2. Սեւանա լիճը համարվում է Հայաստանի
Հանրապետության եւ ողջ Կովկասի 35
միլիարդ խմ քաղցրահամ ջրի
շտեմարանը: Սակայն այսօր Սեւանա լճի
ջուրը մաքուր չէ, դրան խոչընդոտում են
մի շարք հանգամանքներ` Սեւանի
ավազանում հանքարդյունաբերական
գործունեության ծավալումը, լճի
մակարդակի անընդհատ
տատանումները, ձկան
արդյունաբերական պաշարների
ոչնչացումը, ափամերձ անտառների ջրի
տակ մնալը, լճի հարեւանությամբ գտնվող
քաղաքների, ինչպես նաեւ լճափերին
կառուցված օբյեկտների կոյուղաջրերի
լճի մեջ թափվելը: Այս ամենն ուղեկցվում
է լճի ճահճացմամբ:

4. 1930–ական թվականներից սկսած` Սեւանա լճի ջրի
անխնա օգտագործման արդյունքում (էներգիայի
արտադրություն եւ ոռոգում) խախտվեց Սեւանա լճի
էկոլոգիական հավասարակշռությունը: Լճի մակարդակը
1933–2000թթ. արդյունաբերական շահագործման
հետեւանքով իջավ 19.6 մետրով, իսկ ծավալը նախկին
58.5 մլրդ խմ-ից կրճատվեց մինչեւ 32.5 մլրդ խմ:
(Տեղեկությունը վերցված է «Սեւանա լճի էկոհամակարգի
վերականգնման, պահպանման, վերարտադրման եւ
օգտագործման միջոցառումների տարեկան եւ համալիր
ծրագիրը հաստատելու մասին» օրենքի նախաբանից):

5. Ջրի օգտագործված 26.0 մլրդ խմ-ի 65 տոկոսը
ծախսվել է էներգիայի արտադրության, իսկ 35
տոկոսը` ոռոգման նպատակներով: Լճի հատակից
ազատվել է 25 հազ. հա տարածք: ՀՀ ԳԱԱ
Հիդրոէկոլոգիայի եւ ձկնաբանության ինստիտուտի
գիտական հետազոտությունները բացահայտել
են, որ լճի ճահճացման հիմնական պատճառներից է
լճի մակարդակի անկումը: Լճի ծերացման
(ճահճացման) դանդաղեցման գործընթացում
պաշտպանիչ դեր ունի լճի հատակի մոտ գտնվող 4C
հաստատուն ջերմաստիճան ունեցող ջրային շերտը:
Այն թույլ չի տալիս, որ հատակի տիղմը խառնվի
լճին: Եթե լճի ծավալը քչանում է, կրճատվում է նաեւ
այդ պաշտպանիչ շերտը, ինչի հետեւանքով լիճը
սկսում է ճահճանալ: Ջրի մակարդակի
բարձրացման միջոցով հնարավոր է վերականգնել
այդ շերտը:

6. Մեծ Սեւանում շերտը լիովին բացակայում է, Փոքր
Սեւանում այն կա աննշան չափով, սակայն ճահճացման
երեւույթներն արդեն տարածվում են նաեւ Փոքր Սեւանի
վրա. ջուրը կանաչում է եւ ծաղկում ջրիմուռներով:
Մասնագետները հաշվարկել են, որ Սեւանա լճի
էկոհամակարգի կայունացման միակ նախապայմանը
լճի ծավալի մեծացումն է եւ ջրի մակարդակի
բարձրացումը մինչեւ Բալթյան ծովի մակերեւույթի
(բ.մ.ծ.)1903.5մ նիշը: Այս նիշին գումարվում է նաեւ ալիքի
առավելագույն բարձրության չափը` 1.5 մ (1903.5 +1.5
=1905.0): 1905.0մ-ն այն նիշն է ցամաքի վրա, որից դեպի
ջուրը տանող տարածքը պետք է լինի ազատ` ջրի տակ
անցնելու համար: Այս պահանջը սահմանված է
«Սեւանա լճի էկոհամակարգի վերականգնման,
պահպանման, վերարտադրման եւ օգտագործման
միջոցառումների տարեկան եւ համալիր ծրագիրը
հաստատելու մասին» ՀՀ օրենքում: (Նման
սահմանափակում գործում էր նաեւ Խորհրդային
Հայաստանի օրենսդրությամբ):

8. «Ձկնային պաշարների առումով այսպիսի վատ վիճակ
ամբողջ Սեւանի պատմության մեջ դեռ չի եղել, ամենավատ
վիճակը մենք ունենք այսօր»: Այսպես է բնորոշում Սեւանում
ձկնապաշարների վիճակը ՀՀ ԳԱԱ Հիդրոէկոլոգիայի եւ
ձկնաբանության ինստիտուտի տնօրեն Բարդուխ
Գաբրիելյանը: Ըստ Բարդուխ Գաբրիելյանի, եթե 1990-ական
թվականներին Սեւանի սիգի ձկնապաշարը մոտ 30 000
տոննայի էր հասնում, ապա այսօր այդ պաշարները
գնահատվում են 170-180 տոննա: Շատ կարծիքներ կան, որ
սիգը վերացրեց իշխանին, այսօր էլ նույնիսկ ասում են, որ սիգի
վերացումը պետք է վերագրել խեցգետնին: Դա չի
համապատասխանում իրականությանը:

9. Իշխանի վերացման հիմնական պատճառը սկզբնական
շրջանում ափամերձ գոտու վերացումն էր, որտեղ գտնվում
էին իշխանի հիմնական ձվադրավայրերը, հետագայում`
որսագողության ավելացումը: Սեւանում բնակվող իշխանի
4 ցեղատեսակներից 2-ը` ձմեռային բախտակը եւ
բոջակը, անվերադարձ կորել են համաշխարհային
կենսաբազմազանության համար, իսկ գեղարքունին եւ
ամառային բախտակը մնացել են` ի հաշիվ արհեստական
վերարտադրության: Սեւանի էնդեմիկ տեսակներից`
կողակի եւ բեղլուի վիճակն էլ այսօր բարենպաստ չէ.
արդյունագործական պաշարներ գոյություն
չունեն: Խեցգետնինը եւ կարասը ներմուծվել են 1980-ական
թվականների սկզբներին եւ սկսել են արագ բազմանալ:

10. Ներկայումս ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ
խեցգետնի պաշարները նույնպես նվազել են գերորսի
պատճառով: Նվազել են նաեւ կարասի պաշարները, որոնք քիչ
թե շատ լավ վիճակում էին: Մինչև վերջերս ՀՀ ԳԱԱ
Հիդրոէկոլոգիայի եւ ձկնաբանության ինստիտուտը կարասը
Սեւանի համար դիտում էր որպես անցանկալի ձկնատեսակ,
քանի որ նա տեղի աբորիգեն տեսակների համար մրցակից էր
բազմացման և կերային առումներով: Սակայն այս վերջին
տարիներին գիտնականները փոխել են իրենց վերաբերմունքը,
քանի որ կարասը մնացել է միակ ձկնատեսակը, որը լճում
ուտիլիզացնում է օրգանական նյութը:

11. ՀՀ ԳԱԱ Հիդրոէկոլոգիայի եւ ձկնաբանության
ինստիտուտը ՀՀ բնապահպանության
նախարարությանը 8 առաջարկ է ուղարկել Սեւանի
կենսառեսուրսների պահպանման, ջրի որակի
բարելավման, ձկնորսության արգելման
վերաբերյալ: Սակայն ստույգ քայլեր այս
ուղղությամբ նախարարությունը չի ձեռնարկում:
Ավելին, նախարարությունն առաջարկել է
կառավարությանը 2010թ. տարի մանրաձուկ բաց
չթողնել Սեւան եւ մանրաձկների համար
նախատեսված գումարով վճարել Սեւանա լճի
ափերի մաքրման համար ձեռք բերված սարքի
համար չբավականացրած վճարի պակասորդը:
Մյուս կողմից էլ Սեւանում շարունակվում է
ձկնագողությունը:

12. Կար ևս մեկ հանգամանք, որը
խոչընդոտում էր ձկների
վերարտադրողականության
բարձրացմանը: Դա Սեւան թափվող
գետերի վրա փոքր ՀԷԿ-երի
կառուցումն էր: Սեւանա լիճ լցվող
գետերից Այրքի, Ավազանի եւ Գետիկի
վրա փոքր ՀԷԿ-երի կառուցման
լիցենզիա էր տրվել: Նմանատիպ
օբյեկտները խաթարում են գետի
ջրային ռեժիմը, ինչպես նաեւ
խոչընդոտում ձկների անցմանը,
որոնք ձվադրման համար Սեւանից
բարձրանում են դեպի գետի ակունք։
Սեւանի ձկնապաշարների
պահպանման նպատակով վերջերս ՀՀ
կառավարությունը որոշում ընդունեց
արգելել Սեւանա լիճ թափվող գետերի
վրա փոքր ՀԷԿ-երի կառուցումը: