Նյութ կենսաբանությունից,որը պետք է իմանա յուրաքանչյուրը:

2. ՄԱՐՄՆԻ ԽՈՌՈՉՆԵՐԸ
 Մարմնի խոռոչները մարմնի մեջ գտնվող տարածություններն են,
որոնցում գտնվում են ներքին օրգանները:Մարդու մարմնի
կարևոր խոռոչներն են՝ գանգի, կրծքավանդակի և որովայնի
խոռոչները (նկ.2.1)
 Գանգի խոռոչը գտնվում Է գլխում: Գանգի խոռոչում գտնվում Է
գլխուղեղը, որը վնասվածքներից պաշտպանված է գանգի
ոսկրերով:
 Կրծքավանդակի խոռոչը գտնվում Է իրանի վերին մասում և
որովայնի խոռոչից բաժանված Է գմբեթաձև մկանով՝
ստոծանիով: Կրծքավանդակը, որը ձևավորվում Է կողերի՝
կրծոսկրին և ողերին միանալով, պաշտպանում Է իր մեջ եղած
օրգանները (սիրտ, թոքեր և այլն):
 Որովայնի խոռոչը գտնվում Է իրանի ստորին մասում։ Որովայնի
խոռոչում են գտնվում ստամոքսը, աղիները, լյարդը, լեղապարկը,
փայծաղը, միզային և սեռական օրգանները և այլն։Որովայնի
խոռոչի օրգանները միայն հետևից են պաշտպանված ոսկրերով,
հետնաբար խոցելի են:

4. ՄԱՐՄՆԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ
 Մարմինը բաղկացած Է բազմաթիվ բջիջներից, որոնք հանդիսանում են բոլոր
կենդանի հյուսվածքների փոքրագույն կառուցվածքային և ֆունկցիոնալ միավորները։
Մարմնում կան տարբեր տեսակի բջիջներ, և ամեն մի տեսակ յուրովի ապահովում Է
մարմնի նորմալ կենսագործունեությունը։ Նույնանման կառուցվածք ունեցող
բջիջների բազմությունը կոչվում Է հյուսվածք։ Համակցված գործող տարբեր
հյուսվածքներ ձևավորում են մարմնի օրգանները։ Օրգանները և որոշակի
գործունեություն իրականացնող գոյացությունները ձևավորում են մարմնի կենսական
համակարգերը։
Մարդու մարմնի կենսական համակարգերն են՝
 նյարդային համակարգը,
 շնչառական համակարգը,
 սրտանոթային (արյան շրջանառության) համակարգը,
 ավշային համակարգը,
 ոսկրամկանային (հենաշարժիչ) համակարգը,
 ծածկույթային համակարգը,
 մարսողական համակարգը,
 ներզատիչ համակարգը,
 միզային համակարգը,
 սեռական համակարգը:
Կենսական կարևոր են համարվում այն համակարգերը, որոնց գործունեության լուրջ
խանգարումը կամ դադարը կարճ ժամանակում բերում Է մահվան: Մարդու
կենսական կարևոր համակարգերն են նյարդային, շնչառական և սրտանոթային
համակարգերը:

5.  ՈՍԿՐԱՄԿԱՆԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ
 Ոսկրամկանային (հենաշարժիչ) համակարգն
իրականացնում է մարմնի հենման, ներքին օրգանների
պաշտպանման, շարժումների ապահովման, աղերի
պահեստավորման, արյան բջիջների ստեղծման,
ջերմարտադրման ֆունկցիաներ:
 Ոսկրամկանային համակարգը բաղկացած է ոսկրերից,
կմախքային մկաններից, ջլերից ու կապաններից:
 Մարմինն ունի 200-ից ավելի ոսկրեր:Ոսկրը կմախքը
ձևավորող օրգան է, որի հիմնական մասը կազմված է
ամուր, պինդ հյուսվածքից: Ոսկրերը տարիքի հետ
որոշակի փոփոխություններ են կրում:Երիտասարդ
տարիքում դրանք ավելի ճկուն են և դժվար են կոտրվում,
իսկ տարեց մարդկանց ոսկրերն ավելի փխրուն են և
հեշտ են կոտրվում։Ոսկրերն ըստ կառուցվածքի լինում
են խողովակավոր (ազդրոսկր, բազկոսկր), տափակ
(կրծոսկր, կողեր, թիակ) և խառը (ողներ, ստորին
ծնոտ):Կմախքը կատարում է հենարանի դեր՝
պաշտպանելով ներքին օրգանները և հյուսվածքները:

7.  Գանգը, որը պաշտպանում է գլխուղեղը
վնասվածքներից, կազմված է գանգի
ոսկրերից (ծոծրակոսկր, գագաթոսկր,
քունքոսկր և այլն):Իրանի կմախքը կազմված
է ողնաշարից և կրծքավանդակից:
 Ողնաշարը, որը պաշտպանում է ողնուղեղը,
բաղկացած է ողներից, որոնք միմյանցից
բաժանված են աճառային հյուսվածքի
շերտով; Կրծքավանդակը ձևավորվում է
կողերի՝ կրծոսկրին ու ողներին
միանալուց:Այն պաշտպանում է իր ներսում
գտնվող օրգանները

8.  Տարբերում ենք ոսկրերի միացման երեք ձև՝
անշարժ միացում (գանգի ոսկրեր, սրբոսկրը
կազմող ողները), կիսաշարժուն միացում (ողների
միացումը միմյանց, կողերի միացումը կրծոսկրին)
և շարժուն միացում կամ հոդ (արմնկային,
կոնքազդրային, սրունքթաթային): Անշարժ
միացումը ձևավորվում Է ոսկրերի սերտաճման,
կարանների միջոցով:Ոսկրերի կիսաշարժուն
միացումը ձևավորվում է աճառային հյուսվածքի և
կապանների միջոցով: Ոսկրերի շարժուն
միացումը՝ հոդը, ունի բարդ կառուցվածք (նկ.
2.9):Այն կազմված Է ոսկրերի ներհոդային
ծայրերից, ներհոդային հեղուկից և հոդը դրսից
պատող թաղանթից՝ հոդաշապիկից:Սովորաբար
հոդը կազմող ոսկրերի հոդային մակերեսներից
մեկը լինում Է ուռուցիկ, մյուսը՝ գոգավոր:Հոդի
ամրությունն ապահովում են կապանները,
որոնցով ոսկրերը կապվում են միմյանց:

10. Մկան
 Մկանն օրգան Է, որի կծկման շնորհիվ
առաջանում Է շարժում:Մկանները
ոսկրերին ամրանում են ջլերով, որոնք
կազմված են ամուր կապակցող
հյուսվածքից:Մկանների աշխատանքի
ընթացքում անջատվում Է ջերմություն:

12.  Մկանները լինում են կամային և ոչ
կամային:Կամային մկանները կծկվում են
մարդու կամքով:Օրինակ՝ մարդը իր
ցանկությամբ շարժում է ձեռքը:Այս խմբի մեջ
են մտնում գլխի, պարանոցի, իրանի
վերջույթների բոլոր մկանները, ինչպես նաև
որոշ ներքին օրգանների, կոկորդի, լեզվի
մկանները:Ոչ կամային մկանները գտնվում են
ներքին օրգանների և արյունատար անոթների
պատերում:Այս մկանների կծկումը կախված չէ
մարդու կամքից: