1. BODEMVERVUILING
Verziekt grond en
bewoners
STAP MEE IN DE GROTE KLIMAATMARS OP ZONDAG 29/11 IN HARTJE PARIJS!
MOVEYOUR
#MOVETHECLIMATE
WWW.ROADTOPARIS.BE
HANS
BRUYNINCKX‘We kunnen het Silicon Valley van de groene economie
van de 21ste eeuw zijn als we er echt voor gaan.’
DIT DOSSIER WORDT GEPUBLICEERD DOOR SMART MEDIA EN VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE REDACTIE VAN KNACK
Alternatief
Hernieuwbaar boven olie
Water
Bron van leven
Energie
Het kan nog efficiënter
IEDEREEN ECOLOGISCH SEPTEMBER 2015
TIE ROEFS
Slimme techniek en durf
voor een beter klimaat
WERNER ANNAERTS
Technologie hand in hand
met milieubeleid
PREMIUM
PARTNER
Lees meer online op fokusmilieutechniek.be
MILIEUTECHNIEK

2. 2
in het zakje. De combinatie van
innovatieve milieutechnologie-
ën, nieuwe financieringstech-
nieken en een voluntaristisch
beleid met een sterk draagvlak
kan wonderen doen.
BOVENDIEN KOMEN DE interessantste
technologische innovaties en goede
praktijken uit heel Europa door
internationale samenwerking bin-
nen handbereik. Partners uit negen
Europese landen binnen het project
BEAST (Beyond Energy Action
Strategies) proberen samen de kloof
te dichten tussen lokale klimaatac-
tieplannen en de uitvoering ervan.
IN VLAANDEREN ZET het project gemeenten
op weg naar Energy Performance
Contracting (EPC) – een alternatieve
financieringsvorm om bestaande
gebouwen energiezuinig te maken.
Andere partners plaatsen openbare
laadpalen voor elektrische auto’s,
leggen biomassawarmetenetten en
kleinschalige stroomnetten aan of
commercialiseren golfslagenergie.
WE MOETEN ECHTER niet alleen het klimaat
redden maar ook de water-, lucht- en
bodemkwaliteit vrijwaren, een echte
kringloopeconomie op gang brengen
en allerhande nieuwe gevaren voor
de volksgezondheid afweren. Het
beginnende succes van lokale en
regionale klimaatinspanningen
maakt echter duidelijk dat overtuigde
burgers en moedige beleidsmakers
samen bergen kunnen verzetten.
EDITORIAL TIE ROEFS2
Overal waar mensen wonen en werken willen we een comfortabel én bovenal energie-
zuinig binnenklimaat. Dit bepaalt immers sterk ons gevoel van welbevinden. En dat kan.
Met airconditioning zijn we in staat om ons eigen binnenklimaat te creëren. Lekker warm
voor de één. Heerlijk koel voor de ander. Carrier is ‘s werelds grootste klimaatexpert.
Als uitvinders van de airconditioning zijn we altijd een stap verder in technologie, om in
iedere situatie de optimale oplossing te bieden. Je voelt je goed in een Carrier-klimaat!
Carrier Airconditioning. www.carrier.be/klimaatoplossingen
optimale ENERGIEprestaties
in een Carrier klimaat
Neem deel en verwerf op drie dagen tijd een brede kennis over het wat, hoe en waarom van slimme
energienetten. Ben je een nieuwkomer of wil je als meer ervaren speler bijleren van concullega’s?
Schrijf je op http://www.smartgridsflanders.be/smartgridschool
DIT IS SMART MEDIA
Smart Media is een topspeler op het gebied
van content marketing en native advertising.
Onze campagnes worden zowel digitaal als
in belanghebbende kranten verspreid. Onze
basisgedachte is een sterke focus op het
onderwerp. Door creatieve media-oplossingen
helpen we u uw merk versterken en
creëren we waarde voor uw doelgroep. Door
kwalitatief hoge content zorgen wij ervoor dat
uw klanten, onze lezers, actie ondernemen.
COLOFON
 FOKUSMILIEUTECHNIEK.BE
Project Manager:
Yannick Depré
yannick.depre@smartmediaagency.be
Productieleider:
Ellen D’hondt
Hoofdredactie:
Elke Ramsdonck,
redactie@smartmediaagency.be
Tekst:
Hilde Van Raemdonck, Rafael Porto Carrero
Coverbeeld:
©European Environment Agency
Vormgeving:
Baïdy Ly
Drukkerij:
Roularta
Smart Media Agency BE
Leysstraat 27, 2000 Antwerpen,
Tel +32 3 289 19 40,
meerinfo@smartmediaagency.be
Veel leesplezier
Yannick Depré,
Project Manager
LEES MEER OVER...
Slimme techniek en durf voor een beter klimaat
Ambitieuze klimaatdoelstellingen zijn haalbaar. De technische oplossingen liggen klaar; er is vooral nood aan beleidsmakers met
lef, een voldoende groot draagvlak voor veranderingen en concrete steun voor lokale initiatiefnemers.
ELKE STREEK VRAAGT om een eigen
aanpak, vertrekkend van wat de
natuurlijke omgeving te bieden
heeft, van de inplanting van
woongebieden en bedrijven en
vooral ook van de dromen en
ideeën van de inwoners. Veel
steden en regio’s hebben ambi-
tieuze doelen. Vlaams-Brabant
wil bijvoorbeeld klimaatneutraal
worden. Volgens de klimaatstudie
die de provincie liet uitvoeren, is
dat haalbaar tegen 2040.
REGIO’S ALS VLAAMS-BRABANT kunnen
bovendien volgens de studie
hun uitstoot reduceren door
een doordachte ruimtelijke
ordening rond kernverster-
king, door versneld over te
stappen van auto’s naar fiets
en openbaar vervoer en naar
elektrische of meer efficiënte
voertuigen. Collectieve renova-
tieprojecten, slimme bouwsub-
sidies en kleinere woningen
doen ook een belangrijke duit
TEKST TIE ROEFS, GEDEPUTEERDE PROVINCIE VLAAMS-BRABANT, BEAST
04 06 10
04 Selectief slopen is de boodschap
05 Bodem besmeurd,
pand verbeurd
06 Bron van leven
08 Profielinterview:
Hans Bruyninckx
10 Een hernieuwbare naam is
beter dan olie
12 Energie-efficiëntie:
het kan nog iets beter
14 Technologische innovatie hand
in hand met milieubeleid
I
edereen kijkt uit naar
de klimaatconferentie
van Parijs eind dit jaar.
Bindende afspraken tussen
landen zijn hard nodig om de
uitstoot van broeikasgassen
voldoende aan banden te
leggen. Maar de tijd is voorbij
dat alle hoop op nationale
regeringen gevestigd was.
Regio’s en steden hebben het
voortouw genomen in de strijd
tegen het broeikaseffect. Die
wordt immers voor een groot
deel stad per stad en zelfs huis
per huis geleverd.
We proberen
samen de kloof
te dichten tussen
lokale klimaat-
actieplannen en
de uitvoering ervan
PREMIUM PARTNER

3. IFTech nv, uw design en build partner voor geothermische energie
• prestatiegarantie
• gelijktijdig koelen en verwarmen
• compacte installatie op skid
• geïntegreerd beheersysteem
• tot 90% besparing op koelen
Koolmijnlaan 185
B-3582 Beringen, België
www.iftech.be
T: +32 (0)11 450 750
F: +32 (0)11 450 759
E: info@iftech.be
Juni 2013 Laurent werkt al 20 jaar
als ingenieur. Hij ziet de vrachtwa-
gens van sloop- en afbraakspecialist
De Meuter NV al even lang komen en
gaan. “Ze brengen het afval ergens
naartoe”, weet Laurent.“En ja, de gra-
nulatenzijneenpaardagenlaterterug
op de werf.Dat lijkt me niet meer dan
logisch”, zegt de burgerlijk ingenieur.
Juni 2014 Laurent brengt een be-
drijfsbezoek aan ABR - All Belgian
Recycling, een dochterbedrijf van
De Meuter. Laurent kijkt vol be-
wondering. “De granulaten komen
terug naar een werf, maar ze gaan
eerst door een breker groter dan
een voetbalveld!” Dat heeft de in-
genieur correct geobserveerd. De
gebroken granulaten worden aan-
gewend als funderingsmateriaal
voor oa. de wegenisindustrie, voor
de aanmaak van gestabiliseerd zand
en nieuw beton. “Onze breekwerf
heeft een oppervlakte van 9 hecta-
re”, bevestigt Sven De Meuter, gede-
legeerd bestuurder van De Meuter.
Inderdaad, De Meuter beschikt over
twee sites om afval te recycleren. Er
is de ABR-site aan Grimbergen met
de gigantische breker. Daar wordt
inert materiaal zoals beton en bak-
steenpuin verwerkt. Er wordt zo’n
1,2 miljoen ton per jaar verwerkt. Dit
betekent dat er 600.000 ton binnen-
komt en vertrekt. Daarnaast is er de
nieuwere site De Meuter Recycling
in Neder-Over-Heembeek voor het
grof huisvuil en gemengd bouw- en
sloopafval, goed voor 100.000 ton
op jaarbasis. “Dat komt meestal van
onze eigen werven maar ook van an-
dere aannemers, alsook particulieren
en de openbare besturen uit Brussel.”
“Wij bieden een totaaloplossing
gaande van ontmanteling over sloop
en afbraak tot recyclage. Dit gebeurt
op een snelle en efficiënte manier”,
verduidelijkt Sven De Meuter. De site
in Neder-Over-Heembeek werd re-
centelijk met een semi-automatische
sorteerlijn uitgebreid.“Die ligt ook di-
rect aan het kanaal op amper zes kilo-
meter van de Grote Markt in Brussel.”
De nieuwe lijn werkt met respect voor
ergonomie en arbeidsveiligheid. De
ondernemer wijst er ook kort op dat
ook de Grimbergse site ABR op amper
12 kilometer van het Brussels stads-
centrum eveneens aan het water ligt.
En De Meuter weet wat het doet. Dit
bevestigt ook ir. Johan D´Hooghe,
zaakvoerder van Recycling Assistan-
ce BVBA en begeleidend studiebu-
reau voor o.a. de werf Warandeberg
BNP Fortis Paribas te Brussel. De
Meuter ontmantelt daar het vroege-
re kantorencomplex van de bank.“De
bouwheer eist dat de werf het BREE-
AM-certificaat niveau EXCELLENT
haalt.”, zegt Johan D´Hooghe. Dit is
een gekende duurzaamheidsstan-
daard en vereist een recyclage-graad
van 95%. Eerst moest dus de asbest
verwijderd worden, dan worden de
gebouwen ontmanteld. Dan volgt
de integrale sloop. “We wisten dat
De Meuter dit aankan. Het is niet
zo vanzelfsprekend als het lijkt”,
beklemtoont Johan D´Hooghe. De
attestering, documentering en rap-
portering moeten correct verlopen
om bovendien aan tal van wettelijke
voorschriften te voldoen. “Als sloper
moet je goed georganiseerd zijn”,
stelt ook Sven De Meuter. “We heb-
ben tal van milieukundige aspecten
die gecontroleerde moeten worden.
We waken over de kwaliteitsborging
en verzekeren ons van de verplichte
registratie als saneerder, asbestver-
wijderaar en transporteur.” En dit ge-
beurt allemaal in de drie gewesten.
Het familiebedrijf bestaat ondertus-
sen 40 jaar. Eigenlijk begonnen de
beide broers Gaston en De Meuter
als transporteur, daarna kwamen er
geleidelijk sloop- en afbraakwerken
bij. Dit werd in de jaren 90 aangevuld
met asbestverwijdering en in de ja-
ren 2000 met grondsaneringen en
grondreiniging. Ondertussen werken
er 450 mensen. De Meuter is één van
de pioniers in recyclage in België.
De Meuter: “Iedereen praat over recycleren, wij doen het!”
“Site in Neder-Over-Heem-
beek met semi-automatische
sorteerlijn uitgebreid”
Zondag 4 oktober
van 10 tot 17h.
We nodigen u uit op VOKA Open-Be-
drijven-Dag 2015 op onze site in
Neder-Over-Heembeek om onze
semi-automatische sorteermachine te
leren kennen. Je kan zelf het sorteren
van afval op onze lijn uitproberen!
Vanzelfsprekend kan je ook drankjes
en versnaperingen op onze receptie
genieten, op een boot gelegen in het
kanaal aan onze kade.
Adres
Vilvoordsesteenweg 31
1120 Neder-Over-Heembeek
“Werf moet het BREE-
AM-certificaat niveau
Excellent halen.
De Meuter kan dit aan.”
- Johan D´Hooghe van het bege-
leidend studiebureau voor de werf
Warandeberg - BNP Fortis Paribas
A D V E R T O R I A L

4. 4
Hoogwaardige thermische isolatie
voor de hele bouwschil.
Een duurzame en ecologische keuze
Isolatie met service | www.foamglas.be | info@foamglas.be | Tel.: 02 352 31 82
Woning, Roeselare, BURO II ARCHI+I @DanicaKus
UITGELICHT BOUWAFVAL4
Selectief slopen is de boodschap
Je kunt geen ei bakken zonder de schaal te breken, net zoals je ook geen verbouwingswerken kunt uitvoeren zonder bouwafval te produceren.
Niet erg ecologisch? “We zijn qua bouw- en sloopafvalrecyclage koplopers in de wereld.”
TEKST HILDE VAN RAEMDONCK
Je kent het plaatje van verbou-
wingen wel. Er moeten muren
gesloopt worden, tegels en bezetting
van de muur gekapt, deurlijsten weg-
gehaald... en dat afval moet je ook
kwijt. Steenpuin, beton, kalk, roofing,
gipsplaten, pvc-afval, asfalt en hout
hou je best al tijdens het slopen apart,
want de verschillende materialen
worden afzonderlijk ingezameld en
verrekend per gewicht.
IN BELGIË WORDT jaarlijks twaalf
miljoen ton bouw- en sloopafval
verzameld. Afval van nieuwbouw-
en verbouwingswerken, afbraak-
werken en renovatieprojecten. Een
behoorlijke belasting voor het milieu
en de ruimte om dergelijk afval
op te slaan, is beperkt. Inzetten op
afvalpreventie, recyclage en het
opnieuw in gebruik nemen van
materialen is de boodschap.
DAT GEBEURT VANDAAG gelukkig ook. Het
merendeel van het steenpuin wordt
gerecycleerd tot hoogwaardige recy-
clagegranulaten voor onder-fundering
in wegenbouw, als funderingsmateri-
aal voor mager beton of in sommige
andere betonmaterialen. Gipsafval
wordt vermalen tot grondstof voor
nieuwe gipskartonplaten en vermalen
roofing krijgt een nieuw leven als
dakbedekkingsmateriaal. Gerecy-
cleerd PVC-afval vind je vaak terug
in buizen, vloer- en dakbedekking en
kabels en PU-afval in bloempotten,
flessen, buizen... Van zuiver, vlak
glas worden glaswol, cellulair glas en
glasparels gemaakt. En zelfs glaswol
kan opnieuw dienen als grondstof
voor nieuwe isolatiewol.
ONVOORSTELBAAR DUS DAT 25 jaar geleden
er nog helemaal geen sprake was van
recyclage van bouw- en sloopafval.
Het ‘Uitvoeringsplan Bouw- en
Sloopafval’ van OVAM stelde echter
in 1995 dat tegen 2000 75 procent
van alle puin ‘nuttig gebruikt moest
worden’. Vandaag krijgt meer dan 90
procent ervan een nieuwe bestem-
ming. De resterende 10 procent om-
vat minder dan 1 procent gevaarlijk
afval. Met onze resultaten scoren we
beter dan waar ook. “Op dit vlak
zijn we koplopers in de wereld”, zegt
Marc Dillen, directeur-generaal van
de Vlaamse Confederatie Bouw.
JE EIGEN HUIS verbouwen en afval
scheiden, oké, maar voor het slopen
van een bedrijfsgebouw gelden an-
dere regels. “Bij gebouwen met een
(deels) niet-residentiële functie, met
een hoeveelheid bouw- en sloopaf-
val van meer dan 1.000 m3, is het
verplicht om een sloopinventaris op
te maken”, legt Dillen uit. De bouw-
heer schakelt een architect in, die
inventariseert waar welke materialen
zitten en of er gevaarlijke producten
zoals asbest, PCB’s of zware metalen
tussen zitten. Alle gegevens worden
verzameld in een lastenboek. Zo
heeft de aannemer een beter beeld
van de opdracht, het materieel en
de mensen die hij nodig heeft. “Het
spreekt voor zich dat het apart
verzamelen aan de bron het meest
efficiënt is”, weet Dillen. “Maar dat
kan natuurlijk alleen als je vóór de
afbraakwerken precies weet waar
er zich in het gebouw schadelijke
stoffen bevinden.”
SELECTIEF SLOPEN LEIDT tot beter mate-
riaalhergebruik en minder milieu-
belasting. Vertrekkend van gerecy-
cleerde afvalproducten heb je minder
energie nodig om nieuwe producten
te maken, je produceert minder
afval en verhoogt de kwaliteit van
de recycleerbaarheid. Je drukt ook
je kosten, want de stortkosten voor
vervuild puin liggen hoger dan voor
niet-verontreinigd bouwafval. Recy-
clinginstallaties accepteren bijvoor-
beeld maar een beperkt percentage
vervuiling in beton- of steenafval.
DE VEREISTEN ZIJN streng, maar de
sector heeft plannen om dit selectief
sloopproces nog verder te verbe-
teren. “Zo willen we volgend jaar
een traceringssysteem ontwikkelen
– vooral voor grote projecten – waar-
bij we eerst een materiaalanalyse
zullen maken om na te gaan welke
verschillende materialen er op de
site aanwezig zijn”, zegt Marc Dillen
“Zo kunnen we een beter totaalbeeld
krijgen van wat er precies afgebro-
ken, gesorteerd, verwijderd, verwerkt
en gerecycleerd moet worden.”
Het spreekt voor
zich dat apart
verzamelen aan
de bron het meest
efficiënt is
- Marc Dillen

5. 55
www.naturesolutions.be
Waterdichte service in duurzaam
waterbeleid en infrastructuur
∙ Waterbehandeling
∙ Hergebruik regenwater
∙ Innovatieve projecten
∙ ...
Nijverheidsstraat 58 (industriezone Oost) · BE-2570 Duffel
T +32 15 63 75 53 · E info@naturesolutions.be
VERVUILING FOCUS 5
ANNEMIE TURTELBOOM
VLAAMS MINISTER VAN ENERGIE
Waarom energie-efficiënte bedrijven ?
“Lager energieverbruik betekent
een lagere factuur. Bedrijven hebben
vandaag meer financiële adem-
ruimte omdat de energieprijzen
historisch laag zijn. Maar ze zullen
terug stijgen, dus is investeren in
energie-efficiëntie de boodschap. Be-
drijven verkleinen ook hun uitstoot.
Tegen 2020 zullen we 20 procent
moeten besparen op de energiefac-
tuur en de uitstoot van broeikasgas-
sen. Verder zorgt energie-efficiëntie
voor minder warmteverliezen.”
Wat voor resultaten streeft u na?
“Iedere kmo kan potentieel 15 à 20
procent besparen op energie, maar
vele weten dat niet. Grote onderne-
mingen worden verplicht om min-
stens één energie-audit uit te voeren.
Voor de 400 grootste verbruikers in
Vlaanderen zijn er energiebeleids-
overeenkomsten uitgewerkt. Die ge-
ven bepaalde tegemoetkomingen in
ruil voor een energiebesparing van
1 procent per jaar en het uitvoeren
van rendabele maatregelen.”
Welke maatregelen zal u in
de toekomst nog nemen?
“Een bedrijf investeert om extra
omzet te genereren. Maar ook inves-
teren in energie-efficiëntie is belang-
rijk en rendabel. De energievermin-
dering in euro’s is oms groter dan de
afbetalingsschijven. Daarom roep ik
begin 2016 een ESCO-fonds in het
leven roepen. Kmo's en bedrijven
kunnen zo maatregelen realiseren
zonder de investering te doen.”
Bodem besmeurd, pand verbeurd
Niemand wil een verontreinigde bodem of vervuild grondwater. Voorkomen is altijd beter dan genezen, maar een bodem
kan ook gesaneerd worden. Meestal toch. “Maar zelfs de kippen drinken het grondwater niet.”
TEKST RAFAEL PORTO CARRERO
Een sterfgeval in de familie, dat
is zelden goed nieuws. Maar
door de band is er dan ook een
erfenis. Zo verging het de familie
Van Acker uit Lokeren enkele
jaren geleden. Zeven erfgenamen
kregen het huis in handen van een
overleden familielid. De woonst had
een geschatte waarde van 260.000
euro. “Maar we kregen een negatief
bodemattest”, vertelt Dirk Van
Acker. 33 potentiële kopers haakten
af. In de jaren 60 was er namelijk
een stortplaats op de grond waar
de woning nu staat. “Families met
kinderen willen zo’n huis niet.”
DE FAMILIE VAN ACKER betaalde het voor-
onderzoek van een studiebureau
uit eigen zak. Ondertussen heeft
officieel onderzoek van de OVAM
bevestigd dat er asbest, kwik, zink en
andere zware metalen in de bodem
zitten. De erfgenamen achten de
stad Lokeren aansprakelijk omdat
het over een gemeentelijk stort ging.
“Spelende kinderen kunnen niet
in contact komen met de aarde
en mensen kunnen geen groenten
telen”, zegt Björn Rzoska, gemeen-
teraadslid van Groen in Lokeren.
“Ik wil geen directe commentaar
op dit geval te geven”, benadrukt
geoloog Hervé Van Achter van
het studiebureau Tauw België. “In
principe is de eigenaar verantwoor-
delijk voor de verontreiniging die
hij zelf heeft veroorzaakt.” Stel je
hebt grond met een garage waarin
aan auto’s is gewerkt of carrosse-
riewerken zijn uitgevoerd. En je wil
deze grond verkopen. Dan is een
bodemonderzoek verplicht. Is de
bodem verontreinigd, dan zal de
OVAM de veroorzaker aanmanen
om te saneren. “Ze kunnen boetes
en verwittigingen geven. Geef je
daar geen gevolg aan, dan is de
grond niet alleen onverkoopbaar,
maar kan de OVAM het onderzoek
zelf uitvoeren en de kosten later op
de veroorzaker verhalen.”
IN PRAKTIJK BETEKENT bodem- of grond-
wateronderzoek dat er een aantal
vastgelegde chemische parameters
zijn, die wettelijk moeten onderzocht
worden. “Het gaat hier bijvoorbeeld
om solventen, oliën, zware metalen
en olie-aromatische koolwater-
stoffen, om enkele voorbeelden te
noemen”, legt Van Achter uit. De
OVAM hanteert hierbij een aantal
normen. De bodemsaneringsnorm
is de belangrijkste. “Een vervuiling
in een woon- of natuurgebied weegt
zwaarder door dan een verontrei-
niging in een industriezone”, weet
Van Achter. Mensen werken 40 uur
per week in een industriepark, er
zijn geen spelende kinderen, dus de
blootstelling is minder ernstig.
EEN KLASSIEK VOORBEELD is een
grondwaterverontreiniging in een
benzinestation. “Als er grondwater-
normen voor bijvoorbeeld benzeen
worden overschreden, dan zullen er
voldoende boringen en peilbuizen
worden geplaatst om zo een duide-
lijk beeld te kunnen vormen van de
omvang en de ernst van de grond-
waterverontreiniging.” Daarna
vindt er dan een risicoanalyse plaats
waarin nagegaan wordt of er gevaar
is voor mens en milieu. “Benzeen is
kankerverwekkend. In veel gevallen
zal dergelijke verontreiniging aanlei-
ding geven tot het opstellen van een
bodemsaneringsproject”, verduide-
lijkt Van Achter. Daarin wordt er
gecheckt wat de beste techniek is
om de verontreiniging te neutralise-
ren of te verwijderen.
IN SOMMIGE GEVALLEN zal een eenvoudige
ontgraving voldoen. Van Achter:
“Op een braakliggende grond is dit
vaak het beste.” Maar wat als een
verontreiniging onder de gebouwen
zit? “Dan zal er eerder gekozen
worden voor een techniek die is ge-
baseerd op chemische of biologische
afbraak of voor het oppompen en
behandelen van het grondwater,
want je gaat niet eerst de gebouwen
afbreken.” Een erkend bodemsa-
neringsdeskundige maakt altijd een
afweging van de mogelijke sane-
ringstechnieken. “Deze keuze moet
tot slot door OVAM gevalideerd
worden”, duidt de geoloog.
En de familie Van Acker uit Lokeren?
“Bij ons is de vloer gescheurd, want de
aarde verteert en verzakt”, zegt Dirk
Van Acker. “Een aardgasleiding bij
de buurvrouw is daarom gesprongen.
Haar kippen willen geen grondwater
meer drinken. Het stinkt te erg.” Het
ziet er dus sterk naar uit dat het nog
een tijdje zal duren vooraleer de erf-
genamen hun pand verkocht krijgen.
“Op den duur wordt dit waardeloos”,
zucht de gedupeerde erfgenaam.
Bij ons is de vloer gescheurd,
want de aarde verteert en verzakt
- Dirk Van Acker
3 VRAGEN AAN...

6. 66
CIRCULAIR WATERMANAGEMENT
• Advies rond legionellapreventie, staalname, analyse, desinfectie
• (Afval)waterbehandeling: fysico-chemische en biologische zuivering,
demineralisering ... Onderhoudscontract
• Hemelwaterrecuperatie: van studie en ontwerp tot projectbegeleiding en
uitvoering
Gebruik - Recycling - Hergebruik
info@aquadomo.be • www.aquadomo.be
09 242 58 39
ACTUEEL WATERZAKEN
VERANTWOORD WATER-
VERBRUIK OP KANTOOR
DRINK (MEER) WATER
Als werkgever ben je verplicht om
drinkwater te voorzien voor je
medewerkers. Water is gezond – en
beter dan koffie – en onderzoek
heeft aangetoond dat mensen, die
regelmatig water drinken, beter
presteren. Je kunt flessenwater aan-
bieden, maar ook een drinkfontein
of een waterkoeler. De nieuwste
toestellen zijn hygiënisch, functio-
neel en nog mooi om te zien ook.
SLIM EN FRIS
Houtimportbedrijf Vandecasteele
uit Kuurne bij Kortrijk liet al jaren
flessenwater leveren, maar de
kantoorruimte was te klein om de
voorraad op te slaan, dus werd die
in een andere ruimte ondergebracht.
Resultaat: heen en weer geloop,
zeulen met bakken, tijdverlies, rond-
slingerend leeggoed... Tot iemand
suggereerde om het eigen leidingwa-
ter te koelen en te bottelen. Iedereen
drinkt nu gewoon kraantjeswater, al
dan niet met prik.
MILIEUVRIENDELIJK SCHOONMAKEN
Wees zuinig met water. Poets
zoveel mogelijk droog of met koud
water en veeg de vloer eerst voor je
dweilt. Beperk het aantal schoon-
maakmiddelen tot een minimum.
Met zeep en schoonmaakazijn kom
je een heel eind. Vermijd agressie-
ve middelen zoals chloor en bleek.
Ook luchtverfrissers zijn erg on-
gezond voor mens en milieu. Lees
dus altijd eerst de verpakking.
ter te voorzien”, stelt Lingier.
DAT RESULTAAT KWAM er door de waterstro-
men van productie-eenheden te opti-
maliseren, innovatieve technologieën
te integreren, zoals extra filtering
en een monitorsysteem dat sneller
onregelmatigheden detecteert, en –
niet onbelangrijk – door werknemers
te sensibiliseren. Met interactieve
lichtkranten in het hele bedrijf, die
mensen op een ludieke manier con-
crete tips gaven, zowel voor thuis als
op het werk. Lekkende kranen werden
hersteld, er kwam een douchetimer
en dualflush toilet. Lingier: “Water is
schaars en je moet er spaarzaam mee
omspringen. Een gepaste bedrijfscul-
tuur kan daartoe bijdragen.”
beperking op, want de drinkwater-
voorraad mag op geen enkel moment
in gevaar komen. Maar net op dit vlak
is er nog ‘reserve’. Zo is het vandaag
perfect mogelijk om drinkbaar water
te maken van kwalitatief afvalwater.
“We krijgen dat water zó zuiver, dat
werkelijk alle stoffen eruit zijn en we
er opnieuw mineralen moeten aan
toevoegen omdat ons lichaam ze nu
eenmaal nodig heeft.”
ER IS DUS bijna geen enkele reden om
niet in te zetten op duurzaam wa-
terbeheer. “Maar als je ’t doet, doe
het dan goed”, adviseert Doulami.
“Schakel professionele hulp in,
want elke case is anders. Er bestaat
geen pasklare oplossing.” Start met
een haalbaarheidsstudie. Daarvoor
breng je alle aanwezige parameters
in kaart – investeringskosten, ope-
rationele kosten, personeel... Die
zet je tegenover de tijd die nodig is
om je investering te recupereren.“-
De kostprijs van de studie is in
verhouding tot eventuele investe-
ringen slechts ‘een druppel in de
oceaan’, maar je weet tenminste
waar je aan begint.”
EEN TECHNISCH ADVIESBUREAU helpt ver-
beteren waar kan. Waar verbruik
kan verminderen en hergebruik
toenemen. “Installeer een zo stabiel
mogelijk waterzuiveringssysteem en
gebruik de nieuwste technologieën,
zoals ultrafiltratie en omgekeer-
de osmose”, raadt Doulami aan.
“Daarmee kan vandaag tot 70
procent van het water opnieuw
gebruikt worden.”
Bron van leven
Water. Bron van alle leven. Dat is bij bedrijven intussen ook doorgedrongen. Recent verwierf het Amerikaanse
chemiebedrijf Monsanto het eerste EWS-certificaat in Vlaanderen. “Ons land, zeker Vlaanderen, doet het goed.”
TEKST HILDE VAN RAEMDONCK
W ater is onmisbaar voor alle le-
vensvormen. Maar de voorbije
30 jaar is de rijkdom aan plant- en
diersoorten met de helft verdwenen.
Grote boosdoener? De mens. Die
heeft er onder meer voor gezorgd dat
we wereldwijd te kampen hebben met
allerlei waterproblemen. Hoog tijd
dus om in te grijpen.
GELUKKIG BESEFFEN BEDRIJVEN die problema-
tiek vandaag maar al te goed. “Wij
waren al langer gefocust op een duur-
zaam waterbeleid”, zegt Frank Lingier,
site manager van Monsanto Antwer-
pen. In 2012 besloot Monsanto om
de EWS-certificeringsprocedure op te
starten, samen met de European Crop
Protection Association. Dat certificaat is
een initiatief van het European Water
Partnership en bekroont bedrijven voor
hun duurzaam waterbeheer “Het feit
dat het certificaat zo goed als binnen
bereik lag, motiveerde ons om ook de
laatste horden te nemen.”
DE BESTAANDE SITUATIE on site werd in kaart
gebracht, alle betrokkenen kregen een
specifieke opleiding en een pre-scree-
ning gaf aan waar de specifieke
aandachtspunten zaten. Ook En-
vironmental Resources Management,
wereldleider inzake milieugerelateerd
duurzaamheidsadvies, werkte mee. In
augustus vond de audit plaats en in
december 2014 kreeg Monsanto het
EWS-certificaat. De site gebruikt nu
jaarlijks 3,5 miljoen m3
water, 1 miljoen
m3 minder dan tien jaar geleden. “Om
je daar een concreter beeld van te ge-
ven, dat is de hoeveelheid die je nodig
hebt om 2.500 gezinnen van drinkwa-
“BEDRIJVEN HEBBEN er alle belang bij om
inspanningen te leveren”, zegt ook
Farida Doulami, CEO van Epas,
één van de eerste milieuconsultancy-
bureaus in Vlaanderen. Water kost
de industrie 0,7 tot 1,2 euro per m3
.
Dat is veel geld. Water als grondstof
is ook ‘eindig’, we mogen het niet
verspillen. “Ons land, en vooral
Vlaanderen, doet het al bij al goed”,
zegt Doulami. Twintig jaar geleden
heerste hier een heel andere menta-
liteit. De lozingsnormen zijn echter
steeds strenger geworden en vandaag
heeft elk bedrijf de ethische plicht
om ‘verantwoord’ te ondernemen.
Bovendien legt de Vlaamse Milieu
Maatschappij bedrijven een afname-
We krijgen afvalwater zó zuiver, dat we
er opnieuw de mineralen moeten aan
toevoegen die ons lichaam nodig heeft
- Farida Doulami
Water is schaars
en je moet er
spaarzaam mee
omspringen. Een
gepaste bedrijfs-
cultuur kan daar-
toe bijdragen
- Frank Lingier

7. Van Gansewinkel:
“Afval bestaat niet.”
Over 50 jaar is er nog amper zilver, olie, koper of goud. Grondstoffen worden dus erg schaars. Of we sorteren ons
afval en zetten volop in op de recuperatie van materialen. VGW neemt hierin een voortrekkersrol.
JAN COUSSEMENT GLIMLACHT. De schilderbaas uit
Zwevegem is tevreden. “Het is allemaal erg vlot
gegaan”, weet de decorateur. De man heeft enkele
maanden aan een afvalsorteerproject meegewerkt.
De rest van zijn latexverf wordt opnieuw verf. “Van
Gansewinkel heeft met mij een afvalscan doorgevoerd.
We hebben een containereiland staan en we scheiden
het materiaal van elkaar. Van Gansewinkel verwerkt dit
tot nieuwe grondstoffen. Zo gaat er niets verloren!”
NET ZOALS DE WEST-VLAAMSE decorateur zou het
nog vele KMO’s kunnen vergaan. Ook bakkerijen,
voedingsbedrijven en bouwaannemers kunnen op hun
afvalrekening besparen. “Uit onze Nationale Afvaltest
voor bedrijven blijkt dat er maar een beperkt groepje
van de Belgische ondernemingen écht het nut van afval
sorteren inziet”, verduidelijkt Wim Geens, directeur van
Van Gansewinkel België, Luxemburg en Frankrijk.
EN VAN GANSEWINKEL weet waarover het spreekt. “93,3
procent van het materiaal dat we inzamelen, wordt
gerecupereerd”, weet Geens. In 2014 is al ruim
64 procent van het ingezameld volume door Van
Gansewinkel tot nieuwe grondstof verwerkt, waarmee
een uitstoot van 1,19 miljoen ton koolstofdioxide
is bespaard. Voor 2020 wil het materialenbedrijf dit
percentage verhogen tot minimaal 75 procent zodat
we de kringlopen nog meer kunnen sluiten.
SOMS IS HET RELATIEF eenvoudig. Karton is de
grondstof voor het maken van nieuw karton. Wist je
bovendien dat je vertrouwelijk papier 100 procent
gegarandeerd vertrouwelijk behandeld wordt?
Iemand zal het later volledig als tissue- en toiletpapier
hergebruiken. “1000 kilogram levert een besparing van
194 kilogram koolstofdioxide op”, zegt Geens. “Dat
zijn vier gloeilampen die 50 dagen licht geven.” Of
zelfs voedingsresten zijn goed om nieuwe energie te
produceren. “Van Gansewinkel investeert voortdurend
in nieuwe technologie”, zegt de directeur. “Nu
bekijken we een techniek om voedingsafval (swill) te
gebruiken als voeding voor insecten. De biomassa
van zo’n beestje is een rijke bron aan proteïne.”
Maar het gaat ook met zwaarder materiaal, wil de
directeur nog meegeven. Bouw- en sloopafval kan
worden gesorteerd in waardevolle stromen zoals puin,
hout, metalen en plastic. Dit kan na sortering tot een
secundaire brandstof opgewerkt worden. “Eén ton
bouwafval komt overeen met 223 keer een warm bad
nemen. Sta daar maar even bij stil.”
DE 45-JARIGE ECONOMIST staat sinds een paar maanden
aan het roer van Van Gansewinkel in België, Frankrijk
en Luxemburg. Sinds hij de leiding overnam, ligt
de focus sterk op materialenbeheer en het sluiten
van kringlopen. “Daar zit de toekomst”, vindt de
directeur. “We zetten hier zwaar op in. We hebben een
kenniscentrum opgericht waarbij we door trial-and-
error voortdurend op zoek gaan naar nieuwe manieren
om met papier, plastics, hout, chemie, ijzer en andere
metalen de cirkel te sluiten. Van afval naar grondstof!”
MAAR GEENS BESEFT perfect dat er nog een lange weg
af te leggen is. Meer dan 6000 bedrijven hebben
ondertussen aan de afvaltest van Van Gansewinkel
deelgenomen. “We willen bereiken dat ondernemers
zich afvragen hoe ver ze staan of in hoeverre hun
medewerkers zich van het nut van afvalscheiding
bewust zijn. Slechts 18 procent van de bedrijven in
Nederland en België heeft voldoende besef, kennis en
kunde in huis. Dat is een beetje teleurstellend, maar
er is dus ook nog veel potentieel. Van Gansewinkel
staat hen graag bij.” Je kan enorm veel besparen door
te scheiden aan de bron, want restafval kost je het
meeste.
EEN ZEER NUTTIG instrument is het afvalprestatieprofiel,
vindt Geens. “We willen afvalscheidingspercentages
voor klanten én niet-klanten inzichtelijk maken”,
zegt de specialist. “Afval bestaat niet. Het zijn
grondstoffen.” Door te benchmarken kan men de
eigen afvalscheidingsprestaties met die van de
sector vergelijken. Een bedrijf kan het exacte aantal
kilogram afval per stroom ingeven of kan het aantal
kilogram per stroom schatten door een wizard, die het
containervolume per frequentie bepaalt. De benchmark
wordt gemeten op basis van stromen per sector en
gemiddelde gewichten.
“WE HOPEN DAT iedereen langzaam het nut van recycle-
ren en scheiden aan de bron inziet. Dat is in het belang
van ons allen. Voor Van Gansewinkel is het sluiten van
kringlopen méér dan werk.” Het is een maatschappelijke
missie. “We hebben maar één planeet.”
93,3 procent van
het materiaal wordt
gerecupereerd
Wie sorteert,
creëert. Afval is
grondstof
Wim Geens
directeur
Van Gansewinkel
België, Luxemburg
Frankrijk
Wie sorteert creëert! Hoe sorteert u?
Doe de Nationale Afvaltest op www.nationaleafvaltest.be !
A D V E R T O R I A L

8. 8 PROFIELINTERVIEW HANS BRUYNINCKX
Voor alle informatie kunt u terecht op www.cleantechpunt.be
Het realiseren van een maatschappelijk draagvlak pakken we aan via
gespecialiseerde opleidingen in samenwerking met
UHasselt | SEE: een nieuw postgraduaat Cleantech Management samen
met de hogescholen PXL en UCLL.
SYNTRA Limburg (september) en Syntra West (november) met de nieu-
we opleiding CleanTechConsultant.
Opleiden van CleanTechAmbassadeurs.
Lezingen in GreenVille. Cleantech discussiethema’s, opleidingen op maat
gericht naar specifieke studenten/ studierichtingen en bedrijven.
VDAB opleiding gericht op “Duurzaam Handelen” via een boeiende
e-learning module.
Het inzetten van Cleantech zorgt voor ongekende positieve perspec-
tieven waar onze samenleving nood aan heeft. We nemen u mee in de
wereld van “friskijkers” en laten zien hoe transitie een antwoord biedt op
een duurzame samenleving, globaal bekeken, maar wel door lokaal te
handelen. Hier bij ons!
“Cleantech kennisverspreiding
door verwondering en beleving”
Maurice Ballard, voorzitter CleanTechPunt
de situatie van vandaag vergelijkt met
die van in 1973, het jaar van het eerste
Europese Milieuactieprogramma, zijn
we op veel vlakken vooruitgegaan: de
kwaliteit van water en lucht is beter en
we gaan beter om met energie, afval...
Het unieke is ook dat wij afspraken
maken die bindend zijn. Als één van
de 28 landen zich niet houdt aan de
afspraken, wordt er opgetreden en
eventueel zelfs gesanctioneerd.”
Maar hoe duurzaam leven wij zelf?
“Dat is inderdaad een fundamente-
lere vraag: ‘Los van die vooruitgang,
hoe duurzaam is onze levenswijze?’
Ons landbouwsysteem, ons energie-
systeem, onze mobiliteit zijn op dit
moment niet duurzaam. Dat heeft
nog steeds een negatief effect op het
natuurlijk kapitaal en de biodiversiteit,
draagt bij tot klimaatverandering en
de uitputting van schaarse grondstof-
fen. Het zal een pak beter moeten als
we 9 miljard mensen een behoorlijke
levensstijl willen aanbieden binnen de
grenzen van onze planeet. We moeten
de landbouw verduurzamen en na-
denken over ons transportsysteem en
de mobiliteit. Er moet ingezet worden
op een betere ruimtelijke planning
en bodemgebruik, een veel efficiënter
‘Pessimisme werkt verlammend’
Zijn vrije tijd brengt hij liefst buiten door, actief en in de natuur. Hij houdt van kamperen en fietsen en
is een fervent zeiler. Maar in zijn professioneel leven is Hans Bruyninckx directeur van het Europees
Milieuagentschap. Een functie die hij voor vijf jaar mag invullen en dat ook met grote ‘goesting’ doet.
TEKST HILDE VAN RAEMDONCK BEELD ©EUROPEAN ENVIRONMENT AGENCY
H
ans Bruyninckx (51) is poli-
ticoloog en doceerde inter-
nationale milieupolitiek en
duurzame ontwikkeling aan diverse
universiteiten in België en het buiten-
land. Onder meer ook in de VS. Hij
heeft Antwerpse roots, maar sinds hij
de functie van directeur van het EEA
bekleedt, het European Environmen-
tal Agency, werkt hij in Kopenhagen.
Een plek die hem bevalt.
Zou u de precieze opdracht van het EEA
even kunnen toelichten ?
“Het is onze taak om onafhanke-
lijke, objectieve en beleidsrelevante
informatie te verzamelen over het
milieu en die door te geven aan al
wie betrokken is bij de ontwikkeling,
implementatie en evaluatie van het
klimaat- en milieubeleid, maar ook
voor het grote publiek. Wij proberen
de Europese Gemeenschap te helpen
gefundeerde beslissingen te nemen om
het milieu te verbeteren en milieugere-
lateerde denkpistes te integreren in het
economisch beleid. We volgen ook op
wat er beleidsmatig vastligt. Daarnaast
verzamelen, rapporteren en analyseren
we op basis van onze wetenschappelijke
kennis, samen met de andere Europese
landen, alle gemonitorde gegevens op
Europese schaal. Het EEA fungeert als
een soort science-policy interface.”
Hoe is het op dit moment met
ons milieu gesteld ?
“Goed en niet goed. Goed, in de zin
dat we al een hele vooruitgang geboekt
hebben, maar we hebben nog een lan-
ge weg te gaan. Het Europees milieu-
beleid staat wereldwijd het verst. Als je
gebruik van grondstoffen en energie,
de versterking van ecosystemen,... En
zelfs al krimpen de budgetten, dan
nog is het tijd voor een ambitieus
milieubeleid, anders betalen we op
termijn een veel hogere prijs. Als we
niets ondernemen, is de wereld en de
mensheid er beroerd aan toe.”
Helpen uw doemvoorspellingen zoals nog
meer overstromingen, orkanen, kapotte
oogsten… om politici en beleidsmensen
wakker te schudden ?
“Dat weet ik niet. Maar we kunnen
er niet langer omheen. We betalen
nu al een prijs voor de gevolgen van
de opwarming van de aarde. De
impact ervan is duidelijk zichtbaar
in de landbouw. We zien ook steeds
meer extreme weersomstandigheden
en fenomenen zoals het smelten van
de ijskappen. Het zeewaterniveau
blijft stijgen en er wordt intussen al
gewaarschuwd over een opwarming
van 4°C in plaats van 2°C. We mogen
niet naïef zijn hé...”
Tegelijk zegt u ‘pessimisme werkt ver-
lammend’. Hoe moet het dan verder ?
“We moeten gewoon realistisch zijn.
Met pessimisme kom je nergens. Er
is een Europese doelstelling waarmee
we de uitstoot van onze broeikasgas-
sen tegen 2050 willen terugdringen
met 95 procent. Is dat realistisch? Het
zou in elk geval niet realistisch zijn er
niet op in te zetten. We mogen zelfs
best een beetje optimistisch zijn, vind
ik. Europa staat op dit vlak immers
voor op andere regio’s. Ondanks
de crisis sinds 2008 heeft de groene
economie meer dan 1,5 miljoen
Als we niets
ondernemen, is
de mensheid er
beroerd aan toe
‘Het eerste ecosysteem waar je verantwoordelijk voor bent, is dat van jez
A D V E R T O R I A L

9. 9LEES MEER ONLINE OP FOKUSMILIEUTECHNIEK.BE
nieuwe en bovendien toekomstgerich-
te jobs gecreëerd, die bijdragen om
een hogere levenskwaliteit te bieden.
We kunnen het Silicon Valley van de
groene economie van de 21ste eeuw
zijn als we er echt voor gaan.”
En wat als we de targets niet halen?
“Als we de targets niet halen, zullen
we er op wereldvlak alleszins niet
goed voor staan. Want, het gaat hier
niet om een of andere diersoort die
dreigt te verdwijnen, nee, ons hele
ecosysteem heeft zijn limieten bereikt.
Bovendien zullen de eindige grond-
stoffen schaars worden, opraken, de
concurrentie bikkelhard worden, de
prijzen de hoogte in gaan... En dan is
het nog maar de vraag of we iedereen
kunnen blijven voeden. De schuldi-
gen als we het niet halen? Dat zullen
diegenen zijn die het niet aangedurfd
hebben om moedige beslissingen te
nemen. Want de wetenschap kan
dan wel de nodige kennis aanreiken,
het maatschappelijk debat moet op
gang komen en er moeten initiatieven
genomen worden. Wereldwijd, maar
ook door ons allemaal. Want uitein-
delijk: het eerste ecosysteem waar je
verantwoordelijk voor bent, is dat van
jezelf. En een duurzame levensstijl
begint bij je thuis.”
Bent u zelf zo’n voorbeeldige
groene jongen?
“Ik probeer in ieder geval zelf con-
sequent te zijn in wat ik doe en hoe
ik leef. En ik probeer mijn eigen drie
kinderen dezelfde ingesteldheid te ge-
ven. We wonen overal vlakbij en hoe-
ven dus geen taxi te spelen. Ze weten
Zelfsalkrimpendebudgetten,dannogishet
tijdvooreenambitieusmilieubeleid,anders
betalenweoptermijneennogveelhogereprijs
Als Hans Bruyninckx geen
milieuspecialist geworden was,
dan was hij...
“...kinesist. Ik heb tot op het
allerlaatste moment getwijfeld
tussen politieke wetenschappen
en sportkot.”
Achilles
Veiligheid, gezondheid en
milieuzorgsysteem
voor on-site
bodemsaneringswerken
Viabuild NV
Schaliënhoevedreef 20 F
2800 Mechelen
www.viabuild.be
Viabuild is een Belgische top 3 speler
in wegen- en afbraakwerken en is ge-
specialiseerd in complexe infrastruc-
tuurwerken. De focus van het bedrijf
is gericht op efficiënt en doelgericht
werken op hoog kwalitatief niveau.
Viabuild heeft de ambitie om zich nog
verder te ontwikkelen en doet dit door
haar dienstenpakket naar haar klanten
continu te verbeteren en verder uit te
bouwen. En dit met zeer veel aandacht
voor kwaliteit, veiligheid en milieu.
Het bedrijf investeert veel om de gevol-
gen van zijn activiteiten voor het milieu
te beheersen en te reduceren. Milieube-
wust ondernemen is dan ook een deel
van de dagelijkse beleidsvoering en
is sterk ingeburgerd in de bedrijfscultuur.
Viabuild behaalde recent het Achilles
veiligheids-, gezondheids- en milieu-
zorgsysteem certificaat.
Met dit certificaat staat Viabuild garant
voor een kwalitatieve uitvoering van de
bodemsaneringswerken, zowel voor wat
betreft hinder naar mens en milieu toe,
als veiligheid, gezondheid en hygiëne.
Het certificaat laat het bedrijf toe om
saneringsprojecten in Vlaanderen uit te
voeren. In het bijzonder de werken van
klasse 1, waaronder de ontgravingen al
dan niet in combinatie met bemaling.
A D V E R T O R I A L
SMART FACTS
3 VRAGEN AAN...
JEROEN BÜSCHER
POSTDOCTORAAL ONDERZOEKER
ENERGYVILLE
Wat zijn ‘smart grids’ precies?
“Slimme energienetten die
‘tweerichtingsverkeer’ van ener-
giestromen en informatie tussen
verschillende spelers mogelijk
maken. Zo kun je als eindgebruiker
makkelijker inspelen op de signalen
van onder meer je energieleveran-
cier en ook omgekeerd.”
Wat zijn de voordelen ervan?
“Dat we vraag en aanbod van
elektriciteit beter op elkaar kunnen
afstemmen, terwijl er meer en
meer volatiele en onvoorspelbare
hernieuwbare energiebronnen
worden geïnstalleerd, zoals zon-
nepanelen en windturbines. Er
komen ook nieuwe verbruikers bij,
zoals warmtepompen en elektri-
sche voertuigen. Smart grids vormen
de weg naar een toekomst met
betaalbare en duurzame energie,
waarbij we niet moeten inboeten
aan de bevoorradingszekerheid.
Zijn ze ook al operationeel?
“In ons land, net als over de
hele wereld, worden er op dit
moment slimme netten uitgerold
op verschillende niveaus van het
elektriciteitsnet. Zo was er het
onderzoeks- en demonstratieproject
Linear (Local Intelligence Networks
Energy Active Regions), bij 250
Vlaamse gezinnen die door middel
van slimme huishoudtoestellen
hun elektriciteitsverbruik konden
aanpassen in functie van de
beschikbare energie.
dat ze zuinig moeten zijn met energie
en water, gewoon... de alledaagse din-
gen. Zelf ben ik een stadskind, maar
ik ging naar de scouts, wat me dichter
bij de natuur bracht. Ook thuis heb
ik dit meegekregen. Ik kreeg – ik zal
een jaar of zeven geweest zijn – van
mijn vader op de Boekenbeurs een
boek over bedreigde diersoorten. Dat
maakte toen diepe indruk op mij en ik
heb het altijd bewaard.”
Wat zou u graag gerealiseerd zien na
uw vijf jaar dat u directeur
EEA geweest bent ?
“Alles wat we hier doen is teamwork
en dus niet alleen mijn realisatie of
verdienste. We zitten hier met 210
mensen. Maar ik zou heel tevreden
zijn als we tegen het einde van mijn
vijf jaar directeur-zijn hier de kennis
vergaard hebben die we nodig hebben
om tegen 2050 de omslag te maken
naar een fundamenteel duurzame
economie en er ook de beleidsmakers
mee bereikt hebben. Verder heb ik
geen andere carrièreplannen. Ik hou
van nieuwe uitdagingen, maar het zit
er dik in dat ik weer ga lesgeven. Dat
doe ik écht graag.”
zelf.’

10. 1010
Via de coöperatie BeauVent investeer je rechtstreeks in hernieuwbare
energie en energiebesparing. Koop jouw aandeel in een leefbare toekomst
en geniet mee van de opbrengst.
Laat BeauVent je energieBesparing financieren
BeauVent zoekt en financiert een efficiente en groene energiemix voor
bedrijven, non-profit en overheid. Je bespaart zonder zelf te investeren.
HOOG TIJD VOOR EEN
inVesteer mee met BeauVent cVBa
DUURZAME KEUZE
aLLe infO Op www.BeauVent.Be
OVERZICHT ACCESSOIRES
Een hernieuwbare
naam is beter dan olie
België heeft het derde meeste zonnepanelen per inwoner wereldwijd.
Leuk, maar we baden niet bepaald in het zonlicht zoals onze
mediterrane vrienden. De vraag naar energie blijft dus ontzettend
hoog. Uit een VITO-rapport in 2012 zou België tegen 2050 echter
compleet op hernieuwbare energie kunnen draaien. Nu bedraagt dit
de volle 7,9 procent. Maar welke alternatieve energiebronnen zijn
er dan volgens Jan Duerinck en Wouter Nijs, co-auteurs van dat
geruchtmakend rapport?
TEKST RAFAEL PORTO CARRERO
Zon straalt voor iedereen
“Fotovoltaïsche panelen zetten zonnestraling om in elektriciteit.
De kostprijs is tussen 2008 en 2013 met 80 procent gedaald.
Nu zijn ze competitief. Zonnepanelen kunnen 50 procent
efficiënter worder en ze worden goedkoper. België heeft het
derde hoogste aantal zonnepanelen per inwoner. Spijtig genoeg
schijnt de zon enkel overdag en vooral in de zomer. Dat remt de
inschakelbaarheid. Het helpt als je de zonnepanelen naar het
oosten en het westen richt.”
Warm stro van de aardbodem
“Geothermie is de aardwarmte uit de ondergrond. Die wordt
voor warmte of elektriciteit gebruikt. Vanaf 500 meter diepte
wordt het diepe geothermie genoemd. De boring is ontzettend
duur, maar het is wel een permanente bron die het hele jaar
door energie kan leveren. Momenteel voert VITO als eerste in
België een boring uit in de Kempen tot op een diepte van vier
kilometer. Die put zal zowel warmte als elektriciteit bezorgen.”
Geen hoogte, futloos gedruppel
“Bij waterkracht denk je spontaan aan grote stuwdammen
waarin bergwater wordt opgevangen en daarna omgezet
in elektriciteit. Grote vermogens vereisen echter grote
hoogteverschillen en die zijn er bij ons niet. In Wallonië zijn
er een aantal kleine installaties met een gezamelijk vermogen
vergelijkbaar met 20 tot 40 windmolens. Je kan energie ook uit
getijden en golfslag winnen, maar met een kustlengte van 60 km
is dit potentieel in ons land beperkt.”
Wind waait uit zeehoek
“Windmolens zetten de energie van bewegende luchtlagen
om in elektriciteit. Windenergie op land is de goedkoopste
hernieuwbare energiebron en heeft een groot potentieel in
Vlaanderen. Op zee is er echter meer mogelijk, zeker als België
mee zou instappen in grotere projecten in de Noordzee. Er is
een trend om grotere wieken te installeren om met minder wind
toch vaker elektriciteit te produceren.”
Uit duurzaam pellethout gesneden
“Houtpellets worden uit samengeperst hout of houtafval
gemaakt. Als ze duurzaam geproduceerd worden, leveren ze een
bijdrage aan de reductie van broeikasgassen. Bomen gebruiken
namelijk CO2 om te groeien. Biomassa kan je makkelijk
opslaan en is dus continu beschikbaar. Pellets worden gebruikt
voor warmtetoepassingen of elektriciteitsopwekking. Met de
restwarmte verwarm je woningen of bedrijven. Warmteproductie
in pelletkachels zijn jammer genoeg wel een bron van fijnstof.”
Slim netwerken
“Smart grids worden de smeerolie in een hernieuwbaar
energiesysteem. Zij zullen ervoor zorgen dat op elke plaats én
op elk ogenblik vraag en aanbod van elektriciteit in evenwicht
zijn door het verbruik van je elektrische toestellen te sturen. Bij
een overaanbod worden toestellen op vollast (maximaal vermogen,
red.) gestuurd, bijvoorbeel bij de productie van warm water.
Bij tekorten wordt dit wat teruggeschroefd, maar zonder aan
comfort in te boeten.”

12. 1212
DTPLAN DEMODAGEN
Dinsdag 6 oktober
in Zebrastraat, Gent
45x45mm adapter voor alle
afdekkaders in België
Naast de gekende bewegings- en aanwezigheidsmelders voor plafond- en buitenmontage,
heeft B.E.G. ook melders om in de muur te monteren. Deze detectoren zijn ideaal om
bestaande schakelaars of drukknoppen te vervangen. B.E.G. biedt verschillende types aan in
functie van het gebruik, o.a. een tweedraadsversie ter vervanging van enkelpolige schakelaars,
een versie voor in trappenhallen of een aanwezigheidsmelder met master/slave functie.
Tot voor kort had B.E.G. enkel eigen afdekkaders of adapters voor Duitse fabrikanten van
schakelmateriaal. Nu wordt het gamma uitgebreid met adapters voor alle gangbare merken
van schakelmateriaal in België, waar de afdekkader een binnenmaat van 45x45mm heeft. Zo
kan bij vervanging van een schakelaar of drukknop, de bestaande afdekkader behouden
blijven en toch een bewegings- of aanwezigheidsmelder gebruikt worden van B.E.G.
EXPERTEN
Experts HVAC:
Steven Mylle en Eric Dejonghe, Extern specialisten
HVAC bij CEBEO - www.cebeo.be
Expert EMS:
Maarten Stul en Rien Leenders, Enerprof
Projectmedewerkers bij KU Leuven
www.enerprof.be
Expert BMS:
Jan Derua, Home Building Automation, Certified
Tutor KNX, KNX Scientific Partner bij
Thomas More - www.thomasmore.be
VAKORGANISATIES
STS (Speciale technieken) is de
overkoepelende federatie van
FEDELEC en ICS
SMART GRID FLANDERS brengt
spelers uit de sector samen in
energieprojecten
SBM traint, coacht, adviseert en is
een onderdeel van Syntra
PROGRAMMA
DTplan Demodagen is een interactief gebeuren rond HVAC,
gebouwen- en energiemanagement met fabrikanten,
vakorganisaties en experten.
11u00: Ontvangst met broodjesbuffet
11u30 - 16u00: Interactieve demo’s afgewisseld met minibeurs
16u00: Conclusies en netwerkreceptie
INSCHRIJVING:
Registreer gratis uw plaats op www.dtplandemodagen.be
EXPERTPANEL ALTERNATIEVEN
Energie-efficiëntie, het kan nog iets beter
De Belg heeft de op vier na zwaarste ecologische voetafdruk ter wereld. Moest de hele wereld leven zoals wij, zouden we 4,3 keer onze
planeet nodig hebben. Dit bleek althans uit het Living Planet Report van het WWF vorig jaar. Energie neemt iets meer dan de helft van onze
voetafdruk in. Maar sommige bedrijven doen het anders. “We halen onze verwarming van 15 meter uit de grond.”
TEKST RAFAEL PORTO CARERRO
“Het nieuwe gebouw Sango huisvest de
gecentraliseerde bloedlabs en een donorcen-
trum. De aannemer plaatste 133 energiepa-
len op 15 meter diep onder de grond om er
warmte uit te halen. Daar vloeit constant wa-
ter naar de voet en terug, om op te warmen.
Een warmtewisselaar haalt deze warmte op
en zo wordt het gebouw verwarmd. Het gaat
hier om de grootste installatie in de Benelux.
Verder is er nog de 1.325 vierkante meter
zonnepanelen op de daken die voor een
vermogen van 171.476 kiloWattpiek zorgen.
Driedubbele beglazing en automatische
zonnewering vormen een verregaande isolatie
en de vloer is uit bamboe.”
“We passen de meest recente technieken toe.
In vergelijking met andere gebouwen komt er
58 procent minder koolstofdioxide vrij, wat
een besparing betekent van 12.645 euro per
jaar. Aangezien we mogen veronderstellen dat
de levensduur van een technische installatie 20
jaar is, komen we uit op een totale besparing
van 252.906 euro. In zijn totaliteit zorgt het
hypermoderne gebouw voor 95 procent zelf
voor energie. Daarom kreeg het de quotering
outstanding van BREEAM (BREEAM is een
beoordelingsmethode om de duurzaamheidprestatie van
gebouwen te bepalen, red.).”
“Deze maand gaat de bouw van ons eerste
eigen zorghotel Polderwind in Zuienkerke
van start. Ook daar willen we opnieuw kiezen
voor een energie-efficiënt bouwproces. We
kunnen er niet alle technieken zoals bij Sango
gebruiken. Toch streven we ernaar om zo
energie-efficiënt mogelijk te werk te gaan. De
transparante gelijkvloers van het cirkelvor-
mige hotel zorgt ervoor dat de relatie met de
groene omgeving blijft. De verdieping wordt
helemaal uit houtskeletbouw opgetrokken.
De vloerplaten van het gelijkvloers en de
verdieping worden uitgerust met beton
omwille van de thermische capaciteit van het
materiaal. Hierdoor is het klimaatcomfort in
het hotel optimaal.”
“Energie-efficiëntie is doorslaggevend, maar
een duurzaam portfoliomanagement houdt
veel meer in. De energie- en onderhouds-
kosten moeten dalen, maar ook de totale
operationele kost. De volledige milieuprestatie
moet worden geoptimaliseerd. Het bestaande
vastgoed wordt daarom aan de hand van
de BREEAM In-Use methodiek gescreend
op energie, water, materialen, vervuiling en
ecologie om maar enkele voorbeelden te
noemen. Zo worden building managers, in-
vesteerders, eigenaars en gebruikers geholpen
om hun operationele kosten en hun impact
op het milieu te verminderen.”
“Vastgoed staat in voor 40 procent van de
globale uitstoot van koolstofdioxide. Uit
recent onderzoek van GRESB (wereldwijde
organisatie in de schoot van de vastgoedindustrie die
duurzaamheid van onroerend goed waardeert, red.)
blijkt dat we 3 procent per jaar reduceren en
de hernieuwbare on site productie met 50
procent per jaar stijgt. Zo zorgt onze sector
voor 50 procent van de oplossing van de
CO2-uitstoot tegen 2030.”
“Verduurzamen wordt gemeengoed door een
dialoog tussen alle stakeholders. Materi-
aal- en ketenbeheer zijn belangrijk voor de
waardecreatie. Tenslotte bouwen we vandaag
de plekken waar komende generaties zullen
wonen, werken en leven. Daarom moeten we
zorg dragen voor wat nu is, maar tegelijk het
lange termijnperspectief voor ogen houden.
We moeten verder dan de eigen perceelgrens
kijken. Zo kunnen overkoepelende strategieën
voor energie, water en mobiliteit worden ont-
wikkeld. We denken hier over het aansluiten
op de stedelijke smart grid. De uitwerking van
deze strategieën mag niet enkel het eigen
project ten goede komen, maar moet ook
bijdragen tot het algemeen welzijn.”
“We gaan op vele vlakken vooruit in verge-
lijking met ons vorige kantoor. De fossiele
brandstoffen zijn bijna volledig door groene
energie vervangen. Ik spreek over geother-
mie en het optimaal gebruik van zonne-
warmte. Het scheelt ook op de energiefac-
tuur. De verwachte energiekost bedraagt één
zesde van vroeger. Die verlichtingsfactuur
gaat ook omlaag omdat kunstlicht enkel ge-
activeerd wordt waar en wanneer het nodig
is. We profiteren maximaal van natuurlijk
licht. We hebben ook een gelijke tempera-
tuur in de verschillende werkzones zonder
tocht. Dat is dus comfortabel.”
“Binnenkort zitten we er 12 maanden.
Nieuwe investeringen zijn niet nodig.
Zowel in de winter als tijdens de
hete zomerdagen konden we de
comforttemperatuur op peil houden.”
“Het kantoor van Leefmilieu Brussel is met
haar oppervlakte van 16.750 vierkante meter
één van de grootste passief-kantoorgebou-
wen van Europa en in België het grootste. Er
wordt veel geïsoleerd en gezorgd voor goede
luchtdichtheid. Er is altijd een stabiele en
aangename werktemperatuur. We gebruiken
voornamelijk groene energie, meer bepaald
geothermie: warmte of koelte komt uit 80
meter diepte, die via leidingen verspreid in
de betonlaag komen. Er kan snel bijver-
warmd of afgekoeld worden via een systeem
van convectoren in de vloer. Het gebouw telt
ook 366 zonnepanelen. Ze produceren tot
88.000 kiloWattuur per jaar.”
“Het Logistiek Innovatie- en Trainings-
centrum (LITC) van de intercommunale
IOK in Laakdal heeft een outstanding
BREEAM score van 89 procent. LITC
vzw en Nike huren dit. De klimaatre-
gelingsunits gebruiken het water in de
vijver voor verwarming en koeling. Dit
gebeurt in combinatie met een warm-
tekrachtkoppeling. De gebruikte mate-
rialen zijn cradle-to-cradle, FSC-gelabeld
en VOC-vrij. Vooral hout en beton als
natuurlijke materialen werden gebruikt.
Het gebouw is bovendien niet op de
riolering aangesloten. De waterbehande-
ling gebeurt via een rietveld.”
“Het gebouw dient als ontmoetings-
plaats en conferentiecentrum. De
bezoekers kunnen kennismaken met
duurzame technieken in praktijk. IOK
besteedde dan ook extra aandacht aan
het akoestisch comfort door materialen
met een hoge geluidsabsorptiegraad te
gebruiken. Om het lawaai van de snel-
weg en het bedrijventerrein in de buurt
te verminderen, werd een groendak
aangeplant. Dit straalt bovendien een
duurzaam karakter uit.”
“Bij alle gebouwen en verbouwingen
besteden we in de ontwerpfase
veel tijd en aandacht aan de ideale
implanting, de energie-efficiëntie en
het materialengebruik. Maar ook een
tijdloze en stijlvolle architectuur is
belangrijk. Bovendien plannen we enkele
maatregelen om het energieverbruik
verder in te perken. We willen
haalbaarheidsstudies voor renovatie-
ingrepen in bestaande gebouwen
en sensibiliseringsacties naar de
personeelsleden uitvoeren.”
PHILIPPE
VANDEKERCKHOVE
GEDELEGEERD
BESTUURDER RODE
KRUIS-VLAANDEREN
PETER
GARRÉ
MANAGING DIRECTOR
BOPRO
MICHEL
HERMANS
FACILITY MANAGER
BIM
KRIS
VREYS
DIRECTEUR IOK
(INTERCOMMUNALE
ONTWIKKELINGSMAATSCHAPPIJ
VOOR DE KEMPEN)
Wat zijn de
grootste
voordelen?
Wat is er
bijzonder
aan jullie
gebouwen
naar energie-
efficiëntie toe?
Welke maatre-
gelen ga je nog
treffen in de
toekomst?

13. Hoe Spirotech u helpt met
besparen op energiekosten.
Heeft u goed inzicht in de totale kosten van uw verwarmings- of koelinstallatie? De
levensduur en het rendement van een verwarmings- of koelinstallatie hangen namelijk
sterk af van de kwaliteit van de vullingsvloeistof. “Vaak veroorzaken de aanwezigheid
van lucht of vuil onnodige storingen en overmatige slijtage”, zegt Eddy Jansen,
Business Manager BeLux van Spirotech. “Dankzij onze oplossingen in de verbetering
van de waterkwaliteit van uw verwarmings- of koelsysteem kunt u energie en dus
kosten besparen, en wel op een milieuvriendelijke manier.”
Spirotech waakt over de kwaliteit van uw systeemwater. “Dat doen we met een
uitgebreide product portfolio, maar ook met kennis en informatie”, vervolgt Jansen.
“Wij zijn experts in waterkwaliteit van installaties van een eengezinswoning tot
een groot nuts- of een industrieel proces. Met onze oplossingen helpen we om de
energieprestaties aanzienlijk te verbeteren en de waterkwaliteit te beheersen.”
Een speciale vermelding verdienen de oplossingen voor de waterbehandeling
van open en gesloten systemen in de industrie. Spirotech beschikt over een sterk
uitgerust laboratorium om vloeistofmonsters te analyseren en corrosie, afzettingen en
microbiologische vervuiling in watervoerende installaties te onderzoeken. “Wij bedienen
onze klanten met een goede mix van mechanische filter- en ontgassingtechnieken om
de installatie te optimaliseren”, verduidelijkt de business manager. “Dit gaat in combinatie
met de juiste, chemische toevoegingen en, waar nodig, periodieke controles.”
Spirotech is een internationaal bedrijf met hoofdzetel in Nederland en vestigingen
in België, Duitsland, Groot-Brittannië, China, India en de Verenigde Staten. De
onderneming ontwikkelt en produceert innovatieve totaaloplossingen voor het
conditioneren van vloeistoffen in HVAC- (verwarming, koeling, airco), procesinstallaties.
Ze doet dit voor de particuliere én de industriële markt.
Spirotech België BVBA | Essenschotstraat 1, 3980 Tessenderlo, België
T: 0800 78 888 | F: 0800 99 988 | info.be@spirotech.be | www.spirotech.com
SAMEN WETEN WE
VAN AANPAKKEN
600.000 ton bedrijfsverpakkingsafval
wordt jaarlijks gerecycleerd
Belgische bedrijven en afvalophalers leveren al 17 jaar samen met VAL-I-PAC groot werk in het beheren van bedrijfsverpakkingsafval. Vorig jaar werd er, van de
700.000 ton bedrijfsverpakkingen die op de Belgische markt gekomen zijn, maar liefst 600.000 ton gerecycleerd. Zo krijgt bijvoorbeeld zo goed als 100% van
de kartonnen verpakkingen vandaag na gebruik een nieuw leven. Efficiënt, economisch en beter voor het milieu. Proper gedaan!
SAMEN BEDRIJFSVERPAKKINGSAFVAL BEHEREN EN RECYCLEREN
Ontdek hoe op www.valipac.be
A D V E R T O R I A L

14. 1414
Heirbaan 9, 9150 Kruibeke | 03/250.12.20 | info@hertsens.eu | www.hertsens.eu
Nationaal Internationaal vervoer
Walking floor
Kipper
Als het om correcte service gaat
CHRONICLE WERNER ANNAERT
‘Technologische innovatie hand in
hand met milieubeleid’
‘De grootste technologische evoluties in de milieusector zijn achter de rug.’ Dat was althans de mening van de buitenwereld, zoals bleek
uit een studie in opdracht van FEBEM (Federatie van Bedrijven voor Milieubeheer). Maar binnen de Vlaamse milieusector staat innovatie wel
degelijk nog mee bovenaan de prioriteitenladder. En dat gaat hand in hand met de ambitie van een milieubeleid.
TEKST WERNER ANNAERT, ALGEMEEN DIRECTEUR FEBEM
I
n het verleden was het een
vooruitstrevend milieubeleid dat
de Vlaamse milieusector stuw-
de. Denk maar aan de ontwikkelingen
inzake afvalverwerking, bodemsane-
ring en afvalwaterreiniging. Helaas
misten we de boot zoals voor de zon-
nepanelen waar buitenlandse bedrij-
ven de kaas van het Vlaamse brood
aten. Er zijn in ieder geval mooie
ondersteuningsmiddelen aanwezig
voor innovaties, zoals het Milieu-en
Energietechnologie InnovatiePlat-
form, i-Cleantech en vele structuren
binnen het innovatielandschap.
INNOVATIE IS DUS nodig. Maar de
Vlaamse overheid kan niet ver-
wachten dat de Vlaamse bedrijven
sterk inzetten op nieuwe sanerings-
technologieën als er in Vlaanderen
minder gronden worden gereinigd.
Waarom zouden afvalbedrijven
nog investeren in technologieën die
bagger- en ruimingsspecie reinigen,
ontwateren en/of ontzanden als de
Vlaamse specie in een buitenlandse
waterput gedumpt mag worden?
Waarom verder investeren in het
reinigen van afvalstoffen als de afzet-
mogelijkheden in de eigen industrie
beperkt zijn? Waarom investeren in
duurzame energie en waste-to-energy
als het ondersteuningskader vaak
wijzigt en beperkt rekening houdt
met de werkelijke kosten waardoor
de steun ontoereikend is om nieuwe
initiatieven te nemen?
EN TOCH ZIEN we nog heel wat
innovaties realiteit worden. De
technologie wordt bewezen en
kleinschalig toegepast, maar de
stap naar een bredere afzetmarkt
wordt moeilijker om te nemen.
Er is veel wil en knowhow, maar
te weinig markt. En het net is die
markt die we nodig hebben om
de kleinschaligheid te overstijgen
en verder te kunnen groeien.
OOK VLAANDEREN MOET in financieel
moeilijke tijden de tering naar
de nering zetten. Maar zoals we
de laatste maanden wel meer
horen: crisissen zijn uitdagingen,
momenten om opportuniteiten
te nemen. Op een moment dat
ook buitenlandse overheden
bezuinigen, kan Vlaanderen
net de goede initiatieven nemen
om onze toekomst te vrijwaren.
Bijvoorbeeld door in te zetten op
een ambitieus milieutechnolo-
giebeleid waar innovatie wordt
beloond en de kans krijgt verder
te ontwikkelen.
GOED VOOR DE tewerkstelling, de
omzet van de Vlaamse bedrijven
en uiteindelijk ook voor de finan-
ciën van de overheid. Maar dan
moeten er wel keuzes worden
gemaakt. Een jonge, dynamische,
Vlaamse milieusector kijkt naar
onze beleidsmensen en roept met
één stem: geef ons een toekomst!
Er is veel wil en knowhow,
maar te weinig markt

15. • Het grootste netwerk van tankstations in België: Shell, Esso, Total en Q8.
• Keuze uit toegelaten producten en diensten volgens het gekozen budget.
• Aangename tankstations en brandstoffen van topkwaliteit.
• Geen contant geld nodig.
• Meer veiligheid: tankstations en transacties onder permanent toezicht.
• Eén gedetailleerde btw-factuur, gevalideerd door de fiscale autoriteiten.
TIJD IS DE MOTOR NAAR SUCCES.
VERLIES GEEN TIJD MEER BIJ HET ZOEKEN NAAR EEN TANKSTATION!
Vraag uw persoonlijke offerte op www.networkfuelcard.be
V.U.:NVBelgianShell-Fraiteurlaan12-23–1050Brussel

16. JE GAAT BOUWEN?
JE DENKT AAN DUURZAAMHEID?
DIT BETEKENT:
Een bouwgrond die stabiliteit biedt.
Een energie-investering die op termijn oplevert.
Group Verbeke is sinds 1973 een vaste waarde in het uitvoeren van grondonderzoek en geothermie in de
hele benelux en Frankrijk.
Het familiebedrijf heeft zich gespecialiseerd op twee domeinen:
GEOTECHNIEK: De hoofdactiviteit is het uitvoeren van sonderingen, boringen, allerhande veldproeven
en labo-onderzoek. De resultaten van dat veld- en labo-onderzoek worden aangewend om een
funderingsadvies en eventueel ook een funderingsontwerp op te maken.
ENERGIE: Energie Verbeke is gespecialiseerd in studiewerk, conceptuitwerking en inbrengen van
geothermische sondes als bron voor de warmtepomp.
GEOTECHNIEK
BOUWGROND OF AFGROND?
GEOTHERMIE
ENERGIE UIT UW GROND!
info@verbeke.com | www.verbeke.com | +32 (0) 56 / 50 30 43