1. ՋԵՐՄԱԴԻՆԱՄԻԿԱՅԻ
ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐԸ

2. ՄԱԿՐՈՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՋԵՐՄԱԴԻՆԱՄԻԿԱԿԱՆ
ՆԿԱՐԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
 Մակրոսկոպական պարամետրեր: Յուրաքանչյուր
մակրոսկոպական համակարգ կազմված է հսկայական թվով
ատոմներից և մոլեկուլներից: մակրոսկոպական
համակարգի ներքին վիճակը կարելի է նկարագրել
մակրոսկոպական կամ ջերմադինամիկական
պարամետրերով: Դրանք անմիջականորեն չափվում են
տարբեր սարքերի, օրինակ, մանոմետրի, ջերմաչափի
միջոցով, որոնք չեն արձագանքում առանձին մոլեկուլների
ազդեցությունը:

3.  Ջերմադինամիկական կամ ջերմային հավասարակշռություն :
Եթե բաժակի մեջ գցենք սառույցի մի կտոր, ապա այն կհալվի`
սառեցնելով բաժակի ջուրը: Եթե սառույցը լրիվ հալվի, ջուրը
կսկսի տաքանալ այնքան ժամանակ, մինչև որ նրա
ջերմաստիճանը հավասարվի շրջապատի օդի
ջերմաստիճանին: Այս օրինակից հետևում է, որ
ջերմադինամիկական համակարգը գալիս է մի վիճակի, որտեղ
մակրոսկոպական երևույթները` լուծվելը և հալումը, այլևս
դադարել են: Այս վիճակն ընդունված է անվանել
ջերմադինամիկական կամ ջերմային հավասարակշռության
վիժակ: Բազմաթիվ փորձերից պարզվել է, որ ինքնիրեն
թողնված ջերմադինամիկական համակարգը գալիս է ջերմային
հավասարակռության վիճակի և այդ վիճակից «ինքնակամ»,
այսինքն` առանց արտաքին գործոնների ազդեցության, դուրս
գալ չի կարող: Ջերմադինամիկական հավասարակռշությունը
ջերմային շարժման ձև է, երբ համակարգը նկարագրող
մակրոսկոպական պարամետրերը ժամանակի ընթացքում չեն
փոփոխվում:

4.  Ջերմադինամիկական պրոցես: Եթե մակրոսկոպական
համակարգը որոշակի ջերմադինամիկական վիճակում է,
ապա այդ վիճակը բնութագրող մակրոսկոպական
պարամետրերը հայտնի են: Ջերմադինամիկական պրոցես է
կոչվում մակրոսկոպական համակարգի անցումը մի
ջերմադինամիկական վիճակից մյուսին:

5. ՋԵՐՄԱՍՏԻՃԱՆԻ ԳԱՂԱՓԱՐԸ: ՋԵՐՄԱՍՏԻՃԱՆԻ
ՉԱՓՈՒՄԸ
 Ջերմային երեևույթներն ուսումնասիրելիս սահմանվում է
ֆիզիկական մի նոր մեծություն` ջերմաստիճանի
գաղափարը: Այն ֆիզիկա է մտել կենցաղում տաքի և սառի
մասին ունեցած պատկերացումներից, որոնք հիմնված են
մեր զգայական փորձի վրա: Սակայն զգայությունները
միարժեք չեն. դրանք կախված են ինչպես անհատից,
այնպես էլ շրջակա միջավայրից: Օրինակ` սենյակում
մետաղե իրերը միշտ թվում են ավելի սառը, քան փայտե
կամ պլաստմասսայե առարկաները:
 Ջերմաստիճանի` որպես օբյեկտիվ ֆիզիկական մեծություն,
սահմանումը հիմնվում է ջերմային հավասարակշռության
գաղափարի վրա: Ջերմաստիճանը միակ մակրոսկոպական
բնութագիրն է, որը ջերմադինամիկական
հավասարակռշության վիճակում ունի միևնույն արժեքը
համակարգի բոլոր մասերում:

6.  Ջեր մաստի ճանի մո լեկո ւլայի ն -կի նետիկ մեկնաբանո ւմը : Ջերմայի ն
հավասարակշռութ յան վիճակում համակարգի բոլոր մար մի ններ ի
ջերմաստիճանների հավասարությունը մոլեկուլային -կինետիկ
տեսության տեսանկյո ւնի ց բացատր վո ւմ է հետևյալ կերպ:
 Արագ շարժվող մոլեկո ւլներ ը , բախվելո վ դանդաղ շարժվող
մոլեկուլների ն , վերջինների ս տալիս են որոշակի էներգիա, որի
հետևանքո վ արագ շարժվող մոլեկուլների միջին կինետիկ էներգիաները
փոքրանում են, իսկ դանդաղ շարժվողների նը ` մեծանո ւմ : Հսկայական
թվով բախո ւմների հետևանք ով մեկ մոլեկուլին բաժին ընկնող միջին
կինետիկ էներգիաները հավասարվում են և ջերմայի ն
հավասարակռշության վիճակում ընդունում նույն արժեքը` անկախ
մոլեկուլների զանգվածների ց : Այսպիսով ` ջերմաստի ճ անը
մակրոսկո պական մարմիններ ո ւմ մոլեկուլների քաոսայի ն շարժման
միջին կինետիկ էներգիայի չափն է:
 Ջեր մաստի ճանի չափո ւմը : Ջերմաստի ճ անի չափումը հիմնված է
հետևյալ փորձնական փաստեր ի վրա:
 1)Եթե երկու մարմին առանձին-առանձին ջերմային հավասարակռության մեջ են
երրորդ մարմնի հետ, ապա երեքն էլ ունեն միևնույն ջերմաստիճանը:
 2)Մարմնի ջերմաստիճանի փոփոխությունն ուղեկցվում է մարմնի վիճակը
բնութագրող առնվազն մեկ պարամետրի փոփոխությամբ:

7. ՆԵՐՔԻՆ ԷՆԵՐԳԻԱ
 Ինչպես գիտենք, մակրոսկոպական համակարգի ներքին
վիճակը բնութագրվում է ջերմադինամիկական
պարամետրերի միջոցով, որոնք չափվում են տարբեր
սարքերի (օրինակ` ջերմաչափ, մանոմետր և այլն)
օգնությամբ:
 Եթե համակարգի վիճակը ժամանակի ընթացքում
փոփոխվում է, այսինք` համակարգում ընթանում են
որոշակի պրոցեսներ, ապա փոփոխվում են նաև
ջերմադինամիկական պարամետրերը: Ի՞նչով են
պայմանավորված այդ պրոցեսները, ի՞նչ ազդակների
շնորհիվ և ի՞նչպես են ընթանում դրանք: Այս և նմանատիպ
հարցերին պատասխանում է ջերմադինամիկան, որն
ուսումնասիրում է մակրոսկոպական մարմիններում տեղի
ունեցող ջերմային երևույթները:

8.  Մակրոսկոպական մարմինները, մեխանիկական էներգիայից
բացի, օժտված են նաև ներքին էներգիայով: Քանի որ մարմնի
մասնիկներն անընդհատ շարժվում և փոխազդում են միմյանց
հետ, ապա մարմինն օժտված կլինի էներգիայով, որն
անվանում են ներքին էներգիա: Մարմնի ներքին էներգիան
մարմնի մասնիկների` մարմնի զանգվածների կենտրոնի
նկատմամբ քաոսային շարժման կինետիկ էներգիաների և
միմյանց հետ փոխազդեցության պոտենցիալ էներգիաների
գումարն է:
 Սահմանենք մարմնի լրիվ էներգիան (E լրիվ) որպես մարմնի
ներքին էներգիայի(U) և մեխանիկական` կինետիկ(E կ ) և
պոտենցյալ(E պ ) էներգիաների գումար`
 E լրիվ = U + E կ + E պ = U + E
 Եթե մարմինը դադարի վիճակում է` E կ = 0 և չի փոխազդում
այլ մարմինների հետ`E պ = 0, ապա լրիվ էներգիան
համընկնում է մարմնի ներքին էներգիայի հետ:

9. 

10. ԱՇԽԱՏԱՆՔԸ
ՋԵՐՄԱԴԻՆԱՄԻԿԱՅՈՒՄ
 Համաձայն մեխանիկական աշխատանքի սահմանման`
 A = |F||Δh|cosα, (3)
 որտեղ F-ն ազդող ուժն է, Δh-ը` տեղափոխությունը, α-ն`
ուժի և տեղափոխության վեկտորներով կազմված անկյունը:
(3) սահմանման մեջ ենթադրվում է, որ Δh տեղափոխության
ընթացքում F ուժը մոդուլով և ուղղությամբ մնում է
հաստատուն: Եթե արտաքին ուժը մարմնի վրա աշխատանք
է կատարում, ապա փոփոխվում է մարմնի կինետիկ
էներգիան:
 Ջերմադինամիկայում արտաքին ուժի կատարած
աշխատանքը մարմնի (համակարգի) ներքին էներգիայի
փոփոխության չափն է:

11. 

12. ՋԵՐՄԱՔԱՆԱԿ
 Երբ ջերմադինամիկական համակարգն աշխատանք է
կատարում, այդ պրոցեսում փոխվում է նրա վիճակը,
հետևաբար՝ նաև համակարգի ներքին էներգիան: Սակայն
համակարգի վիճակը կարելի է փոփոխել նաև առանց
աշխատանք կատարելու: Օրինակ՝ եթե գլանում գազի
ծավալը պահենք հաստատուն՝ ամրացնելով մխոցը, և այն
տաքացնենք, ապա գազի վիճակը կփոխվի, նրա
ջերմաստիճանը և ճնշումը կաճեն: Կմեծանա նաև գազի
ներքին էներգիան: Տվյալ դեպքում գործ ունենք
ջերմափոխանակման պրոցեսի հետ, երբ մի մարմնից
մյուսին էներգիա է հաղորդվում առանց աշխատանք
կատարելու: Ջերմափոխանակման պրոցեսում
համակարգին տրված կամ նրանից վերցված էներգիան
կոչվում է ջերմաքանակ:

13.  Մոլեկուլային-կինետիկ տեսության հմաձայն ՝ ջերմահաղորդման
պրոցեսում տաք մարմնի մոլեկուլները, փոխազդելով սառը մարմնի
մոլեկուլների հետ, նրանց են հաղորդում իրենց կինետիկ էներգիայի
մի մասը. Տաք մարմնի ներքին էներգիան նվազում է, իսկ սառը
մարմնինը՝ աճում: m զանգվածով մարմնի ջերմաստիճանը t 1 -ից t 2
դարձնելու համար պահանջվող ջերմաքանակը՝ Q=mc(t 2 -t 1 )=mcΔt,
(3.10)
 որտեղ c-ն մարմնի տեսակարար ջերմունակությունն է , Δt=t 2 -t 1 -ը՝
մարմնի ջերմաստիճանի փոփոխությունը: Մարմինը տաքացնելիս
նրան տրվում է ջերմաքանակ ՝ Q>0, և մարմնի ջերմաստիճանն
աճում է՝Δt>0 (t 2 >t 1 ) : Եթե մարմնից վերցվում է ջերմաքանակ ՝ Q>0,
ապա մարմնի ջերմաստիճանը նվազում է՝ t 2 <t 1 : (3.10) բանաձևում c
տեսակարար ջ երմունակությունը նյութի ջ ե րմային հատկությունները
բնութագրող մ ե ծություն է թվապես հավասար է այն ջերմաքանակին ,
որն անհրաժեշտ է 1 կգ նյ ութի ջ ե րմաստիճանը մ ե կ աստիճանով ( 1Կո վ) փոփոխելու համար: Այն արտահայտվում է Ջ/(կգ*Կ) միավորով:

14. ՎԵՐՋ
Արշակ
Թովմասյան
և
Սևակ
Սերգեյան