Тэгшилгээний автомат удирдлагын систем

1. ШУТИС-ийн УУИС-д уламжлал болгон зохион явуулдаг
техникийн шинжлэх ухааны доктор Б. ИШМЭНДИЙН нэрэмжит
оюутны эрдэм шинжилгээний 38-р бага хурлын
1-р байр эзэлсэн бүтээл
“Тэгшилгээний автомат удирдлагын
системийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх ”
2011 он

2. Удирдагч: Ж.Алтанцэцэг
Х. Баярхүү
Гүйцэтгэсэн: Х.Отгонбаатар /Илтгэгч/
Д.Батсүх
Л.Бат-Эрдэнэ
Тэгшилгээний автомат удирдлагын системийг
үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх нь
Шинжлэх ухаан технологийн их сургууль
Уул уурхайн инженерийн сургууль
Түлхүүр үг: ТАУС, Геодези, автомат, грейдер, Бульдозер, GPS
Сэдэв:

3. Сэдвийн үндэслэл
Сүүлийн жилүүдэд уул уурхай , зам , барилгын салбар эрчимтэй
хөгжиж, их бүтээн байгуулалтууд явагдаж байна. Эдгээр сулбаруудын
салбаруудын бүхий л ажил газар шорооны ажлаар эхлэх бөгөөд
газрын хөрсийг болон тухайн бэлдэц материалыг төсөлд заагдсаны
дагуу тарааж тэгшлэх үйл ажиллагаа зайлшгүй хийгдэнэ. Энэ ажлыг
өнөөгийн Монголд ашиглаж буй арга технологиор хийж гүйцэтгэхэд
хүн хүч, машин механизм, хөрөнгө мөнгө , цаг хугацааг ихээхэн
шаарддаг. Иймээс үнэ үйл ажиллагааг шинэ технологи нэвтрүүлэн
автоматжуулах замаар дээр дурüдсан нөөцийг хэмнэж илүү үр
бүтээлтэй ажиллах боломжийг эрэлхийлэн энэхүү судалгааг хийлээ.

4.  Тэгшилгээний автомат удирдлагын системийн
талаар судалж танилцах
 Монгол улсад ТАУС ыг нэвтрүүлснээр
гарах давуу болон сул талыг олон нийтэд таниулах
Зорилго

5. Зорилт
ТАУС-ийн ажиллах зарчим
ТАУС - ийн давуу болон сул тал
ТАУС - ийн талаар ерөнхий ойлголт
ºº
Өнөөгийн Монгол оронд тэгшилгээний ажлыг хийж
гүйцэтгэж буй арга технологийн судалга
Монгол улсын нөхцөлд ТАУС - ийн хэрэгцээ ба
шаардлага

6. Өнөөгийн байдлаар Монголд тэгшилгээний ажлыг
хийж гүйцэтгэж буй арга технологи
1. Талбайн байршилыг тогтоосон хязгаарын гадас хатгах
2. Талбайд торон хэлбэрээр төслийн өндрийн төвшинд гадсуудыг бэхэлнэ
3. Дээрхи гадасны өндрөөр бульдозерчин талбайн ухалт болон дүүргэлтийг
тохируулан тэгшлэх ба тэгшилгээний явцад гадасны бүрэн бүтэн байдлыг
томилогдсон хүн хянана.
4. Ойролцоогоор тэгшилсэн талбайг Грэдерээр тэгшлэх ба мөн томилогдсон
хүн гадсыг хамгаална.
5. Тэгшилсэн талбайд хяналтын хэмжилт хийнэ
6. Хяналтын хэмжилтээр төслийн төвшин гараагүй бол уг төвшинд хүртэл
тэгшилгээний ажлийг давтан гүйцэтгэнэ.
Гадас хоорондын хотгор гүдгэрийг байдлыг рейк ашиглан шалгах бөгөөд
зөвшөөрөгдөх хэмжээнд очтол тэгшилгээний ажлыг давтан хийнэ.
Энэ арга технологи нь хүн хүч , машин механизм , хөрөнгө мөнгө , цаг хугацааг
их шаардаж буйг дээр дурдсан билээ.

7. ТАУС нь 1990 ээд оноос эхлэн үүсэж хөгжсөн ба тэгшилгээний
ажлыг хялбарчлах , түүнээс гарах зардлыг хэмнэх зорилгоор
тэгшилгээний машин механизмд зориулагдан бүтээгдсэн
техник болон програм хангамжийн цогц юм.
Геодезийн багаж үйлдвэрлэгч томоохон компаниуд бүтээсэн
ТАУС –г тэгшилгээний машин механизмд нэмэлтээр суулгаж
ашигласнаар тэгшилгээний ажлыг хөнгөвчлөөд зогсохгүй
илүү үр бүтээлтэй ажиллах бөгөөд төвшний
гадаслагаа, хяналтын хэмжилт, дахин тэгшилгээ хийх зэрэг
ажиллагааг бүр мөсөн мартаж болно. ТАУС – ийг
ашигласнаар талбайг өндөр мэргэжлийн инженерүүдийн
хэмжилтийн ажлыг хөнгөвчилж байна. Ашиглагдаж буй
тэгшлэгч машин механизмд ТАУС – ийг нэмэлтээр суулгаж
болохоос гадна сүүлийн үед үйлдвэрлэгдэж буй тэгшлэгч
машин механизмыг үйлдвэрээс нь ТАУС -тэйгээр нийлүүлж
байна.
ТАУС-ийн талаар ерөнхий ойлголт

8. ТАУС-ийн төрөл, ажиллах зарчим
ТАУС – ийг ямар технологид тулгуурлан тухайн эгшин
дэх хутга болон хутгуурын байрлал өндрийг
тодорхойлж байгаагаар нь дараах байдлаар ангилна.
GPS ийн технологид суурилсан
Лазер болон радио долгионд суурилсан
GPS болон долгионы технологид суурилсан
Total station технологид суурилсан
Эдгээр өөр өөр арга технологид тулгуурласан ТАУС –
ийг ажлын нарийвчлал, талбайн байдал, ажлын хэмжээ
зэргээс шалтгаалан сонгон авч ашиглана.

9. GPS ийн технологид суурилсан ТАУС
Энэ технологиор GPS, GLONASS, GALILEO зэрэг хиймэл дагуулын
системтэй холбогдож өөрийн байрлал өндрийг тодорхойлон хүлээн
авагчруу дамжуулах үүрэгтэй өндөр нарийвчлалын GPS - ээр RTK/real
time kinematic/ аргыг ашиглан хэмжилт хийж тухайн объектын байрлал
өндрийг тодорхойлдог.
Хүчин чадлаасаа хамаарч Base буюу хатуу цэг дээр байрлах GPS – ээс
хүлээн авагч хүртэлх зай нь 1км-10км хүртэл хол байж болох бөгөөд
нарийвчлал нь 1см - 3см байдаг.

10. Лазер болон радио долгионд суурилсан ТАУС
Энэ технологи нь мөн дээр дурдсантай адил хатуу цэг дээр байрласан
багаж өөрийн байрлал өндрийн мэдээллийг агуулсан долгионыг цацаж
тэгшлэгч дээр байрласан хүлээн авагч мэдээллийг боловсруулан өөрийн
байрлал өндрийг тодорхойлон залуурчид мэдээлнэ. Энэ технологи нь
нарийвчлалын хувьд GPS ийн технологоос давуу 0.5см - 2см байдаг
боловч долгионоо 500 – 1000м радиуст цацаж өндрийн 5-15метрийн
хэлбэлзэлд ажилладаг. Том талбайд ажиллах бол дамжуулагчийг нэмэх
боломжтой бөгөөд 4 дамжуулагч тавьсан тохиолдолд 3000м хүртэл
радиустай талбайд 30м хүртэл өндрийн хэлбэлзэлд ажиллах боломжтой.

11.  GPS болон долгионы технологид суурилсан ТАУС
 Энэ технологи нь дээрх 2 технологийн давуу талуудыг
нэгтгэсэн бүтээл бөгөөд илүү үр дүнтэй мөн нарийвчлал
сайтай ажиллах боломжийг олгож өгдөг.

Total station-д суурилсан ТАУС
Тулгуур цэг дээр байрласан автомат Тotal station нь
тодорхой давтамжтайгаар хэмжилтийн мэдээллийг
тэгшлэгчид байрласан 360* автомат призм рүү явуулах ба
мэдээллийг боловсруулж дэлгэцэнд харуулна. Энэ
технологи нь нэгэнт танил болсон Total station
ашигладагаараа давуу талтай боловч харагдалт
шаарддагаараа дээрх аргуудаас дутагдалтай юм.
Дээрх аргуудын нарийвчлалыг сайжруулахын тулд
хутганы 2 талд хүлээн авагчийг байрлуулсанаар
нарийвчлалыг 50 хүртэл хувиар нэмэгдүүлэх боломжтой.

12. ТАУС-ийн давуу болон сул тал
Давуу тал
 Төвшиний гадаслагаа
Нивелэрдлэг
Тэнхлэгийн гадаслагаа
Талбайг дахин тэгшилгээ хийх шаардлагагүй
Цаг хугацааг
Ажиллах хүч
Зардал хэмнэнэ
Бат бөх бөгөөд ус , шороо болон доргилтын маш сайн
хамгаалалттай
Ашиглахад хялбар программ хангамжтай
Залуурч газрын байдлыг бүрэн мэдэрч тэгшилгээг
нарийвчлалын өндөр төвшинд хийж ажлын бүтээмжийг 50 –
150% өсгөнө.

13. Сул тал
ТАУС - ийн үнэ нь төрөл хүчин чадлаасаа хамаарч
20 – 60 мянган $ өртөгтэй байгаа нь манай орны хувьд
үнэ харьцангуй өндөр
Монголд нэвтрүүлэн ажиллуулж байсан туршлага
байхгүй
Зэрэг сул талтай боловч энэ технологи нь бусад
өндөр хөгжилтэй орнуудад нэгэнт хэрэглэгдэн
шалгарсан бөгөөд олон талын хэмнэлттэй тул өөрийн
зардлыг богино хугацаанд нөхөх чадвартай.

14. МУ-н нөхцөлд ТАУС - ийн хэрэгцээ ба шаардлага
ТАУС нь :
 Төмөр болон авто замын бүхий л үе давхарга
 Барилга байгууламжийн суурь болон задгай
талбай
 Уул уурхайн каррер болон нөхөн сэргээх талбай
 Нисэх онгоцны буудал
зэрэг газруудад хэрэгцээтэй юм.

15. Одоогоор монголд
Бүс нутгийн авто зам хөгжүүлэх төсөл
Баруун бүсийн босоо тэнхлэгийн авто замыг хөгжүүлэх төсөл
Оюутолгой төсөл
Таван толгой төсөл
Даланзадгад Чойбалсан чиглэлийн 1100 км төмөр зам
зэрэг томоохон бүтээн байгуулалтууд явагдаж байгаа бөгөөд цаашид
хийгдэх
Алтан булаг – Улаанбаатар – Замын үүд чиглэлийн хурдны зам
Хөшигтийн нисэх онгоцны буудал
Оюутолгой Таван толгойн бүтээн байгуулалтууд
Улаанбаатар хотыг бүх аймгийн төвүүдтэй холбосон хатуу
хучилттай зам гэх зэрэг илүү өндөр техникийн шаардлагатай ажлууд
хийгдэх гэж байгаа бөгөөд эдгээр ажлыг ТАУС – г ашиглан богино
хугацаанд чанарын өндөр төвшинд гүйцэтгэх боломжтой юм.

16. Дүгнэлт
Энэ судалгааны ажлын хүрээнд үзэж судалсан
зүйлсийг дүгнэж үзвэл Монгол орны хувьд тэгшилгээний
ажлыг ихээхэн цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө , хүн хүч
зарцуулан нүсэр ажиллагаатай уламжлалт аргаар
гүйцэтгэж байна. Энэ нь нэгэнт үеээ өнгөрөөж буй тул
олон улс оронд туршигдан шалгарсан ТАУС
ыг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлснээр цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө
, ажиллах хүч хэмнэж чанартай өндөр үр бүтээлтэй
ажиллах боломжтой байна. Цаашид Монгол орны бүтээн
байгуулалтад ТАУС – г ашиглан нь өндөр зэрэглэлийн
ажлуудыг илүү үр дүнтэйгээр хийж гүйцэтгэх боломжийг
олгох бөгөөд тэгшилгээний ажиллагааг хөнгөвчилсөн төгс
шийдэл болж чадах юм.

17. Ашигласан материал
 Satellite Communications and
Navigation Systems
 Trimble GCS900 Grade Control System
 Газар шорооны ажлын хөдөлмөр
хамгаалалтын жишиг норм
 SiteVision GPS Automatic Grade
Control System
 Topcon Motor Grade Control System
 www.mrtcud.gov.mn
 www.trimble.com
 www.topcon.com
 www.gradingandexcavation.com
 www.cat.com
 www.leica-geosystems.com
 www.youtube.com
Enrico Del Re
Marina Ruggieri
Reference Manual
/БНбД 83-2а-06/
TechnicalNotes
Product Brochure