έπειτα από την «πορεία στη
Ρώμη» (Οκτώβριος 1922). Ο Μουσολίνι διατηρήθηκε στην εξουσία έως το
1943, οπότε καθαιρέθηκε.

23.  Μετά την επικράτηση του ναζισμού η κυβέρνηση
ακολούθησε ακραία πολιτική αυτάρκειας προκειμένου
να αντιμετωπίσει την κρίση. Μάλιστα, η πολιτική αυτή
συνοδευόταν από μια επιθετική εθνικιστική ρητορεία
που εξυπηρετούσε και πολιτικούς στόχους αυτού του
καθεστώτος. (Έτσι, για παράδειγμα, σύμφωνα με την
προπαγάνδα των ναζί, κύριοι υπεύθυνοι για την
οικονομική κρίση ήταν οι Εβραίοι).

24.  Αδόλφος Χίτλερ (Adolf Hitler,
προσωνυμία Φύρερ [Ηγέτης]
20 Απριλίου 1889 - 30
Απριλίου 1945) ήταν Γερμανός
πολιτικός αυστριακής καταγωγής,
ηγέτης του Εργατικού
Εθνικοσοσιαλιστικού
Κόμματος (NSDAP) και
δικτάτορας της Ναζιστικής
Γερμανίας. Από το 1933 έως
το 1945 διετέλεσε Καγκελάριος της
Γερμανίας και από το 1934έως
το 1945 αρχηγός του γερμανικού
κράτους, του Τρίτου Ράιχ.

25.  Χιλιάδες εργοστάσια έκλεισαν τις πόρτες τους. Η πείνα ήταν ο
καθημερινός σύντροφος του Γερμανού εργαζομένου. Επιπλέον,
υπήρχε η τεχνητή έλλειψη, την οποία δημιούργησαν οι Εβραίοι
και η οποία ανάγκαζε τους εργαζομένους να τρέχουν [...]
παρακαλώντας τους αγρότες για λίγη τροφή […]. Η κυβέρνηση
πήρε μέτρα ενάντια στο λαό, έτσι ώστε ένας έντιμος εργαζόμενος
έπρεπε να καταφύγει στην κλοπή για να βρει τροφή […]. Όλοι οι
συμπολίτες μου, με την εξαίρεση των κομμουνιστών, ποθούσαν να
έρθουν καλύτερες μέρες. Όσο για μένα, όπως και πολλοί άλλοι,
είχα χάσει ό,τι είχα και δεν είχα μέσα σ’ αυτές τις αντίξοες
οικονομικές συνθήκες. Και έτσι, στις αρχές του 1930, εντάχθηκα
στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα [το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ].
 Ian Kershaw, Χίτλερ 1936-1945: Νέμεσις, μτφρ. Γρ. Ν. Κονδύλης,
Scripta, Αθήνα 2001, σ. 357.

27. Ο Αδόλφος Χίτλερ (1889- 1945), καγκελάριος της Γερμανίας από το 1933,
με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, στρατάρχη Πάουλ φον
Χίντενμπουργκ (1847- 1934). Ο τελευταίος συναίνεσε στην ανάληψη της
αρχής από τους εθνικοσοσιαλιστές, παρά τις αρχικές του αντιρρήσεις.

28.  Έρνεστ Χεμινγουέι,
Αποχαιρετισμός στα όπλα (1929)
Η μεταπολεμική εμπειρία κοινωνικής προσαρμογής
δοσμένη από τον Έ. Χεμινγουέι, στρατιώτη στη
διάρκεια του Α‘ Παγκόσμιου πολέμου.
...δείτε κινηματογραφική ταινία
 J. Huston, Ch. Vidor,
Αποχαιρετισμός στα όπλα (1957)
Ταινία βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Έ.
Χεμινγουέι.

29.  Τζον Στάινμπεκ, Τα σταφύλια της οργής (1939)
Η οικονομική και κοινωνική κρίση που έπληξε τις ΗΠΑ
τη δεκαετία του 1930 σε ένα από τα κορυφαία έργα της
παγκόσμιας λογοτεχνίας.
...δείτε κινηματογραφική ταινία
 Τζον Φορντ, Τα σταφύλια της οργής(1940)
Κινηματογραφική μεταφορά του ομότιτλου
μυθιστορήματος.

30. ...δείτε κινηματογραφικές ταινίες
 Τσάρλι Τσάπλιν, Ο μεγάλος δικτάτωρ (1940). Μια
κωμικοτραγική παρουσίαση του ναζισμού.
 Μπερνάρντο Μπερτολούτσι,1900 (1976). H Ιταλία κατά
το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.