Hoe streng of soepel gaan Limburgse gemeenten om met het opleggen van bijstandsboetes volgens de nieuwe fraudewet.

1. Beek
Beesel
Bergen
Brunssum
Echt-Susteren
Eijsden-Margraten
Gennep
Gulpen-Wittem
Heerlen
Horst a/d Maas
Kerkrade
Landgraaf
Leudal
Maasgouw
Maastricht
Meerssen
Mook en Middelaar
Nederweert
Nuth
Onderbanken
Peel en Maas
Roerdalen
Roermond
Schinnen
Simpelveld
Sittard-Geleen
Stein
Vaals
Valkenburg
Venlo
Venray
Voerendaal
Weert
TOTAAL
Gennep
Bergen
Venray
Horst aan de Maas
Peel en Maas
Mook en Middelaar
Leudal
Nederweert
Weert
Maasgouw
Roermond
Beesel
Venlo
Roerdalen
Echt-Susteren
Sittard-
Geleen
Gulpen-
Wittem
Vaals
Eijsden-
Margraten
Valkenburg
ad Geul
Nuth
Voerendaal
Heerlen
Brunssum
Maastricht
Kerkrade
Landgraaf
Beek
Onderbanken
Schinnen
Meerssen
Stein
Aantal boetes in
verhouding tot aantal
bijstandsgerechtigden
in %
Simpelveld
0 - 3%
3 - 6%
6 - 9%
9 - 12%
12 - 15%
> 15%
door Serge Sekhuis en Theo Sniekers
„T
wee boetes maar in
Horst aan de Maas?
Dat kan niet.” Servé
Stassen, beleidsmede-
werker bij de regiona-
le sociale dienst Pentasz Mergel-
land begint wat ongelovig te lachen
als hij hoort hoeveel boetes in 2013
en 2014 in de Noord-Limburgse ge-
meente zijn opgelegd aan bijstands-
gerechtigden. Het kan niet anders
dan dat daar zaken met de mantel
der liefde zijn bedekt, hoor je de
Zuid-Limburger denken.
Zijn verbazing is begrijpelijk. Wie
alleen maar een snelle blik werpt
op de provinciebrede cijfers, krijgt
de indruk dat in het noorden voor-
al engelen en in het zuiden met na-
me zondaars wonen.
Dat is natuurlijk onzin. Maar wie
áchter de door deze krant bij de 33
Limburgse gemeenten opgevraagde
kale getallen kijkt, stuit op een we-
reld van rechtsongelijkheid bij de
uitvoering van de Fraudewet. Die
werd op 1 januari 2013 van kracht.
Het kabinet koos voor een harde
aanpak van uitkeringsfraude, met
een forse aanscherping van het boe-
tebeleid. Bijstandsgerechtigden
moeten elke verandering die van in-
vloed kan zijn op de hoogte van
hun uitkering meteen doorgeven.
Laten ze dat na, dan krijgen zij
sinds 1 januari 2013 een boete van
in beginsel 100 procent van het be-
drag waarvoor de overheid is bena-
deeld, dicteerde de wet. Bovenop
de terug te vorderen bijstand.
Het kabinetsvoorstel leidde tot veel
kritiek op onder meer de hoogte
van de boetes, ook van de gemeen-
ten. Maar in de praktijk traden bij
de uitvoering toch grote verschillen
op in de periode tot 24 november
2014, toen de rechter het boete-
besluit onderuithaalde.
Dat komt in Limburg ook heel dui-
delijk tot uiting. In het noorden
zijn naar verhouding veel minder
boetes uitgedeeld dan in het zui-
den, terwijl Midden-Limburg een
middenpositie inneemt. Het meer
landelijke Noord-Limburg telt, an-
ders dan het sterk verstedelijkte
Zuid-Limburg, relatief weinig bij-
standsgerechtigden. Dat tempert
de behoefte en de - financiële -
noodzaak om straffend op te tre-
den aanzienlijk.
Mook en Middelaar en Bergen bij-
voorbeeld hebben elk in twee jaar
tijd welgeteld één boete uitgedeeld,
Gennep kwam tot drie. In hun ant-
woorden laten Noord-Limburgse
gemeenten doorklinken in de prak-
tijk de strenge richtlijnen van de
Fraudewet niet of op zijn hoogst
mondjesmaat gevolgd te hebben.
Meerdere gemeenten geven aan ‘te-
rughoudend’ te zijn geweest bij het
opleggen van boetes. Zoals Horst
aan de Maas, met ruim 41.000 in-
woners een van de grotere gemeen-
ten in het noorden. Welgeteld twee
keer vaardigde de ge-
meente een boete uit. ‘We
kijken gericht naar gedragingen en
of fouten bewust zijn gemaakt.’
Verantwoordelijk wethouder Birgit
op de Laak (PvdA) ontkent dat de
gemeente de Fraudewet naast zich
neer heeft gelegd. „We voeren de
wet uit, maar wel met een mense-
lijk gezicht.” Horst telde eind 2013
‘maar’ 456 bijstandsgerechtigden,
iets meer dan 1 procent van de be-
volking. Een bescheiden aantal,
weet Op de Laak. Dat biedt moge-
lijkheden voor een persoonlijke
aanpak. „We hebben onze
cliënten goed in beeld en
wijzen ze er pro-actief
op waar ze verantwoor-
delijk voor zijn. Niet
voor iedereen is op
slag duidelijk dat je
een meevallertje
moet melden.”
De gemeente probeert
mensen met een uitke-
ring ook weer actief aan
het werk te krijgen, ‘uit
te laten stromen’, zoals
dat officieel heet. „Landelijk
daalde het aantal uitstromers vorig
jaar met 5 procent, bij ons steeg dat
aantal met 4 procent”, meldt Op de
Laak trots. Horst boft daarbij dat
het de regio economisch redelijk
voor de wind gaat.
In Zuid-Limburg zijn de proble-
men van een andere orde. „De bij-
standsgerechtigde die in een ge-
meente woont met weinig werk
heeft pech, anderen hebben maz-
zel. Het is ook lastiger voor een ge-
meente als het uitkeringsbestand
drie of vijf keer groter is.” Dat bete-
kent niet dat er sprake is van rechts-
ongelijkheid, stelt Op de Laak.
Daar denken ze negentig kilometer
verderop genuanceerder over. In
Zuid-Limburg zien gemeenten veel
minder mogelijkheden de wet met
coulance uit te voeren. Volgens
Maastricht, met 383 boetes de abso-
lute topscorer en ook relatief een
strenge straffer, schrijft de Fraude-
wet veel zaken ‘dwingend voor’.
Heerlen, dat eind 2013 ruim 4800
bijstandsgerechtigden telde, voelt
dat ook zo. De stad kwam tot voor
kort geld tekort voor de betaling
van de uitkeringen. Het Rijk paste
dat bij, maar Heerlen had dan geen
vrijheid een minder hard boete-
beleid te voeren. Anders dreigden
torenhoge boetes voor de gemeen-
te zelf, weet wethouder Peter van
Zutphen. De Fraudewet had bizar-
re gevolgen, zegt Van Zutphen, en
dat heeft de stad ook diverse keren
aan het Rijk laten weten. Boetes
van 100 procent zijn „belachelijk
hoog”, klaagt de wethouder. „Voor
iemand met een inkomen van 900
euro netto per maand is de minima-
le boete van 150 euro al moeilijk op
te brengen. Reken maar dat onze
consulenten die met gekromde te-
nen hebben opgelegd als iemand
met psychische problemen een for-
mulier een dag te laat inleverde.”
De Fraudewet pakt wel degelijk an-
ders uit voor landelijke en stedelij-
ke gebieden, meent Van Zutphen.
„In Horst zul je meer mensen vin-
den die door een echtscheiding
even een uitkering hebben. Hier zit-
ten ze langduriger in de bijstand en
hebben ze minder kans eruit te ko-
men.” In Noord-Limburg kom je
Deze krant stuurde alle Lim-
burgse gemeenten elf vragen
over de Fraudewet. Het ant-
woord van Schinnen sprong
er uit: geen enkele terugvor-
dering, geen enkele waar-
schuwing of boete. Navraag
leert dat men in 2013 besloot
de bijstandstaken tijdelijk uit
te besteden. Eerst aan Sit-
tard-Geleen, later aan ISD
Kompas. „Zij handelden alle
aanvragen af, de gemeente
zelf bleef de uitbetaling ver-
zorgen”, zegt wethouder Roy
van der Broek. De taak con-
trole werd niet ingekocht bij
Kompas, terwijl de gemeente
er ook geen eigen personeel
op inzette. Veel later dan ge-
pland, begin 2015, besloot de
politiek de bijstandstaken
weer in eigen hand te ne-
men. „Dat betekent inder-
daad dat bijna twee jaar niet
is gecontroleerd.” Inmiddels
is het bedrijf BMC Advies in-
gehuurd om te beoordelen of
mensen mogelijk ten onrech-
te een uitkering krijgen.
Twee jaar niet
gecontroleerd
Boetes in
twee smaken
FRAUDEWET
Wonen in Noord-Limburg vooral brave burgers en in het zuiden
deugnieten? Dat beeld rijst als je naar het aantal bijstandsboetes
kijkt. Maar de kale cijfers spreken allerminst boekdelen.
Donderdag 15 oktober 2015 www.limburger.nl
regio RO-B02
2,8 %
8,5 %
0,5 %
4,3 %
2,9 %
11,3 %
1,3 %
18,3 %
5,5 %
0,4 %
10,4 %
2,9 %
7,0 %
1,1 %
9,8 %
13,1 %
1,3 %
0,9 %
4,2 %
1,3 %
1,5 %
3,7 %
4,5 %
-
2,9 %
6,1 %
12,3 %
16,3 %
0,9 %
2,7 %
1,8 %
4,1 %
3,3 %
5,7 %
7
20
1
41
14
22
3
24
264
2
197
30
23
4
383
27
1
1
9
2
5
11
68
-
4
187
37
50
3
78
15
6
34
1.573
geen info
45.890,83
1.227,23
42.072,26
16.482,06
7.233,75
1.901,00
29.756,15
439.444,00
14.170,00
251.769,95
35.686,20
14.520,92
5.055,47
385.172,13
23.837,07
geen info
310,00
65.176,00
3.844,40
2.704,00
8.186,36
80.801,00
-
1.144,00
162.236,02
23.695,55
88.551,50
1.411,52
84.440,50
7.468,62
8.456,00
46.747,00
1.899.391,49
Aantal
boetes
Periode 1/1/2013 - 24/11/2014
250 (1,5 %)
234 (1,7 %)
191 (1,4 %)
943 (3,2 %)
480 (1,5 %)
195 (0,8 %)
240 (1,4 %)
131 (0,9 %)
4.809 (5,4 %)
456 (1,1 %)
1.900 (4,1 %)
1043 (2,8 %)
327 (0,9 %)
361 (1,5 %)
3.926 (3,2 %)
206 (1,1 %)
77 (1 %)
107 (0,6 %)
212 (1,4 %)
151 (1,9 %)
339 (0,8 %)
301 (1,4 %)
1.511 (2,7 %)
187 (1,4 %)
139 (1,3 %)
3.068 (3,3 %)
302 (1,2%)
306 (3,2 %)
320 (1,9 %)
2840 (2,8 %)
822 (1,9 %)
148 (1,2 %)
1.016 (2,1 %)
27.538 (2,5 %)
Aantal bijstands-
gerechtigden
(+ % bevolking)
per 31/12/2013
16.271
13.617
13.237
28.958
31.976
24.979
17.286
14.484
88.259
41.727
46.784
37.537
36.219
23.907
122.488
19.254
7.796
16.751
15.583
7.881
43.314
20.832
56.929
12.901
10.844
93.691
25.390
9.685
16.675
100.428
43.112
12.454
48.721
1.119.970
Aantal
inwoners
Totaal
boetebedrag
in euro’s
Aantal boetes
in % bijstands-
gerechtigden
In december 2014 velde de Nationa-
le Ombudsman een vernietigend
oordeel over de nieuwe Fraudewet:
‘bijstandsfraude lijkt hier niet effec-
tief mee te worden bestreden’. De
boetes zijn disproportioneel hoog.
Ze treffen vooral mensen die niet
de intentie hadden misbruik te ma-
ken van de sociale zekerheid. Men-
sen voor wie de overheid (te) com-
plex is, die oprecht niet weten wel-
ke informatie ze waar moeten ver-
strekken of door tegenslagen (tijde-
lijk) geestelijk in de war zijn. De ho-
ge boetes kunnen een averechts ef-
fect hebben op de motivatie deel te
nemen aan het maatschappelijk ver-
keer, waarschuwt de ombudsman.
Die richt zijn pijlen vooral op het
UWV, dat verantwoordelijk is voor
verstrekking van de WW-uitkerin-
gen. Het UWV heeft te weinig oog
voor het individu en de evenredig-
heid van de opgelegde boetes. Dat
illustreert de ombudsman met ont-
luisterende voorbeelden. Over Jo-
lijn die dacht dat ze alle voor het
uitzendbureau gewerkte uren had
doorgegeven, maar de vakantieda-
gen vergat: 200 euro boete. Over
Karin, die wachtend op een nieuw
DigiD-wachtwoord pas na tien, in
plaats van zeven dagen een wijzi-
ging doorgaf: 250 euro boete. Her-
man die op de site van het UWV
zijn gegevens al ingevuld ziet en
denkt dat hij dat niet meer zelf
hoeft te melden: 14.000 euro boete.
Of meneer Smetsers, die na 42 jaar
bij een bedrijf wordt ontslagen, blij
is dat hij aan de slag kan als bezor-
ger bij een apotheek, maar pas aan
het eind van de maand zijn uren-
brief krijgt. Te laat, zegt het UWV:
1700 euro boete. Veel mensen voe-
len zich behandeld als criminelen.
makkelijker weer aan een baan,
ziet Van Zutphen. Dat speelt vol-
gens hem mee bij het boetebeleid.
„Net als de politieke kleur van een
gemeente.” Er is wel degelijk rechts-
ongelijkheid voor de bijstands-
gerechtigde, concludeert de Heerle-
naar. De kans op een boete hangt
samen met de woonplaats.
Heerlen is er toch in geslaagd de
‘schade’ te beperken; met 264 boe-
tes scoort de stad relatief gemid-
deld. Dat resultaat is behaald door
het opleggen van veel meer waar-
schuwingen (zonder boete) dan an-
dere gemeenten; maar liefst 1367
stuks. Dat kan als er geen schade is
voor de overheid. Met het totale
boetebedrag van 439.000 euro staat
Heerlen wel aan kop en scoort het
ook relatief hoog.
Met het aantal straffen komen de
hoogste cijfers eveneens uit het zui-
den: van Pentasz. Dat is het samen-
werkingsverband van Gulpen-Wit-
tem (met relatief de meeste boe-
tes), Eijsden-Margraten, Meerssen
en Vaals. De laatste gemeente telt
vrij veel bijstandsgerechtigden, de
andere zitten juist aan de onder-
kant. Pentasz staat te boek als een
efficiënt en effectief werkende orga-
nisatie, en dat lijkt ook het hoge
aantal boetes te verklaren. „Wij
hebben hoogwaardige handha-
ving”, omschrijft beleidsmedewer-
ker Servé Stassen het. Pentasz heeft
echter zeker niet „als een boeman”
huisgehouden, zegt hij. Goedwillen-
de cliënten zijn eerst gewaar-
schuwd als ze verzuimden informa-
tie te verstrekken. Pas als dat niet
hielp, volgde een boete.
Ook Stassen signaleert regionale
verschillen. Alleen al door de bij-
stand aan de gemeenten over te la-
ten, ontstaat volgens hem onder-
scheid en daarmee ook rechtsonge-
lijkheid. „Het zou niet moeten mo-
gen, maar het is wel zo.”
November 2014 zette de Centrale
Raad van Beroep een ferme streep
door het boetebeleid. De overheid
moet bij het nemen van strafmaat-
regelen sindsdien veel meer reke-
ning houden met de mate van ver-
wijtbaarheid. Daar is breed aan vol-
daan, de boetes vallen inmiddels
ook een stuk lager uit.
Tegen het advies van minister As-
scher van Sociale Zaken in, herbe-
oordelen Kerkrade, Valkenburg,
Beesel en Roermond echter ook al-
le in 2013 en 2014 opgelegde boetes.
In Roermond heeft dat er al toe ge-
leid dat een groot aantal boetes is
gehalveerd, in Beesel zijn er twee
gematigd. In Maastricht en het Pen-
tasz-gebied ligt ambtelijke advies
om de boetes te heroverwegen.
Sommige gemeenten, vooral in
Noord-Limburg, voelen de nood-
zaak tot herziening van het strenge
boetebeleid niet. Omdat ze nooit
streng zijn geweest.
‘Mensen bejegend
als een crimineel’
B3 RO-B02R