Θεσσαλονίκη, Οθωμανικά Μνημεία

1. 1
Υπάρχει μια πόλθ, που ομορφαίνει τθ βόρεια Ελλάδα με το απζραντο
κάλλοσ τθσ. Το όνομά τθσ είναι Θεςςαλονίκθ, γνωςτι και ωσ “θ νφμφθ του
Θερμαϊκοφ κόλπου”
3ο
Πειραματικό Δθμοτικό ΢χολείο Ευόςμου
Σάξθ ΢τ2
2018

2. 2
΢υνοπτικι ιςτορία τθσ Θεςςαλονίκθσ
Γφρω από το Θερμαϊκό κόλπο λόγω τθσ ςπουδαίασ κζςθσ και των
πλεονεκτθμάτων κατοίκθςθσ που παρείχε, αναπτφχκθκαν πολλοί οικιςμοί,
ιδθ από τθ Νεολικικι Εποχι και τθν Εποχι του Χαλκοφ, όπωσ αυτοί που
ζφεραν ςτο φωσ οι αναςκαφζσ ςτθ Δ.Ε.Θ., τθ Σταυροφπολθ, τθ Θζρμθ και
τθν Άνω Τοφμπα. Η αρχαιολογικι ςκαπάνθ αποκάλυψε επίςθσ
εγκαταςτάςεισ τθσ Εποχισ του Σιδιρου και των μετζπειτα χρόνων (9οσ-4οσ
αι.π.Χ) ςτο Καραμπουρνάκι, τθ Θζρμθ, τθν Ρολίχνθ, τθ Σίνδο. Ππωσ
αναφζρουν οι πθγζσ, οι οικιςμοί αυτοί αποτζλεςαν τισ 26 πολίχνεσ, από
τθν ζνωςθ των οποίων δθμιουργικθκε θ πόλθ.
Η Θεςςαλονίκθ ςτθν ελλθνιςτικι εποχι ωσ αςτικό κζντρο, ιδρφεται από
τον Κάςςανδρο, ςτρατθγό του Φιλίππου Β, το 316 π. Χ. Ο Κάςςανδροσ για
να διεκδικιςει το κρόνο τθσ Μακεδονίασ παντρεφτθκε τθν ετεροκαλι
αδερφι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τθν Θεςςαλονίκθ, προσ τιμιν τθσ
οποίασ ίδρυςε τθν πόλθ ςυνενϊνοντασ τισ 26 πολίχνεσ. Οι διάδοχοι του
Μεγάλου Αλεξάνδρου είχαν ωσ ςτόχο να δθμιουργθκοφν ιςχυρζσ πόλεισ
ςε κζςεισ κλειδιά, για τθν επικοινωνία του μακεδονικοφ κράτουσ με τον
υπόλοιπο κόςμο. Η φπαρξθ του οργανωμζνου λιμανιοφ τθσ Θεςςαλονίκθσ
ιταν αναγκαία λόγω τθσ ραγδαίασ αφξθςθσ του εμπορίου και των
επικοινωνιϊν με μακρινοφσ τόπουσ.
Τον 2ο
π.Χ. αιϊνα θ πόλθ κατακτικθκε από τουσ ΢ωμαίουσ, όπωσ και ο
υπόλοιποσ ελλαδικόσ χϊροσ και αποτζλεςε ζδρα του ρωμαϊκοφ κζματοσ
τθσ Μακεδονίασ. Ο Τετράρχθσ Γάϊοσ Γαλζριοσ Βαλζριοσ Μαξιμιανόσ (250-
311 μ.Χ), κατά τθ διάρκεια τθσ κθτείασ του ωσ Καίςαρασ, εγκατζςτθςε εδϊ
τθν ζδρα του. Κδρυςε μεγαλόπρεπο ανάκτορο, ιππόδρομο, τθ κριαμβικι
αψίδα (Καμάρα) και ανζδειξε τθν πόλθ ςε πρωτεφουςα των Βαλκανίων.
Η παραμονι του Μεγάλου Κωνςταντίνου ςτθ Θεςςαλονίκθ ςτα 322-323
ςχετίηεται με τθν υλοποίθςθ μεγάλθσ κλίμακασ ζργων ςτθν πόλθ, όπωσ
είναι το λιμάνι ςτο νοτιοδυτικό άκρο τθσ. Ο 4oσ αιϊνασ αναδεικνφεται ςε
περίοδο αλλαγϊν για τθν πόλθ. Χαρακτθρίηεται από τθν οριςτικι πλζον
επικράτθςθ του χριςτιανιςμοφ, τρεισ τουλάχιςτον αιϊνεσ μετά το
πζραςμα του Αποςτόλου Ραφλου από τθν πόλθ, ενϊ ςτθν εκπνοι του, το

3. 3
390, κα ςθμαδευτεί από τθ ςφαγι χιλιάδων Θεςςαλονικζων ςτον
ιππόδρομο τθσ πόλθσ με διαταγι του αυτοκράτορα Θεοδοςίου του Αϋ.
Ζωσ τα τζλθ του 5ου αι. ςυντελζςτθκε θ μετατροπι τθσ ρωμαϊκισ πόλθσ ςε
χριςτιανικό κζντρο.
Τα αδιαπζραςτα τείχθ τθσ πόλθσ τθν διατιρθςαν ελεφκερθ μζχρι το 904
όταν κατελιφκθ από Σαρακθνοφσ πειρατζσ. Το 1185 οι Νορμανδοί
καταλαμβάνουν τθν πόλθ, ενϊ το 1430 περνάει ςτα χζρια των Τοφρκων.
Ραραμζνει ςτθν Οκωμανικι αυτοκρατορία για περίπου 5 αιϊνεσ. Το 1492
είναι μια ςθμαντικι χρονιά κακϊσ ζχουμε τθν άφιξθ Σεφαραδιτϊν
Εβραίων από τθν Ιςπανία και Εβραίων από τθν Κεντρικι Ευρϊπθ ζδωςαν
ςτθν πόλθ το όνομα μθτζρα του Ιςραιλ ι δεφτερθ Ιερουςαλιμ. Οι 50
ςυναγωγζσ βρίςκονταν ςε όλθ τθν πόλθ θ οποία ιταν χωριςμζνθ ςε τρείσ
περιοχζσ: των Ιουδαίων κοντά ςτο λιμάνι, των Ελλινων κοντά ςτθ ΢οτόντα
και των Οκωμανϊν ςτθν Άνω Ρόλθ. Μετά τθν εγκατάςταςθ των Εβραίων
αναδείχτθκε ωσ τθ ςθμαντικότερθ παγκόςμια εβραϊκι μθτρόπολθ μζχρι τισ
αρχζσ του 20οφ αιϊνα.

4. 4
Το 1912-13 θ πόλθ είχε απελευκερωκεί
και ενςωματωκεί ςτο Ελλθνικό κράτοσ.
Μετά τθν πυρκαγιά του 1917
επιταχφνκθκε θ πολεοδομικι και
αρχιτεκτονικι αναδιοργάνωςθ τθσ. Η
νζα ελλθνικι διοίκθςθ ςτθν
προςπάκεια τθσ να προςκζςει
αρχαιοελλθνικά και ευρωπαϊκά
ςτοιχεία ςτο αρχιτεκτονικό φφοσ τθσ
πόλθσ, οδιγθςε ςτθν καταςτροφι αρκετϊν οκωμανικϊν λατρευτικϊν και
λειτουργικϊν κτθρίων.
Οδθγίεσ για τθ πεηοπορία ςασ
https://www.google.com/maps/d/print?mid=1JNq9XYxTp1HbzkkZ3W8_Y
eC9AyTwF1mV&pagew=612&pageh=792&llsw=40.626367%2C22.93276&l
lne=40.643823%2C22.97001

5. 5
Πρόλογοσ
Κατά τθν περίοδο τθσ Τουρκοκρατίασ ςτθν
Ελλάδα και πιο ςυγκεκριμζνα ςτθν πόλθ μασ
τθ Θεςςαλονίκθ ηοφςαν πολλοί Οκωμανοί
Τοφρκοι. Για αυτό μζχρι και ςιμερα ςτθ
Θεςςαλονίκθ βρίςκονται πολλά αξιόλογα,
οκωμανικά μνθμεία που για αυτά οι
περιςςότεροι από εμάσ δεν γνωρίηουν. Στα
παρακάτω κείμενα των παιδιϊν ςασ, κα
γνωρίςετε όλα αυτά τα αξιοκαφμαςτα μνθμεία
που δεν τα είχατε ξαναδεί ςτθν πόλθ μασ. Ασ
αρχίςει λοιπόν το καυμάςιο αυτό ταξίδι με
προοριςμό τθν τουρκοκρατοφμενθ Ελλάδα.

6. 6
Λευκόσ Πφργοσ
Ιςτορία
Ο Λευκόσ Ρφργοσ κτίςτθκε το 15ο αι.,
μετά τθν άλωςθ τθσ Θεςςαλονίκθσ από
τουσ Οκωμανοφσ το 1430. Στθ κζςθ του
υπιρχε παλαιότεροσ πφργοσ τθσ
βυηαντινισ οχφρωςθσ τθσ Θεςςαλονίκθσ.
Στο πζραςμα του χρόνου αναφζρεται με
διάφορεσ ονομαςίεσ Ρφργοσ του
Λζοντοσ το 16ο αι και Ρφργοσ τθσ
Καλαμαριάσ το 18ο αι. και τον 19ο αι. τον βρίςκουμε με δφο ονομαςίεσ, ανάλογα με τθ
χριςθ που είχε Ρφργοσ των Γενιτςάρων, και Ρφργοσ του αίματοσ (Κανλι Κουλζ), όταν
ζγινε φυλακι και τόποσ εκτζλεςθσ καταδίκων.
Δομικά χαρακτθριςτικά του Λευκοφ Πφργου
Ο Λευκόσ Ρφργοσ τθσ Θεςςαλονίκθσ είναι οχυρωματικό ζργο οκωμανικισ καταςκευισ
του 15ου αιϊνα (χτίςτθκε μεταξφ 1450-70). Σιμερα κεωρείται χαρακτθριςτικό μνθμείο
τθσ Θεςςαλονίκθσ και ζχει ςωκεί από τθν οκωμανικι οχφρωςθ τθσ πόλθσ. Η ςθμερινι
μορφι του πφργου αντικατζςτθςε βυηαντινι οχφρωςθ του 12ου αιϊνα, για να
χρθςιμοποιθκεί ςτθ ςυνζχεια ωσ κατάλυμα φρουράσ Γενιτςάρων και ωσ φυλακι
κανατοποινιτϊν. Σιμερα λειτουργεί ωσ μουςείο και είναι ζνα από τα πιο γνωςτά
κτίςματα-ςφμβολα πόλεων ςτθν Ελλάδα. Ζχει 6 ορόφουσ, 34 μζτρα φψοσ και 70 μζτρα
περίμετρο.
Ο Λευκόσ Ρφργοσ είναι κυλινδρικι καταςκευι με φψοσ 33,9 μζτρα και διάμετρο 22,7
μζτρα. Ζχει ζξι ορόφουσ, οι οποίοι επικοινωνοφν με εςωτερικό κλιμακοςτάςιο, το οποίο
ελίςςεται κοχλιωτά και ςε επαφι με τον εξωτερικό τοίχο. Με αυτό τον τρόπο, ςε κάκε
όροφο υπάρχει μια κεντρικι κυκλικι αίκουςα
διαμζτρου 8,5 μζτρων, με τθν οποία επικοινωνοφν
μικρότερα τετράπλευρα δωμάτια, ανοιγμζνα ςτο
πάχοσ του εξωτερικοφ τοίχου. Ο ζκτοσ όροφοσ ζχει
μόνο κεντρικι αίκουςα και ζξω από αυτιν ζνα δϊμα
με κζα του τοπίου γφρω από τον πφργο. Η φπαρξθ
τουαλετϊν, τηακιϊν και αγωγϊν καπνοφ υποδθλϊνει
πωσ ο πφργοσ προοριηόταν όχι μόνο ωσ αμυντικό
ζργο αλλά και για ςτρατιωτικό κατάλυμα.
Κατερίνα Ραπαδοποφλου

7. 7
Επταπφργιο
Γφρω ςτο 1890 το μνθμείο χρθςιμοποιικθκε ωσ
ανδρικζσ, γυναικείεσ και ςτρατιωτικζσ φυλακζσ.
Κατά τθ δεκαετία του 1890, το φροφριο
μετατράπθκε ςε φυλακι. Η ακριβισ θμερομθνία
δεν είναι γνωςτι με βεβαιότθτα, αλλά θ φυλακι
αναφζρεται ςε ζνα χάρτθ του 1899 τθσ πόλθσ,
παρζχοντασ ζτςι ζνα (erminus ante quem) για
τθν αλλαγι. Γι' αυτι τθ μετατροπι ςυνεπάγεται
θ απομάκρυνςθ όλων των προθγοφμενων
κτιρίων ςτο εςωτερικό του κάςτρου, από τα
οποία κανζνα ίχνοσ επιηεί ςιμερα. Οι αλλαγζσ
ςτισ οχυρϊςεισ δεν ιταν ςθμαντικζσ, αν και ο
πρωταρχικόσ τουσ ρόλοσ αντιςτράφθκε: από τθν
προςταςία των κατοίκων από τθν εξωτερικι
απειλι, τϊρα υπθρετοφςε για τθν απομόνωςθ
κρατουμζνων από τον ζξω κόςμο.
Η φυλακι διετζλεςε για καιρό τισ κφριεσ
εγκαταςτάςεισ ςωφρονιςμοφ τθσ πόλθσ, όπου
κρατοφνταν φυλακιςμζνοι ανεξαρτιτωσ
φφλου ι εγκλιματοσ. Νζα κτίρια χτίςτθκαν
κατά μικοσ των δφο πλευρϊν των τειχϊν,
ϊςτε να βελτιωκεί θ λειτουργικότθτα του
νζου ςωφρονιςτικοφ κζντρου. Η εςωτερικι
αυλι ιταν χωριςμζνθ από φράχτεσ ςε πζντε ξεχωριςτζσ μονάδεσ και ςτο κζντρο
τουσ ςτεγάςτθκε το κεντρικό παρατθρθτιριο. Η φυλακι διζκετε εκκλθςάκι και
άλλα παραρτιματα, ενϊ το παράρτθμα που βριςκόταν βόρειο-ανατολικό πφργο
καταςτράφθκε κατά τθ διάρκεια του Δευτζρου Ραγκοςμίου Ρολζμου. Τα
εξωτερικά κτίρια, ςτθ νότια πλευρά του κάςτρου, ςτεγαηόταν θ διοίκθςθ, θ
φυλακι των γυναικϊν, και προσ τα δυτικά, τα κελιά
απομόνωςθσ.
Αιμιλία Βουκουρεςλι

8. 8
Το ςιντριβάνι τθσ Θεςςαλονίκθσ
Ο κεμζλιοσ λίκοσ που
τοποκετικθκε τον Μάρτιο του
1889. Το Κεντρικό Συμβοφλιο
Νεωτζρων Μνθμείων (ΚΣΝΜ)
χαρακτιριςε μνθμείο το
χαρακτθριςτικό ςιντριβάνι τθσ
Θεςςαλονίκθσ με τθν αμφκθτι
του ιςτορία, ςτθν ζνωςθ των
οδϊν Εγνατίασ και Εκνικισ
Αμφνθσ, το οποίο αποτελεί
τόπο ςυνάντθςθσ των κατοίκων
τθσ Θεςςαλονίκθσ.
Το ςιντριβάνι είναι ζνα
αξιόλογο ςτοιχείο ιςτορικοφ αςτικοφ εξοπλιςμοφ τθσ πόλθσ, είναι άρρθκτα
ςυνδεδεμζνο με τθν περίοδο δράςθσ του Οκωμανοφ διοικθτι ΢αμπρί Παςά,
κατά τθν τελευταία περίοδο τθσ οκωμανικισ κατοχισ, και τθσ μεγάλθσ κλίμακασ
πολεοδομικισ παρζμβαςθσ που πραγματοποίθςε ςτο πλαίςιο τθσ διαδικαςίασ
εκςυγχρονιςμοφ τθσ πόλθσ ςτθ διάρκεια τθσ περιόδου αυτισ.
Η μεγάλθ λεωφόροσ Boulevard Hamidye (ςθμερινι Εκνικισ Αμφνθσ) τελείωνε με
το Συντριβάνι, δϊρο του Σουλτάνου που τθν οραματίςτθκε.
Η καταςκευι του, από λευκό μάρμαρο ςτο τζλοσ του
19ου αιϊνα, ζγινε με το ςυνδυαςμό οκωμανικϊν και
δυτικότροπων ςτοιχείων και ιταν επθρεαςμζνθ από τισ
πολυάρικμεσ κρινεσ τθσ οκωμανικισ αυτοκρατορίασ.
Το ανϊτατο τμιμα του χαρακτθρίηεται από κλαςικι
δυτικοευρωπαϊκοφ τφπου μορφι, ενϊ ο οβελίςκοσ
παραπζμπει ςε αιγυπτιακά πρότυπα. Το ςιντριβάνι
είναι τοποκετθμζνο ςε κυκλικι βάςθ και αποτελείται
από τρία θμικφκλια.
Νικόλασ Ραςχαλίδθσ

9. 9
Η Οκωμανικι κρινθ Σςινάρι
Η ςυνοικία Τςινάρι βρίςκεται ςτθ βορειοδυτικι
πλευρά τθσ 3θσ Δθμοτικισ Κοινότθτασ (Άνω Ρόλθ)
Θεςςαλονίκθσ. Ρεριλαμβάνει και τθν περιοχι τθσ
Αγίασ Αικατερίνθσ. Το όνομά τθσ προζρχεται από ζνα
πλατάνι (τουρκ. çinar) που φφεται ςτθν περιοχι και
ςτο ομϊνυμο καφενείο που βρίςκεται από τον 19ο
αιϊνα ςτθ γωνία των οδϊν Κλειοφσ και Αλεξάνδρασ
Ραπαδοποφλου. Χαρακτθριςτικό τθσ περιοχισ είναι
ότι ςε αυτι βρίςκουμε πολλά παλιά ςπίτια και
καταςτιματα. Απζναντι από τθν ταβζρνα υπάρχει μία
βρφςθ από τθν οκωμανικι περίοδο, ενϊ λίγο πιο
πάνω αλλθ μία ςτο ςθμείο που υπιρχε μζχρι το 1925 το Τςιναρλι Τηαμί. Η
περιοχι αποτζλεςε κατά τθ δεκαετία του '20 τόπο εγκατάςταςθσ
Μικραςιατϊν προςφφγων και βρίςκονται ςε αυτι πολλά προςφυγικά ςπίτια
κτιςμζνα δίπλα ςτα κάςτρα.
Η ιςτορία του Ουηερί «Τςινάρι» ξεκινά από το όχι και τόςο πρόςφατο 1885,
όταν λειτοφργθςε για πρϊτθ φορά από Σοφρκουσ ωσ καφενζσ. Αργότερα ο
καφενζσ πζραςε ςε χζρια Ελλινων που το μετζτρεψαν ςε ζνα από τα
ιςτορικότερα ουηερί τθσ πόλθσ, με παραδοςιακοφσ μεηζδεσ και του ζδωςαν το
όνομα από τθν από τθν περιοχι ςτθν οποία βρίςκεται, το Τςινάρι, από τισ
ιςτορικότερεσ γειτονιζσ τθσ Θεςςαλονίκθσ που κυμίηει ςκθνικό μιασ άλλθσ
εποχισ. Το «Τςινάρι» ζμεινε όςο μπόρεςε αναλλοίωτο ςτο χρόνο, με τθν ίδια
τηαμαρία, τα παλιά κεραμίδια και τθ ςόμπα ςτο κζντρο του μαγαηιοφ για το
χειμϊνα, ενϊ το μπαλκονάκι με τισ ακακίεσ και τισ
φλαμουριζσ, γίνεται το πρϊτο μζροσ που κζλεισ
να κακίςεισ με το που μπει θ άνοιξθ. Στο
«Τςινάρι» ςίγουρα κα βρεκείσ κάποια ςτιγμι τθσ
φοιτθτικισ ηωισ ι νεαρισ ηωισ ςου από ςπόντα,
κάποιοσ πιο μεγάλοσ, κάποιοσ «παλιόσ» κα
παραςφρει τθν παρζα εκεί. Από τότε, κάκε φορά
που κα κζλεισ να πιεισ κάπου ζνα ουηάκι και να «αδειάςει» το μυαλό, αυτό το
μζροσ κα ςκζφτεςαι. Ζνα νοςταλγικό και απλό περιβάλλον, 10 λεπτά μόνο από
τθ βαβοφρα και τθν τρζλα του κζντρου τθσ πόλθσ.
Ρζτροσ Τςαμαςλίδθσ

10. 10
Μουςείο Ατατοφρκ Θεςςαλονίκθσ
Το Μουςείο Ατατοφρκ είναι
μουςείο τθσ Θεςςαλονίκθσ και
ςτεγάηεται ςτο ςπίτι όπου
γεννικθκε ο Κεμάλ ο
επονομαηόμενοσ Ατατοφρκ,
δθλαδι «πατζρασ των
Τοφρκων» το 1881. Το κτίριο
χτίςτθκε το 1870, βρίςκεται
ςτθν οδό Αποςτόλου Ραφλου,
πίςω από το τουρκικό
Ρροξενείο. Το μεγαλφτερο
μζροσ τθσ επίπλωςθσ είναι αυκεντικό. Χρειάςτθκε να αντικαταςτακοφν κάποια
ζπιπλα που ζλειπαν με άλλα, που πιραν από το Μαυςωλείο του Κεμάλ και από
το Τοπ Καπί ςτθν Κωνςταντινοφπολθ. Στουσ τοίχουσ οι επιςκζπτεσ βλζπουν
πολλζσ φωτογραφίεσ από διάφορεσ φάςεισ τθσ ηωισ του αναμορφωτι των
Τοφρκων. To 1981 το κτιριο ξαναβάφτθκε ςτο αρχικό ροη χρϊμα που είχε.
Αποτελείται από δφο ορόφουσ. Στον πρϊτο όροφο βρίςκεται το ςαλόνι για τουσ
ξζνουσ, το δωμάτιο τθσ μθτζρασ του Κεμάλ, το κακιςτικό και θ κουηίνα. Ο
δεφτεροσ όροφοσ περιλαμβάνει το δωμάτιο ςτο οποίο γεννικθκε ο Κεμάλ, το
1881. Σε άλλο δωμάτιο εκτίκενται τα προςωπικά αντικείμενα του «πατζρα των
Τοφρκων» και ςτον τοίχο είναι κρεμαςμζνα ζγγραφα από το ςχολείο του. Το
1935, το δθμοτικό ςυμβοφλιο Θεςςαλονίκθσ παραχϊρθςε ςτο Τουρκικό κράτοσ
το ςπίτι όπου ζμενε ο Κεμάλ Ατατοφρκ και το οποίο μετατράπθκε ςε μουςείο
αφιερωμζνο ςε αυτόν. Μάλιςτα, οι Τοφρκοι που επιςκζπτονται ςιμερα το εν
λόγω μουςείο του δίνουν χαρακτιρα που κυμίηει εκείνον προςκυνιματοσ. Τα
μεςάνυκτα τθσ 5θσ προσ 6θ Σεπτεμβρίου του 1955 εξερράγθ βόμβα ςτον κιπο
του τουρκικοφ Ρροξενείου, θ οποία προκάλεςε μικρζσ μόνον ηθμιζσ ςε
υαλοπίνακεσ ςτθν παρακείμενθ οικία του Κεμάλ. Η βόμβα, όπωσ εξακριβϊκθκε
από τισ ζρευνεσ που διεξιγαγαν οι ελλθνικζσ αρχζσ και όπωσ απεδείχκθ
αργότερα ςτθν δίκθ των πρωταιτίων των γεγονότων του 1961 ςτθν νιςο
Yassιada (Ρλάτθ), μεταφζρκθκε από τθν Τουρκία από Τοφρκο πράκτορα (Ζλλθνα
υπικοο από τθν Κομοτθνι) και τοποκετικθκε από τον Τοφρκο κλθτιρα του
Ρροξενείου. Τα Τουρκικά μζςα ενθμζρωςθσ μετζδωςαν το γεγονόσ αυτό με
τρόπο που να μεγαλοποιεί τισ ηθμιζσ και παράλλθλα να ρίχνει τισ ευκφνεσ ςτουσ

11. 11
Ζλλθνεσ. Αυτό ζδωςε το ζναυςμα για τθν ζναρξθ τθσ πρωτοφανοφσ αγριότθτασ
οργανωμζνων ανκελλθνικϊν ταραχϊν ςτθν Κωνςταντινοφπολθ, γνωςτϊν με το
όνομα «Σεπτεμβριανά του 1955».
Ματίνα Αιγίδου

12. 12
Σο Μπεηεςτζνι τθσ Θεςςαλονίκθσ
Το Μπεηεςτζνι τθσ Θεςςαλονίκθσ,
είναι ζνα Οκωμανικό μνθμείο που
λειτουργοφςε ωσ ςκεπαςτι αγορά,
το οποίο κτίςτθκε επί του
Σουλτάνου Μεχμζτ ϋΒ (1455-1459).
Βρίςκεται ςτθ Θεςςαλονίκθ ςτθ
ςυμβολι των οδϊν Βενιηζλου και
Σολωμοφ, απζναντι από το Χαμηά
Μπζθ Τηαμί και το παλιό δθμαρχείο
τθσ πόλθσ.
Αποτελείται από ζναν ορκογϊνιο
χϊρο με μια είςοδο ςε κάκε μια από τισ τζςςερισ πλευρζσ του. Εςωτερικά
διακρίνεται ςε ζξι τετράπλευρουσ χϊρουσ με επτά διπλά τόξα που ςτθρίηονται
ςε δφο κεντρικοφσ πεςςοφσ. Το κτίςμα ζχει ζξι μολυβδοςκζπαςτουσ κόλουσ.
Ρριν τθν πυρκαγιά του 1917, που
κατζςτρεψε το μεγαλφτερο μζροσ τθσ
πόλθσ, το Μπεηεςτζνι Θεςςαλονίκθσ
αρικμοφςε 113 καταςτιματα. Μετά
τθν πυρκαγιά περιμετρικά του
κεντρικοφ χϊρου προςτζκθκαν
εξωτερικά καταςτιματα.
Τισ δεκαετίεσ του 1980 και του 1990
ζγιναν εργαςίεσ ςτερζωςθσ του κτιρίου κακϊσ είχε υποςτεί κακίηθςθ και
απόκλιςθ από τθν κατακόρυφο.
Σιμερα ςτθν κλειςτι αγορά ζχουν απομείνει λίγα καταςτιματα, τα οποία
εμπορεφονται υφάςματα, κοςμιματα, λουλοφδια, ενϊ επιβιϊνει και ζνα
τυπογραφείο που λειτουργεί εδϊ και δεκαετίεσ.
Κατερίνα Αναςταςιάδου

13. 13
Παλιά Φιλοςοφικι Θεςςαλονίκθσ
Στα τζλθ του 19ου αιϊνα και μετά
τθν κατεδάφιςθ των ανατολικϊν
τειχϊν, οι Τοφρκοι αποφαςίηουν να
μετατρζψουν τθν πόλθ τθσ
Θεςςαλονίκθσ ςε ζνα ιςχυρό
διοικθτικό κζντρο. Στο πλαίςιο του
εκςυγχρονιςμοφ τθσ προχωροφν ςτθν
οικοδόμθςθ πολλϊν δθμόςιων
κτιρίων. Από τα 1876, ο Αβδοφλ
Χαμίτ Β’ διαδζχεται ςτο κρόνο τον αδελφό του Μουράτ Εϋ. Ο Αβδοφλ Χαμίτ ιταν
ζνασ ςουλτάνοσ με φιλελεφκερεσ απόψεισ και ζκανε πολλζσ μεταρρυκμίςεισ.
Ζνασ από τουσ αρχιτζκτονεσ που κατζφκαςε ςτθν Κωνςταντινοφπολθ όταν
μακεφτθκε ότι ο ςουλτάνοσ ηθτοφςε αρχιτζκτονεσ ιταν και ο Βιταλιάνο Ροηζλι.
Ευχαριςτθμζνοσ από τθ δουλειά του, ο ςουλτάνοσ, τον ςτζλνει ςτθ
Θεςςαλονίκθ, το 1886 για να χτίςει τθν Σχολι Ιδιαδζ (προπαραςκευαςτικι Σχολι
Δθμόςιασ Διοίκθςθσ τθσ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ), με πρόςοψθ ςτθ
λεωφόρο Χαμιδιζ, θ οποία είχε διανοιχκεί μετά τθν κατεδάφιςθ του βόρειου
τμιματοσ των Ανατολικϊν τειχϊν.
Το 1880, ο Ροηζλι κτίηει πολλά δθμόςια και ιδιωτικά κτίρια ςτθν πόλθ μεταξφ
αυτϊν το Διοικθτιριο, το Γενί Τηαμί, θ Κακολικι και θ αρμζνικθ εκκλθςία, το Γ
Σϊμα Στρατοφ, θ Βίλλα και ο Μφλοσ Αλλατίνι, το Ιταλικό Νοςοκομείο (ςθμερινό
Λοιμωδϊν), θ Βίλλα Κντα και θ Οκωμανικι Τράπεηα ςτθ Φράγκων (Κρατικό
Ωδείο).
Η Σχολι Ιδαδιζ πρωτολειτοφργθςε το 1886
και τον επόμενο χρόνο προςτζκθκε και
νυχτερινό τμιμα. Μετακόμιςε ςτο νεόκτιςτο
κτίριο τθσ Λεωφόρου Χαμιδιζ το 1888. Το
κτίριο τότε διζκετε 42 αίκουςεσ, πάνω από
200 μακθτζσ και περίπου 30 κακθγθτζσ.
Στθν αρχικι του μορφι το κτίριο ιταν
τριϊροφο ενϊ γφρω του είχε καταςκευαςτεί
περιτείχιςμα που όριηε το οικόπεδο τθσ Σχολισ. Στο πίςω μζροσ υπιρχε ζνα
μικρό κτίςμα για βοθκθτικι χριςθ.

14. 14
Το 1908 προςτζκθκαν δεξιά και αριςτερά δφο επιπλζον διϊροφεσ πτζρυγεσ για
να καλυφκοφν οι ελλείψεισ ςε χϊρουσ λόγω του μεγάλου αρικμοφ των
ςπουδαςτϊν. Τθν ίδια χρονιά ςτο κτίριο λειτοφργθςε και Ρανεπιςτθμιακι
Τουρκικι Σχολι με ςκοπό τθν εκπαίδευςθ ανωτζρων υπαλλιλων και κυρίωσ
δικαςτικϊν.
Μετά τθν απελευκζρωςθ, το 1912 ςτο κτίριο, όπωσ και ςε πολλά άλλα
ςτρατωνίςτθκαν βουλγαρικά ςτρατεφματα. Το 1913 θ ελλθνικι ςτρατιωτικι
διοίκθςθ ζςτειλε τελεςίγραφο με το οποίο ηθτοφςε να παραδϊςουν τα όπλα και
να επιςτρζψουν ςτθ χϊρα τουσ. Η άρνθςι τουσ οδιγθςε ςε πολεμικζσ ςυρράξεισ
εντόσ τθσ πόλθσ. Το κτίριο τθσ Σχολισ περικυκλϊκθκε από ςτρατιϊτεσ και
κρθτικοφσ χωροφφλακεσ, ενϊ οι Ζλλθνεσ οχυρϊκθκαν ςτα κτίρια τθσ Μελενίκου
και πίςω από τα μνιματα των εβραϊκϊν νεκροταφείων που εκτείνονταν ςτο
πίςω μζροσ τθσ Σχολισ.
Μετά από μάχθ οι Βοφλγαροι παραδόκθκαν και το κτίριο πζραςε ςτθν ελλθνικι
διοίκθςθ και λίγο αργότερα ιδρφκθκε εκεί το Β’ Στρατιωτικό νοςοκομείο (το
Ρρϊτο ιταν ςτθ κζςθ του παλιοφ 424). Ο αρικμόσ των τραυματιϊν που
κατζφκαναν εκεί ςτθ διάρκεια του Α Ραγκοςμίου πολζμου ιταν μεγάλοσ και το
1918 οι αρχζσ επζταξαν και το γειτονικό γιπεδο του Ηρακλι για το ςτιςιμο
αντίςκθνων με τραυματίεσ. Η Σχολι, λοιπόν, χρθςιμοποιικθκε από το 1913 ωσ
το 1927 ωσ ςτρατιωτικό νοςοκομείο και μετά παραχωρικθκε ςτο νεοςφςτατο
Ρανεπιςτιμιο τθσ Θεςςαλονίκθσ, που μετεγκαταςτάκθκε ςτο κτίριο από τθν
πρϊτθ του ζδρα, ςτθ βίλλα Αλλατίνι.
Πταν το 1927 μεταφζρκθκε εκεί το Ρανεπιςτιμιο, το κτίριο επιςκευάςτθκε και
φιλοξζνθςε αρχικά τθ φιλοςοφικι ςχολι, μετά το Δαςολογικό Τμιμα του
Φυςικοφ και τθν επόμενθ χρονιά λειτοφργθςε Φυςικό, Μακθματικό και
Γεωπονικό και αργότερα Σχολι Νομικϊν και οικονομικϊν επιςτθμϊν. Με τθν
πάροδο των χρόνων άρχιςε να φιλοξενεί περιςςότερεσ ςχολζσ και φοιτθτζσ
οπότε κρίκθκε απαραίτθτθ θ προςκικθ τρίτου ορόφου ςτισ παράπλευρεσ
διϊροφεσ πτζρυγεσ, αλλά και μια πρόςκετθ πίςω πτζρυγα που ςτζγαςε το
Αμφικζατρο, ενϊ τα υπόγεια διαμορφϊκθκαν ςε εργαςτιρια χθμείασ. Το κτίριο
πιρε τθν τελικι του μορφι, που διατθρεί ωσ ςιμερα, το 1932. Το επίγραμμα του
αετϊματοσ του κτιρίου γράφει «ΜΟΤ΢ΑΙ΢ ΧΑΡΙ΢Ι ΘΤΕ» (Να κυςιάηεισ για τισ
Μοφςεσ και τισ Χάριτεσ) και εμπνευςτισ του είναι ο πρϊτοσ κακθγθτισ των
αρχαίων ελλθνικϊν Χαρίτων Χαριτωνίδθσ.
Γιάννθσ Ραντελίδθσ

15. 15
Η Βιβλιοκικθ Άνω Πόλθσ
Οικοδομικθκε το 1897-1905 ωσ
κατοικία Οκωμανοφ ςτρατιωτικοφ.
Δείγμα βαλκανικοφ ςπιτιοφ με
πλατυμζτωπθ όψθ και καμπφλα
ςαχνιςιά ςτουσ κεντρικοφσ άξονεσ.
Σιμερα ανικει ςτον Διμο και
ςτεγάηει τθ Δθμοτικι και Ραιδικι
Βιβλιοκικθ Άνω Ρόλθσ. Η
Βιβλιοκικθ εγκαινιάςτθκε και
λειτοφργθςε το 1984 ςε
ενοικιαηόμενο χϊρο επί τθσ οδοφ Χαρ. Μοφςκου 9 ςτθν πλατεία Αγίων
Αναργφρων.
Το 2002 μετακόμιςε ςτθν οδό Κλαυκμϊνοσ 37 και από το 2011 λειτουργεί ςτον
ςτο 1ο όροφο του ιδιόκτθτου παραδοςιακοφ ακινιτου επί τθσ οδοφ Κρίςπου 7
ςτθν Ρλατεία ΢ομφζθ (Κουλζ καφζ). Στεγάηεται ςτο ίδιο κτίριο που βρίςκεται και
θ Ρεριφερειακι
Η Βιβλιοκικθ ανακαινίςτθκε το Σεπτζμβριο του 2012 και ζχει καταςκευαςτεί ςτα
πρότυπα βιβλιοκθκϊν του εξωτερικοφ, με πολφ χρϊμα, με μοντζρνα ςτοιχεία
ζκφραςθσ, ςφγχρονο τεχνολογικό εξοπλιςμό και Wi Fi Internet, ςυνκζτοντασ ζνα
περιβάλλον λειτουργικό, φιλικό προσ τα παιδιά και τουσ νζουσ που διεγείρει τθ
δθμιουργικότθτα και τθ φανταςία τουσ. Η ανακαίνιςθ πραγματοποιικθκε από
τθν αςτικι μθ κερδοςκοπικι Εταιρεία Future library και τθν αποκλειςτικι
χρθματοδότθςθ του Ιδρφματοσ
Σταφροσ Νιάρχοσ.
Η ςυλλογι τθσ ςτο τζλοσ του 2016
ανερχόταν 6682 τόμουσ βιβλίων
καταχωρθμζνουσ ςε θλεκτρονικι
μορφι
Η βιβλιοκικθ άνω πόλθσ εκτόσ από το να προωκεί τθ φιλαναγνωςία μακαίνει
επίςθσ διάφορα πράγματα απλόσ με πιο ευχάριςτο τρόπο ςτουσ νεαροφσ.
Χριςτοσ Σαμαράσ

16. 16
Μουςείο Υδρευςθσ
Το Mουςείο Φδρευςθσ
Θεςςαλονίκθσ καταςκευάςτθκε
το 1894 με βελγικά δομικά υλικά
ςτθν ςθμερινι οδό, 26θσ
Οκτωβρίου. ΢κοπόσ του
μουςείου είναι θ ενθμζρωςθ των
επιςκεπτϊν τόςο ςε κζματα που
αφοροφν τθν ιςτορία τθσ
φδρευςθσ, όςο και ςτθ ςωςτι
διαχείριςθ του νεροφ. Χρόνια μετά, ςυγκεκριμζνα, το 1987, από πρόταςθ τθσ
4θσ Εφορείασ Νεοτζρων Μνθμείων, το κτίριο ζγινε διατθρθτζο μνθμείο.
Το 2000 ολοκλθρϊκθκε θ αποκατάςταςθ των τριϊν κτιρίων του ιςτορικοφ
ςυνόλου μαηί με τον βαςικό και τον αναγκαίο εξοπλιςμό που χρειάηεται. Πλα
αυτά, ζχουν ςφνολο 3.000 τ.μ.
Το μουςείο αποτελείται από δφο αίκουςεσ. Στθν πρϊτθ αίκουςα το
λεβθτοςτάςιο είχε δφο ατμοκίνθτεσ μονάδεσ για τθν άντλθςθ νεροφ τθν περίοδο
από το 1892 ωσ το 1929. Στθν δεφτερθ, κάποιοσ μπορεί να δει τισ αντλίεσ, τισ
πετρελαιομθχανζσ και τισ θλεκτρογεννιτριεσ που χρθςιμοποιοφνταν για τθν
υδροδότθςθ τθσ Θεςςαλονίκθσ ωσ το 1978. Υπάρχουν τζςςερα κυρίωσ μζρθ:
Μία αίκουςα πολλαπλϊν χριςεων που ιταν το παλιό λεβθτοςτάςιο, το
κεντρικό αντλιοςταςίου με τα αντλθτικά ςυγκροτιματα και τα
θλεκτροπαραγωγά ηεφγθ ςε λειτουργία, Το κτίριο διοίκθςθσ, όπου λειτουργεί θ
βιβλιοκικθ για το νερό και τα υδραυλικά ζργα και διατίκεται ζνα μοναδικό
αρχείο ιςτορικϊν χαρτϊν και Το Ράρκο του Νεροφ, όπου εκτίκενται ιςτορικά
αντλθτικά ςυγκροτιματα και αγωγοί νεροφ.
Ανζςτθσ Σαβράμθσ

17. 17
Τηάμια
Γιαχουντί Χαμάμ
Χτίςτθκε ςτα τζλθ του 15ου αιώνα
ωσ αφιζρωμα του Χαλίλ Αγά και
βριςκόταν ςτθν εβραϊκι περιοχι,
ςτο μζςον τθσ αγοράσ, εξ’ου και οι
ονομαςίεσ του “Γιαχουντί Χαμάμ”
(των Εβραίων) ι “Ραηάρ Χαμάμ” (τθσ
αγοράσ). Η φιμθ του ιταν
ςκανδαλϊδθσ κακϊσ ιταν το
μοναδικό ςτο οποίο άνδρεσ και
γυναίκεσ δεν ιταν απομονωμζνοι,
γεγονόσ που ζρχεται ςε πλιρθ αντίκεςθ με τα ικθ τθσ εποχισ. Μζχρι το 1912
ιταν ςε χριςθ και υπζςτθ ςοβαρζσ ηθμιζσ ςτθν φωτιά του 1917. Μετά τον Β’
Ραγκόςμιο και ενϊ το κτίριο βριςκόταν ςε πλιρθ παρακμι, καλφφκθκε ςχεδόν
με μαγαηάκια (ανκοπωλεία) και εν μζρει λεθλατικθκε με προςκικεσ αλλά και με
αφαίρεςθ τοίχων ι άνοιγμα ειςόδων. Τθν δεκαετία του ‘90 και ςτο πλαίςιο τθσ
Ρολιτιςτικισ Ρρωτεφουςασ ζγιναν κάποιεσ εργαςίεσ αποκατάςταςθσ και το
κτίριο χρθςιμοποιικθκε για πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ. Ρρόςφατα (2015) ο Διμοσ
Θεςςαλονίκθσ προχϊρθςε ςε ανάπλαςθ τθσ περιοχισ, απομακρφνοντασ τισ
πρόςκετεσ καταςκευζσ που εφάπτονταν ςτο μνθμείο, δίνοντασ του χϊρο να
“αναπνεφςει” και φωτίηοντασ το. Σε εκκρεμότθτα παραμζνει θ αναςτφλωςθ του
εςωτερικοφ του και ακολοφκωσ θ παράδοςθ του προσ χριςθ. Βρίςκεται ςτθν
οδό Κομνθνϊν.
Αρχιτεκτονικά ςτοιχεία
Χαρακτθριςτικό δείγμα των οκωμανικϊν λουτρϊν, διπλό (ανδρϊν-γυναικϊν) με
τριμερι διάρκρωςθ των χϊρων (ψυχρόσ-χλιαρόσ-κερμόσ), με τον ψυχρό να είναι
ο πρϊτοσ. Ο ψυχρόσ χϊροσ είναι και ο μεγαλφτεροσ, με τετράγωνθ κάτοψθ και
ςτζγαςθ με τροφλο. Ο τροφλοσ φζρει ανοίγματα ϊςτε να επιτυγχάνεται ο
φυςικόσ φωτιςμόσ του χϊρου. Το χαμάμ ανικει ςτον μορφολογικό Τφπο Γ. Το
ηεςτό τμιμα αποτελείται από ορκογϊνιο προκάλαμο, με δφο ιδιαίτερα δωμάτια.
Συνολικά καλφπτεται από 15 τροφλουσ διαφόρων μεγεκϊν, με οπζσ για φυςικό
φωτιςμό. Στο πίςω μζροσ του κτθρίου υπιρχε θ δεξαμενι του νεροφ, θ εςτία και
ο χϊροσ των κερμαςτϊν, οι οποίοι τροφοδοτοφςαν τθ φωτιά με ξφλα.

18. 18
Δθμιτρθσ Γιϊγιοσ
Αλατηά Ιμαρζτ
Το Αλατηά Ιμαρζτ ιδρφκθκε το
Φεβρουάριο του 1484 από τον
Ινογκιολοφ Ιςαχάκ Ραςά. Το μνθμείο
αυτό μποροφμε να το βροφμε μζχρι
ςιμερα ςτθν οδό Καςςάνδρου ςτθν
Θεςςαλονίκθ αλλά ζχει φτιαχτεί από
τουσ Οκωμανοφσ Τοφρκουσ. To
εςωτερικό μζροσ του κτθρίου
περιλαμβάνει δφο μεγάλουσ κόλουσ,
το κεντρικό ςθμείο είναι χϊροσ
προςευχισ. Η ςτοά είναι καλυμμζνθ με πζντε τροφλουσ από τουσ οποίουσ ο
κεντρικόσ είναι ο ψθλότεροσ, από ψθλά φαίνεται ςαν ςχιμα Τ. Μάλιςτα το
Αλατηά Ιμαρζτ αναδείχτθκε ωσ το καλφτερο μνθμείο τθσ πόλεισ. Η ονομαςία
Αλατηά Ιμαρζτ οφείλεται ςτουσ πολφχρωμουσ λίκουσ (alaça) ςε ρομβοειδι
ςχιματα που κοςμοφςαν το μιναρζ του τηαμιοφ. Από τον πολφχρωμο μιναρζ
ςιμερα ςϊηεται μόνο θ βάςθ του.
Ευκφμθσ Ρεχλιβανίδθσ

19. 19
Γενί τηαμί
Το Γενί Τηαμί κεωρείται ωσ ζνα από τα
χαρακτθριςτικά μνθμεία τθσ περιόδου τθσ
Τουρκοκρατίασ ςτθ Θεςςαλονίκθ, του
οκωμανικοφ παρελκόντοσ και δείγμα τθσ
κρθςκευτικισ αρχιτεκτονικισ τθσ πόλθσ.
Το Γενί Τηαμί αποτελοφςε το λατρευτικό χϊρο
των Ντονμζδων, μιασ ιδιότυπθσ κρθςκευτικισ
ομάδασ αποτελοφμενθσ από
εξιςλαμιςμζνουσ Εβραίουσ. Είναι το
τελευταίο τηαμί που χτίςτθκε ςτθ Θεςςαλονίκθ και ξεχωρίηει για τθν ιδιαίτερθ
αρχιτεκτονικι του, κακϊσ είναι ζνα μίγμα ανατολίτικων, αναγεννθςιακϊν,
βυηαντινϊν, ιςλαμικϊν και μπαρόκ ςτοιχείων με αρκετζσ νεοκλαςικζσ επιρροζσ.
Ειδικότερα, παρατθροφμε πωσ τα ανοίγματα ςτθρίηονται
ςε κίονεσ με εκλεκτικιςτικζσ λεπτομζρειεσ. Επιπλζον, τα
αςτζρια που υπάρχουν ςτουσ εξϊςτεσ αποτελοφν
οκωμανικό χαρακτθριςτικό, ενϊ τα ςυγκεκριμζνα
οξυκόρυφα τόξα κυμίηουν δυτικι αρχιτεκτονικι. Εντφπωςθ
προκαλοφν τα ρολόγια που υπάρχουν, αλλά και το
μαρμάρινο ανάγλυφο που κοςμεί τθν πρόςοψθ.
Μετά τθν ζνωςθ τθσ πόλθσ με τθν Ελλάδα, γκρεμίςτθκε ο μιναρζσ και το τζμενοσ
ζπαυςε να λειτουργεί ωσ χϊροσ λατρείασ. Το 1922 ςτζγαςε προςωρινά
πρόςφυγεσ, ενϊ από το 1925 ωσ το 1962 ςτο κτίριο ςτεγαηόταν το Αρχαιολογικό
Μουςείο τθσ Θεςςαλονίκθσ. Σιμερα λειτουργεί αποκλειςτικά ωσ εκκεςιακόσ
χϊροσ του Διμου Θεςςαλονίκθσ και είναι γνωςτό κυρίωσ με το όνομα Ραλιό
Αρχαιολογικό Μουςείο. Στο προαφλιό του φυλάςςεται πλοφςια ςυλλογι
μαρμάρινων γλυπτϊν τθσ ΢ωμαϊκισ εποχισ και των πρωτοχριςτιανικϊν χρόνων
από ολόκλθρθ τθ Θεςςαλονίκθ και κυμίηουν ότι το κτίριο κάποτε ςτζγαηε το
Αρχαιολογικό Μουςείο.
Ακαναςία Ρετικοποφλου

20. 20
Γενί Χαμάμ (Αίγλθ)
Το Γενί Χαμάμ είναι κτιριο τθσ Οκωμανικισ περιόδου ςτθ γωνία των
ςθμερινϊν οδϊν Καςςάνδρου και Αγίου Νικολάου ςτθ Θεςςαλονίκθ.
Εικάηεται ότι κτίςτθκε το τελευταίο τζταρτο του 16ου αιϊνα από τον
Χουςρζφ Κεντχουντά, κάτοχο ακινιτων ςτθ Θεςςαλονίκθ ο οποίοσ πικανϊσ
τελοφςε χρζθ Κεχαγιά (διαχειριςτι) για τον Βεηφρθ Σοκολοφ Μεχμζτ παςά.
Λειτοφργθςε ωσ διπλό λουτρό με ξεχωριςτά διαμερίςματα για άνδρεσ και
γυναίκεσ, με τθ ςυνθκιςμζνθ διάταξθ χϊρων. Το κτιριο ζπαψε να λειτουργεί
ωσ λουτρό μετά τθν απελευκζρωςθ τθσ Θεςςαλονίκθσ, ςε αντίκεςθ με τα
υπόλοιπα χαμάμ τθσ πόλθσ. Το 1919 περιιλκε ςτο Ελλθνικό Δθμόςιο και το
1937 αγοράςτθκε από κάποιον ιδιϊτθ που το χρθςιμοποίθςε ωσ αποκικθ.
Σιμερα παραμζνει ςτθν ιδιοκτθςία ιδιϊτθ και χρθςιμοποιείται ωσ χϊροσ
πολιτιςτικϊν εκδθλϊςεων με το όνομα "Αίγλθ".

21. 21
Μπζθ Χαμάμ
Το Μπζθ Χαμάμ είναι κτιριο τθσ
Οκωμανικισ περιόδου
ςτθ Θεςςαλονίκθ και βρίςκεται
επί τθσ οδοφ Εγνατία περίπου ςτο
φψοσ τθσ οδοφ Αριςτοτζλουσ.
Χτίςτθκε το 1444, 14 χρόνια μετά
τθν κατάλθψθ τθσ Θεςςαλονίκθσ
από τον Μουράτ Β΄, πάνω ςε
απομεινάρια βυηαντινϊν
εκκλθςιϊν. Λειτοφργθςε ωσ χαμάμ
μζχρι τθ δεκαετία του 1960 και
αναςτθλϊκθκε τθ δεκαετία του
80. Είναι επίςθσ γνωςτό με το όνομα Λουτρά Παράδειςοσ. Σιμερα λειτουργεί ωσ
χϊροσ πολιτιςτικϊν εκδθλϊςεων.
Διζκετε ξεχωριςτοφσ χϊρουσ για άνδρεσ και γυναίκεσ χωρίσ άμεςθ επικοινωνία
μεταξφ τουσ. Η είςοδοσ για τουσ άντρεσ βριςκόταν ςτθν Νοτιοδυτικι πλευρά του
κτίςματοσ ενϊ μια δεφτερθ Βορειότερα προςζφερε μεγαλφτερθ διακριτικότθτα
για τισ γυναίκεσ. Ρρόκειται για το μεγαλφτερο Χαμάμ τθσ Θεςςαλονίκθσ και ζνα
από τα ςθμαντικότερα ςτα Βαλκάνια.
Η λειτουργία του δεν διαφζρει από αυτι των υπολοίπων Χαμάμ (Λουτρϊν)
κακϊσ διακζτει τρείσ κυρίωσ αίκουςεσ (κρφα, χλιαρι, ηεςτι) με πολλά μικρότερα
διαμερίςματα και επιμζρουσ βοθκθτικοφσ χϊρουσ.
Η εςωτερικι τουσ διαρρφκμιςθ χαρακτθρίηεται από πολλά δωμάτια τα οποία
επικοινωνοφν μεταξφ τουσ με περιςςότερεσ από μια ειςόδουσ ζχοντασ μια
ελαφρϊσ λαβυρινκϊδθ διάταξθ.
Εκτόσ από τα μικρότερα δωμάτια που καταλαμβάνουν το μεγαλφτερο μζροσ των
λουτρϊν, υπάρχουν και κάποια μεγαλφτερα τα οποία χαρακτθρίηονται για τθν
οκταγωνικι τουσ μορφι και τισ αψίδεσ που τα περιβάλλουν. Οι χϊροι που
προορίηονταν για τουσ άνδρεσ είναι αυτοί με τθν μεγαλφτερθ άνεςθ και
πολυτζλεια ενϊ ςτθν όλθ ομορφιά του χϊρου προςδίδουν και τα ανοίγματα
ςτθν οροφι των διακοςμθμζνων κόλων που επιτρζπουν τθν είςοδο φυςικοφ
φωτιςμοφ. Ραρόμοια μεταγενζςτερα κτίςματα που ανάγονται ςτον 16ο αιϊνα
μποροφν να βρεκοφν και ςε άλλα ςθμεία τθσ Θεςςαλονίκθσ, όπωσ το “Ραηάρ

22. 22
Χαμάμ ςτθν περιοχι των “Λουλουδάδικων” κοντά ςτθν πλατεία Αριςτοτζλουσ, θ
το “Γεννι Χαμάμ διπλά ςτον ναό του Αγίου Δθμθτρίου .
Ο λόγοσ για τον οποίο υπιρχαν πολυάρικμα τζτοια κτίςματα ιταν θ ςθμαςία
που δίδονταν από τουσ Οκωμανοφσ ςε αυτά. Ρζρα από τον κρίςιμο ρόλο τουσ ςε
επίπεδο υγιεινισ και κακαριότθτασ τα Χαμάμ είχαν και μια ςυμβολικι, ςχεδόν
πνευματικι διάςταςθ ωσ προσ τθν λειτουργία τθσ κάκαρςθσ. Για τισ γυναίκεσ
αποτελοφςαν τθν ςθμαντικότερθ κοινωνικι διζξοδο κακϊσ και ευκαιρία για
κοινωνικοποίθςθ. Όπωσ μασ
αποκαλφπτει και ο χάρτθσ εντόσ
του Χαμάμ υπιρχαν αρκετά
δωμάτια τα οποία προςζφεραν
διαφορετικι κερμοκραςία
(χλιαρό, ηεςτό και καυτό). Τα
διαμερίςματα των ανδρών ιταν
ξεχωριςτά από αυτά των γυναικών
χωρίσ καμία επικοινωνία.
Ιδιαίτερθ εντφπωςθ προκαλεί το
γεγονόσ ότι το “Μπζθ Χαμάμ” παρζμενε ενεργό ζωσ και τθν δεκαετία του
1960 υπό τθν επωνυμία “Λουτρά Ραράδειςοσ”. Σιμερα ο χϊροσ
χρθςιμοποιείται για διάφορεσ εκκζςεισ, δρϊμενα και πολιτιςτικζσ
εκδθλϊςεισ.
Άτςου Σωτθρία

23. 23
Παςά Χαμάμ
Το Ραςά Χαμάμ είναι παλαιό χαμάμ τθσ Οκωμανικισ περιόδου ςτθ
Θεςςαλονίκθ. Βρίςκεται ςτθ ςυμβολι των ςθμερινϊν οδϊν Πθνειοφ, Κάλβου και
Π.Καρατηά, κοντά ςτο Ναό των Αγίων Αποςτόλων. Κτίςτθκε ςτθ δεκαετία 1520-
1530 από τον Τηεηερί-ηαντζ Κοτηά Καςίμ παςά, ζναν από τουσ βεηίρθδεσ των
ςουλτάνων Βαγιαηίτ Βϋ και Σελίμ Αϋ, που διορίςτθκε διοικθτισ τθσ Θεςςαλονίκθσ
όταν ανζβθκε ςτο κρόνο ο Σουλεϊμάν ο Αϋ ο Μεγαλοπρεπισ. Στο ίδιο χρονικό
διάςτθμα, ο Καςίμ παςάσ μετζτρεψε τθν εκκλθςία των Αγίων Αποςτόλων ςε
τηαμί. Αρχικά επρόκειτο για απλό λουτρό με τθν κλαςικι αρχιτεκτονικι διάταξθ
ενϊ αργότερα λειτοφργθςε ωσ διπλό (μετά τισ αναγκαίεσ προςκικεσ). Το νζο
τμιμα προοριηόταν για τουσ άνδρεσ, ενϊ το αρχικό για τισ γυναίκεσ.

24. 24
Γιαχουντί Χαμάμ
Το Γιαχουντί Χαμάμ είναι κτιριο τθσ Οκωμανικισ
περιόδου ςτθ γωνία των ςθμερινϊν οδϊν
Βαςιλζωσ Ηρακλείου και Φραγγίνθ ςτθ
Θεςςαλονίκθ ςτθν περιοχι Λουλουδάδικα.
Ρικανολογείται ότι χτίςτθκε τον 16ο αιϊνα από τον
Χαλίλ Αγά. Το όνομά το πιρε από το ότι βριςκόταν
ςε περιοχι με καταςτιματα Εβραίων. Είναι αφιερωμζνο ςτον Χαλί Αγά,
οικοδομικθκε λίγο πριν το 1500 και λειτουργοφςε μζχρι το 1912.
Χαρακτθριςτικά
Χωριςμζνο ςε δφο τμιματα, φζρει τθν χαρακτθριςτικι
οκωμανικι αρχιτεκτονικι των λουτρϊν και είναι
χτιςμζνο από πζτρεσ και πλίνκουσ. Μιμοφμενοσ το
εςωτερικό βυηαντινό ςφςτθμα δόμθςθσ, ο εςωτερικόσ
του χϊροσ είναι πλοφςια διακοςμθμζνοσ με
ςταλακτίτεσ και ςταμπωτζσ διακοςμιςεισ.
Η παλιά του χριςθ
Το Γιαχουντί Χαμάμ είχε το λουτρό το οποίο χρθςιμοποιοφτανε από άντρεσ και
γυναίκεσ, ςε διαφορετικοφσ χϊρουσ με τον αντρικό χϊρο μεγαλφτερο και ςε
υψθλότερο ςθμείο, μζχρι το τα τζλθ του Α’ Ραγκόςμιου Ρολζμου. Στθ ςυνζχεια
ςτεγάςτθκαν ς’ αυτό καταςτιματα, θ χριςθ των οποίων επζφερε ςθμαντικζσ
αλλοιϊςεισ ςτο εςωτερικό του. Από το 1993 και εξισ πραγματοποιικθκαν
εργαςίεσ αποκατάςταςθσ, οπότε ενιςχφκθκε το κτίςμα και θ υποδομι του,
αποκαλφφκθκαν οι εξωτερικζσ όψεισ του και αναδιαμορφϊκθκαν οι
εγκαταςτάςεισ των ανκοπωλείων, απελευκερϊνοντασ τθ βόρεια πλευρά του
μνθμείου.
Η ςθμερινι του χριςθ
Σιμερα διατίκενται για τθ διοργάνωςθ εκκζςεων οι τρουλαίοι χϊροι των
αποδυτθρίων γυναικείου και αντρικοφ τμιματοσ.
Κατερίνα Αναςταςιάδου

25. 25
Διοικθτιριο τθσ Θεςςαλονίκθσ
Το Διοικθτιριο βρίςκεται ςτο κζντρο
τθσ πόλθσ Θεςςαλονίκθσ, που χτίςτθκε
κατά τθν περίοδο τθσ Οκωμανικισ
αυτοκρατορίασ, το 1891, από τον Ιταλό
αρχιτζκτονα Βιταλιάνο Ροηζλι. Το
Διοικθτιριο τθσ πόλθσ είναι χτιςμζνο
ςτθν ίδια περιοχι όπου βριςκόταν το
παλιότερο οκωμανικό κονάκι, το
οποίο είχε χτιςτεί πάνω ςτα ερείπια
των βυηαντινϊν ανακτόρων. Το 1907 το
κτίριο ςτζγαηε τθν οκωμανικι Νομικι
Σχολι, ενϊ το 1911 ο Οκωμανόσ Σουλτάνοσ Μωάμεκ Ε' ΢εςάτ διζμεινε εκεί
κατά τθν επίςκεψι του ςτθ Θεςςαλονίκθ. Το 1917 παρ’ όλεσ τισ καταςτροφζσ
που δθμιουργικθκαν ςτθν πόλθ, το Διοικθτιριο δεν υπζςτθ ηθμιζσ. Από το
1912 ζωσ το 1929, το κτίριο
αποτελοφςε ζδρα τθσ Γενικισ
Γραμματείασ Μακεδονίασ. Σιμερα
ςτεγάηει το υφυπουργείο
Μακεδονίασ-Θράκθσ.
Απζναντι από το διοικθτιριο
βρίςκεται θ πλατεία Διοικθτθρίου,
κάτω από τθν οποία αποφαςίςτθκε
από το Διμο Θεςςαλονίκθσ το 1990 θ καταςκευι υπόγειου χϊρου
ςτάκμευςθσ αυτοκινιτων. Κατά τθν
ζναρξθ των εργαςιϊν
ανακαλφφκθκαν πάμπολλα
αρχαιολογικά ευριματα και οι
εργαςίεσ ςταμάτθςαν. Από τότε, θ
πλατεία Διοικθτθρίου παραμζνει
χϊροσ αναςκαφϊν, ενϊ παραμζνει
ανοιχτό το κζμα τθσ καταςκευισ του
υπόγειου χϊρου ςτάκμευςθσ
αυτοκινιτων ι και θ δθμιουργία πάρκου.
Ακαναςία Ρετικοποφλου

26. 26
Βίλα Αχμζτ Καπαντηι
Η Βίλα Αχμζτ Καπαντηι είναι μια
ζπαυλθ που βρίςκεται ςτθ
Θεςςαλονίκθ, ςτθν οδό Βαςιλίςςθσ
Πλγασ 105. Ο κάτοχοσ τθσ βίλασ ιταν
ο Αχμζτ Καπαντηι.
Η Βίλα Αχμζτ Καπαντηι, ακολουκεί το
αρχιτεκτονικό ρεφμα του
εκλεκτικιςμοφ, υπάρχουν ςτοιχεία
νεοκλαςικά, αναγεννθςιακά και αρ-
νουβό, κακϊσ και αραβικζσ και γοτκικζσ επιδράςεισ. Αποτελείται από ζνα
θμιυπόγειο, δφο ορόφουσ και ςοφίτα. Στο εςωτερικό τθσ υπάρχουν
τοιχογραφίεσ με φυτικό διάκοςμο, πουλιά, φανταςτικά τοπία και άλλα.
Η βίλα Αχμζτ Καπαντηι χτίςτθκε ςτισ αρχζσ του 20ου αιϊνα ςε ςχζδια του
Ριζτρο Αρριγκόνι. Με τθν ανταλλαγι των πλθκυςμϊν μετά τθν Μικραςιατικι
Καταςτροφι τα περιςςότερα μζλθ τθσ οικογζνειασ Καπαντηι ζφυγαν από τθν
Ελλάδα και εγκαταςτάκθκαν ςτθν Κωνςταντινοφπολθ. Πμωσ ο γιόσ του Αχμζτ,
Μεχμζτ, παρζμεινε για περιςςότερο από μία δεκαετία ςτθ Θεςςαλονίκθ επειδι
είχε γιουγκοςλαβικι υπθκοότθτα και κατοικοφςε με τθν οικογζνειά του ςτον
πρϊτο όροφο τθσ βίλασ. Τθν τριετία 1924 -1927 ςτο δεφτερο όροφο τθσ
ζπαυλθσ ςτεγαηόταν το Ιςπανικό προξενείο τθσ Θεςςαλονίκθσ ενϊ ςτθ ςοφίτα
και ςτο πίςω τμιμα του κτιρίου κατοικοφςαν οικογζνειεσ προςφφγων.
Η βίλα Αχμζτ Καπαντηι ςτθ διάρκεια τθσ Κατοχισ χρθςιμοποιικθκε από τθν
Γκεςτάπο. Ρροθγουμζνωσ, το 1939, βριςκόταν θ Σχολι Νοςοκόμων του
Ελλθνικοφ Ερυκροφ Σταυροφ. Μετά τον πόλεμο και τθν κατοχι
χρθςιμοποιικθκε εκ νζου από τον Ελλθνικό Ερυκρό Σταυρό για να ςτεγάςει τισ
υγειονομικζσ του υπθρεςίεσ (1947 -1954). Στθ ςυνζχεια από το 1954 και για
περίπου δφο δεκαετίεσ ςτζγαςε υπθρεςίεσ του ΝΑΣΟ ςτθ Θεςςαλονίκθ.
Μετά από πολλά χρόνια θ βίλα ανακαινίςτθκε και χρθςιμοποιικθκε αρχικά τον
Οργανιςμό Ρολιτιςτικισ Ρρωτεφουςασ Θεςςαλονίκθσ και ςτθ ςυνζχεια τον
Οργανιςμό ΢υκμιςτικοφ Θεςςαλονίκθσ. Τελικά πουλικθκε ςε ιδιϊτθ.
Διμθτρα Φλαμουρίδου

27. 27
Βίλα Μορντώχ
Η βίλα αυτι βρίςκεται ςτθ διαςταφρωςθ των οδϊν Βας. Πλγασ και 25θσ
Μαρτίου ςτθ Θεςςαλονίκθ. Χτίςτθκε το 1905 με ςχεδιαςμό του Ξενοφϊντα
Ραιονίδθ. Ήταν κατοικία του Σοφρκου μεράρχου ΢εϊφουλάχ Παςά.
Μετά από λίγα χρονιά πουλικθκε ςτον Σαμουιλ Μορντϊχ και από αυτόν πιρε
το όνομά τθσ. Από τθσ αρχζσ του 1950 μζχρι τθσ αρχζσ του 1970 ιταν οι
υπθρεςίεσ του ΙΚΑ. Αργότερα ζγινε θ Δθμοτικι Πινακοκικθ τθσ Θεςςαλονίκθσ
μζχρι που αυτι μεταφζρκθκε ςτθν Κάηα Μπιάνκα. Από το 2013 ςτεγάηει
υπθρεςίεσ του Ε' διαμερίςματοσ Θεςςαλονίκθσ και του Οργανιςμοφ ΢υκμιςτικοφ
Θεςςαλονίκθσ.
Η Βίλα αυτι είναι διϊροφθ και ζχει θμιυπόγειο και ςοφίτα. Εκτόσ από τθ
ςυνφπαρξθ νεοκλαςικϊν, αναγεννθςιακϊν ςτοιχείων είναι ο κρεμμυδόςχθμοσ
τροφλοσ ςτθν νοτιοδυτικι γωνία τθσ και θ οκταγωνικι πυργοειδι απόλθξθ.
Μαρίνα Γιακουμόγλου

28. 28
΢χολι Συφλών
Η ςυγκεκριμζνθ ςχολι χτίςτθκε το
1879 από τον Χαηιφ Μπζθ με τα
ςχζδια του Ζλλθνα αρχιτζκτονα,
Ξενοφϊντα Ραιονίδθ.
Από το 1948 ςτεγάηει το Κζντρο
Εκπαίδευςθσ και Αποκατάςταςθσ
Τυφλϊν.
Επί Κατοχισ επιτάχκθκε από τουσ
Γερμανοφσ και από το 1961 εδρεφει και λειτουργεί θ Σχολι Τυφλϊν. Επίςθσ εκεί
ςτεγάςτθκε θ εμπορικι ςχολι
Κωνςταντινίδθ, το Βρεφοκομείο Αγ.
Στυλιανόσ κ.ά. Ακόμθ αυτι θ ςχολι
χτίςτθκε για να βοθκιςει τουσ τυφλοφσ
ανκρϊπουσ ςτο να μάκουν να διαβάηουν
κ.α. Τζλοσ αυτοί που ενδιαφζρονται θ
Σχολι Τυφλϊν πλζον λειτουργεί ωσ open
house. Δθλαδι μπορείσ να ζχει
πρόςβαςθ ςτο ςυγκεκριμζνο μνθμείο.
Άννα Μακρίδου

29. 29
Κρατικό Ωδείο Θεςςαλονίκθσ
Το Κρατικό Ωδείο Θεςςαλονίκθσ είναι
το μοναδικό Κρατικό Ωδείο τθσ
Ελλάδασ, και εδρεφει ςτθ
Θεςςαλονίκθ. Χτίςτθκε το 1840 ωσ
κατοικία του Jake Abbott, το 1863
πζραςε ςτθν εταιρεία
Αυτοκρατορικι Οκωμανικι
Σράπεηα, ώςτε να χρθςιμοποιθκεί
ωσ υποκατάςτθμα τθσ Οκωμανικισ
Σραπζηθσ ςτθ Θεςςαλονίκθ.
Αναςχεδιάςτθκε το 1890 από τουσ
μθχανικοφσ Baruch and Amar. To 1903 το κτίριο καταςτράφθκε από ζκρθξθ
δυναμίτιδασ, μετά από τρομοκρατικι ενζργεια και ξαναχτίςτθκε διατθρϊντασ
μόνο τθν όψθ επί τθσ Φράγκων. Επιςκευζσ και προςκικεσ ζγιναν ςφμφωνα με
μελζτεσ των μθχανικϊν Ρλζυμπερ (1921) και Μοδιάνο (1924). To 1949 το ΙΚΑ
αποκτά τουσ τίτλουσ ιδιοκτθςίασ και ςτεγάηει εκεί τισ υπθρεςίεσ του μζχρι το
1978. Τότε θ λειτουργία του διακόπτεται λόγω του καλοκαιρινοφ ςειςμοφ. Το
1987, με απόφαςθ του Υπουργείου Ρολιτιςμοφ, το Κρατικό Ωδείο Θεςςαλονίκθσ
μεταφζρεται εκεί όπου και παραμζνει μζχρι ςιμερα. Στον περίβολο του κτιρίου
ςυναντάμε τα δυο παλαιότερα αςτικά αγάλματα τθσ Θεςςαλονίκθσ,
παραγγελίασ του ίδιου του Abbott. Στα δεξιά το άγαλμα τθσ Οικονομίασ και από
τθν άλλθ αυτό τθσ Τραπεηικισ Ρίςτθσ.
Το Κρατικό Ωδείο Θεςςαλονίκθσ ιδρφκθκε το 1914 με απόφαςθ του τότε
Ρρωκυπουργοφ Ελευκζριου Βενιηζλου, με τθν επωνυμία 'Ωδείο Θεςςαλονίκθσ'
και με τθν καλλιτεχνικι και διοικθτικι εποπτεία του Υπουργείου Θρθςκευμάτων
και Εκνικισ Ραιδείασ.
Στο Κρατικό Ωδείο Θεςςαλονίκθσ λειτουργεί από τον Μάρτιο του 1987
βιβλιοκικθ. Η ςυλλογι τθσ βιβλιοκικθσ περιλαμβάνει 13.500 τόμουσ βιβλίων,
παρτιτοφρων και περιοδικϊν, οπτικοακουςτικό και αρχειακό υλικό, όπωσ
πίνακεσ ηωγραφικζσ και κουςτοφμια όπερασ. Στόχοσ τθσ είναι θ προβολι τθσ
μουςικισ παράδοςθσ τθσ πόλθσ και τθσ περιοχισ γενικότερα.
Το 1959, μιςό αιϊνα περίπου μετά τθν ίδρυςθ του, τμιμα του Ωδείου
Θεςςαλονίκθσ αποτζλεςε τον πυρινα τθσ ςθμερινισ Κρατικισ Ορχιςτρασ
Θεςςαλονίκθσ. Το 1987, με πρωτοβουλία τθσ τότε Υπουργοφ Ρολιτιςμοφ
Μελίνασ Μερκοφρθ, το Ωδείο μεταφζρκθκε ςτο ιςτορικό διατθρθτζο κτίριο τθσ
Οκωμανικισ Τράπεηασ, το οποίο διαμορφϊκθκε κατάλλθλα για τισ ανάγκεσ του
και ςτο οποίο ςτεγάηεται μζχρι ςιμερα.

30. 30
Σ' αυτό το χϊρο ενδυναμϊνεται θ μουςικι κατάρτιςθ των ςπουδαςτϊν ςε ζνα
περιβάλλον ςφνδεςθσ τθσ κεωρίασ με τθν πράξθ, τθσ τζχνθσ με τθν επιςτιμθ.
Στθν αίκουςα ςυναυλιϊν του Ωδείου 'Μελίνα Μερκοφρθ' φιλοξενοφνται
εκδθλϊςεισ Ελλινων και ξζνων καλλιτεχνϊν, ςεμινάρια και διαγωνιςμοί. Το
Ωδείο, ωσ μζλοσ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ Ωδείων, καλλιεργεί τισ επαφζσ του με
ιδρφματα του εξωτερικοφ για τθ ςυνεχι ενθμζρωςθ των ςπουδαςτϊν του και
του διδακτικοφ προςωπικοφ.
Μαρία Μιμίδου

31. 31
Μακθτζσ που ζλαβαν μζροσ
Αιγίδου Ματίνα
Αναςταςιάδου Κατερίνα
Άτςου Σωτθρία
Βουκουρεςλι Αιμιλία
Γιακουμόγλου Μαρίνα
Γιϊγιοσ Δθμιτρθσ
Μυρίδου Ζλλθ
Μακρίδου Άννα
Μιμίδου Μαρία
Μυρίδου Ζλλθ
Ραντελίδθσ Γιάννθσ
Ραςχαλίδθσ Νικόλασ
Ρετικοποφλου Ακαναςία
Ρεχλιβανίδθσ Ευκφμθσ
Τςαμαςλίδθσ Ρζτροσ
Σαβράμθσ Ανζςτθσ
Σαμαράσ Χριςτοσ
Φλαμουρίδου Διμθτρα