A.C.Пушкин

1. А.С.ПУШКИН -Амь авар! гэж Өвгөн тэндээс буцаж
АЛТАН ЗАГАСНЫ ҮЛГЭР Алтан загас гуйв Гэртээ харьж ирээд
Хөрст алтан дэлхийн Өвгөн болсон ах минь! Өнөөх сонин юмаа
Өршөөж хайрла намайг
Хөвөө хязгаар нутагт Эмгэндээ ярьж эхлэв
Урхи торноос мулталж
Хөх цэнхэр далайн Усанд буцааж тавина уу - Өнөөдөр би далайгаас
Эрэг ирмэг газарт Амь биеийн оронд Нэг загасыг барилаа
Эрт урьд цагт Аль дуртайг чинь өгнө Өнгө нь алт бөгөөд
Эмгэн өвгөн хоѐр Халуун амийн оронд Хүний хэлийг мэднэ
Айл болон амьдарч Хамаг дуртайг чинь өгнө гэжээ. Амь бие аварч
Аж төрөн суужээ. Энэ үгийг сонсоод Усанд тавихыг гуйж
Хар усан ундтай Өвгөн их цочив Аль дуртай юмыг
Хад чулуун нөмөртэй Өссөн төрснөөс нааш Надад өнгө гэхэд нь
Газрын агуйд хоргодож Өвгөн насан болтол Айж сандраад би
Галын илчинд шүтэж Өдий жилийн дотор Юу ч авч чадсангүй
Гучин жил сууж Загас барьж амьдрахдаа Хөөрхий тэр загасыг
Дөчин жил амьдрав. Замаг шүүж явахдаа Тор шүүрнээс мулталж
Өвгөн нь загас барьж Үг хэлэх загасыг Хөх далайд нь тавьчихаад
Голын хөвөө сахина Үзсэн удаа байхгүй Буцаад ирэв гэж гэнэ.
Эмгэн нь утас ээрч Яасан хачин юм бэ? Эмгэн өвгөнөө зэмлэв
Гэрийн мухар сахина Ямар жигтэй хэрэг вэ? - Алтан загаснаас юм
Өвгөн нэг өдөр Ажиг сэжиг төрж Авч чадсангүй чи!
Далайн хөвөөнд очоод Айх гайхах зэрэгцэж Мунхаг амьтан ядахдаа
Тороо усанд тавьж Алтан загасыг тавив. Модон тэвш гуйхгүй
Загас шүүрдэж эхлэв - Чиний өгөх юм Манай тэвш хуучирч
Анхан нэг шүүрдсэнд Надад хэрэг байхгүй Хагарч эвдрээд бүр
Нялцгай замаг гарав Чиний үнэтэй бие Хамхарч унах шахсан шүү!
Ахиад нэг шүүрдсэнд Надад олз болохгүй Өвгөн гэдрэг явж
Нойтон өвч гарав Алтан өнгөт загас минь! Өнөөх далайдаа ирэв
Адаг сүүлд нь шүүрдтэл Ариун далайдаа цэнгэж Далайн ус мяралзаж
Алтан загас баригдав Аль дураараа амьдран Даанч сайхан харагдав
Аливаа загаснаас онцгой Ачит тэнгэрт өршөөгдөж Алтан загасыг дуудсанд
Алтан загас бол Амар мэнд яв гэж Алтан загас хөвсөөр
Адгуус амьтнаас онцгой Сайн үгээ хэлж Өмнө нь хүрч ирээд
Хүний хэлийг мэднэ Сайхан ерөөлөө тавив Өвгөнөөс ингэж асуув
1

2. - Хүндэт өвгөн ах минь! Бас буцаад яв! Өнөөх муу гэр нь
Хүсч хэлэх юу байна? Байшин гуйгаад ир! гэжээ Оргүй болсон байв.
Явдал учир юу вэ? Өвгөн гэдрэг буцаж Гэр байсан газар нь
Ямар хэргээр ирэв? Өнөөх далайдаа ирэв. Гэрэл орох цонхтой
Өвдөг сөгдөн мөргөөд Далайн ус нэлээд Царс модон хаалгатай
Өвгөн хариу хэлэв Давалгаалж цалгиж байв Цагаан байшин харагдаж гэнэ.
- Хатан дээд загас минь! Алтан загасыг дуудсанд Эмгэн цонхны дэргэд
Хайрлаж намайг өршөө Алтан загас хөвсөөр Эрхэмсэг янзаар суугаад
Алтан загаснаас юм Өмнө нь хүрч ирээд: Хамаг муу үгээр
Авч чадсангүй гэж Өвгөнөөс ингэж асуув. Харааж загнаж байна гэнэ
Манай эмгэн намайг - Хүндэт өвгөн ах минь! - Эргүү тэнэг амьтан чи!
Маш ихээр зэмлэж * Хүрээд ирэв үү? бас Энэ байшинг гуйсан уу?
- Шинэ тэвш хэрэгтэй! гэж Явдал учир юу вэ? Загасанд буцаад оч
Ширүүн үг хэлж байна Ямар хэргээр ирэв? Залбирч гуйгаад ир!
Эдэлж байсан тэвш маань Өвдөг сөгдөж мөргөөд Ядуу тариачин байхад
Эвдэрч унахад хүрсэн гэнэ Өвгөн хариу хэлэв. Ямар жаргал байх вэ?
Алтан загас хэлэв - Хатан дээд загас минь Харц язгуураа сольж
Ачит буурал өвгөн минь! Хайрлаж намайг өршөө! Тайж болохыг хүснэ
Зорьж ирсэн хэрэг чинь Манай эмгэн уурлаж Хар тариачнаа байж
Зовох юмгүй бүтнэ. Маш ихээр зэмлэж Ноѐн болохыг хүснэ
Эрхт тэнгэрт итгэж Хөгшин намайг амруулахгүй! Өвгөн гэдрэг буцаж
Гэртээ харь өвгөн минь! Хөөж загнаад болохгүй! Өнөөх далайдаа ирэв.
Эвдэрхий муу тэвш чинь Балай хэрүүлч эмгэнд Далайн ус ихээр
Шинэ тэвшээр солигдоно гэв. Байшин хэрэгтэй! юм гэнэ. Давалгаалж цалгиж байв.
Өвгөн гэртээ иртэл Алтан загас хэлэв: Алтан загасыг дуудсанд
Өнөөх загасны өгсөн - Ачит буурал өвгөн минь Алтан загас хөвсөөр
Өнгөтэй сайхан тэвш Зорьж ирсэн хэрэг чинь Өмнө нь хүрч ирээд:
Өмнө нь хэвтэж харагдана Зовох юмгуй бүтнэ. Өвгөнөөс ингэж асуув.
Эмгэн дэргэд нь зогсоод Эрхт тэнгэрт итгэж - Хүндэт өвгөн ах минь!
Элдвээр хараах нь сонстоно гэнэ Гэртээ харь өвгөн минь Хүрээд ирэв үү? бас
- Эргүү тэнэг амьтан чи? Эвдэрхий муу гэр чинь Явдал учир юу вэ?
Энэ тэвшийг гуйсан уу? Шинэ байшингаар солигдоно. Ямар хэргээр ирэв?
Тэвшээр юу хийх вэ? Өвгөн тэндээс буцаж Өвдөг сөгдөж мөргөөд
Дэмий юмыгавч чи! Гэртээ эргэж ирвэл Өвгөн хариу хэлэв.
2

3. Хатан дээд загас минь! Аягач хүүхнийг үсийг Галзуу өвчин тусав уу?
Хайрлаж намайг өршөө! Атгаж аваад зодож байна Тэгш зөв алхалж
Манай эмгэн уурлаж Өвгөн хүрч ирээд Чадахгүй ийм эмгэн
Маш ихээр зэмлэж Өвдөг сөгдөн айлтгав Дээд хаан болж
Урьд загнаснаас илүү - Тайж эрхэм хатан Яаж чадах юм бэ?
Улам ихээр харааж Тавтай морилж байна уу? Дэлхийн хүн амьтны
Хөгшин намайг амруулахгүй Таны хүссэн зүйл Элэг доог болно.
Хөөж загнаад болдоггүй Тааллын ѐсоор болж Бүтэн үг хэлж
Ноос ээрдэг эмгэн маань Санасан хэрэг бүтсэнд Чадахгүй ийм эмгэн!
Ноѐн болох санаатай гэнэ. Санаа сэтгэл амрав уу? Бүгдийн хаан болж
Тариачин язгуураа сольж Өвгөнийг үзээд, эмгэн Яаж чадах юм бэ?
Тайж болох хүсэлтэй гэнэ. Өндөр дуугаар зандарч Бүх олон амьтны
Алтан загас хэлэв: Агтны хашаа сахиж Ичгүүр сонжуур болно
- Ачит буурал өвгөн минь! Адуу мануулахаар явуулав. Эмгэн ихээр уурлаж
Зорьж ирсэн хэрэг чинь Хэдэн хоног өнгөртөл Элдэв зүйлээр харааж
Зовох юмгүй бүтнэ. Хэрэг дахин гарав Тариачин өвгөнийг хацрыг
Эрхт тэнгэр тэнгэрийн тушаалаар Урьдахаасаа эмгэн Тасхийтэл алгадаад
Эмгэн чинь хатан болно Улам илүү догширч Сүрхий янзаар харж
Өвгөнийг буцааж иртэл Адуучин муу өвгөнийг Сүрдүүлж байгаад тушаав
Өндөр сайхан байшин Авчруулж байгаад тушаав - Тайж язгуурт миний
Өргөө сайхан ордон - Загасанд очоод мөргө! Таалал тушаал хоѐрыг
Өмнө нь харагдаж гэнэ Залбирч гуйгаад ир Зөнөг муу тариачин чи
Энэ сайхан ордонд Хар тариачин байгаад Зөрчиж болдог юм уу?
Эмгэн нь морилж суугаад Хамжлагат тайж болсон юм Дуртай дургүйг асуугаагүй
Эрхэм булган дээлтэй Хамжлагат тайжаа болиод Тушааж баина чамд
Эрээн хоргой малгайтай Хаан болоход яадаг юм бэ? Дуугүй явахгүй бол
Эрдэнэ сувдаар чимэглэсэн Хатан хаан болоод Чирээд явуулна чамайг!
Эхнэр болоод байж гэнэ Хамгийг захирах хүсэлтэй. Өвгөн арга ядаж
Утсаар угалз тавьсан Өнөө үгийг сонсоод Өвгөн ихээр цочиж: Өнөөх далайдаа ирэв.
Улаан гутал өмсөөд Шуналт тэр эмгэнд Далайн ус ихээр
Урьдах зарцаа өшиглөж Шууд ингэж хэлэв. Давалгаалж цалгиж байв.
Учиргүй загнаж байв - Ховдог санаа хэтэрч Алтан загасыг дуудсанд
Алтан бөгж зүүсэн Хоосон байснаа мартав уу? Алтан загас хөвсөөр
Арван мойног хуруугаар Хоолонд их цадаж Өмнө нь хүрч ирээд:
3

4. Өвгөнөөс ингэж асуув. Хааны ордонд эмгэн нь Зарлиг болгож тушаав.
- Хүндэт өвгөн ах минь! Хатан болоод заларч байна Олон цэргийн түшмэд нь
Хүрээд ирэв үү? бас Эрхт хатан болоод Омогтой чангаар дуугарч
Явдал учир юу вэ? Эзний ширээнд суугаад Загасчин муу өвгөнийг
Ямар хэргээр ирэв? Бийр цаас барьсан Заамдан барьж аваад,
Өвдөг сөгдөж мөргөөд Бичгийн түшмэдээр тойруулж Ууцан дээр нь нударч
Өвгөн хариу хэлэв. Балт сүх далайсан Гадна гартал түлхэв.
- Хатан дээд загас минь! Баатар цэргээр хүрээлүүлж Газар унатал өшиглөв
Хайрлаж намайг өршөө Ноѐдоор хундага бариулж Хаалгаар гарахын үед
Уршигт муу эмгэн Түшмэдээр сөн түшүүлж Харуулын цагдаа тулгарч
Уурлаж загнаад болохгүй Далайн цаанаас авчирсан Алмас сүхээ далайгаад
Харц тариачин байгаад Дарс уугаад наргиж байна Арай л цавчиж алсангүй
Хамжлагат тайж болсон юм Ариун сайхан идээг Ордноос дөнгөж гартал
Хамжлагат тайжаа болиод Амталж үзээд ярвайж байна. Олон хүний инээлдэх нь
Хаан болоход яадаг юм! Өвгөн үүнийг хараад - Ямбатан ихэстэнтэй уулзах
Хатан хаан болоод Өөрийн эрхгүй сүрдэж Ямар хэрэгтэй вэ? чи!
Хамаг олныг захирна гэж Аймшигт хатан хааны Хэрээ мэдэж яв!
Ноѐн зэргээ голж Амрыг айлтгаж мөргөв. Бяраа мэдэж тэмц гэв.
Тайж язгуураа чамлаж - Эрхт дээд хатан минь! Хэрэг төвөг гаргалгүй
Эрх хүч төгөлдөр Энх морилж байна уу? Хэд хонож байтал
Эзэн хаан болно гэж Таны хүссэн зүйл Хэрүүлч муу эмгэний
Эмгэн загнаад болохгүй юм. Тааллын ѐсоор болж Хэрцгий нь бас хөдлөв
Алтан загас хэлэв: Санасан хэрэг бүтсэнд Эр нөхрөө ол! гэж
- Ачит буурал өвгөн минь? Санаа сэтгэл амрав уу? Эмгэн зандран тушаагаад,
Зорьж ирсэн хэрэг чинь Эмгэн тэр өвгөнийг Ордны бараа бологчдыг
Зовох юмгүй бүтнэ Нүдээр ширвэж үзээд Олон тийш нь явуулав.
Эрхт тэнгэрт итгэж - Эргүүлж хөө! гэж Элч цагдаа мордоод
Гэртээ харь өвгөн минь Амаар зандарч хэлээд Эрж сурч олоод
Эмгэн чинь одоохон Энэ муу өвгөн Хөөрхий өвгөнийг авчирч
Эзэн хаан болно гэв Энд юунд ирэв? Хатан хаанд сөгдүүлэв.
Өвгөнийг буцаад ирэхэд Нүдэнд үл харагдах Эрхт хатан хаан
Өрөө олон тасалгаатай Чихэнд үл дуулдах Эзний ширээн дээрээс
Өндөр сайхан байшин Зах газар хөө гэж Өвгөн болсон нөхөртөө
Өмнө нь харагдаж гэнэ. Зарц олон хүндээ Өндөр дуугаар тушаав.
4

5. - Загасанд очоод мөргө Хайрлаж намайг өршөө!
Залбирч гуйгаад ир! Уршигт муу_эмгэн
Хүний хаан болсон ч Уурлаж загнаад болохгүй
Хүсэл жаргал дутуу байна. Хүний хаан болсон ч
Эзэн хаан болсон ч Хүсэл жаргал дутуу гэнэ.
Эрх ямбаа чамлана би Эзэн хаан болсон ч
Тэнгис далайг эзэлж Эрх ямбаа чамлана гэнэ.
Тэнгис газрыг захирна би Алтан загас чамайг
Алтан загас өөрөө Албат зарцаа болгоно гэнэ.
Албат загас минь болог! Яв! гэсэн газарт
Яв! гэсэн газарт явж байг тэр минь Явж байх хэрэгтэй гэнэ.
Зогс гэсэн газарт минь Зогс гэсэн газарт нь
Зогсож байг тэр Зогсож байх хэрэгтэй гэнэ.
Өвгөн эмгэнийг буруушаавч Энэ үгийг сонсоод
Үг хэлж чадсангүй. Эрдэнэт алтан загас
Тушаалыг дагаж гүйцэтгэхээр Хариу юу ч хэлсэнгүй
Дуугуй гэдрэг явав. Хажуу тийш эргэж
Далайн хөвөөнд очвол Сүүлээ ганцхан шарваад
Давалгаа гэж учиргүй Гүн далайд орчихов.
Хар салхи үлээж Өвгөн хариу хүлээж
Харанхуй шуурга тавьж Өнө болтол зогсовч
Сүрхий долгилон цалгиж Алтан загас ер
Сүйд болж байна гэнэ. Ахиж гарч ирсэнгүй
Алтан загасыг дуудсанд Харьж эмгэндээ иртэл
Алтан загас хөвсөөр Орд харшийн зүйл
Өмнө нь хүрч ирээд: Оргүй алга болж гэнэ.
Өвгөнөөс ингэж асуув. Гайхаж бас ажиглатал
- Хүндэт өвгөн ах минь! Газар гэр нь харагдаж гэнэ.
Хүрээд ирэв үү бас Эмгэн нь түүнй"й дэргэд
- Явдал учир юу вэ? Ээрүүлээ бариад сууна гэнэ
Ямар хэргээр ирэв? Эмгэний дэргэд бас
Өвдөг сөгдөж мөргөөд Эвдэрхий тэвш нь харагдана гэнэ.
Өвгөн хариу хэлэв.
- Хатан дээд загас минь!
5