Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου, πρώην κάτοικο της περιοχής και μαθητή στο κτήριο της Σχολικής μας Μονάδας, την περίοδο 1960-1966, στο 19ο Δημοτικό Σχολείο Αθήνας

1. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 1
Συνέντευξη με τον
κύριο Αλέκο Παπανδρέου,
πρώην κάτοικο της περιοχής και μαθητή
στο κτήριο της Σχολικής μας Μονάδας, την
περίοδο 1960-1966, στο 19ο Δημοτικό
Σχολείο Αθήνας
56ο Γυμνάσιο Αθήνας
Σχολικό έτος: 2014-2015

2. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 2
[κ. Καραμπίνης] Καλησπέρα κύριε Παπανδρέου. Σας ευχαριστούμε πολύ που ήρθατε στο
σχολείο μας για να παραχωρήσετε συνέντευξη στη συντακτική μας ομάδα.
Μετά τη βόλτα και τις συζητήσεις μας στο προαύλιο και στις αίθουσες του σχολείου,
ας συνεχίσουμε τη συζήτησή μας στην ησυχία της αίθουσας – εργαστηρίου Πληροφορικής
Εικόνα 2: Στο εργαστήριο Πληροφορικής του 56ου Γυμνασίου Αθήνας
της σχολικής μας μονάδας, όπου θα σας υποβάλει και ορισμένες ερωτήσεις η συντακτική μας
ομάδα. Καθίστε…
Εικόνες (4) 1: Φωτογραφίες από τη συνάντηση

3. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 3
[κ. Παπανδρέου] Ευχαριστώ πολύ. Αυτή εδώ είναι η ομάδα εργασίας;
[κ. Καραμπίνης] Είναι τέσσερα από τα εννέα, πλέον, μέλη της συντακτικής μας ομάδας που έχει
αναλάβει τις συνεντεύξεις με θέμα την «ιστορία του σχολείου μου». Οι συναντήσεις μας
γίνονται κάθε Δευτέρα και Τετάρτη 2-4 το μεσημέρι, μετά το σχολείο. Σήμερα, Τρίτη, λόγω της
μετάθεσης της συνάντησής μας, δεν μπορούσαν να παρευρεθούν όλοι (φροντιστήρια,
προπονήσεις…).
[κ. Παπανδρέου] Καλό θα ήταν να είναι εδώ και η Σοφία από το 18ο, θα θυμόταν και αυτή… [η
κυρία Σίψα Σοφία, λόγω κάποιου έκτακτου γεγονότος, δεν κατάφερε να έρθει την τελευταία
στιγμή στη συνάντησή μας]. Εδώ ήταν δύο σχολεία. Το 19ο, όπου πήγαινα εγώ, και το 18ο,
όπου πήγαινε η Σοφία. Συστεγαζόντουσαν. Εγώ μιλάω για την εποχή από το 1960 έως το
1965-66. Τότε πηγαίναμε στο σχολείο έξι φορές την εβδομάδα. Και το Σάββατο. Το ωράριο
ήταν: τo 18ο, Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη πρωί, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο απόγευμα. Το
19ο ανάποδα. Δηλαδή, Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη απόγευμα, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο
πρωί. Την επόμενη εβδομάδα αλλάζαμε. Γινόταν έτσι, εναλλάξ. Αυτό είχε και καλά και κακά.
Όσοι είχαμε Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη πρωί, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο απόγευμα, είχαμε
από Τετάρτη μεσημέρι που σχολάγαμε μέχρι την Πέμπτη το απόγευμα να πάμε σχολείο.
Δηλαδή, όλο το πρωινό της Πέμπτης και το απόγευμα της Τετάρτης. Χάναμε, όμως, από το
Σαββατοκύριακο, αφού τελείωνε το Σάββατο το βράδυ αλλά είχαμε Δευτέρα πρωί. Το δράμα
ήταν όταν είχαμε Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη απόγευμα, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο πρωί,
όπου σχολάγαμε επτά το απόγευμα της Τετάρτης και Πέμπτη το πρωί έπρεπε να πάμε στο
σχολείο. Ουσιαστικά, έμενε ένα απόγευμα για να προετοιμάσεις τα μαθήματα της επόμενης
ημέρας. Προσπαθούσαν, φυσικά, να μην είναι κοινά μαθήματα, της Τετάρτης με της Πέμπτης,
γιατί δεν προλαβαίναμε, αλλά κάποια «πέφτανε». Κάποιες αναγνώσεις, κάποιες
ορθογραφίες… και ήταν δύσκολο.
[κα. Μαναγλιώτου] Ναι, αλλά θα μπορούσατε να διαβάσετε το Σαββατοκύριακο…
[κ. Παπανδρέου] Ναι, αλλά αυτό ήταν καλό, γιατί σχόλαγες το Σάββατο το μεσημέρι και
πήγαινες Δευτέρα απόγευμα. Και είχαμε όλο το Σάββατο, την Κυριακή και το πρωί της
Δευτέρας. Οι περισσότεροι, βέβαια, διαβάζαμε τελευταία στιγμή, στις 12 το μεσημέρι της
Δευτέρας, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Δεν υπήρχε περίπτωση να διαβάσει
κανείς Κυριακή. Κυριακή εγώ είχα την τύχη να έχω συγγενείς στην Ηλιούπολη και φεύγαμε από
τους Αμπελοκήπους οικογενειακώς και πηγαίναμε στην Ηλιούπολη όπου περνάγαμε όλη μας
την Κυριακή – ήταν εξοχή η περιοχή της Ηλιούπολης τότε. Γυρίζαμε Κυριακή βράδυ και τη
Δευτέρα το πρωί, με τα χίλια ζόρια, να σηκωθούμε, να γράψουμε, να διαβάσουμε, να
ετοιμαστούμε… αχ δεν προλαβαίνω, και τέτοια…

4. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 4
Μπορώ να πω ένα χαρακτηριστικό;
[κ. Καραμπίνης] Βεβαίως.
[κ. Παπανδρέου] Εγώ, ήμουν άριστος μαθητής στο Δημοτικό. Στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο –
εγώ δεν είχα Λύκειο αλλά εξατάξιο Γυμνάσιο– άρχισε η «καμπύλη» να πέφτει. Εφηβεία. Εκεί το
«ρίχνουμε» όλοι…
Λοιπόν, πρώτη Δημοτικού είχα δασκάλα μια κυρία Άννα. Δεν θυμάμαι το επίθετό της. Νέα
κοπελιά, που είχε και ένα κοριτσάκι, έξι ετών, που ήταν συμμαθήτριά μας. Την έφερνε εδώ μαζί
της και κάναμε μάθημα. Το μεσημέρι που σχολάγαμε μας έλεγε: «γεια σας παιδιά, καλή όρεξη».
Της έλεγε η κόρη της: «να φύγω και εγώ κυρία;», «Πού θα πας παιδάκι μου εσύ; Εμείς δεν θα
φύγουμε μαζί;» της έλεγε η κυρία Άννα. Μας έβλεπε που φεύγαμε όλοι και έλεγε να φύγω και
εγώ. Εσύ, μαζί μου θα έρθεις, θα πάμε σπίτι μας… Στο Δημοτικό, στην πρώτη, είχαμε την
κυρία Άννα. Φεύγει η κυρία Άννα. Στη Δευτέρα δημοτικού, είχαμε την κα Αθηνά Μαλούχου.
Έχω φωτογραφία από εκδρομή που κάναμε κάπου στον Ωρωπό, δεν θυμάμαι ακριβώς πού
ήταν. Θα τη βρω τη φωτογραφία. Την έχω ανεβάσει και στην ομάδα [Οι Αμπελόκηποι της
καρδιάς μας – Αμπελοκηπιώτικες Αναμνήσεις]. Αθηνά Μαλούχου. Μεγάλη γυναίκα σε ηλικία,
ανύπαντρη, αυστηρότατη.
Εικόνα 3: Στη φωτογραφία είναι η Αθηνά Μαλούχου με μαθητές του 19ου Δημοτικού Σχολείου της Β' Δημοτικού (1961-1962)
Επανέρχομαι στο Τετάρτη απόγευμα, Πέμπτη πρωί. Την Τετάρτη είχαμε Θρησκευτικά, αλλά
είχαμε και την Πέμπτη Θρησκευτικά. Μας λέει: «Τετάρτη απόγευμα θα μάθετε το απολυτίκιο
των τριών Ιεραρχών». Ήταν Γενάρης και τέλος Ιανουαρίου είναι η γιορτή των τριών Ιεραρχών
και έπρεπε να μάθουμε το απολυτίκιο. Τώρα, δεν μας χρειάστηκε ποτέ το απολυτίκιο αλλά εγώ
το έμαθα. Με πολύ κόπο. Δεν έχω κλάψει στη ζωή μου τόσο πολύ, όσο εκείνη την ημέρα.
Έπεσαν όλοι αποπάνω μου. Βρε παιδάκι μου… Δεν το μάθαινα. Ήταν δύσκολο. Το ξέρετε..

5. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 5
[κα. Μπουσιοπούλου] Τους τρεις μεγίστους φωστήρας…
Εικόνα 4: Το απολυτίκιο των τριών Ιεραρχών
[κ. Παπανδρέου} Ναι, κλάμα, μέχρι να το μάθω. Έπεσα για ύπνο, αδύνατον, με λυγμούς, το
σκεφτόμουν. Την άλλη μέρα το πρωί σηκώθηκα και μου λέει η γιαγιά μου «το ξέρεις». Εγώ είχα
την τύχη να ζω και με γιαγιά. Το είχα μάθει. Πήγα σχολείο και το ήξερα. Σας πληροφορώ ότι
ακόμα το ξέρω, το θυμάμαι. Δεν μου χρειάστηκε ποτέ, πουθενά. Αλλά είναι χαρακτηριστικό.
[κα. Μαναγλιώτου] Τι τάξη;
[κ. Παπανδρέου] Δευτέρα δημοτικού. Τρίτη δημοτικού, εδώ πάλι, μια κυρία Παπαδοπούλου.
Μια εξαιρετική δασκάλα. Δηλαδή, ήταν ένας άγγελος αυτή η γυναίκα. Εξαιρετικός άνθρωπος.
Ευγενέστατη. Τελειώνουμε την Τρίτη. Τετάρτη τάξη μας ξεκινάει η κυρία Παπαδοπούλου και,
περίπου, τον Νοέμβριο, τη χτυπάει ένα αυτοκίνητο, την ώρα που ερχόταν στο σχολείο, και της
σπάει και τα δύο πόδια. Έμεινε στο νοσοκομείο, ποιος ξέρει πόσο… Εμάς μας ανέλαβε μια
κυρία Δήμητρα. Δεν θυμάμαι το επίθετό της, αυστηρή γυναίκα… Έλεγε: «πήγαινε έξω, κόψε μια
βέργα από το δέντρο», σε μαθητή, στον επιμελητή, γιατί είχαμε επιμελητή στην τάξη…
Επιμελητές, δεν ξέρω αν το κάνετε ακόμα αυτό. Μένουν δύο στο διάλειμμα μέσα, για να
καθαρίσουν τον πίνακα, να ανοίξουν τα παράθυρα, να φέρουν κιμωλίες, να πλύνουν το
σφουγγάρι…
[κ. Καραμπίνης] Τώρα βγαίνουν όλοι έξω και κλειδώνουμε τις πόρτες των αιθουσών. Αν θέλει
κάτι κάποιος μαθητής, θα του ανοίξει ο εφημερεύων καθηγητής.
[κ. Παπανδρέου] Εμείς είχαμε τους επιμελητές. Έβγαινε ο επιμελητής, έκοβε τη βέργα, την
έφερνε, την καθάριζε και όποιος δεν πρόσεχε ή ήταν άτακτος, «άνοιξε το χέρι» και ξυλιές στον
μαθητή. Τελειώσαμε με την κυρία Δήμητρα. Στην Πέμπτη και την Έκτη αναλάμβανε, συνήθως, ο
Διευθυντής του σχολείου. Η πολυκατοικία όπου έμενε υπάρχει ακόμα, πριν την γωνία
Πλακεντίας και Αχαΐας. Νικόλαος Γλυκοφρύδης λεγόταν ο Διευθυντής του σχολείου. Ήταν
μέτριος προς το κοντό στο ύψος, παχουλός, χωρίς μαλλιά. Αυστηρός, σκληρός, καλός
δάσκαλος. Μας έμαθε πάρα πολλά πράγματα. Όσο έμενα στους Αμπελοκήπους, τον έβλεπα.
Ήμουν Αμπελοκηπιώτης και περνούσα από όλα τα μέρη, τα είχα γυρίσει όλα. Καμιά φορά

6. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 6
περνούσα από εδώ και του χτυπούσα το κουδούνι. «Δάσκαλε τι κάνεις», τον ρωτούσα. «Καλά
είμαι». Πέθανε κάποια στιγμή και αυτός. Μεγάλος ήταν στην ηλικία. Αυτό ήταν το περίεργο με
τους δασκάλους της γενιάς της δικής μας. Είχαμε μεγάλους δασκάλους. Δεν ξέρω γιατί. Η κυρία
Παπαδοπούλου ήταν άνω των εξήντα, ο κύριος Γλυκοφρύδης άνω των εξήντα, η κυρία
Μαλούχου επίσης. Η μόνη που ήταν νέα, ήταν στην Πρώτη Δημοτικού, η κυρία Άννα. Η κυρία
Δήμητρα ήταν και εκείνη σχετικά μεγάλη. Ήταν μεγάλοι και μου είχε κάνει εντύπωση. Τώρα
βλέπω, εκεί σε εμάς στο χωριό μου πάνω [Αμυγδαλιά Δωρίδος], νέα παιδιά, 25 χρονών,
τριάντα χρονών, παλληκαράκια, και παίζουν με τους μαθητές τους. Εμείς τι να παίξουμε με τον
δάσκαλο… Επίσης, δεν ξέρω, δεν μπήκα σε αίθουσα να δω. Έχει βάθρο;
[κα. Μαναγλιώτου] Όχι. Γενικά έχει καταργηθεί, αν και υπάρχει σε
κάποια σχολεία.
[κα. Μπουσιοπούλου] Στην Κυψέλη υπάρχουν ακόμη σε σχολείο
αίθουσες με βάθρο.
[κ. Παπανδρέου] Σε εμάς υπήρχε βάθρο, η έδρα πάνω και ο
δάσκαλος ψηλά. Εμείς αποκάτω και εκείνος επάνω. Είναι για να
μας δείξουν ότι εμείς είμαστε εδώ και εσείς είστε κάτω. Δεν ξέρω τι
γίνεται τώρα, αλλά τότε είχαμε και εμείς κάτι παιδάκια «λουλούδια».
[κ. Καραμπίνης] Πόσα άτομα ήσασταν στην τάξη;
[κ. Παπανδρέου] Εξήντα και …, έχω φωτογραφία από την έκτη
Δημοτικού. Θα σας την στείλω.
Εικόνα 6: 19ο Δημοτικό Σχολείο. ΣΤ' τάξη. Σχολικό έτος: 1965-1966
Τρεις-τρεις στα θρανία. Δύο με τρεις σειρές θρανία, πελώρια θρανία, όπου καθόμασταν τρεις
τρεις. Και εγώ καθόμουν στο πρώτο θρανίο και ήμουν πάρα πολύ κοντός. Πάρα πολύ κοντός.
Μέχρι την έκτη δημοτικού ήμουν κοντός. Ψήλωσα από τους τελευταίους. Έτσι, καθόμουν στο
πρώτο θρανίο. Αυτό ήταν κακό, γιατί ο δάσκαλος είσαι ο πρώτος που βλέπει… Σηκωνόμασταν
Εικόνα 5: Εκπαιδευτικός και
έδρα πάνω σε βάθρο. Η
φωτογραφία από το
διαδίκτυο δεν είναι από το
σχολείο μας

7. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 7
επάνω για μάθημα, όχι από το θρανίο. Άνοιγε τον κατάλογο και έλεγε να σηκωθεί ο
Παπανδρέου, ο τάδε…. Ανεβαίναμε πάνω με την πλάτη στον πίνακα…. «Λέγε». Όλο έτσι, με
τον κατάλογο ανοικτό για να βαθμολογήσει. Πώς θα του πούμε το μάθημα, και κοίταγε μήπως
κάποιος μας κάνει κάποιο νόημα από κάτω… Αυτό ήταν το χειρότερο. Αν δεν ήξερες το
μάθημα, προσπαθούσες απεγνωσμένα να βρεις βοήθεια από τους άλλους, από το «κοινό»...
Και να προσπαθούσε να σε βοηθήσει κάποιος με νοήματα από κάτω, εκείνη την ώρα είσαι σε
κατάσταση άγχους. Δεν καταλαβαίνεις τι θέλει να σου πει. Ό,τι και να σου πούνε δεν
καταλαβαίνεις τίποτα. Να σας πω κάτι. Εκείνη την εποχή ζοριζόμασταν πολύ. Παιδιά ήμασταν.
Τώρα που τα βλέπεις, από τελείως διαφορετικό πρίσμα, τα νοσταλγείς. Σας λέω, δεν μπορείτε
να φανταστείτε πόση ευχαρίστηση νοιώθω που είμαι πάλι στο σχολείο. Χαίρομαι πολύ που
είμαι εδώ. Το συναίσθημα που νοιώθω είναι απίστευτο...
[κ. Καραμπίνης] Πράγματι, το πρώτο σχολείο δεν ξεχνιέται. Θυμάμαι, πριν κάποια χρόνια,
έψαχνα να βρω το 7ο Δημοτικό Αμαρουσίου. Το κτίριο δεν είχε χτιστεί για σχολείο, όπως το
κτίριο στην Αχαΐας. Ήταν το ισόγειο σπιτιού που στο πρώτο όροφο έμεναν οι ιδιοκτήτες. Είχε 6
μεγάλες αίθουσες και 1 γραφείο δασκάλων. Έκανα βόλτες στην περιοχή όπου είχε και έναν
μικρό λόφο. Το μαγαζάκι υπήρχε ακόμα. Το είχε, όμως, άλλος ιδιοκτήτης. Αγόρασα ένα μικρό
πακετάκι μπισκότα Μιράντα Παπαδοπούλου, που μου έπαιρνε ο πατέρας μου, και έφυγα.
Αναμνήσεις... Δεν είναι μόνο το κτίριο αλλά και όλο το περιβάλλον που βρίσκεται γύρω από το
σχολείο που ανασύρει αναμνήσεις.
[κ. Παπανδρέου] Εμείς κατεβαίναμε στην κυρά Μαρούλα για να πάρουμε κάποιο κουλουράκι,
κανά σαντουιτσάκι και να φάμε στο διάλειμμα. Τα διαλείμματά μας δεν ήταν μεγάλα. Ξέρω ότι,
τώρα, έχετε και ένα μεγάλο διάλειμμα…
[κ. Καραμπίνης] Ναι, το πρώτο διάλειμμα είναι μεγαλύτερο από τα υπόλοιπα. Διαρκεί
δεκαπέντε λεπτά.
[κ. Παπανδρέου] Εμάς όχι. Εμάς ήταν όλα τα διαλείμματα ίδια. Δεκάλεπτα. Τι να προλάβεις να
κάνεις… Να βγεις, να πας να πιεις νερό, να παίξεις…, δεν προλαβαίναμε. Εδώ, λοιπόν, σε
αυτές τις αίθουσες, όπως είναι τώρα, κάποιες φορές, μια φορά το χρόνο απαραιτήτως,
κανόνιζε ο Διευθυντής και έφερνε μια κινηματογραφική μηχανή. Υπήρχε κάποιος που έφερνε
μια κινηματογραφική μηχανή, πρέπει να ήταν 32 mm. Δεν ήταν 8, οι μικρές, ήταν πιο μεγάλες.
Τη βάζανε σε ένα τραπέζι επάνω, κρεμάγανε και μπλε κουρτίνες, και έλεγαν: «Την πρώτη ώρα
θα δει το έργο η Πρώτη τάξη, τη δεύτερη ώρα η Δευτέρα τάξη» και έτσι, μέχρι το μεσημέρι, όλες
οι τάξεις είχαν δει το έργο. Έκαναν επαναλαμβανόμενες προβολές. Συνήθως βλέπαμε «Χονδρό-
Λιγνό» και μια άλλη σειρά της Δεκαετίας ’20 με ’30, όπου ήταν μια συμμορία παιδιών. Έπαιζε

8. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 8
και ο Μίκυ Ρούνεϊ σε μικρή ηλικία. Ήταν μια σειρά από κινηματογραφικές ταινίες, ομιλούσες.
Μας έβαζαν, λοιπόν, ή αυτό ή «Χονδρό-Λιγνό». Αυτά μας έφερναν.
Εικόνα 7: Χονδρός - Λιγνός Εικόνα 8: Μίκυ Ρούνεΐ
[κα. Μπουσιοπούλου] Σας άρεσαν, σας διασκέδαζαν αυτά;
[κ. Παπανδρέου] Πάρα πολύ, πάρα πολύ. Μαζευόμασταν μέσα στην τάξη, μπαίναμε, και δύο
τμήματα κάποιες φορές μαζί, και γινόταν χαλασμός. Τέλειωνε το διάλειμμα, βγαίναμε έξω, οι
επόμενοι. Ξαναγυρίζαν την μπομπίνα πίσω, έμπαινε η επόμενη τάξη. Για να φαίνεται η
προβολή χρησιμοποιούσαμε τις μπλε κουρτίνες. Μια φορά το χρόνο έρχονταν, πίσω, και ο
Τζακ Νάιτ. Ένας χονδρός Ελληνοαμερικάνος, που μίλαγε και σπασμένα ελληνικά. Τώρα δεν
ξέρω αν μιλούσε, πράγματι, σπασμένα ελληνικά ή έκανε τον Ελληνοαμερικάνο. Είχε έναν
κούκλο, είχε βάλει το χέρι του μέσα στον κούκλο και έκανε πως μιλάει. Αυτός ήταν
εγγαστρίμυθος. Μιλούσε ο κούκλος, αυτός, όμως, δεν κουνούσε το στόμα του. Τρελαινόμασταν
εμείς. «Μιλάει το κουκλί». Δεν ξέρω πώς το κάνουν αυτό το πράγμα. Ήταν και μισο-
ταχυδακτυλουργός. Έπαιζε με τέσσερις μπάλες στα χέρια του, έσβηνε κάτι φωτιές, αλλά όχι
σπουδαία πράγματα. Αλλά για εμάς, τότε, ήταν πολύ ωραία. Γλυτώναμε και μάθημα, στην κάτω
αυλή. Εκεί που μου λέγατε ότι ήταν ο λαχανόκηπος. Εκεί πάνω ήταν αυτός… Από μαθήματα
τώρα… πολύ γράψιμο. Πολύ γράψιμο. Έχω τετράδια ακόμα.
[κ. Καραμπίνης] Αντιγραφή, ορθογραφία και τιμωρίες για όσους δεν έκαναν τις εργασίες τους.
[κ. Παπανδρέου] Ναι, δεν μας αφήνανε. «Έλα να σου δώσω μια στο χέρι με τη βίτσα». Η βίτσα
έτσουζε, ο χάρακας πόναγε, πάρα πολύ. Ήταν δε και ορισμένοι, αν ήταν θυμωμένοι από το
σπίτι τους, ρίχνανε πάρα πολύ. Τα χέρια μας ήταν πληγωμένα. Πολύ ξύλο.
Εντάξει, όχι όλοι. Ήταν, βέβαια, ορισμένοι, που δεν μπορούσαν να κουνήσουν τα χέρια τους,
γιατί μονίμως δεν σταματάγανε να κάνουν φασαρίες. Σε τόσα πολλά παιδιά υπήρχε και ένα
ποσοστό που ήταν… Ήμασταν κάθε καρυδιάς καρύδι, δεν το συζητώ. Ήταν και τα παιδιά με
προβλήματα. Ήμασταν σε κάποιο επίπεδο, αλλά υπήρχαν και κάποιοι οι οποίοι είχαν μεγάλες

9. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 9
Εικόνες (2) 9: Πολύ ξύλο :(
διαφορές σε μαθήματα και σε συμπεριφορές. Ήταν κανά δυο πίσω. Είχαμε θυμάμαι έναν….
Έκτη δημοτικού ήταν, δεν θυμάμαι ακριβώς. Κάναμε για τον Λεωνίδα και το Μολών Λαβέ. Μας
τα είπε ο δάσκαλος, μας είπε να τα διαβάσουμε, τα λέγαμε… 28 Οκτωβρίου του λέει ο
δάσκαλος «Ρε συ Γιώργο, τι γιορτάζουμε αύριο;» Το Μολών Λαβέ του απάντησε… Εντάξει,
τελείωσε το δημοτικό σχολείο αυτός, αλλά μετά δεν ξέρω τι έγινε. Ήταν αργόστροφος, αλλά
μαζί μας, αναγκαστικά, δεν γινόταν αλλιώς.
[κα. Μαναγλιώτου] «Έμεναν» τότε παιδιά;
[κ. Παπανδρέου] Ναι, φυσικά, «έμεναν» στην ίδια τάξη. Όχι πολύ συχνά, αλλά «έμεναν».
[κ. Καραμπίνης] Η αλήθεια είναι ότι και η βαθμολόγηση των μαθητών, παλαιότερα, ήταν
διαφορετική. Φυλλομετρούσαμε το μαθητολόγιο των μαθητών του 18ου Δημοτικού Σχολείου, την
περίοδο λίγο μετά από τον πόλεμο, και βλέπαμε επτάρια, τεσσάρια, πεντάρια….
Εικόνα 10: Βαθμοί και διαγωγή τη δεκαετία του 50 στο18ο Δημοτικό Σχολείο (βιβλίο «Γενικός Έλεγχος»)
[κ. Παπανδρέου] Ναι, έτσι ήταν. Επίσης, η διαγωγή έπαιζε πάρα πολύ σημαντικό ρόλο.
Κοσμιωτάτη. Όποιος είχε Κοσμία, τον κοιτούσαν οι δάσκαλοι, την επόμενη σχολική χρονιά, με
μισό μάτι. Το 99%, βέβαια, είχαν διαγωγή Κοσμιωτάτη: «Διαγωγή επεδείξατο Κοσμιωτάτη».
Άμα έγραφε, «Διαγωγή επεδείξατο Κοσμία», πήγαινε στο σπίτι και του λέγανε οι γονείς του: «τι
είναι αυτά τα χάλια;», «τι έκανες πάλι στους δασκάλους σου;». Αλλά έπρεπε να κάνουν

10. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 10
«εγκλήματα» για να τους βάλουν Κοσμία διαγωγή. Να μην στέκονται μέσα στην τάξη καθόλου,
να κάνουν φασαρία, να βρίζουν, να αντιλέγουν, να μην αφήνουν τον δάσκαλο σε ησυχία…
Αναγκαστικά ο δάσκαλος δεν είχε άλλο λόγο ούτε άλλον τρόπο. Ή θα τους έβαζε χαμηλό
βαθμό, αλλά αν του έλεγαν μάθημα πώς θα μπορούσε να το κάνει, ή θα τους μείωνε τη
διαγωγή. Και μέτραγε αυτό. Μέτραγε, συνήθως, όταν τα παιδιά φεύγανε με μετεγγραφή για
άλλα σχολεία. Όπου αν είχες ένα ενδεικτικό που έλεγε «διαγωγή κοσμία», στο άλλο σχολείο
που πήγαινες, πολλές φορές δεν τους δεχόντουσαν. Δηλαδή, είχε πρόβλημα. Οι δάσκαλοι
ρωτούσαν το παλιό σχολείο γιατί, πώς έγινε, τι έκανε αυτός…. Εντάξει, εγώ ήμουν καλό παιδί.
Είχα διαγωγή Κοσμιωτάτη.
[Ρέσι] Που κάνατε γυμναστική τότε;
[κ. Παπανδρέου] Στην αυλή έξω, όταν ο καιρός ήταν καλός. Όταν ο καιρός ήταν βροχερός,
Εικόνα 11: Μεγάλη αυτή (ανατολική) [Το σκάμμα ήταν, περίπου, μπροστά απ την κυρία με την άσπρη τσάντα.
Η φωτογραφία πρέπει να είναι μεταγενέστερη του 67 και προφανώς είχε κλειστεί το σκάμμα]
επειδή δεν υπήρχε υπόστεγο ή κάτι τέτοιο, μπαίναμε σε εκείνη την αίθουσα, που λέγατε ότι είχε
φτιαχτεί για αμφιθέατρο, αλλά δεν κάναμε τίποτα σπουδαίο. Μας βάζανε εκεί για να κάνουμε
καμιά ασκησούλα.
[Μπόρις] Θυμόσαστε σε ποιες αίθουσες κάνατε μάθημα;
[κ. Παπανδρέου] Σε αυτές εδώ! Στις τρεις κάτω εδώ και στις τρεις από πάνω. Σε αυτό, το παλιό
κτίριο.
[κ. Καραμπίνης] Σε αυτό που λέμε ότι είχε δημιουργηθεί ως αμφιθέατρο, έκανε καμιά φορά
μάθημα και τάξη;

11. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 11
[κ. Παπανδρέου] Έκανε και τάξη. Έτσι νομίζω. ‘Όταν εγώ πήγαινα Δευτέρα τάξη, η Τρίτη τάξη
έκανε εκεί μέσα. Ήταν μεγάλη αίθουσα.
[κα. Μαναγλιώτου] Την χρησιμοποιούσαν και για τις εκδηλώσεις;
[κ. Παπανδρέου] Ναι, για τις εκδηλώσεις… είχε μια υποτυπώδη σκηνή.
[κ. Καραμπίνης] Ήταν εξατάξιο ή πιο μεγάλο; Δηλαδή, κάθε τάξη είχε ένα τμήμα ή και
περισσότερα;
[κ. Παπανδρέου] Εγώ θυμάμαι ένα τμήμα. Ήταν έξι αίθουσες και έξι τμήματα. Από εκεί και
πέρα, θυμάμαι κάποια Τρίτη που έκανε στην αίθουσα-αμφιθέατρο. Τώρα, ήταν μεγάλη τάξη και
την είχαν «σπάσει» στα δύο, δεν το θυμάμαι αυτό.
[Χριστίνα] Πού κάνατε τις εκδηλώσεις σας τότε;
[κ. Παπανδρέου] Οι εκδηλώσεις που κάναμε τότε ήταν, βασικά, οι εθνικές γιορτές και οι
γυμναστικές επιδείξεις. 28η Οκτωβρίου και 25η Μαρτίου τις περισσότερες φορές ήταν καλός ο
καιρός και τις κάναμε στην αυλή. Γυμναστικές επιδείξεις, επειδή γινόντουσαν τέλος Μαΐου,
Εικόνες (2) 12: Ναυτάκια και γυμναστικές επιδείξεις στην αυλή του σχολείου
αρχές Ιουνίου, όπου ο καιρός ήταν, επίσης, πολύ καλός, πάλι γινόντουσαν έξω. Εάν έβρεχε,
τότε πηγαίναμε σε αυτήν την αίθουσα που λέγεται αμφιθέατρο αλλά ήταν αίθουσα σαν ένα
υποτυπώδες θέατρο, και γινόντουσαν εκεί: σκετσάκια, ποιηματάκια, παρουσία γονέων που
πήγαιναν για να καμαρώσουν τα βλαστάρια τους. Η γυμναστική μας ήταν Σουηδική. Υπήρχε
και το σκάμμα έξω. Είχα και έναν συμμαθητή, ο οποίος δεν εξελίχθηκε τελικά αλλά, θυμάμαι
τότε που ο δάσκαλος του έλεγε: «Να πας παιδί μου να κάνεις κάτι, γιατί εσύ έχεις αλτικότητα».
Ήταν ο μοναδικός που πάταγε πολύ πριν το σκάμμα, γιατί διαφορετικά θα έπεφτε μετά από
αυτό, από την άλλη μεριά. Το σκάμμα ήταν περίπου τέσσερα μέτρα και αυτός έφευγε απ’ έξω.

12. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 12
Γι’ αυτό πηδούσε πολύ πιο πίσω. Οι περισσότεροι από εμάς φτάναμε μέχρι τη μέση του
σκάμματος, λίγο παραπάνω. Αυτός, όμως, ήταν αλτικότατος. Δεν ξέρω τι έκανε στη ζωή του.
Δεν άκουσα ποτέ.
[κ. Καραμπίνης] Εκτός από το σκάμμα, είχατε κάτι άλλο για γυμναστική;
[κ. Παπανδρέου] Όχι, μόνο το σκάμμα, ούτε μπασκέτες… Το μπάσκετ ήταν σε εμβρυακή
κατάσταση. Δεν ξέραμε τίποτα. Για το μπάσκετ μάθαμε από την ΑΕΚ το 1968. Πιο πριν δεν
υπήρχε κάτι.
….
Εικόνες (2) 13: Φωτογραφίες εποχής, από το διαδίκτυο. ΑΕΚ- SLAVIA: 89-82
[κ. Καραμπίνης] Όπως και εμείς, αργότερα, από τον ΑΡΗ και τώρα, οι νεότεροι, από
Ολυμπιακό και Παναθηναϊκό.
[κ. Παπανδρέου] Ναι, ακριβώς. Εμείς δεν ξέραμε τότε κάτι. Μόνο Σουηδική γυμναστική κάναμε.
[Ρέσι] Τι εννοείτε λέγοντας Σουηδική γυμναστική;
[κ. Παπανδρέου] Α, ναι. Πάνω τα χεράκια, κάτω τα χεράκια. Πάνω τα χεράκια, πρόταση,
έκταση…
[κα. Μπουσιοπούλου] Ναι, όπως βλέπουμε στις παλιές ελληνικές ταινίες.
[κ. Παπανδρέου] Ναι, ένα, δύο. Αυτή ήταν η Σουηδική γυμναστική. Ποδόσφαιρο δεν υπήρχε.
Δεν επιτρεπόταν. Εμείς, απλώς, παίζαμε με μια πέτρα. Μπάλα δεν επιτρεπόταν. Κάποια στιγμή
φέραμε κάποια μικρά μπαλάκια για να παίξουμε. Κυρίως με πέτρα. Χαμόοοοος.
Χρησιμοποιούσαμε ως τέρμα δύο δέντρα. Δύο δέντρα από τη μια πλευρά, που είναι οι
πολυκατοικίες που είδαμε πριν, και δύο δέντρα από την επόμενη πλευρά που είμαστε τώρα
[στην αίθουσα του εργαστηρίου Πληροφορικής]. Κάποια φορά, δεν θυμάμαι να είναι εδώ, θα
πρέπει να ήταν στο Γυμνάσιο, είχαν φέρει ένα, δεν ξέρω που το είχαν βρει αυτό, ήταν σαν
φανάρι. Μια στρογγυλή βάση με ένα ξύλο και από πάνω ένα καλάθι, ένα στεφάνι με τρία
σίδερα που το κρατάγανε. Ήταν με τέτοιον τρόπο κατασκευασμένο ώστε μπαίνοντας η μπάλα
μέσα να βγαίνει αμέσως, από τα κενά. Είναι δύσκολο να σας το περιγράψω. Έμπαινε η μπάλα
μέσα στο καλάθι και έβγαινε από το πλάι. Για να μην μένει μέσα. Αυτό, νομίζω, ότι το
χρησιμοποιούσαν για να μάθουν οι μαθητές ευστοχία, χωρίς ταμπλό. Αυτό, όμως, δεν ήταν

13. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 13
εδώ. Στο Γυμνάσιο είχαμε μπάσκετ. Είχαμε ταμπλό, ξύλινες μπασκέτες. Από ό,τι είδα και εσείς
έχετε 2 γήπεδα μπάσκετ.
[Ρέσι] Υπήρχε χορωδία τότε;
[κ. Παπανδρέου] Μια υποτυπώδης χορωδία υπήρχε. Δεν υπήρχε εκπαιδευτικός Μουσικής. Ο
δάσκαλος μας έκανε. Στο Γυμνάσιο, όμως, υπήρχε. Ψέλναμε όλα τα παιδιά στην αυλή, την
προσευχή, τον εθνικό ύμνο. Όλοι μαζί. Το πρωί που ερχόμασταν, υπήρχε προσευχή. Συνήθως,
την προσευχή την έλεγαν τα παιδιά της Πέμπτης και της Έκτης. Τους έλεγε ο δάσκαλος «Έλα
πάνω να πεις την προσευχή».
[κ. Καραμπίνης] Και τώρα, το πρωί, ένας μαθητής λέει την προσευχή
[κ. Παπανδρέου] Το δύσκολο ήταν μετά το Πάσχα.
[Μαθητές] Και τώρα δύσκολο είναι.
[κ. Παπανδρέου] Χα, χα. Παραμένει δύσκολο. Θυμάμαι, πάντως, ότι παρόλο που
προσπαθούσα να κρυφτώ λιγάκι, επειδή γνώριζε ότι την ήξερα καλά, με σήκωνε αρκετά συχνά
για να την πω. Όσο, πάντως, και να την ξέρεις, όταν είναι αποκάτω όλοι, κάπου μπλοκάρεις.
Ήταν δύσκολο. Το θυμάμαι «Ανάσταση Χριστού…». Το έχετε μάθει;
[Μαθητές] Και εμείς «κρυβόμαστε».
[κ. Παπανδρέου] Χα, χα. Είναι και το «Πιστεύω». Απαραιτήτως. Το έχετε μάθει;
[Μαθητές] …Ναι.
[κ. Παπανδρέου] Βάφτισα ένα παιδάκι, πριν από δέκα χρόνια, σε ένα χωριό έξω στη Φθιώτιδα.
Κράταγα το μωρό αγκαλιά και μου δίνει ο παπάς το Ευαγγέλιο για να διαβάσω το «Πιστεύω».
Του λέω «δεν το θέλω». Με κοιτάζει ο παπάς και μου λέει «με δουλεύεις;». «Όχι», του λέω. «Το
ξέρεις;», «Το ξέρω». «Πέστο», μου λέει. Του το είπα. Του έκανε εντύπωση. Γενικά, δεν μας
χρειάστηκαν πουθενά όλα αυτά...
[κ. Καραμπίνης] Μαθαίνεις λεξιλόγιο.
[κ. Παπανδρέου] Ναι, όπως είπε και ο καθηγητής σας, μαθαίνεις λεξιλόγιο και ορθογραφία.
Εγώ έχω ιδιαίτερη ευαισθησία με την ορθογραφία. Δεν μπορείτε να φανταστείτε τι παθαίνω
όταν βλέπω ανορθόγραφα κείμενα. Παρόλο που δεν ήμουν του Κλασικού. Τελείωσα το κλασικό
γυμνάσιο αλλά δεν ασχολήθηκα. Σε Τράπεζα δούλευα. Τριάντα πέντε χρόνια στην Τράπεζα και
μάλιστα σε εξειδικευμένο τομέα. Αλλά με την ορθογραφία «παθαίνω».
[κα. Μπουσιοπούλου] Η δική σας η γενιά ήξερε πολύ καλά ορθογραφία. Πού οφείλεται αυτό;
Γράφατε πολύ;
[κ. Παπανδρέου] Ναι, γράφαμε πάρα πολύ.
[κα. Μπουσιοπούλου] Σας υπαγόρευαν δηλαδή;

14. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 14
[κ. Παπανδρέου] Γράφαμε αντιγραφή. Αυτό ήταν κάθε φορά. Ένα κομμάτι από το βιβλίο σου θα
το έγραφες στο τετράδιο αντιγραφής. Κάθε μέρα θα το έγραφες και θα ερχόταν η δασκάλα να
το ελέγξει… Αντιγραφή, βέβαια, κάναμε, αλλά έλεγχε αν ήταν ορθογραφημένη, γιατί πολλές
φορές και στην αντιγραφή μπορεί να κάνεις λάθος. Αν ήταν καλογραμμένη μας έβαζε και
βαθμό. Είχαμε αυτά τα τετράδια που ήταν μισά-μισά. Μισό λευκό απάνω και με γραμμές το
αποκάτω.
[κ. Καραμπίνης] Αυτό το πρόλαβα και εγώ. Έγραφα την αντιγραφή στο κάτω μισό και
ζωγράφιζα στο πάνω κάτι σχετικό με το κείμενο της αντιγραφής….
[κ. Παπανδρέου] Ακριβώς. Έχω ζωγραφίσει… σκυλάκια που νομίζεις ότι είναι γαϊδουράκια…
Είχαμε, όμως, και συμμαθητές που ήταν ταλέντα και ζωγράφιζαν καταπληκτικά. Είχα έναν
συμμαθητή που έπαιρνε το μολύβι και με τρεις μολυβιές, πολύ γρήγορα, σου έκανε ένα
σκυλάκι, που φαινόταν ότι ήταν σκυλάκι. Εγώ αυτό το έρμο το σκυλάκι δεν μπορούσα να το
ζωγραφίσω. Μου ήταν αδύνατο. Θα έπρεπε να χρησιμοποιήσεις πολλή φαντασία για να το
φανταστείς. Μαθαίναμε όμως. Για μένα η ορθογραφία είναι πολύ σημαντική. Βλέπω τώρα στο
facebook να γράφουν ανορθόγραφα και με «πιάνει»… Γιατί είμαστε και του facebook. Μην
νομίζετε ότι επειδή είμαστε μεγάλοι δεν έχουμε επαφή με την τεχνολογία. Είμαι πολύ fun.
Διαβάζω αυτά που γράφουν, και στην ομάδα τη δικιά μας, και με πιάνει «σύγκρυο». Ειδικά,
τριγενή και δικατάληκτα, η απόλυτη καταστροφή. Και τα παθητικά ρήματα. Εκεί, ο χαμός. Τα
έψιλον και τα άλφα γιώτα πάνε και έρχονται σε λάθος θέσεις. Έρχομαι με έψιλον στο τέλος,
ξεγυρισμένο. Πώς δεν το κάνουν και bold για να φανεί περισσότερο… Δεν μπορώ καθόλου να
βλέπω ανορθογραφίες. Εμείς είχαμε μάθει και πολυτονικό. Τώρα το έχω ξεχάσει. Το έχω
ξεχάσει τελείως. Το πολυτονικό το έκανα, αλλά πλέον…
[κα. Μπουσιοπούλου] Πετύχατε και το πολυτονικό;
[κ. Παπανδρέου] Όχι, το πολυτονικό είχε καταργηθεί πολύ πριν καθιερωθεί η Δημοτική. Στην
αρχή, όταν καταργήθηκε, έγραφα πολυτονικά. Σιγά, σιγά, όμως το σταμάτησα. Τώρα δεν το
θυμάμαι. Εξάλλου, τώρα, είναι και πιο εύκολο. Πού να βάζεις περισπωμένη, πού να βάζεις
δασεία… Υπάρχει, πάντως, πολυτονική σειρά στους υπολογιστές.
[κ. Καραμπίνης] Ναι, φυσικά υπάρχει. Μου έκανες εντύπωση που στο διαδίκτυο έχω δει
κάποιες φορές σχόλια με πολυτονικά.
[κ. Παπανδρέου] Τα περισσότερα είναι με αντιγραφή. Δεν χρησιμοποιούν γραμματοσειρά,
αλλά τα αντιγράφουν από το διαδίκτυο. Που να θυμάται κάποιος πώς γράφονται οι λέξεις στο
πολυτονικό.
[κ. Καραμπίνης] Νομίζω ότι μια κυρία στο διαδίκτυο γράφει πολυτονικά.
[κ. Παπανδρέου] Αν το θυμάται, μπράβο της.

15. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 15
[κα. Μπουσιοπούλου] Δηλαδή, να χρησιμοποιείς το facebook, που είναι της σύγχρονης
εποχής, χρησιμοποιώντας πολυτονικό.
[κ. Παπανδρέου] Ναι, υπάρχει και γραμματοσειρά. Εγώ δεν τα θυμάμαι πλέον. Μόνο κάποια
δασυνόμενα, αλλά τίποτα παραπάνω.
[Μπόρις] Πού ήταν το γραφείο των καθηγητών;
[κ. Παπανδρέου] Με το που έμπαινες από τη σκάλα, από την είσοδο, δεξιά. Δεν υπάρχει τώρα
αυτή η αίθουσα. Έχει κατεδαφιστεί. Στην αίθουσα των δασκάλων δεν πλησιάζαμε, ήταν άβατο.
[κα. Μπουσιοπούλου] Δεν είχατε το δικαίωμα εσείς να ρωτήσετε κάτι;
[κ. Παπανδρέου] Άμα θέλαμε κάτι και ήταν οι δάσκαλοί μας μέσα, θα έπρεπε να χτυπήσουμε
την πόρτα. Μας έλεγαν, «τι θες;». Κιμωλίες. Υπήρχε μια απόσταση μεταξύ δασκάλων και
μαθητών. Δεν ήμασταν φιλαράκια. Ίσως επειδή ήταν η ηλικία, ίσως επειδή ήταν η εποχή.
Υπήρχε απόσταση, δηλαδή, δεν ήμασταν φιλαράκια να παίζουμε καρπαζιές μαζί. Τον
σεβόμασταν τον δάσκαλο. Ο δάσκαλος ήταν να τον σέβεσαι και να τον ακούς. Ήξερες ότι ο
δάσκαλος θα σε μάθει πέντε γράμματα. Δεν μπορείς να είσαι φίλος, κολλητός. Δεν γίνεται.
[κα. Μπουσιοπούλου] Αυτό ισχύει, σε ένα βαθμό, και σήμερα.
[κ. Παπανδρέου] Βεβαίως, οι αποστάσεις πρέπει να υπάρχουν λιγάκι. Δεν γίνεται. Αυτή η
ισοπέδωση μας έχει δημιουργήσει προβλήματα. Και στο Γυμνάσιο, τότε που ήταν εξατάξιο, οι
καθηγητές ήταν ακόμα πιο απόμακροι, χειρότεροι από τους δασκάλους. Οι δάσκαλοι ήταν πιο
κοντά στα παιδιά. Οι καθηγητές ήταν αρκετά… Εγώ δεν πρόλαβα ούτε κούρεμα γουλί, γιατί
κάποιες εποχές οι μαθητές γνωριζόντουσαν από το κούρεμα που έκαναν, με την ψιλή…
[κα. Μαναγλιώτου] Με τον νόμο περί τεντυμποϊσμού;
[κ. Παπανδρέου] Όχι, πριν από αυτό. Έπρεπε να πας στο σχολείο κουρεμένος γουλί (εν χρω)
και έπρεπε να φοράς ένα πηλίκιο με την κουκουβάγια. Οι μαθητές. Μετά, καταργήθηκε το
πηλίκιο, καταργήθηκε το κούρεμα με την ψιλή αλλά έπρεπε να κουρευόμαστε. Με μακρύ μαλλί
δεν μπορούσες να πας στο σχολείο. Εγώ έπεσα και την περίοδο 1967 με 1972 [Χούντα]. Επί
επταετίας δεν υπήρχε περίπτωση να πηγαίνεις σχολείο και να έχεις μακριά μαλλιά. Ένας μόνο
είχε μακριά μαλλιά και γι’ αυτό είχε πάρει ειδική άδεια από το Υπουργείο γιατί ήταν ηθοποιός.
Νομίζω ότι ήταν αυτός που έπαιζε σε ένα έργο με τον Κωνσταντάρα, που είναι αξιωματικός του
Ναυτικού και έχει τους τρεις γιούς. Από εκεί είναι και η ατάκα «το νου σας ρεμάλια». Νομίζω
ότι αυτός ήταν ο μικρότερος γιός τους Κωνσταντάρα στη συγκεκριμένη ταινία. Το ένα «ρεμάλι»,
ο ξανθός με το μηχανάκι.
[Μαθητές και Εκπαιδευτικοί] Α, ναι.
[Ρέσι] Μάλιστα, νομίζω ότι αυτό θα το δείξει την Τετάρτη….

16. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 16
[Παπανδρέου] Βλέπω ότι παρακολουθείτε και εσείς ελληνικές ταινίες… Είναι αυτός που λέει
«Όλα εγώ θα τα κάνω;» Αυτός ήταν μαθητής του σχολείου. Ο μόνος που επιτρεπόταν να έχει
μακριά μαλλιά. Εμένα μου αρέσουν οι ελληνικές ταινίες.
[Μαθητές και Εκπαιδευτικοί] Και εμάς.
[κ. Παπανδρέου] Εγώ είμαι fun του κινηματογράφου, τρελαίνομαι για κινηματογράφο, γενικώς.
Ένα γραφείο που είχα, το έχω κάνει home cinema. Χωρίς ταινίες δεν μπορώ, και ελληνικές
ταινίες, ειδικά τις κωμωδίες, τις έχω δει άπειρες φορές, άπειρες φορές. Τρομερές ατάκες στις
ελληνικές ταινίες. Τις έχω δει όλες. Τις είχα κρατήσει κάποτε σε κασέτες VHS, τις οποίες τις
έχω κατεβάσει κάτω στην αποθήκη αφού στο youtube μπορεί να τις βρει, εύκολα, κάποιος
όλες, ελεύθερα. Βλέπω καμιά φορά το βράδυ, άμα δεν θέλω να δω τηλεόραση, μια ελληνική
ταινία και την απολαμβάνω.
[Ρέσι] Υπάρχουν συμμαθητές σας που θεωρείτε ότι ξεχώρισαν/διακρίθηκαν στην
επαγγελματική τους ζωή;
[κ. Παπανδρέου] Ναι, υπάρχουν. Μια συμμαθήτριά μου είναι καθηγήτρια ενδοκρινολογίας,
Λιάπη λέγεται, Χάρις Λιάπη, και η μικρή της αδελφή, που ήταν δύο τάξεις πιο κάτω, και αυτή
πέτυχε πάρα πολύ, αλλά δεν θυμάμαι ακριβώς τι έκανε. Οι υπόλοιποι, μπορεί να μην
διακριθήκαμε όλοι, επαγγελματικά, όμως, κάτι κάναμε. Η Χάρις έγινε γιατρός, κάποιος
πολιτικός μηχανικός, άλλοι μαθηματικοί, οικονομολόγοι. Την εποχή εκείνη το πιο εύκολο ήταν
να μπεις στο Οικονομικό, είχαν τις πιο λίγες μονάδες. Οι περισσότεροι έμπαιναν στην Ανωτάτη
Εμπορική, έτσι… Από ό,τι ξέρω, δύο έχουν «φύγει». Η μια ήταν η Μάντω Παπαγεωργίου, που
έμενε εδώ κοντά – 18 χρονών πέθανε, και ο άλλος ήταν ο Κοντογιάννης Στέλιος, ο οποίος
σκοτώθηκε σε τροχαίο – 35 χρονών. Για τους υπόλοιπους δεν ξέρω κάτι. Απλώς, είχα την
ευτυχία να το πω, μέσω facebook, να βρω μια συμμαθήτριά μου. Τη Σοφία Βλαχού. Την βρήκα
στην Ιτέα. Μιλήσαμε μέσω facebook, μου είπε πού ήταν στην Ιτέα. Της λέω, «είμαι στην
Αμυγδαλιά, κατεβαίνω να τα πούμε». Παντρεμένη, με τον άντρα της, με τρία παιδιά, με
εγγόνια… Πολύ χάρηκα που την είδα. Ήταν όπως τη θυμόμουν στο σχολείο. Ακριβώς όπως
ήταν… εντάξει, έχει μεγαλώσει, αλλά είχε ένα πολύ ιδιαίτερο στυλ. Ήταν πολύ αδύνατη κοπέλα,
οστεώδης θα μπορούσα να πω. Εξακολουθούσε να είναι αυτό το στυλ. Αμέσως τη γνώρισα. Τα
είπαμε στην Ιτέα. Βρεθήκαμε γνωστοί και με τον άντρα της, που είναι γνωστός εκεί στην Ιτέα,
μηχανικός…
[κα. Μαναγλιώτου] Και καταγόταν και αυτή από τα μέρη αυτά;
[κ. Παπανδρέου] Όχι, αυτή πρέπει να είναι από την Νάξο. Αλλά βρέθηκαν εκεί. Βρήκα τον Ηλία
τον Σιγάλα που έμενε στη Βελεστίνου. Τώρα μένει στον Πειραιά. Και με αυτόν μιλάμε μέσω
facebook.

17. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 17
[κα. Μπουσιοπούλου] Το facebook φέρνει τον κόσμο σε επαφή.
[κ. Παπανδρέου] Ναι…. Άλλους συμμαθητές δεν θυμάμαι, έχω χρόνια να τους δω ή να τους
μιλήσω. Πολλά χρόνια. Έκανα μια προσπάθεια με αυτήν τη φωτογραφία από την Έκτη
δημοτικού που σας έλεγα να βρω τα ονόματα. Καμιά πενηνταριά ονόματα τα θυμήθηκα.
Παραπάνω δεν τα κατάφερα, είμαι λίγο μπερδεμένος. Είναι κάποια κοριτσίστικα ονόματα…
Θυμάμαι, Μεταξά. Μεταξάς είναι ένα γραφείο τελετών στην Πανόρμου. Αυτό το είχε ο μπαμπάς
της… Ε, τώρα, δεν μπορώ να θυμηθώ άλλα. Δύο δίδυμα αδελφάκια, οι Λειβαδάδες… Τελικά το
facebook έχει κάνει πολύ καλή δουλειά. Τουλάχιστον για αυτούς που θέλουν να ασχοληθούν
με τη συγκέντρωση στοιχείων, με αναμνήσεις και όλα αυτά… Εγώ ήμουνα, αρχικά, σε μια άλλη
ομάδα, όπως και η Σοφία [Σίψα]. Είπαμε με τη Σοφία να φτιάξουμε μια άλλη ομάδα και να την
κρατήσουμε σε «αναμνησιακό» επίπεδο. Δηλαδή, και από τους Αμπελοκήπους αλλά και από
γενικότερες αναμνήσεις που βάζουν. Φωτογραφικό υλικό πολύ. Αν έχει και κάτι ενδιαφέρον
κάποιος το ανεβάζει, όχι πολιτικά. Μέχρι στιγμής, 1400 μέλη που είμαστε…
[κα. Μαναγλιώτου] Πάρα πολλοί…
[κ. Παπανδρέου] Δεν είναι όλοι ενεργοί. Είναι πολλοί που ζητούν να μπουν σε μια ομάδα
facebook απλά και μόνο για να είναι μεγάλος ο αριθμός των ομάδων που συμμετέχουν. Χωρίς
να έχουν ενεργή συμμετοχή. Εμείς έχουμε καμιά πενηνταριά-εκατό άτομα που είναι ο πυρήνας.
[κα. Μαναγλιώτου] Υπήρχε άλλο σχολείο, δημοτικό, εδώ κοντά;
[κ. Παπανδρέου] Υπήρχε το 17ο. Ήταν στην Έσλιν.
[κα. Μαναγλιώτου] Δεν υπήρχε αυτό που ήταν στη Λαρίσης επάνω;
[κ. Παπανδρέου] Όχι. Η Πανόρμου έφτανε μέχρι την Αργολίδος. Από την Αργολίδος και πάνω,
εκεί που είναι ο Σκλαβενίτης, ήταν ελιές. Έτσι λεγόταν. Ήταν ένας λόφος που λεγόταν «Ελιές».
Εκεί που είναι το σχολείο, Λαρίσης και Πανόρμου και Καρύστου, ήταν κάτι, σαν λοφάκος,
όπου πηγαίναμε και αμολάγαμε αετό. Δεν υπήρχε σχολείο. Είχε ελιές, υπήρχαν και κάποια
παραπήγματα κάποιων που έμεναν, δεν ξέρω ποιοι ήταν. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου έγινε
πρόχειρο νεκροταφείο για τα θύματα του εμφυλίου. Η περιοχή στο Γουδή ήταν
αγγλοκρατούμενη, η περιοχή Πανόρμου και επάνω ήταν ανταρτοκρατούμενη. Αντάλλασαν
όλμους και δεν ξέρω τι άλλο. Τα θύματα από τους όλμους στην περιοχή εδώ τα θάβανε,
πρόχειρα, στις «Ελιές». Άνοιγαν πρόχειρους τάφους για να θάψουν τους νεκρούς. Όταν
σταματούσαν οι εχθροπραξίες, τους ξέθαβαν, για να τους θάψουν κανονικά. Έχω προσωπικό
παράδειγμα. Ο πατέρας μου έχασε την αδελφή του. Δεκαέξι ετών. Έπεσε όλμος από το
Γουδή… Όταν άρχιζαν οι βομβαρδισμοί, τα παιδιά μαζευόντουσαν σε ένα δωμάτιο, όπου
προλάβαιναν. Κάτω από το παράθυρο έκατσε ο πατέρας μου, που ήταν μεγαλύτερος, και έβαλε
όλα τα παιδιά στο πλάι που δεν είχε παράθυρο. Έσκασε ο όλμος πάνω απ’ το κεφάλι του και

18. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 18
έφυγε ένα βλήμα, ένα θραύσμα και χτύπησε την αδελφή του που ήταν στην άλλη γωνία. Το
δέκατο παιδί στην άκρη. Έφυγε το βλήμα του όλμου και τη σκότωσε, την χτύπησε στο μέτωπο
και έμεινε εκεί. Έγινε ταφή πρόχειρη στις «Ελιές» και μετά από κάποιες ημέρες την πήρανε και
την πήγαν… καλύτερα να μην σας πω πώς την πήραν, με καροτσάκι με ξύλινα ροδάκια και την
έθαψαν στο τρίτο νεκροταφείο. Απίστευτες καταστάσεις. Απίστευτες.
[κα. Μαναγλιώτου] Σκοτώθηκαν και παιδιά.
[κ. Καραμπίνης] Άμαχος πληθυσμός.
[κ. Παπανδρέου] Δεκαέξι ετών. Η αδελφή του πατέρα μου. Μετά από εκεί, εγώ όταν έφυγα,
άρχισαν τις μετρήσεις και ένωσαν την Πανόρμου, την Αργολίδος με την Κηφισίας. Δηλαδή,
τους δρόμους. Έγινε το σχολείο εκεί αριστερά στην Καρύστου, ο Σκλαβενίτης και όλα τα
υπόλοιπα. Τα υπόλοιπα την δεκαετία του ’60. Το 1965* που έφυγα εγώ δόθηκε αντιπαροχή το
σπίτι που μέναμε. Ήταν η περίοδος της αντιπαροχής. Η Πανόρμου είχε καταπληκτικά σπίτια.
Όλη, από την Αλεξάνδρας μέχρι και την Αργολίδας, τα σπίτια και οι μονοκατοικίες που
υπήρχαν ήταν κάτι το απίστευτο. Δεν φαντάζεστε για τι πράγμα μιλάμε. Με σκάλες μαρμάρινες
που ανεβαίνανε, με κεφαλόσκαλο που έμπαινες στην είσοδο. Από κάτω άλλο σπίτι. Κήπους,
πηγάδια ένας παράδεισος. Μέναμε σε ένα σπίτι στην Πανόρμου με πηγάδι. Υπήρχε πηγάδι.
Εικόνα 14: Πηγάδι Εικόνα 15: Αυλή
Εικόνα 16: Μάντρα (ανάμεσα από Πανόρμου 57-59) Εικόνα 17: Μέρος του κήπου
Εντάξει, δεν το χρησιμοποιούσαμε, αλλά υπήρχε και αυτό. Υπήρχε κήπος. Είχαμε παρτέρια με
λουλούδια, είχαμε μέχρι και πλυσταριό. Ξέρετε τι είναι το πλυσταριό;

19. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 19
[Ρέσι] Ναι, εκεί που βάζουν τα ρούχα και τα πλένουν.
[κ. Παπανδρέου] Ήταν ένα μικρό σπιτάκι, ένα δωματιάκι που είχε ένα μικρό νεροχύτη με μια
βρύση και μία εστία που ανάβανε φωτιά με ξύλα και έβαζαν ένα καζάνι για να ζεστάνουν νερό.
Εκεί έπλεναν τα ρούχα τους. Το πρόλαβα αυτό.
[κα. Μπουσιοπούλου] Τη δουλειά που κάνει τώρα το πλυντήριο.
[κ. Παπανδρέου] Ήταν όλα στο χέρι τότε. Ο νεροχύτης ήταν από μωσαϊκό. Μια σιδερένια
βρύση με κρύο νερό και το νερό από το καζάνι. Τα έπλεναν εκεί και στη συνέχεια τα άπλωναν.
Αυτά, τα πλυσταριά, στη συνέχεια έγιναν κοτέτσια. Όταν έπεσαν οι στέγες, τα έκαναν κοτέτσια.
Έβαζαν μέσα κοτούλες για να έχουν φρέσκα αυγά. Τα έχω ζήσει εγώ. Φρέσκα αυγουλάκια.
[κα. Μαναγλιώτου] Και περνούσε ποτάμι πιο κάτω;
[κ. Παπανδρέου] Ρέμα είχε στη Βελεστίνου. Εκεί παίζαμε μπάλα.
[Χριστίνα] Πώς σας φαίνεται το τότε σχολείο με το τώρα;
[κ. Παπανδρέου] Πιο πολύ μου αρέσει το τώρα. Έχετε περισσότερες δυνατότητες να μάθετε.
Τότε ήταν αλλιώτικα τα πράγματα. Τότε μαθαίναμε σωστά. Αλλά αυτό εξαρτάται και από εσάς
και από τους δασκάλους σας. Έχετε περισσότερες δυνατότητες. Να τις αξιοποιήσετε
χρειάζεται. Εδώ που είμαστε, εγώ βλέπω υπολογιστές. Εμείς, για να πάρουμε μια πληροφορία
για εργασία, έπρεπε να πάρουμε την εγκυκλοπαίδεια του Ηλίου, ή να τη δανειστούμε, γιατί δεν
υπήρχαν πολλές εγκυκλοπαίδειες τότε. Ήταν εκδόσεις Ήλιος και εκδόσεις Πυρσός.
Εγκυκλοπαίδειες εκδόσεως 1928. Δωδεκάτομες. Μετά έβγαλε και ο Ελευθερουδάκης
δωδεκάτομες αλλά ήταν πιο εύκολο να τις αγοράσεις. Έπρεπε να ανοίξεις την εγκυκλοπαίδεια
και να βρεις πληροφορίες, οι οποίες πληροφορίες που σου ζήταγε ο δάσκαλος για ένα θέμα,
μπορεί και να μην ίσχυαν πια! Γιατί, σας λέω, το 1963, το 1964 μου ζητούσαν πληροφορίες για
ένα θέμα. Έπαιρνα την εγκυκλοπαίδεια του Πυρσού, ή όποια έβρισκα, του Πυρσού ή του
Ηλίου, τα έγραφα, τα μάθαινα και τα έλεγα στον δάσκαλο θεωρώντας ότι αυτά ισχύουν, αφού
το έγραφε η εγκυκλοπαίδεια. Αυτές οι πληροφορίες, όμως, μπορεί και να μην ίσχυαν. Να είχε,
για παράδειγμα, καταργηθεί κάτι. Αλλά, πότε να γινόντουσαν οι επανεκδόσεις των
εγκυκλοπαιδειών… Εσείς, τώρα γκουγκλάρετε και βγάζετε τα πάντα.
[κ. Καραμπίνης] Υπάρχει, βέβαια, το θέμα της αξιοπιστίας των πηγών, αλλά, σίγουρα, η
εύρεση πληροφοριών είναι πιο εύκολη.
[κα. Μπουσιοπούλου] Υπήρχε βιβλιοθήκη στο σχολείο αυτό;
[κ. Παπανδρέου] Πρέπει να υπήρχε στο γραφείο των δασκάλων. Αν και ερχόντουσαν, τώρα
που το λέτε, εκδοτικός οίκος ήταν; Πρέπει να ήταν εκδοτικός οίκος. Είχε δανειστική βιβλιοθήκη.
Έρχονταν στο σχολείο με βιβλία και επιλέγαμε. Τα παίρναμε, τα νοικιάζαμε, τα δανειζόμασταν
και την επόμενη εβδομάδα ξαναρχόταν και τα έπαιρνε. Τα περισσότερα ήταν κλασσικές

20. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 20
ιστορίες. Για παράδειγμα, «Οι τρεις σωματοφύλακες», μυθολογία. Δανειζόμασταν, τα
διαβάζαμε και τα επιστρέφαμε. Μέσα στη βιβλιοθήκη των δασκάλων δεν θυμάμαι να υπήρχαν
βιβλία που θα μπορούσαμε να τα δανειστούμε. Ναι, τώρα που το θυμήθηκα, αυτό ήταν.
Ερχόντουσαν.
[Ρέσι] Ποιες αναμνήσεις σάς συνδέουν με το συγκρότημα σχολείων στην οδό Αχαΐας;
[κ. Παπανδρέου] Ποιες αναμνήσεις; Όλη μου η ζωή. Εδώ μεγάλωσα. Από την Πανόρμου,
χεράκι-χεράκι με τη μαμά. Οι μαμάδες μάς έφερναν τότε στο σχολείο. Ήταν σαν ποταμάκια που
κατέληγαν σε ένα αυλάκι φθάνοντας στο σχολείο. Μαμάδες με παιδιά. Τις τσάντες τις
κρατούσαν οι μαμάδες. Εμείς δεν κρατάγαμε τσάντες. Η μαμά κρατούσε την τσάντα στο χέρι.
Όλοι μαζί προς το σχολείο. Λάσπη, χειμώνα. Κάτι γαλότσες μέσα στη λάσπη να
τσαλαβουτάνε. Ερχόμασταν, όμως, εδώ. Έξι χρόνια εγώ τα θυμάμαι… Τι μου ανοίξατε τώρα!
Έχω να γράψω στην ομάδα. Μου ανοίξατε μεγάλη ιστορία. Η επίσκεψη στο σχολείο μου φέρνει
πάρα πολλές αναμνήσεις. Τις εκδρομές που πηγαίναμε με το σχολείο….
Εικόνα 18: Φωτογραφίες από τις εκδρομές
Πολλές αναμνήσεις, τόσες που θα μπορούσα να γράψω ολόκληρο βιβλίο.
[κ. Καραμπίνης] Γράφετε και καλά, όπως έχω διαπιστώσει.
[κ. Παπανδρέου] Όπου έδωσα εξετάσεις, εισαγωγικές, τον μεγαλύτερο βαθμό τον πήρα στην
έκθεση. Περνούσα από την έκθεση. Και στην Τράπεζα που μπήκα, και στη σχολή που
τελείωσα και κάτι άλλο που χρειάστηκε… έκθεση. Το ίδιο και η κόρη μου. Πέρασε στην Πάντειο
με δεκαεννιά κόμμα εβδομήντα πέντε στην έκθεση. Μου αρέσει πολύ και το διάβασμα αλλά και
το γράψιμο. Μου αρέσει να γράφω. Πάρα πολύ.
[Μπόρις] Ποιο σημείο/χώρος του σχολείου ήταν ο πιο «σούπερ»;
[κ. Παπανδρέου] Η αυλή. Η αυλή που παίζαμε μπάλα. Μπάλα με την πέτρα.

21. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 21
[κα. Μπουσιοπούλου] Ο Μπόρις αγαπάει πολύ το ποδόσφαιρο.
[κ. Παπανδρέου] Πού παίζεις;
[Μπόρις] Εδώ στη γειτονιά παίζουμε, αλλά θέλω να παίξω και σε άλλες ομάδες…
[κ. Παπανδρέου] Σε τι θέση παίζεις;
[Μπόρις] Δεξί χαφ αλλά και αριστερό.
[κ. Παπανδρέου] Είσαι και αριστεροπόδαρος; Αυτό είναι πολύ καλό, να χρησιμοποιείς και τα
δύο σου πόδια στο ποδόσφαιρο. Εγώ μόνο με το δεξί έπαιζα, όσο έπαιζα. Εγώ έπαιζα, κυρίως,
μπάσκετ.
[κα. Μαναγλιώτου] Φαίνεται.
[κ. Παπανδρέου] Μπα, μην το λέτε. Ήμουνα ο πιο κοντός στο Δημοτικό. Αυτό μου θυμίζει την
ταινία με τον Ρίζο. Ναι, αλλά αν γυρίζατε θα ήσασταν πρώτος.
[κα. Μπουσιοπούλου] Ναι, σαν το άλλο που έλεγε. Άμα ξεδιπλωθώ, όμως…
[κ. Παπανδρέου] Ναι, ακριβώς, ο Χατζηχρήστος. Άμα ξεδιπλωθώ. Ήμουνα πολύ κοντό παιδί.
Δεν ξέρω γιατί, μέχρι την έκτη δημοτικού. Μετά ψήλωσα απότομα.
[κα. Μπουσιοπούλου] Είχατε ψηλούς γονείς…
[κ. Παπανδρέου] Όχι ιδιαίτερα. Η μάνα μου ήταν 1,75 αλλά ο πατέρας μου ήταν πιο κοντός.
Είχα, όμως, παππού ψηλό.
[κα. Μαναγλιώτου] Και οι δύο ήταν από την Αμυγδαλιά;
[κ. Παπανδρέου] Όχι. Ο πατέρας μου είναι από τον Δάφνο Δωρίδος καταγωγή, η μητέρα μου
είναι Κωνσταντινουπολίτισσα. Ήρθανε πρόσφυγες από την Πόλη.
[Χριστίνα] Ποια δύο πράγματα θυμάστε περισσότερο έντονα από το σχολείο σας;
[κ. Παπανδρέου] Δεν είναι δύο. Είναι πάρα πολλά. Μπορώ να σου πω άπειρα πράγματα.
Άπειρα…. Συγκεκριμένα δύο; Ε, δεν μπορώ να τα αξιολογήσω. Μου άρεσε ο δάσκαλός μου, η
δασκάλα μου, η κυρία Παπαδοπούλου, μου έχει μείνει στο μυαλό μου αυτή η εξαιρετική
γυναίκα. Ήταν ένας άνθρωπος απίστευτος, πάρα πολύ καλή. Μου έχει μείνει αυτό, μου έχει
χαραχθεί στη μνήμη μου. Επίσης, και μια φορά που ήμουν σημαιοφόρος. Αυτά τα δύο. Η κυρία
Παπαδοπούλου και η σημαία.
[κα. Μαναγλιώτου] Πού κάνατε παρέλαση; Κάτω στο Σύνταγμα;
[κ. Παπανδρέου] Όχι, εδώ, στην γειτονιά. Μια φορά μας πήγαν, έκτη δημοτικού, στο Σύνταγμα
και γύρισα βατράχι. Έπιασε μια βροχή και μας έκανε παπιά. Τότε δεν υπήρχαν φούτερ, δεν
φοράγαμε. Ψάχναμε να βρούμε άσπρα, ένα πουκαμισάκι άσπρο ή ένα πουλοβεράκι άσπρο.
Δεν υπήρχε φούτερ να πεις, θα πάω να πάρω ένα για να το φορέσω. Εγώ ήμουν με ένα
μάλλινο πουλοβεράκι άσπρο, που το είχε πλέξει η μάνα μου, και έγινε σαράντα κιλά από τη

22. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 22
βροχή. Μούσκεμα, μούσκεμα. Θυμάμαι, έξω από τη Μεγάλη Βρετανία μας έπιασε μια βροχή
άνευ προηγουμένου. Το 1966 πρέπει να ήταν αυτό. Ποπό, πόσα χρόνια έχουν περάσει…
[κ. Καραμπίνης] Οι παρελάσεις, από
φωτογραφίες που έχουμε δει, γινόντουσαν και
μέσα στο προαύλιο καθώς και σε γειτονικούς
δρόμους.
Στα σχολεία της Αθήνας, μέχρι πρόσφατα, έκαναν
παρέλαση διαφορετικά σχολεία κάθε φορά. Τα
τελευταία χρόνια κάνουν οι παραστάτες όλων των
σχολείων της Αθήνας.
[κ. Παπανδρέου] Εμείς, όπως θυμάμαι, μια φορά
κάναμε στο Σύνταγμα. Τις υπόλοιπες φορές στο
προαύλιο του σχολείου. Εμείς πήγαμε στο
Σύνταγμα όταν ήμουν στην έκτη δημοτικού. Δεν
θυμάμαι αν αντιπροσωπεία του σχολείου πήγαινε
κάθε φορά στο Σύνταγμα. Με το λεωφορείο του Αγίου Δημητρίου είχαμε πάει στο Σύνταγμα.
[Ρέσι] Τι σας άρεσε περισσότερο στο σχολείο;
[κ. Παπανδρέου] Το διάλειμμα….
[Μαθητές] Και εμάς.
[κ. Παπανδρέου] Πολλά, πολλά μου άρεσαν. Η Ιστορία μου άρεσε, πάρα πολύ. Η
πατριδογνωσία. Αυτό το μάθημα έχει καταργηθεί. Βασικά, είναι η γεωγραφία της χώρας σου.
Ζωγραφίζαμε χάρτες… Ζωγραφίζαμε χάρτες κανονικά. Τους χρωματίζαμε. Ξύναμε την
ξυλομπογιά και μετά, χρησιμοποιώντας βαμβάκι ή ακόμα και το δάκτυλό μας, χρωματίζαμε
τους χάρτες μας. Οι πιο δύσκολοι ήταν οι γεωφυσικοί χάρτες. Οι πολιτικοί χάρτες ήταν ένα
χρώμα και ήταν εύκολο. Άντε, έβαζες και έναν κυκλάκο, μια τελίτσα για να γράψεις μια πόλη
και έναν μεγαλύτερο κύκλο για να γράψεις την πρωτεύουσα του νομού ή της χώρας. Ήταν πολύ
εύκολο. Αν, όμως, έκανες γεωφυσικό είχες και καλύτερο βαθμό. Το βουνό ήταν δύσκολο.
Κάναμε έναν άξονα, αν θυμάμαι καλά, και μετά κάναμε κάποιες μολυβιές, δεξιά και αριστερά,
για να δώσουμε μια αίσθηση ανάγλυφου. Καφέ και μαύρο για να το κάνουμε να φαίνεται
τρισδιάστατο. Και αυτοί οι χάρτες έπαιρναν καλύτερους βαθμούς από τους πολιτικούς. Άλλοι
έκαναν χάρτες με τα προϊόντα, τότε που είχαμε προϊόντα….
[Μπόρις] Τι δεν σας άρεσε;
[κ. Παπανδρέου] Δεν έχω κάτι που να μην μου άρεσε. Εντάξει, με ενοχλούσε λίγο το ξύλο. Το
ότι ο δάσκαλος, δηλαδή, σε έδερνε.
Εικόνα 19: Στο προαύλιο του σχολείου

23. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 23
[Μπόρις] Θα ήθελα να διευκρινίσω κάτι. Όταν παίζατε εσείς ποδόσφαιρο με πέτρα, που
παίζατε;
[κ. Παπανδρέου] Εδώ έξω, στο προαύλιο.
[Μπόρις] Και η πέτρα πώς ήταν;
[κ. Παπανδρέου] Καλά, μην φανταστείς καμιά μεγάλη πέτρα, να σκοτωθούμε κιόλας. Ένα
βοτσαλάκι ήταν ή ένα κομματάκι μάρμαρο σπασμένο που τσούλαγε. Δεν σηκωνόταν αυτό το
πράγμα. «Τσουλητό» ήταν το παιχνίδι.
Στο Δημοτικό παίζαμε φεύγοντας από το σχολείο, στις γειτονιές μας και εκεί που ήταν το ρέμα.
Η Βελεστίνου ξέρετε που είναι; Η Βελεστίνου, από την Αχαΐας μέχρι τη Βυτίνας, που είναι το
στενάκι, πριν την Ευρυτανίας, ήταν δρόμος και κατέβαινε ένα ρέμα που κατέληγε στην
Πλακεντίας. Ρέμα, κανονικό ρέμα. Θυμάμαι που μας έπεφτε η μπάλα κάτω και δεν κατέβαινε
κανείς μας. Φοβόμασταν να πάμε. Είχε έναν αγωγό ο οποίος κάπου χανότανε. Όταν έπεφτε η
μπάλα εκεί πέρα ποιος να κατέβει να την πάρει… Ήταν και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία οι οποίοι
μας δουλεύανε. Μας λέγανε ότι θα βγουν και κροκόδειλοι από μέσα…. Ο Σήφης. Παίζαμε
μπάλα εκεί. Εκεί, όμως, ήταν αλλιώτικα τα πράγματα. Κάναμε ομάδες, γειτονιές και παίζαμε.
Μετά, όταν μεγαλώσαμε, παίζαμε μπάλα εκεί που τώρα είναι το ξενοδοχείο το President, δίπλα
σας. Πριν χτιστεί το President ήταν ένας χώρος της ΔΕΗ, της ΔΕΗ πρέπει να ήταν, ένα μεγάλο
οικόπεδο κλεισμένο. Είχε κάποιον μικρό υποσταθμό. Εμείς, καβαλάγαμε την μάντρα, μπαίναμε
μέσα και παίζαμε ποδόσφαιρο με τις ώρες, και μας ψάχνανε.
[Μπόρις] Νοσταλγείτε τις ημέρες που ήσασταν στο Γυμνάσιο;
[κ. Παπανδρέου] Νοσταλγώ, εντάξει. Δεν θα ήθελα να έρθω τώρα να κάνω μάθημα. Τις βλέπω,
όμως, με πολλή αγάπη. Τις θυμάμαι με πολλή αγάπη.
[Χριστίνα] Ποια ήταν η τελευταία φορά που επισκεφθήκατε το σχολείο μας;
[κ. Παπανδρέου] Το 1978. Ήρθα σαν ναύτης. Υπηρετούσα τη θητεία μου, πέρασα απ’ έξω,
γινόταν υποστολή της σημαίας, μπήκα μέσα ένστολος. Από τότε όχι. Δεν είχε γίνει ακόμα τότε
το κτήριο αυτό στην Αχαΐας [το κτήριο που στεγάζει μέρος του Γυμνασίου, παράλληλο προς την
Αχαΐας και κάθετο προς το παλιό κτήριο]. Θυμάμαι που μπήκα μέσα, βρήκα και δύο-τρεις
γείτονες, τα είπαμε και έφυγα. Από τότε δεν έχω ξαναέρθει. Δηλαδή, περνάω πολλές φορές
αλλά δεν έχω μπει μέσα στο σχολείο. Δεν έτυχε ποτέ. Θα βγάλετε εφημερίδα;
[κ. Καραμπίνης] Η συντακτική ομάδα που έχουμε, εδώ και τρία χρόνια, έχει ηλεκτρονική
εφημερίδα στο διαδίκτυο. Βέβαια, η έντυπη εφημερίδα είναι κάτι διαφορετικό. Είναι ένα από τα
θέματα που έχουμε στο μυαλό μας αλλά δεν έχουμε καταλήξει ακόμα. Ίσως, εφημερίδα αλλά
και ημερολόγιο να είναι κάποια από αυτά που θα κάνουμε. Από τις εργασίες μας έχουμε
συλλέξει αρκετές φωτογραφίες και έχουμε «τραβήξει» εκατοντάδες από τις πλατείες, τους

24. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 24
δρόμους, τα κτίρια της περιοχής μας (Πύργος Αθήνας, Προσφυγικά…). Προς το παρόν,
θέλουμε να πάρουμε μέρος σε έναν διαγωνισμό για την ιστορία του σχολείου μας.
Προσπαθούμε να έχουμε ενδιαφέροντες και βραχύχρονους στόχους, οι οποίοι, όμως, μας
καθοδηγούν/βοηθούν στην επίτευξη στόχων που χρειάζονται μεγαλύτερη διάρκεια. Οι ομάδες
μας, συντακτική, φωτογραφική, περιβαλλοντική έχουν συνέχεια. Επίσης, ένας από τους
στόχους μας είναι και η επικοινωνία με το εξωτερικό περιβάλλον. Διοργανώνουμε παιχνίδι
θησαυρού/πόλης με το 1ο σύστημα προσκόπων, παίρνουμε συνεντεύξεις από αρκετά άτομα…
Μας ενδιαφέρει η επικοινωνία των μαθητών μας με ειδικούς (συγγραφείς και γνώστες της
περιοχής, όπως ο κύριος Παραδείσης και ο κύριος Ανδριτσάκης, με Περιβαλλοντικούς
συλλόγους της περιοχής…)
[κ. Παπανδρέου] Η επικοινωνία είναι πολύ σημαντική. Πολύ καλά. Αυτήν την ηλεκτρονική
εφημερίδα που βγάζετε, σαν τι την βγάζετε;
[κ. Καραμπίνης] Σαν περιοδικό, δοκιμάσαμε μια φορά, στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο και σαν
«blog» στο scoop.it. Παλαιότερα ανεβάζαμε, με κάποια σχόλια, τις εργασίες που κάναμε.
Φέτος, με τη νέα συντακτική ομάδα, δοκιμάζουμε και κάτι διαφορετικό. Να γράφουν τα παιδιά
δικά τους άρθρα και να τα ανεβάζουμε. Κριτική και απόψεις για ταινίες, συγκροτήματα,
αθλήματα, προτάσεις. Η Ρέσι και η Χριστίνα, από τους παρόντες της σημερινής μας
συνέντευξης, έχουν ανεβάσει δικά τους άρθρα. Δεν τα ανεβάζουν απευθείας. Αρχικά, τα
ανεβάζουν στο wiki που χρησιμοποιούμε για επικοινωνία, τα βλέπουμε οι συμμετέχοντες αλλά
και οι εκπαιδευτικοί-υποστηρικτές της δράσης [Μπουσιοπούλου και Καραμπίνης] και μετά από
συζήτηση και κάποιες τροποποιήσεις, ανεβαίνουν τα άρθρα στο διαδίκτυο.
[κ. Παπανδρέου] Πολύ σημαντικό να μάθουν οι μαθητές να γράφουν. Εγώ έβγαζα εφημερίδα,
μια εφημερίδα του συλλόγου του χωριού, της Αμυγδαλιάς, συναντιόμασταν με τον μπαμπά της
κυρίας [Μαναγλιώτου] που έβγαζε την εφημερίδα του δικού του συλλόγου. Δώδεκα χρόνια τα
έκανα όλα. Από άρθρα μέχρι διαφημίσεις, μέχρι συνεντεύξεις, μέχρι φωτογράφος. Είναι
τρομερή εμπειρία να φτιάξεις εφημερίδα. Έφτιαξα και ένα μικρό ηλεκτρονικό εφημεριδάκι και το
ανέβασα σε εμάς [στη σελίδα της ομάδας στο διαδίκτυο] αλλά δεν μπόρεσα να βρω το
κατάλληλο πρόγραμμα για να με διευκολύνει, να βάλω στήλες, να χωρίζω με καλαίσθητο τρόπο
τα άρθρα… Τελικά το έκανα χρησιμοποιώντας το word. Σε τετράστηλο. Με δυσκολία βέβαια,
γιατί θέλει κάποια κόλπα. Και τώρα ετοιμάζομαι να βγάλω το δεύτερο. Έβγαλα ένα φυλλαράκι
με διάφορες πληροφορίες από αυτά που γράφουμε, από τις αναρτήσεις που κάνουμε στην
ομάδα, τροποποιώ κάποια, προσθέτω κάποια, βάζω και φωτογραφίες και βγαίνει σαν
εφημεριδούλα. Επειδή δεν μπορώ να ανεβάσω pdf αρχεία στο facebook, βρήκα ένα
προγραμματάκι, τα κάνω jpg [εικόνα] και τα ανεβάζω.

25. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 25
[κ. Καραμπίνης] Και από το pdf μπορείς να αποθηκεύσεις απευθείας σε jpg. Πάντως, σχετικά
με την εφημερίδα, μπορεί να το κάνουμε του χρόνου και για λόγους οικονομικούς. Είτε για
εύρεση πόρων για το σχολείο είτε για να μπορέσουν οι μαθητές μας να συμμετάσχουν σε
εκπαιδευτικές εκδρομές.
[κα. Μαναγλιώτου] Εσείς πιο σχολείο τελειώσατε;
[κ. Παπανδρέου] Το 10ο. Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών πίσω από το γήπεδο της Λεωφόρου.
Στους Αμπελοκήπους έμεινα μέχρι που φύγαμε για να μείνουμε στην Ηλιούπολη. Ευρυτανίας
και μετά Ηλιούπολη. Για το σπίτι δε που έμενα στους Αμπελοκήπους ανέβασα πρόσφατα ένα
σχεδιάγραμμα.
[κ. Καραμπίνης] Το διάβασα και μου έκανε εντύπωση. Σύντομα θα είναι μαζί μας η Ειρήνη
Γρατσία για να καταγράψουμε το κτήριό μας [είναι έργο του μοντερνιστή αρχιτέκτονα Άγγελου
Σιάγα] και θα τη ρωτήσω. Σχετικά με τις αναρτήσεις που βλέπουμε/διαβάζουμε στο διαδίκτυο,
και ειδικότερα στις ομάδες, προσπαθούμε να είμαστε πολύ προσεκτικοί για να μην
δημιουργηθούν προβλήματα. Μπορεί κάποιος να αναρτήσει κάτι αλλά να μην θέλει να βγει έξω
από την ομάδα, παρά το γεγονός ότι δεν αναφέρει κάτι σχετικό στην ανάρτησή του.
[κ. Παπανδρέου] Από εμένα, ελεύθερα. Ό,τι κείμενο, φωτογραφία, δημοσίευση είναι δικά μου,
μπορείτε να τα χρησιμοποιήσετε.
[κ. Καραμπίνης] Σας ευχαριστούμε πολύ. Φυσικά, όπως κάνουμε πάντα, θα αναφέρουμε τις
πηγές που χρησιμοποιήσαμε για τις εργασίες μας. Με βάση και τη δική σας συνέντευξη, αλλά
και το υλικό που μας δώσατε την άδεια να χρησιμοποιήσουμε, θα κάνουμε δύο εργασίες. Μια
θα είναι μια εμπλουτισμένη αποφώνηση με φωτογραφίες και η άλλη θα είναι κομμάτια που θα
χρησιμοποιηθούν για τον διαγωνισμό σχετικά με την ιστορία του σχολείου μας.
[κ. Παπανδρέου] Άμα γίνει η παρουσίαση θα ήθελα να τη δω.
[κ. Καραμπίνης] Θα σας την στείλουμε πριν γίνει η παρουσίαση για έλεγχο και από εσάς.
Μπορεί κάτι να μην έχει γίνει κατανοητό και να έχουν υπάρξει παρερμηνείες. Πριν, λοιπόν,
προχωρήσουμε σε ανάρτηση της αποφώνησης θα σας τη στείλουμε για σχόλια.
[κ. Παπανδρέου] Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα Εγώ, τώρα, είμαι συνταξιούχος. Είναι… η
ωραιότερη εποχή είναι τώρα. Είμαι ελεύθερος να κάνω ό,τι θέλω… Για τους περισσότερους,
είμαι ελεύθερος να κάνω ό,τι θέλουν. Διαθέσιμος, available που λένε.
Έχω βρει ένα πολύ ωραίο καφέ. Άνοιξε ένα μικρό μαγαζάκι στο σπίτι μου κοντά. Ευτυχώς που
είναι και κοντά δηλαδή, ένα μικρούτσικο. Ουσιαστικά έχει ένα βάθρο απέξω για να κάθεσαι
πάνω. Είναι, όμως, πανέμορφο, μαύρο-άσπρο… κάνει εκπληκτικό καφέ. Δεν έχω πιεί
καλύτερο.
[κα. Μπουσιοπούλου] Στην Ηλιούπολη αυτό;

26. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 26
[κ. Παπανδρέου] Ναι, γνωρίζετε από Ηλιούπολη;
[κα. Μπουσιοπούλου] Πριν διοριστώ έκανα μάθημα σε κάποιο φροντιστήριο εκεί.
[κ. Καραμπίνης] Μάλιστα. Τελικά, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έχουμε όλοι μας κοινές
αναφορές, περιοχή, φροντιστήρια, ομάδες…. Ο κόσμος είναι μικρός. Παιδιά έχετε να ρωτήσετε
κάτι;
[Μαθητές] Όχι, σας ευχαριστούμε πολύ.
[κ. Παπανδρέου] Εγώ σας ευχαριστώ. Μου δώσατε πολύ μεγάλη χαρά. Βρήκα να γράφω.
Βρήκα να γράφω.
[κ. Καραμπίνης] Και εγώ θα ψάξω να βρω και τις φωτογραφίες που μου είπατε.
[κ. Παπανδρέου] Ναι, έχω φωτογραφία που είμαι με ποδιά και με το γιακαδάκι, και την τσάντα
στο χέρι, στην Πανόρμου που ήταν τότε χωματόδρομος.
Εικόνα 20: Η απαραίτητη, την εποχή εκείνη, ποδιά με το γιακαδάκι
Μετά καταργήθηκε η ποδιά, σε εμάς, στο δημοτικό. Μόνο τα κορίτσια φοράγανε. Τα αγόρια όχι.
Μας βγάλανε, κάποια στιγμή, να φοράμε κάτι σακάκια μπλε με φερμουάρ. Ήταν χάλια.
[κ. Καραμπίνης] Αυτό το είχα φορέσει και εγώ.
[κ. Παπανδρέου] Εγώ το απέφυγα. Ήταν χάλια. Δεν την φόρεσα. Μετά το 1981-1982
καταργήθηκαν. Τότε ήταν οι μπλε και οι μαύρες οι ποδιές, Τσεκλένης. Γιάννης Τσεκλένης.
Έχασε το ένα του χέρι από καρκίνο. Στην εποχή του ήταν μεγάλο όνομα και στο εξωτερικό. Είχε
κάνει και τις ποδιές της Ολυμπιακής.
[κ. Καραμπίνης] Όσο μιλάμε, τόσο ανοίγουμε νέα θέματα… Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ που
ήρθατε στο σχολείο μας για να μας συναντήσετε και να δεσμεύσετε ένα ολόκληρο μεσημέρι.
Επίσης, ευχαριστούμε πολύ για την υποστήριξη που μας παρέχετε με τις εργασίες μας. Πριν
φύγετε, ας βγάλουμε μια αναμνηστική φωτογραφία και με τους μικρούς δημοσιογράφους του
σχολείου μας. Θα είμαστε σε επικοινωνία.

27. Συνέντευξη με τον κύριο Αλέκο Παπανδρέου / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σελίδα 27
Εικόνα 21: Ο κύριος Αλέκος Παπανδρέου με τα 4 από τα 9 μέλη της συντακτικής μας ομάδας
[κ. Παπανδρέου] Βεβαίως.
Παράρτημα:
Ο κύριος Αλέκος Παπανδρέου απάντησε, διαδικτυακά, στην ερώτηση που του κάναμε σχετικά
με τον χρόνο που έφυγε από την περιοχή των Αμπελοκήπων. Μας είχε αφηγηθεί ότι το 1965*
που έφυγε δόθηκε αντιπαροχή το σπίτι που έμενε.
Μας διευκρίνισε ότι:
«Το 1965, το σπίτι που μέναμε με ενοίκιο δόθηκε αντιπαροχή και μετακομίσαμε σε
διαμέρισμα της οδού Ευρυτανίας 42-44 όπου και παραμείναμε μέχρι το 1977. Το 1977
λόγω ιδιοκατοίκησης του ιδιοκτήτη μετακομίσαμε για ένα χρόνο σε διαμέρισμα της
πολυκατοικίας στη γωνία Βελεστίνου 21-25 και Αργολίδος, απ όπου οριστικά πλέον
μεταφερθήκαμε στην ιδιόκτητη κατοικία μας διαμέρισμα στην Άνω Ηλιούπολη όπου και
διαμένω μέχρι σήμερα
Επίσης, ένα χαρακτηριστικό της μετακόμισης το 65 ήταν το γεγονός ότι λόγω
ενοικιοστασίου, αποζημιωθήκαμε με κάποιο χρηματικό ποσό προκειμένου να
μετακομίσουμε. (ενοικιοστάσιο: διάταξη που προστατεύει το μισθωτή με παράταση της
μίσθωσης και περιορισμό στην αύξηση του μισθώματος. Σημειώνω ότι το σπίτι επί της
Πανόρμου ενοικιάστηκε απ’ την οικογένεια μου το 1941 και λόγω των καταστάσεων που
επακολούθησαν πόλεμος, εμφύλιος κλπ, έγινε ένταξη στο νόμο περί ενοικιοστασίου μέχρι
και το 1965»
Συντακτική ομάδα 56ου Γυμνασίου Αθήνας:
 Μαθητές: Αθηνά Π., Άντζελα Ρ., Μελίσα Κ., Ρέσι Σ., Τζένη Μ., Χριστίνα Σ., Γιάννης Α.,
Μπόρις A. και Ρέντι Σ.
 Εκπαιδευτικοί: Θάλεια Μπουσιοπούλου, Τάσος Καραμπίνης