Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych * Jakie elementy składają się na atrakcyjną prezentację? * Jak przykuć uwagę słuchaczy i trafić do ich umysłów? * Jak bez stresu wykorzystać potencjał sprzętu multimedialnego? Jestem tym, co… prezentuję! Całe życie coś komuś prezentujemy — od poglądów czy planów na przyszłość po nasze kompetencje. Prezentujemy także wyniki badań naukowych, ofertę firmy i wreszcie samych siebie podczas każdej rozmowy kwalifikacyjnej. Od umiejętności prezentacji często zależy zatem nasza kariera. Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak przekonać pracodawcę, aby Cię zatrudnił, jak namówić klientów do zakupu Twojego towaru lub co zrobić, by inwestor wyłożył na coś duże pieniądze — ta książka jest właśnie dla Ciebie! Czy podczas wystąpień publicznych zjada Cię trema? Być może boisz się oceny albo trudnych pytań audytorium? Nie wiesz, jak przygotować profesjonalnie slajdy albo paraliżuje Cię choćby sama myśl o nowoczesnym sprzęcie multimedialnym? Nie martw się. Teraz możesz już spać spokojnie. Z tej książki dowiesz się, jak rozpoznać potrzeby słuchacza i dobrać odpowiednią liczbę wątków. Pokażemy ci, jak działa gestykulacja i mowa ciała, jak przygotować miejsce prezentacji, skąd czerpać materiały, jak dobierać kolory i czcionkę do slajdów. Znajdziesz tu wszystkie praktyczne wskazówki, które pozwolą Ci z łatwością przygotować fascynującą prezentację, a także poprawić Twój własny wizerunek. Poznaj: * strukturę skutecznych prezentacji, * techniki zamiany stresu na energię, * język prezentacji, * rodzaje prezentacji, * typy osobowości słuchaczy, * techniki emisji głosu, * niezbędne elementy retoryki. Efektownie i skutecznie — tak właśnie się prezentuj! Zobacz stronę autora www.sekretyprezentacji.pl. Przeczytaj wywiad z autorem.

1. Sekrety
skutecznych prezentacji
multimedialnych
Autor: Pawe³ Lenar
ISBN: 83-246-1209-2
Format: 158x235, stron: 176
Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych
• Jakie elementy sk³adaj¹ siê na atrakcyjn¹ prezentacjê?
• Jak przykuæ uwagê s³uchaczy i trafiæ do ich umys³ów?
• Jak bez stresu wykorzystaæ potencja³ sprzêtu multimedialnego?
Jestem tym, co… prezentujê!
Ca³e ¿ycie coœ komuœ prezentujemy — od pogl¹dów czy planów na przysz³oœæ po nasze
kompetencje. Prezentujemy tak¿e wyniki badañ naukowych, ofertê firmy i wreszcie
samych siebie podczas ka¿dej rozmowy kwalifikacyjnej. Od umiejêtnoœci prezentacji
czêsto zale¿y zatem nasza kariera. Jeœli chcesz dowiedzieæ siê, jak przekonaæ
pracodawcê, aby Ciê zatrudni³, jak namówiæ klientów do zakupu Twojego towaru lub co
zrobiæ, by inwestor wy³o¿y³ na coœ du¿e pieni¹dze — ta ksi¹¿ka jest w³aœnie dla Ciebie!
Czy podczas wyst¹pieñ publicznych zjada Ciê trema? Byæ mo¿e boisz siê oceny
albo trudnych pytañ audytorium? Nie wiesz, jak przygotowaæ profesjonalnie slajdy
albo parali¿uje Ciê choæby sama myœl o nowoczesnym sprzêcie multimedialnym?
Nie martw siê. Teraz mo¿esz ju¿ spaæ spokojnie. Z tej ksi¹¿ki dowiesz siê,
jak rozpoznaæ potrzeby s³uchacza i dobraæ odpowiedni¹ liczbê w¹tków. Poka¿emy ci,
jak dzia³a gestykulacja i mowa cia³a, jak przygotowaæ miejsce prezentacji, sk¹d czerpaæ
materia³y, jak dobieraæ kolory i czcionkê do slajdów. Znajdziesz tu wszystkie praktyczne
wskazówki, które pozwol¹ Ci z ³atwoœci¹ przygotowaæ fascynuj¹c¹ prezentacjê, a tak¿e
poprawiæ Twój w³asny wizerunek.
Poznaj:
• strukturê skutecznych prezentacji,
• techniki zamiany stresu na energiê,
• jêzyk prezentacji,
• rodzaje prezentacji,
Wydawnictwo Helion • typy osobowoœci s³uchaczy,
ul. Koœciuszki 1c • techniki emisji g³osu,
44-100 Gliwice
• niezbêdne elementy retoryki.
tel. 032 230 98 63
e-mail: helion@helion.pl Efektownie i skutecznie — tak w³aœnie siê prezentuj!

2. SPIS TRE¥CI
O autorze ....................................................................................9
Przeczytaj ten wstÚp ................................................................11
I ODKRYJ SZTUK} PREZENTACJI ................... 17
1 Czym naprawdÚ jest prezentacja? ...................................19
Tre Ê i kontekst prezentacji ..........................................................20
Jak rozpoznaÊ potrzeby sïuchacza? ..............................................22
Cel prezentacji ...............................................................................25
Ró nica pomiÚdzy mówcÈ dobrym a zïym ...................................29
QUIZ ...............................................................................................31
2 Poznaj strukturÚ najbardziej skutecznych prezentacji ....33
Co zapamiÚtujÈ sïuchacze? ............................................................33
Sekret niezawodnej pamiÚci ....................................................34
Jak wykorzystaÊ sposób funkcjonowania pamiÚci,
aby przygotowaÊ niezapomnianÈ prezentacjÚ? ....................35
Jak powy sze informacje wykorzystaÊ w praktyce? .............36
Jakie elementy zawiera skuteczna prezentacja multimedialna? .....37
Znaczenie krzywej uwagi ..............................................................41
Jak dobraÊ odpowiedniÈ liczbÚ wÈtków? .....................................43
Wnioski wynikajÈce z analizy krzywej uwagi .............................45
Dlaczego nale y ïÈczyÊ zasoby wiedzy? .......................................47
QUIZ ...............................................................................................48

3. Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych
3 Twoje ciaïo powie wiÚcej ni sïowa ................................ 51
Czym sÈ tory zainteresowania: gïówny i poboczny? ...................51
Poznaj znaczenie mowy ciaïa .......................................................54
Dlaczego mieszÈ nas brazylijskie telenowele? ............................64
Znaczenie wyglÈdu prezentera .....................................................65
Zamieñ stres na energiÚ ................................................................66
Sprawdzona technika zamiany stresu
na podekscytowanie ..............................................................67
QUIZ ...............................................................................................70
4 Jak mówiÊ? Praktyczne wskazówki ............................... 73
JÚzyk prezentacji ...........................................................................74
Kontroluj ton gïosu i intonacjÚ ......................................................76
Jak zaczÈÊ i zakoñczyÊ prezentacjÚ? ............................................78
Wykorzystaj przeno niÚ ................................................................83
Wpïyw emocji na sposób mówienia .............................................85
Poczucie humoru ...........................................................................86
Jak zaanga owaÊ publiczno Ê? .....................................................87
Gdzie patrzeÊ? ...............................................................................88
Szklanka wody ..............................................................................88
QUIZ ...............................................................................................89
5 Jak przygotowaÊ siÚ do prezentacji? .............................. 91
Przygotowanie mentalne — bÈd gotowy,
aby popeïniaÊ bïÚdy ....................................................................92
ZadziwiajÈcy umysï sïuchacza ......................................................93
Rozpoznaj typy osobowo ci sïuchaczy .........................................94
Prawdopodobnie najszybszy sposób planowania prezentacji .....95
Poznaj Twojego najwiÚkszego wroga ...........................................98
Odkryj potÚgÚ modelowania .........................................................99
QUIZ .............................................................................................100
6 Miejsce prezentacji — przygotuj swój sukces .............. 103
Czas i miejsce prezentacji ...........................................................104
Jaki wpïyw ma pora dnia na przebieg
Twojej prezentacji? ..............................................................104
Nagïo nienie ................................................................................105
Temperatura i wilgotno Ê powietrza .........................................105
Ustawienie okien i wiatïo ..........................................................106
Ustawienie stolików ....................................................................106
ZarzÈdzanie sobÈ w czasie ..........................................................110
Istotne szczegóïy techniczne .......................................................111
QUIZ .............................................................................................113
Podsumowanie czÚ ci I .......................................................... 115
6

4. Spis tre ci
II WARSZTAT ................................................. 119
7 Maïo znane wskazówki dotyczÈce
konstrukcji prezentacji ................................................121
SkÈd czerpaÊ materiaïy do prezentacji? ......................................121
W jaki sposób pozyskaÊ grafiki z poszczególnych ródeï? ...122
Dlaczego ukïad zawarto ci slajdu jest niezwykle istotny? ........123
Poznaj znaczenie i dziaïanie kolorów .........................................126
Podstawowe reguïy zwiÈzane ze stosowaniem kolorów
w prezentacjach multimedialnych ......................................126
Barwy firmowe ......................................................................127
Zagadka wïa ciwego doboru czcionek ........................................127
8 Rodzaje prezentacji ......................................................131
Prezentacja handlowa .................................................................131
Tajniki prezentacji handlowych ............................................132
Prezentacja naukowa ..................................................................135
Podstawowe cele i zaïo enia prezentacji naukowych ..........136
Prezentacja szkolna .....................................................................136
Dlaczego prezentacje multimedialne warto powszechnie
stosowaÊ w edukacji? ..........................................................137
Podsumowanie czÚ ci II ..........................................................139
III TRENING ..................................................... 141
9 mwiczenia emisji gïosu .................................................143
Wykorzystaj potÚgÚ przepony .....................................................144
Jak rozgrzaÊ gïos, je li do prezentacji pozostaïo 15 minut? ......148
10 mwiczenia gestykulacji .................................................149
Cztery podstawowe etapy, przez które musisz przej Ê,
uczÈc siÚ ka dej umiejÚtno ci ...................................................150
Jak ÊwiczyÊ gestykulacjÚ i mowÚ ciaïa? .....................................150
Jak analizowaÊ nagrania wideo wïasnych prezentacji? .......151
Specjalna technika analizy materiaïu wideo w czterech krokach ...152
11 mwiczenia z zakresu retoryki .......................................153
mwiczenie 1. Magia dobrego poczÈtku nowej my li ...................154
mwiczenie 2. Jak za pomocÈ ïÈczników budowaÊ kwieciste
wypowiedzi? ..............................................................................155
mwiczenie 3. Jak odpowiadaÊ na naprawdÚ trudne pytania? ....157
Oto siedem powodów,
dla których sïuchacz prawdopodobnie zada Ci pytanie ...........157
Standard odpowiedzi na trudne pytanie ....................................160
Podsumowanie czÚ ci III ........................................................161
7

5. Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych
Jakie wady ma ta ksiÈ ka? .................................................... 163
Zamiast zakoñczenia .............................................................. 165
Skorowidz .............................................................................. 167
8

6. 3
TWOJE CIA’O POWIE
WI}CEJ NI¿ S’OWA
Czym sÈ tory
zainteresowania:
gïówny i poboczny?
Sekretem wysokiej skuteczno ci Twojej prezentacji,
a zarazem metodÈ budowania jasnego i peïnego
obrazu poruszanych tre ci w umysïach sïuchaczy,
jest umiejÚtno Ê kontrolowania poziomu zaintere-
sowania audytorium. Kluczowym zagadnieniem sÈ
tutaj tory zainteresowania dzielone na gïówny
i poboczny.
Tor gïówny zainteresowania — kiedy sïuchacz
Twojej prezentacji caïkowicie skupi siÚ na tym,
co mówisz, jego uwaga jest w peïni zaanga owana

7. Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych
w omawiane zagadnienia. Jest niemal e zahipnotyzowany sposobem przedsta-
wiania przez Ciebie tematu i czÚ ciowo zablokowany na inne bod ce docierajÈce
z otoczenia (na przykïad haïas dochodzÈcy z ulicy, szepty i tym podobne). Je li
spowodujesz, e odbiorca bÚdzie sïuchaï CiÚ z narastajÈcym zainteresowaniem,
sprawisz, e w jego pod wiadomo ci uruchomi siÚ pewien okre lony filtr rze-
czywisto ci, sprawiajÈcy, e wszelkie informacje docierajÈce z otoczenia sÈ pod-
dawane selekcji, zanim dotrÈ do sfery wiadomej umysïu.
Tor poboczny zainteresowania — gdy prowadzone przez Ciebie wystÈpienie staje
siÚ bardzo monotonne i schematyczne, spada poziom zainteresowania. Pod wia-
domo Ê odbiorcy stwierdza (sïusznie lub nie), e Twój przekaz jest maïo istotny
i nie warto po wiÚcaÊ zbyt du o energii na aktywne sïuchanie. W tym momen-
cie sïuchacz przechodzi w „tryb oszczÚdzania energii” (podobnie jak komputer,
kiedy pozostaje wïÈczony przez dïugi czas, a na nim nie pracujemy), aby nie
marnowaÊ siï. Jest to zazwyczaj proces trzystopniowy objawiajÈcy siÚ kolejno:
1. podpieraniem gïowy,
2. ziewaniem,
3. przysypianiem.
Kiedy w trakcie prezentacji ludzie zaczynajÈ siÚ nudziÊ, znaczy to, e ich zain-
teresowanie przeszïo na tor poboczny. Audytorium przestaje uwa nie sïuchaÊ.
Znudzona osoba zaczyna rozglÈdaÊ siÚ dookoïa, mo e zaczÈÊ zwracaÊ uwagÚ na
Twój ubiór albo na to, czy obraz prezentacji jest równo wy wietlany na ekranie.
ReasumujÈc — osoba, której nie zainteresujesz swoim wystÈpieniem, skupia
swojÈ uwagÚ na rzeczach nieistotnych, bïahostkach, zaczyna wyszukiwaÊ bïÚdy
i zastanawiaÊ siÚ, co jest le.
Przykïad:
Wyobra sobie, e siedzisz w sali, gdzie wïa nie odbywa siÚ prezentacja pani
Maïgorzaty dla osób zainteresowanych podjÚciem wspóïpracy w marketingu sie-
ciowym. Pani Maïgorzata przygotowaïa prezentacjÚ nowoczesnego produktu, ja-
kim jest kolagen naturalny. Spokojnie siedzÈc, obserwujesz zniecierpliwione
i promieniujÈce zainteresowaniem twarze sïuchaczy. Powoli zbli a siÚ moment
rozpoczÚcia wystÈpienia. MilknÈ wszelkie haïasy, na sali sïychaÊ tylko cichy szum
projektora multimedialnego. Na poczÈtek pani Maïgorzata wyja nia, dlaczego ten
model biznesu jest tak bardzo skuteczny i dochodowy; sïuchacze poznajÈ zasady
funkcjonowania sieci dystrybucji i zaczynajÈ coraz peïniej zdawaÊ sobie spra-
wÚ, jak du e korzy ci mogÈ odnie Ê ze wspóïpracy. Poziom zainteresowania jest
bardzo wysoki, sïuchacze chïonÈ ka de sïowo prezenterki (tor gïówny zainte-
resowania). Jednak po tak dobrym rozpoczÚciu pani Maïgorzata zaczyna oma-
wiaÊ historiÚ produktu. Kiedy dokïadnie wymienia kolejno Ê przeprowadzanych
52

8. Twoje ciaïo powie wiÚcej ni sïowa
czynno ci, reakcji chemicznych majÈcych na celu otrzymanie produktu, jakim jest
kolagen naturalny, jej wystÈpienie staje siÚ coraz mniej zrozumiaïe dla odbior-
ców. Przez kolejne dwadzie cia minut opisuje metodÚ, która powoduje, e kola-
gen przenika przez skórÚ, a nawet wyprowadza wzór chemiczny jego czÈsteczki.
W tym czasie w ród zdecydowanej wiÚkszo ci sïuchaczy nastÚpuje znaczny spa-
dek poziomu uwagi i zainteresowania, a dzieje siÚ to z dwóch powodów.
Q Odbiorcy nie rozumiejÈ lub nie potrafiÈ wyobraziÊ sobie tego,
co przekazuje pani Maïgorzata.
Q Prezenterka nie mówi o rzeczach, które bezpo rednio ich dotyczÈ.
Taka sytuacja powoduje, e — niestety — uwaga audytorium zaczyna schodziÊ
na tor poboczny. Sïuchacze przestajÈ aktywnie sïuchaÊ i zapamiÚtywaÊ poda-
wane informacje, czÚ Ê z nich ziewa i zaczyna podpieraÊ gïowÚ. ObserwujÈc to
zdarzenie z boku, zauwa asz, e nale y zawsze mówiÊ o sprawach, potrzebach,
zainteresowaniach i problemach ludzi, dla których przygotowaïe prezentacjÚ, aby
utrzymaÊ staïy i wysoki poziom zainteresowania.
Spójrz teraz na rysunek 3.1, na którym wyjÈtkowo dobrze przedstawiono to
zjawisko.
Rysunek 3.1. Poziom zainteresowania sïuchaczy prezentacjÈ decyduje o tym,
jak bÚdÈ siÚ zachowywaÊ oraz na czym koncentrowaÊ swojÈ uwagÚ
Wnioski:
Q Kontroluj stopieñ zainteresowania TwojÈ prezentacjÈ poprzez mówienie
gïównie o rzeczach, które dotyczÈ sïuchaczy.
Q Spraw, aby zainteresowanie wiÚkszo ci sïuchaczy biegïo gïównym torem.
53

9. Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych
Q Skoncentruj swoje wysiïki na obserwowaniu zachowania odbiorców
i dostosowuj siÚ do nich, mów o korzy ciach.
Q PamiÚtaj o kontek cie prezentacji, zadbaj o swój wyglÈd i komfortowe
warunki w sali prezentacyjnej.
Poznaj znaczenie mowy ciaïa
Zaznaczam, e informacje zawarte w tym podrozdziale sÈ wyjÈtkowo istotne,
wiÚc chciaïbym poprosiÊ o bardzo uwa ne czytanie.
Na samym poczÈtku warto zapoznaÊ siÚ z wynikami badañ o skuteczno ci komu-
nikacji, przeprowadzanych niezale nie przez wiele o rodków; wynika z nich, e
tre Ê wypowiedzi, a wiÚc to, co przekazujemy za pomocÈ sïów, jedynie w 7%
wpïywa na wiarygodno Ê i skuteczno Ê komunikacji, w 38% decyduje o tym ton
gïosu i a w 55% istota przekazu zale y od komunikacji pozawerbalnej, czyli tego,
jak sprawnie posïugujemy siÚ jÚzykiem ciaïa. Wspomniany jÚzyk ciaïa to wszyst-
kie Twoje gesty, zachowania, jakie majÈ miejsce w czasie wystÈpienia. To rów-
nie wyglÈd, rodzaj ubioru, wyraz twarzy, a nawet zapach. Spójrz teraz na ry-
sunek 3.2 i zobacz, jak graficznie przedstawia siÚ stosunek czynników majÈcych
wpïyw na przekaz.
Rysunek 3.2. Wykres przedstawiajÈcy wpïyw ró nych bod ców na przekaz
Z rysunku 3.2 ïatwo mo esz wywnioskowaÊ, e same sïowa, a wiÚc to, co
mówisz, ma bardzo niewielki wpïyw na to, jak zostaniesz odebrany. Sekretem
najlepszych mówców w historii jest umiejÚtno Ê dostosowywania odpowiednich
gestów, barwy i tonu gïosu oraz wïa ciwej intonacji do tre ci i znaczenia wy-
powiadanych sïów. Podstawowym elementem zapewniajÈcym skutecznÈ komu-
nikacjÚ prezentera i audytorium jest spójno Ê jego wypowiedzi. Spójno Ê oznacza
umiejÚtno Ê mówcy pozwalajÈcÈ na przekazywanie jednoznacznego komunikatu
w postaci odpowiednich sïów, ruchów ciaïa i tonu gïosu. A jak to wyglÈda w prak-
tyce? Rozwa my nastÚpujÈcy przykïad.
54

10. Twoje ciaïo powie wiÚcej ni sïowa
Wyobra sobie, e wïa nie przyglÈdasz siÚ prezentacji handlowej doradcy ubez-
pieczeniowego, który stara siÚ jak najlepiej przedstawiÊ nowy produkt firmy.
Tym produktem jest nowa wersja ubezpieczenia na ycie. Doradca wyja nia, jak
bardzo to ubezpieczenie jest wa ne i niezbÚdne dla osób posiadajÈcych dzieci;
mówi o tym, e zapewni ono osobom, które je wykupiÈ, bezpiecznÈ przyszïo Ê
i perspektywÚ wysokiej emerytury. Jednak Ty jako uwa ny sïuchacz zauwa y-
ïe pewnÈ niespójno Ê w jego wypowiedzi. Mimo e tak dobrze dobieraï sïowa
i staraï siÚ nimi malowaÊ optymistyczny i barwny obraz przyszïo ci w umysïach
sïuchajÈcych go ludzi, jego gesty po prostu temu przeczyïy! Nerwowe, szybkie
ruchy rÈk, opuszczony w dóï podbródek, zgarbione ciaïo, skrzy owane nogi,
wszystko wysyïaïo negatywny komunikat. Zauwa yïe te , e gïos prezentera jest
do Ê wysoki i co chwilÚ sïychaÊ lekkie chrzÈkanie. Caïy obraz jego osoby mo e
budziÊ u sïuchacza sprzeczne emocje; z jednej strony, dobrze zbudowany, budzÈ-
cy zaufanie przekaz sïowny, a z drugiej strony, niepewna, nerwowa, niewïa ciwa
gestykulacja.
Ka dy z nas potrafi intuicyjnie (szczególnie kobiety) rozpoznawaÊ, czy osoba,
z którÈ rozmawia, mówi prawdÚ, czy kïamie. Po prostu dorastajÈc w rodowi-
sku spoïecznym, codziennie rozmawiali my z ró nymi lud mi i pod wiadomie
zapamiÚtywali my znaczenie gestów ciaïa. CzÚsto nie mo emy powiedzieÊ, co
konkretnie oznacza dany gest, jednak intuicyjnie wyczuwamy nastawienie dru-
giej osoby. Dla wielu ludzi naturalnym stanem jest sytuacja, kiedy mówimy do-
kïadnie to, co my limy, mówimy prawdÚ. Kiedy czïowiek chce skïamaÊ, pojawia
siÚ pewien dysonans, rodzaj napiÚcia wewnÚtrznego, które objawia siÚ wïa nie
w mowie ciaïa, w gestach. Ka dy z ïatwo ciÈ potrafi rozpoznaÊ, kiedy maïe dziec-
ko kïamie — zakrywa wówczas usta dïoniÈ lub obiema rÚkami. W rzeczywisto-
ci ten gest jest te u ywany powszechnie przez wiÚkszo Ê dorosïych ludzi, ale
w nieco zmodyfikowanej, zamaskowanej formie. Kiedy dorosïy kïamie, zazwyczaj
tylko delikatnie dotyka palcem nosa lub okolicy ust.
Oczywi cie zakïadam, e przygotowujÈc swojÈ prezentacjÚ, nie zamierzasz kïa-
maÊ. Jestem przekonany te , e wiÚkszo Ê wystÚpujÈcych publicznie prezente-
rów chce uczciwie przeprowadziÊ prezentacjÚ, po prostu dobrze wypa Ê, zostaÊ
pozytywnie odebranym przez audytorium. Niestety, w sytuacji stresowej (jakÈ
czÚsto jest wystÈpienie publiczne) ciaïo czïowieka reaguje inaczej, ni by my sobie
tego yczyli. Z pomocÈ przychodzi wiedza dotyczÈca mowy ciaïa. ZnajÈc znacze-
nie gestów, pozycji, jakie przyjmujÈ ludzie, mo esz odczytywaÊ stan emocjonalny
sïuchajÈcych osób i na podstawie tych informacji zwrotnych kierowaÊ przebie-
giem prezentacji. Co wiÚcej, praktyczny trening z zakresu mowy ciaïa pozwoli
Ci wiadomie kierowaÊ swoim zachowaniem w celu tworzenia bardziej spójnego
przekazu. DziÚki wykorzystaniu technik mowy ciaïa zawsze bÚdziesz wyglÈdaï
na osobÚ opanowanÈ, pewnÈ siebie i budzÈcÈ zaufanie.
55

11. Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych
Poni ej znajdujÈ siÚ przykïady najwa niejszych gestów, które stanowiÈ zestaw
podstawowych sïów jÚzyka ciaïa. Przeczytaj uwa nie dalszy ciÈg tego rozdziaïu,
a przestanie byÊ dla Ciebie sekretem, co my lÈ, w jakim stanie emocjonalnym sÈ
sïuchajÈcy CiÚ ludzie bÈd Twoi rozmówcy.
Krytyka
Kiedy w czasie trwania swojej prezentacji zauwa ysz osoby przyjmujÈce pozy-
cjÚ ciaïa podobnÈ do przedstawionej na rysunku 3.3, jest wysoce prawdopodob-
ne, e w ich gïowach rodzi siÚ krytyka tego, co mówisz bÈd jak mówisz.
Rysunek 3.3. Gest oznaczajÈcy krytykÚ
Taka pozycja oznacza najczÚ ciej, e stan wiedzy i do wiadczeñ yciowych osoby
jÈ przyjmujÈcej jest sprzeczny z tym, co prezentujesz. Je li w trakcie prezenta-
cji poprosisz takÈ osobÚ, aby wyraziïa swojÈ opiniÚ, to albo zostaniesz skryty-
kowany, albo po prostu kto taki bÚdzie kïamaï i powie, e siÚ zgadza i wszystko
jest w porzÈdku. (Ciekawostka: czÚsto zdarza siÚ, e osoba, która przyjÚïa takÈ
pozÚ, nie zmienia jej nawet w czasie, gdy zabiera gïos; prawdÚ mówiÈc, wyglÈda
to do Ê komicznie -).
Wyobra sobie teraz nastÚpujÈcÈ sytuacjÚ. Dla niewielkiej grupy potencjalnych
klientów prowadzisz prezentacjÚ handlowÈ dotyczÈcÈ najnowszych rozwiÈzañ
telekomunikacyjnych. Powiedzmy, e w pewnym momencie trwania Twojego
wystÈpienia zauwa asz, e jedna z osób (od której zale È kluczowe decyzje
56

12. Twoje ciaïo powie wiÚcej ni sïowa
dotyczÈce zakupu Twojego produktu lub nie) przyjÚïa pozycjÚ, podobnÈ do przed-
stawionej na rysunku 3.3. AnalizujÈc ten gest, dochodzisz do wniosku, e praw-
dopodobnie nie do koñca podoba siÚ jej to, co mówisz. Co zatem zrobiÊ w takiej
sytuacji? Jest na to skuteczny sposób. Mo esz przerwaÊ na moment prezentacjÚ
i zadaÊ krytykujÈcej osobie nastÚpujÈce pytanie:
– ProszÚ powiedzieÊ, jak siÚ to panu podoba?
OdpowiadajÈc na to pytanie, delikwent bÚdzie musiaï mocniej zaanga owaÊ siÚ
emocjonalnie w TwojÈ prezentacjÚ. Warto zauwa yÊ, e to pytanie ju w swojej
tre ci delikatnie nakierowuje pytanego na pozytywnÈ odpowied , bo nie pytasz,
czy siÚ to panu podoba, ale jak siÚ podoba. Je li w odpowiedzi otrzymasz in-
formacjÚ zdawkowÈ, niepeïnÈ, warto pogïÚbiÊ pytanie:
– Czy jest co jeszcze, co by pana interesowaïo w tej kwestii, o czym
mógïbym powiedzieÊ?
Jest bardzo prawdopodobne, e je eli osoba pytana ma jakie obiekcje, pytaniem
sformuïowanym w sposób podany powy ej zostanie zachÚcona, aby o tym po-
wiedzieÊ ju teraz. Je li dziÚki temu uda Ci siÚ odkryÊ sposób my lenia kryty-
kanta ju w trakcie prezentacji, bÚdziesz miaï szansÚ na poprowadzenie dalszej
czÚ ci wystÈpienia tak, aby rozwiaÊ jego wÈtpliwo ci. Dziaïa te tutaj pewien
mechanizm psychologiczny, a mianowicie zasada wzajemno ci. Je eli drugiej oso-
bie okazujesz zainteresowanie, pytasz, pokazujesz zrozumienie, ona zrobi to samo
dla Ciebie. Je eli w trakcie waszej dyskusji rozmówca zmieni pozycjÚ ciaïa, znaczy
to, e udaïo Ci siÚ go przekonaÊ.
Gesty dïoni
Od najdawniejszych czasów otwarta dïoñ byïa symbolem dobrych intencji, praw-
domówno ci i pokoju. Gdy dzi spojrzymy na posÈgi pochodzÈce z czasów sta-
ro ytnego Rzymu, na sylwetki wodzów i wïadców, zauwa ymy, e eksponujÈ
wïa nie otwartÈ dïoñ (lub dïonie) uniesionÈ do góry bÈd wskazujÈcÈ na co .
W pradawnych czasach w komunikacji miÚdzyludzkiej otwarta dïoñ oznaczaïa,
i rozmówca nie posiada broni, pokazuje pustÈ dïoñ, ma dobre intencje i nie ma
nic do ukrycia (rysunek 3.4).
Kiedy rozmówca, z którym dyskutujemy, eksponuje otwarte dïonie, jest to pod-
wiadomy sygnaï, i nie ma nic do ukrycia, jest szczery. I znów warto odwoïaÊ siÚ
do polityki. Wykonaj takie do wiadczenie. W czasie oglÈdania wiadomo ci poli-
tycznych w telewizji wyïÈcz d wiÚk i skoncentruj caïÈ swojÈ uwagÚ na obser-
wowaniu gestów dïoni najbardziej popularnych polityków. W trakcie do wiad-
czenia przyglÈdaj siÚ, kiedy i jakiej sytuacji eksponujÈ gest otwartej dïoni. We
kartkÚ papieru i zapisz swoje spostrze enia, nastÚpnie poszukaj odpowiedzi na
57

13. Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych
Rysunek 3.4. Otwarta dïoñ
pytanie: „Jak my lisz, dlaczego i w jakim celu politycy stosujÈ okre lone gesty?”.
Pomy lmy teraz, jak wykorzystaÊ gesty dïoni w celu poprawy komunikacji nie-
werbalnej w trakcie Twojej prezentacji. Przede wszystkim wa ne jest, aby nie baÊ
siÚ gestów otwartych i korzystaÊ z nich w sytuacji, gdy chcesz podkre liÊ swojÈ
otwarto Ê i szczero Ê (rysunek 3.5).
Rysunek 3.5. Gest otwartych dïoni i ramion — chcÚ byÊ z pañstwem caïkowicie szczery
58

14. Twoje ciaïo powie wiÚcej ni sïowa
Kolejnym, jak e czÚsto popeïnianym bïÚdem jest wskazywanie palcem innych osób.
Pokazywanie palcem jest wyjÈtkowo le odbierane, poniewa kojarzy siÚ z tak
zwanym „wytykaniem”, wiÚc je li nawet w czasie prezentacji chcesz kogo po-
chwaliÊ, ale wskazujesz go wyciÈgniÚtym palcem (rysunek 3.6), w takiej osobie
mogÈ siÚ zrodziÊ mieszane uczucia.
Rysunek 3.6. Gest pokazywania palcem
O wiele lepszym sposobem wskazywania jest gest otwartej dïoni przestawiony
wcze niej na rysunku 3.4, bo oznacza on, e osobÚ takÈ szanujemy i jest kim wy-
jÈtkowym. ReasumujÈc, im lepiej bÚdziesz rozumiaï i stosowaï zasadÚ otwartych
dïoni w czasie swoich prezentacji, tym bardziej spektakularne efekty osiÈgniesz.
PamiÚtaj, e mo na du o wiedzieÊ o zaletach otwartych gestów, a mimo wszystko
nie zadaÊ sobie trudu, aby wiadomie z nich korzystaÊ. Tak wiÚc sama wiedza
nie jest potÚgÈ, ale dopiero jej zastosowanie potrafi zdziaïaÊ cuda. SÈdzÚ jednak,
e je eli czytasz tÚ ksiÈ kÚ i dotarïe ju do tego miejsca, oznacza to, i jeste
osobÈ, która rozumie znaczenie praktycznej wiedzy i wie, e warto poznawane
techniki ÊwiczyÊ samodzielnie lub na kursie pod okiem trenera, poniewa do-
piero wówczas mo na osiÈgnÈÊ ponadprzeciÚtne wyniki.
Gesty oznaczajÈce zainteresowanie
Ju ewolucjonista Karol Darwin zauwa yï, e pewne gesty u ludzi i zwierzÈt sÈ
bardzo podobne i pojawiajÈ siÚ w okre lonych okoliczno ciach. Przykïadowo po-
chylenie gïowy lekko w bok w czasie sïuchania czy patrzenia oznacza zaintere-
sowanie. Ludzie i niektóre zwierzÚta (na przykïad maïpy) bezwiednie wykonujÈ
taki gest, kiedy co ich zaintryguje (rysunek 3.7).
Kiedy bÚdziesz wygïaszaï prezentacjÚ i zauwa ysz taki gest w ród audytorium,
bÚdzie to oznaczaïo, e zmierzasz we wïa ciwym kierunku i poziom zaintere-
sowania jest bardzo wysoki. PamiÚtaj, e i Ty, kiedy rozmawiasz z drugÈ osobÈ
i lekko przechylisz gïowÚ w bok, dajesz bardzo ciepïy i pozytywny sygnaï roz-
mówcy, e go sïuchasz i to, co mówi, jest dla Ciebie wa ne. Drugim sygnaïem
zainteresowania, który mo e wysyïaÊ sïuchajÈca osoba, jest pochylenie caïego
ciaïa do przodu i delikatne podpieranie policzka rÚkÈ (rysunek 3.8).
59

15. Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych
Rysunek 3.7. Lekkie pochylenie gïowy w bok oznacza zainteresowanie
Rysunek 3.8. Zainteresowanie prezentacjÈ
Trzeba jednak pamiÚtaÊ o jednej, niezwykle istotnej rzeczy. Je eli zauwa asz,
e osoba przyjmujÈca pozycjÚ, takÈ jak na rysunku 3.8, zaczyna w jakikolwiek
sposób podpieraÊ gïowÚ na rÚce, jest to sygnaï, i zaczyna w niej narastaÊ znu-
dzenie i warto podnie Ê dynamikÚ prezentacji.
60

16. Twoje ciaïo powie wiÚcej ni sïowa
Gesty znudzenia
JÚzyk gestów znudzenia jest najïatwiejszy do interpretacji, bardzo dobrze go
znamy, poniewa z pewno ciÈ sami niejednokrotnie nudzili my siÚ na lekcjach
w szkole czy wykïadach na studiach. Najpowszechniejszym gestem znudzenia
jest podpieranie gïowy (rysunek 3.9).
Rysunek 3.9. Podpieranie gïowy
Pod wiadomie umysï czïowieka stwierdza, e podawane informacje nie sÈ dla
niego wa ne i niezbÚdne, wobec tego postanawia tak pokierowaÊ ciaïem, aby
nie traciÊ energii na zbÚdne pobudzenie. CzÚsto te osoby znudzone spoglÈdajÈ na
zegarek w oczekiwaniu na koniec nudnego i — co najgorsze — przedïu ajÈcego
siÚ wystÈpienia. Otrzymaïem kiedy od swojego przyjaciela ciekawÈ wskazów-
kÚ. Dzi wiem, e jest to informacja na wagÚ zïota. Z pewno ciÈ równie i Ty
chciaïby jÈ poznaÊ. Oto i ona: Nigdy nie wiñ audytorium za to, e siÚ nudzi i nie
jest zainteresowane TobÈ i TwojÈ prezentacjÈ. Tylko Ty jeste za wszystko odpo-
wiedzialny. Warto dodaÊ, e nie chodzi tylko o otwarte wyra enie swojej dezapro-
baty, ale gïównie o zmianÚ swojego sposobu my lenia. WiÚc gdy Ty mówisz,
a ludzie siÚ nudzÈ, oznacza to, e prawdopodobnie nie przygotowaïe siÚ do pre-
zentacji. Nie wiesz, kim sÈ sïuchacze, co jest dla nich wa ne i nie wiesz, jak spra-
wiÊ, aby CiÚ sïuchali. ByÊ mo e warto powtórzyÊ zïotÈ zasadÚ ka dej prezentacji:
Nigdy nie wiñ audytorium za to, e siÚ nudzi i nie jest zainteresowane TobÈ
i TwojÈ prezentacjÈ. Tylko Ty jeste za wszystko odpowiedzialny.
61

17. Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych
Gesty oznaczajÈce zïo Ê i niezadowolenie
Mo e siÚ zdarzyÊ, e z jakiego powodu zostaniesz zaatakowany przez swoje
audytorium. Ma to miejsce najczÚ ciej pod koniec prezentacji w czasie przezna-
czonym na zadawanie pytañ. Co zrobiÊ, gdy zostaniesz zaatakowany przez sïu-
chacza, dowiesz siÚ w dalszej czÚ ci ksiÈ ki. W tej chwili postaram siÚ poszukaÊ
odpowiedzi na pytanie, jak ju w czasie trwania prezentacji namierzyÊ w ród
publiczno ci niezadowolone osoby. Podstawowy gest osób niezadowolonych to
przede wszystkim opuszczony podbródek, gïowa pochylona do przodu. W ród osób
noszÈcych okulary popularne jest spoglÈdanie znad okularów, tak jak osoba przed-
stawiona na rysunku 3.10.
Rysunek 3.10. Niezadowolenie, ostra krytyka
Niezadowolenie i zïo Ê szybko odczytasz równie wtedy, je eli zauwa ysz osobÚ
z opuszczonÈ gïowÈ i zmarszczonymi brwiami (rysunek 3.11).
Kiedy widzisz w ród publiczno ci osoby, które sÈ bardzo niezadowolone, najlepiej
przestañ zwracaÊ na nie uwagÚ. Dobrym pomysïem jest utrzymywanie kontaktu
wzrokowego gïównie z osobami zadowolonymi, zainteresowanymi i u miechniÚ-
tymi. Czytaj ksiÈ kÚ uwa nie, a poznasz sposób skutecznego i inteligentnego ra-
dzenia sobie w sytuacji, kiedy zostaniesz zaatakowany przez osobÚ niezadowolonÈ.
Gesty oznaczajÈce zakïopotanie
Zakïopotanie pojawia siÚ, kiedy nie za bardzo wiemy, jak nale y siÚ zacho-
waÊ. CzÚsto, rozmawiajÈc z nowÈ osobÈ, czujemy siÚ nieswojo i jeste my zakïo-
potani. Oczywi cie, podobnie jak w poprzednich sytuacjach, nasze ciaïo reaguje
62

18. Twoje ciaïo powie wiÚcej ni sïowa
Rysunek 3.11. Zïo Ê i niezadowolenie
automatycznie na takie emocje. Kiedy w czasie prezentacji postanowisz zadaÊ
pytanie jakiej niespodziewajÈcej siÚ tego osobie z audytorium, prawdopodobnie
poczuje siÚ zakïopotana takÈ sytuacjÈ, bÚdzie siÚ to objawiaÊ zmianÈ jej ge-
stów. W takiej sytuacji czÚstym i popularnym gestem jest drapanie siÚ z tyïu
gïowy (najczÚ ciej u mÚ czyzn) lub po szyi (u kobiet) — rysunek 3.12.
Rysunek 3.12. Gest oznaczajÈcy zakïopotanie
63

19. Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych
Kontroluj swoje ciaïo w trakcie prowadzenia prezentacji. Kiedy zapomnisz, o czym
mówiÊ dalej, ale nie pozwolisz swojemu ciaïu na wykonanie gestu zakïopotania
(najlepiej w trakcie prezentacji nie dotykaÊ dïoñmi twarzy ani gïowy), publiczno Ê
po prostu nie zauwa y Twojej wpadki.
Dlaczego mieszÈ nas
brazylijskie telenowele?
Pewnie widziaïe kiedy w telewizji jeden z seriali pochodzÈcych z Ameryki Po-
ïudniowej. Na pewno potrafisz przypomnieÊ sobie ekspresjÚ aktorów grajÈcych
w takich filmach. Ich ruchy sÈ bardzo szybkie, gestykulujÈ niemal caïym ciaïem,
bardzo intensywnie wyra ajÈ swoje emocje. Dla nas jest to czÚsto mieszne i dla
wielu taki film to po prostu komedia. Nie jeste my przyzwyczajeni do tego typu
zachowañ, w naszej kulturze jest to nie do przyjÚcia. Jeszcze inaczej jest w Sta-
nach Zjednoczonych, gdzie ekspresja jest równie intensywna, spoïeczeñstwo
w du ej czÚ ci jest bardziej otwarte i relacje miÚdzyludzkie sÈ bardziej bezpo-
rednie ni w Polsce. Z kolei na przykïad Japonia jest krajem, w którym emocje
(szczególnie w stosunku do obcych) sÈ uzewnÚtrzniane raczej na do Ê niskim
poziomie. RozmawiajÈc z Japoñczykiem, mo emy byÊ pewni, e z pewno ciÈ
nie odpowie wprost na naszÈ propozycjÚ, zrobi to w mniej bezpo redni sposób.
Kiedy Japoñczyk mówi, e „zastanowi siÚ”, mo na byÊ pewnym na 100%, i nie
zgodzi siÚ na propozycjÚ.
Tak wiÚc mo na wyró niÊ przynajmniej dwie grupy kultur charakteryzujÈcych
siÚ ró nym stopniem ekspresji zarówno wypowiedzi, jak i mowy ciaïa.
Kultury ekspresyjne
Q Ludzie czÚsto mówiÈ do Ê gïo no, przerywajÈ sobie, czujÈ siÚ nieswojo,
gdy zapada cisza.
Q Bezpo rednie, nawet intensywne patrzenie w oczy podczas rozmowy
wiadczy o szczero ci i zainteresowaniu.
Q W trakcie prywatnych rozmów dystans przestrzenny miÚdzy lud mi
wynosi póï dïugo ci rÚki lub mniej i jest sporo dotykania siÚ.
Q Mo na spodziewaÊ siÚ wyra nej mimiki i o ywionej gestykulacji
partnerów.
64

20. Twoje ciaïo powie wiÚcej ni sïowa
Kultury pow ciÈgliwe
Q Ludzie rozmawiajÈ ciszej, przerywajÈ sobie rzadziej, mówiÈ po kolei
i lepiej siÚ czujÈ, gdy zapada cisza.
Q Dystans przestrzenny miÚdzy lud mi wynosi mniej wiÚcej tyle, co dïugo Ê
rÚki, i z wyjÈtkiem u cisków dïoni maïo jest kontaktów dotykowych.
Q Nale y unikaÊ intensywnego, staïego patrzenia partnerom w oczy podczas
prezentacji.
Q Ludzie mniej intensywnie gestykulujÈ zarówno dïoñmi, jak i caïymi
rÚkoma, a ich mimika jest ograniczona.
Jakie ma to znaczenie w kontek cie prezentacji?
Je eli jest prawdopodobne, e bÚdziesz miaï okazjÚ wystÚpowaÊ przed miÚdzy-
narodowym audytorium, warto zawsze zastanowiÊ siÚ, kim bÚdÈ widzowie, jakiej
sÈ narodowo ci i jaki styl komunikacji obowiÈzuje w ich ojczy nie. Warto zapa-
miÚtaÊ, e pewne powszechnie znane i akceptowane w Polsce gesty mogÈ ozna-
czaÊ co zupeïnie innego dla obcokrajowca. Szczególnie chciaïbym zaznaczyÊ, i
integracja europejska sprawia, e biznes, handel czy edukacja nabierajÈ coraz
bardziej miÚdzynarodowego charakteru. Intensywnie rozwijajÈ siÚ nasze kontakty
z krajami poïo onymi na póïnoc oraz na poïudnie od Polski. W czasie prowadze-
nia wystÈpieñ czy prezentacji w jÚzyku polskim dla audytorium mówiÈcego jed-
nym z jÚzyków sïowiañskich nale y zwracaÊ szczególnÈ uwagÚ, poniewa wiele
polskich wyrazów ma caïkowicie odwrotne znaczenie w jÚzyku sïuchaczy i trzeba
zadbaÊ, aby nie doszïo do nieporozumieñ. Im lepiej znasz odbiorcÚ prezentacji,
tym ïatwiej bÚdzie Ci siÚ z nim komunikowaÊ.
Znaczenie wyglÈdu prezentera
Czy Ty te oceniasz ludzi po wyglÈdzie? A mo e jeste jednÈ z osób, które twier-
dzÈ, e wyglÈd nie ma znaczenia i liczy siÚ wnÚtrze czïowieka, jego charakter?
NaprawdÚ nie jest istotne Twoje zdanie w tej kwestii. Wiele badañ naukowych
przeprowadzanych na przestrzeni lat wskazuje, e ludzie oceniajÈ innych po wy-
glÈdzie, czy tego chcemy, czy te nie, i czy siÚ z tym zgadzamy, czy nie. Taka jest
natura czïowieka, e pierwszym bod cem, który dociera do nas, jest wyglÈd ze-
wnÚtrzny nowo poznanej osoby. W ciÈgu kilku sekund wyrabiamy sobie zdanie
na temat tego, kim mo e byÊ nowa osoba, czym siÚ mo e zajmowaÊ. We wnio-
skowaniu korzystamy z gotowych modeli, które wyrobili my sobie na podstawie
do wiadczeñ w kontaktach z innymi. We my przykïad.
65

21. Sekrety skutecznych prezentacji multimedialnych
Je eli interesujesz siÚ choÊ trochÚ politykÈ, z pewno ciÈ znasz postaÊ Andrzeja
Leppera. Przypomnij sobie jego sposób ubierania siÚ, wizerunek sprzed 7 – 8 lat.
Z pewno ciÈ zauwa ysz gïÚbokÈ metamorfozÚ, jakÈ przeszedï od tamtego czasu.
PatrzÈc na Andrzeja Leppera jaki czas temu, ju na pierwszy rzut oka mogïe
stwierdziÊ, e to osoba o awanturniczym charakterze i specyficznym sposobie
bycia. Natomiast dzisiaj praca stylistów, specjalistów od wizerunku sprawiïa,
e ta sama osoba wyglÈda jak mÈ stanu, czïowiek w peïni opanowany, o nobli-
wym usposobieniu, urodzony dyplomata. Tak bardzo wyglÈd zmienia sposób
postrzegania czïowieka przez innych ludzi.
PamiÚtaj, e w czasie wystÈpienia publicznego sïuchacze wyrobiÈ sobie opiniÚ
o Tobie ju po kilku chwilach od rozpoczÚcia wystÈpienia; zostaniesz zaszuflad-
kowany i pó niej bardzo trudno bÚdzie zmieniÊ swój wizerunek w ich oczach.
Oczywi cie, nie twierdzÚ, e nale y kupowaÊ najdro sze garnitury i wydawaÊ górÚ
pieniÚdzy na garderobÚ, aby przeprowadziÊ dobre wystÈpienie i zostaÊ pozytyw-
nie ocenionym. W tym momencie wróÊmy do podstaw prezentacji. Co jest naj-
wa niejsze w prezentacjach? Naturalnie CEL PREZENTACJI — to, jak chcemy
zostaÊ odebrani, jakÈ rolÚ chcemy zagraÊ w tym teatrze. Twój ubiór powinien
zostaÊ dostosowany do celu, jaki chcesz osiÈgnÈÊ! I tak na przykïad mo esz
przyj Ê w trampkach na powa nÈ konferencjÚ naukowÈ, je eli Twoim celem
jest wywoïanie oburzenia. Je li jednak chcesz zostaÊ dobrze odebrany i zdobyÊ
przyjacióï na takiej konferencji, po prostu zobacz, jak ubierajÈ siÚ inni i najzwy-
czajniej w wiecie zrób to samo. „Je li jeste w ród wron, kracz jak one”.
Zamieñ stres na energiÚ
Sytuacja publicznego przemawiania do wiÚkszej lub mniejszej grupy obcych osób
jest dla wiÚkszo ci ludzi sytuacjÈ stresujÈcÈ. Maïo tego, z przeprowadzanych an-
kiet wynika, e wiÚkszo Ê losowo wybranych ankietowanych niemal panicznie
boi siÚ zabieraÊ gïos nawet przy kilkunastoosobowym audytorium! Z ewolucyj-
nego punktu widzenia, stres ma za zadanie zmobilizowaÊ organizm do obrony lub
ucieczki, ciaïo czïowieka traktuje sytuacjÚ stresowÈ jak reakcjÚ na bodziec, przed
którym nale y siÚ broniÊ. Warto zaznaczyÊ, e prezentacja jest równie sytuacjÈ
powodujÈcÈ mobilizacjÚ organizmu, a czÚsto te mocno stresujÈcÈ. Ka dy na
pewno zna to nieprzyjemne uczucie, kiedy czujemy siÚ nieswojo, zaczyna byÊ
nam gorÈco, pocÈ siÚ dïonie i — co najgorsze — robi siÚ sucho w ustach. Przyj-
rzyjmy siÚ nieco bli ej temu procesowi. W umysïach wiÚkszo ci ludzi (zwïaszcza
nieposiadajÈcych jeszcze du ego do wiadczenia w wystÈpieniach publicznych) ju
kilka dni przed terminem prezentacji ma miejsce starcie dwóch nacechowanych
emocjonalnie czynników. Z jednej strony, masz pewne oczekiwania, na przykïad
chciaïby dobrze wypa Ê. Natomiast z drugiej strony, narastajÈ obawy, zaczynasz
zastanawiaÊ siÚ, jak zostaniesz oceniony, zapamiÚtany, co siÚ stanie, je li
66