2. Алтын Орда дәуірінің әдебиеті ХІІІғ. ІІ жартысы мен ХVғ. соңына
дейінгі кезеңді қамтиды. Ал бұл дәуір қыпшақ даласы мәдениеті мен
ғылымының едәуір өркендеген кезеңі саналады. Алтын Орда
мемлекетінің түркі тайпаларының басым көпшілігі қыпшақтар еді.
Сол себепті әдеби туындылар, тарихи шежірелер, ресми құжаттар
негізінен қыпшақ тілінде жазылды. Атақты араб филологы Әмин әл-
Холи Алтын Орда мемлекетінің астанасы Сарай қаласы ХІІІ-ХІVғ.
ғылым мен мәдениеттің аса ірі орталығы болғанын айтады. Ол Алтын
Орда билеушілерінің ішінен, әсіресе Берке, Өзбек, Жәнібек хандарды
аса білімді, түркі халқының тарихы мен әдебиетін оқыған, сөзге
шешен, өнер мен өлеңге құштар адамдар деп көрсетеді. Бұлардың
тұсында Египет пен Хорезмнің ең дарынды ғалымдары, ақындары,
әнші-күйшілері Сарай қаласында тұрады. Сол дәуірдегі арабтың
атақты ғалымы Садад-дин ат-Тафтазани өзінің шешендік өнерінің
табиғаты жайлы жазған еңбегінде: “Менің риторика саласындағы
ұстазым – Жәнібек хан”,-деп көрсетеді. Алтын Орда дәуірінің
мұралары онша көп сақталмаған. Бізге жеткені – Хорезмидің
“Мұхаббат-намесі”, Құтбтың “Хұсрау уа Шырыны”, Дүрбектің
“Жүсіп-Зылиқасы”, Рабғузидің “Қисса-сұл әнбиясы” және
С.Сарайидің “Гүлстан бит-түрки” еңбегі.
3. Сағди Ширази
(1203- 1292)
парсы-тәжік әдебиетінің
классигі. Сағди өлеңдерін
Л.Н.Толстой
жоғары бағалап, “Гүлстан”
шығармасынан үзінділер
мен афоризмдер аударған.
Қазақ арасында Сағди
шығармалары ерте
кезден белгілі.
Физули, Шәмси, Сейхали,
Науаи, Сағди, Фирдоуси,
Хожа Хафиз – бу хаммаси
Мәдет бер я шағири фаряд!
Абай
1950ж. профессор Феридун Нафиз Узлук
Голландияның Лейден унив. кітапхана қорынан
“Гүлстанның” фотокөшірмесін алып, оған шағын алғы
сөз жазып, 1954ж. Анкарада жеке кітап етіп басып
шығарады. Алайда қыпшақ тіліндегі жәдігерді егжей-
тегжейлі зерттеген – кеңес заманының ғалымы
Ә.Нәжіп
4. Шын жүректен сүйе алмасаң халқыңды,
Бұзасың ғой сен патшалық салтыңды.
Халқың безсе, не боларсың, сұлтаным,
Аямағын өз халқыңнан алтынды.
С.Сарайи
