Research Methodology (Gujarati) Dr.Mukeshkumar Baraiya

1. સંશોધનનં પદ્ધતિશાસ્ત્ર
(Research Methodology)
(શારીરરક તશક્ષણ-Physical Education)
પ્રસ્તિકિાા
ડો.મકેશકમાર બી. બારૈયા
આતસસ્ટન્ટ પ્રોફેસર
એસ.એલ.ય.આર્ટાસ એન્ડ કોમસા કોલેજ ફોર વમન,
એલલસલિજ,અમદાવાદ.

2. WELLCOME
આપ સૌનં હારદિક સ્વાગિ છે

3. ‘સંશોધન’ શબ્દની વ્યુત્પતિ
મૂળ ફ્રેંચ ભાષાના
‘Re-Cherchier’વર્ણમાંથી ‘Recherche’
શબ્દ મળ્યો િેના પરથી અંગ્રેજી શબ્દ
‘Research’ ઉિરી આવ્યો છે, િેનો અથણ
‘શોધ કરવી’ એવો થાય છે.

4. RESEARCH
R: Rational way of thinking
E: Effective
S: Serious Process
E: Essential
A: Authenticity
R: Reliability
C: Careful
H: Honesty

5. સંશોધન એટલે શં ?
“સંશોધન એ સત્યની શોધ કરવા, નવં
જ્ઞાન અર્જિિ કરવા,નવા તસદ્ધાંિ કે
તવચારની સ્થાપના કરવા અને જૂની
અથવા નવી સમસ્યાના ઉકેલ માટેની
પૂવાગ્રહ રરહિ તવચારણા કરવાની
પદ્ધતિસરની શોધ પ્રરિયા છે.”

6. સંશોધન સાથે સંલગ્ન શબ્દો
1, સંશોધન પદ્ધતિ
(Research Method)
2, સંશોધન પ્રરિયા
(Research Process)
3, સંશોધનનં પદ્ધતિશાસ્ત્ર
( Research Methodology)

7. સંશોધન પદ્ધતિ
(Research Method)
“સંશોધન પદ્ધતિ એ મારહિી એકતિિ
કરવા માટે સંશોધક દ્વારા િૈયાર
વ્યહરચના,યોજના અથવા સાધન છે.”

8. સંશોધન પ્રરિયા
(Research Process)
“સંશોધન પ્રરિયા એ સંશોધન હાથ
ધરવા માટે જરૂરી પગતથયાંઓ
અથવા રિયાઓની શ્રેણી છે.”

9. સંશોધનનં પદ્ધતિશાસ્ત્ર
( Research Methodology)
“સંશોધનનં પદ્ધતિશાસ્ત્ર એ સંશોધન સમસ્યાના
પદ્ધતિસર ઉકેલ મેળવવાનો માગા છે.િે સમસ્યાનો
વૈજ્ઞાતનક રીિે ઉકેલ કેમ મેળવી શકાય િેનો
અભ્યાસ કરતં શાસ્ત્ર છે. ખરેખર િો આ એક એવી
પ્રરિયા છે કે જેના દ્વારા સંશોધક કોઈ પણ ઘટનાને
સમજી,મૂલયાંક્ન કરીને િેના તવષે અનમાન કરવા
સમથા બને છે.િેનો હેત સંશોધનની કાયાયોજના
આપવાનો છે.િે સંશોધકને સમસ્યાના ઉકેલ માટે
જરૂરી સારહત્ય,પદ્ધતિ, વૈજ્ઞાતનક સાધન અને
યક્ક્િઓ પૂરી પાડવામાં મદદ કરે છે.”

10. સંશોધન પ્રરિયા
મખ્ય િણ તવભાગમાં તવભાર્જજિ કરી શકાય:
1, પ્રારંલભક તવભાગ
(Off the field work)
2, મખ્ય તવભાગ
(On the field work)
3, અંતિમ તવભાગ
(Off the field work)

11. સંશોધન પ્રરિયા
પ્રારંલભક તવભાગ
(Off the field work)
1,સમસ્યા પસંદગી કરવી / સમસ્યા કથનની રચના કરવી
2, સંબંતધિ સારહત્યનં તવવેચન
3, સંશોધનના હેતઓ તનધાારરિ કરવા
4, ઉત્કલપનાઓની રચના કરવી
5, અભ્યાસની યોજના િૈયાર કરવી
6, મારહિી એકિીકરણની પદ્ધતિ પસંદ કરવી
7, આંકડાશાસ્ત્રીય પદ્ધતિ પસંદ કરવી

12. સંશોધન પ્રરિયા
મખ્ય તવભાગ
(On the field work)
1,તવષયપાિોની પસંદગી કરવી
2, મારહિીનં એકિીકરણ
3,આંકડાશાસ્ત્રીય પદ્ધતિનં અમલીકરણ કરવં
અને આંકડાનં તવશ્લેષણ કરવં
4, ઉત્કલપનાઓની ચકાસણી કરવી
5, િારણો િારવવા,સામાન્યીરણ કરવં અને
તસદ્ધાંિોની રચના કરવી

13. સંશોધન પ્રરિયા
અંતિમ તવભાગ -(Off the field work)
1, તનબંધ/થીતસસ લેખન
2, શોધપિ/અહેવાલ પ્રકાશન

14. સમસ્યા એટલે શં ?
જરૂરરયાિ – સ્ત્રોિ = સમસ્યા
“સમસ્યા એ એવો પ્રશ્ન છે, જે સમંતિ
માટે,પૂછપરછ માટે અથવા ઉકેલ માટે
પુછવામાં આવ્યો હોય”

15. સમસ્યા પસંદગીના સ્ત્રોિો
1,પૂવે થયેલા અભ્યાસો/ સંશોધનો
2,પસ્િકો/સંશોધન અહેવાલો/જનાલસ
3,તવષય તનષણાંિો/ પ્રોફેસસા
4, આત્મમંથન
5,સમાચાર માધ્યમો
6,સેતમનાર,વકાશોપ,કોન્ફરન્સ
7, સંશોધન કેન્રો,સંશોધન સંસ્થાનો
8,સ્વ તનરીક્ષણ
9, ચચાા તવચારણા

16. સમસ્યા પસંદગીના ધોરણો
1,સંશોધકની શૈક્ષલણક પાશ્વભૂતમકા
2,સંશોધક ના રસ,રલચ,અલભયોગ્યિા,વલણ,અનભવ
3, સંશોધકની અલભમખિા અને િાલીમ
4, સંશોધકના હેતઓ અને ધ્યેયો
5, સંશોધનની ઉપયોલગિા
6, સંશોધન સંસ્થાનં રદશા તનદેશન
7,મારહિી પ્રાપ્તિની ઉપલબ્ધિા (પ્રાથતમક અને ગૌણ)
8, સંશોધન ક્ષેિની ઉપલબ્ધિા
9, સંસાધનો(સમય,નાણાં,સાધનો,તનષણાંિો)ની
ઉપલબ્ધિા
10, માગાદશાકની ઉપલબ્ધિા

17. સમસ્યા કથન
સમસ્યા કથનની રચના કરિી વખિે
ધ્યાનમાં રાખવાની બાબિો:
1, સંશોધનનો હેત
2, સંશોધનની ક્ષેિ મયાાદા / તવસ્િાર
3, સંશોધન સમસ્યાનો પ્રકાર
4, સંશોધન સમસ્યાના પાસાઓ/ પરરવત્યો
5, ર્ૂંકમાં અને સ્પષટ તવધાનાત્મક રજૂઆિ

18. સંબંતધિ સારહત્યનં તવવેચન
“સંબંતધિ સારહત્યનં તવવેચન એ પસંદ કરેલ
સંશોધન સમસ્યાના ક્ષેિમાં અગાઉ થયેલ અને
પ્રકાતશિ સંશોધન અહેવાલનં તવવેચન છે.”

19. સંબંતધિ સારહત્યની ઉપયોલગિા
1, અભ્યાસ સંબંતધિ સારહત્યની પ્રાપ્તિ
2, લબનજરૂરી અને અજાણિા થનાર નકલથી બચાવ
3, જ્ઞાનમાં વૃદ્ધદ્ધ કરે છે
4, અગાઉ થયેલ સંશોધનના પરરણામોનો સારાંશ મળે છે
5, સંશોધકને રદશાતનદેશ કરે છે
6, સંશોધકના આત્મ તવશ્વાસમાં વૃદ્ધદ્ધ કરે છે
7, સંશોધકને પોિાના સંશોધનના પરરણામોને આધાર
પૂરો પાડે છે
8, સંશોધન પરરણામો સાથે બંધ બેસે છે કે નહીં ? િે
ચચાા કરી શકે છે
9, ક્યા ક્ષેિમાં સંશોધન કરવાની િક છે િે જાણી શકાય
10, અગાઉના સંશોધકની ભૂલો તનવારી શકાય

20. ઉત્કલપના એટલેશં?
“ઉત્કલપના એ અપેલક્ષિ અથવા અજમાયશી
અનમાન / ધારણા દશાક તવધાન છે, જેને
આંકડાશાસ્ત્રીય પદ્ધતિથી વૈજ્ઞાતનક રીિે
િપાસી શકાય છે.”
“ઉત્કલપના એ એવં તવધાન છે, જેમાં બે
અથવા બેથી વધ પરરવત્યો / પાસાઓ
વચ્ચેનો સંબંધ દશાાવે છે.”

21. ઉત્કલપનાનં મહત્વ
1, સંશોધકને રદશા અને માગાદશાન આપે છે
2,પ્રાતિ પરરણામો પ્રસ્તિ છે કે નહીં િે દશાાવે છે
3, કેવા પ્રકારની સંશોધન યોજના પસંદ કરવી િેનં
માગાદશાન આપે છે
4,કઈ આંકડાશાસ્ત્રીય પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરવો િેનં
માગાદશાન આપે છે
4, િારણોની રચના કરવામાં મદદ કરે છે
5, સંશોધનના તવતવધ પરરવત્યો વચ્ચે કોઈ સંબંધ છે કે
નહીં િે દશાાવે છે
6, ઉત્કલપનાની ચચાા કરવામાં મદદ કરે છે

22. ઉત્કલપનાના પ્રકારો
1, શૂન્ય ઉત્કલપના
(Null Hypothesis)
2,હકારાત્મક ઉત્કલપના
(Positive Hypothesis)
3, નકારાત્મક ઉત્કલપના
(Negative Hypothesis)

23. અભ્યાસ યોજના
(Research Design)
“અભ્યાસ યોજના એ શં કરવાનં છે,કેવી રીિે
કરવાનં છે, ક્યાં અને કયારે કરવાનં છે િેમજ
મારહિી એકિીકરણ કરવાની અને મારહિી
તવશ્લેષણ કરવાની કઈ પદ્ધતિનો ઉપયોગ
કરવાનો છે એનં સમગ્રિાલક્ષી લચિ રજૂ કરે છે.”

24. અભ્યાસ યોજનાના પાસાઓ

25. નમૂનો એટલે શં?
What is Sample?
“નમૂનો એ સમષ્ટટનું પ્રતિતનતધત્વ
કરિો એક નાનો એકમ છે.”

26. નમૂના પસંદગીની પદ્ધતિઓ

27. મારહિી એકિીકરણની પદ્ધતિઓ

28. આંકડાશાસ્ત્રીય પદ્ધતિઓ
1,મધ્યક, મધ્યસ્થ અને બહલક
2, પ્રમાલણિ તવચલન
3, ‘t’ - ટેસ્ટ
4, કાઇ-ટેસ્ટ
5, સહ સંબંધ
6, તવચરણ પૃથક્કરણ ( ANOVA-ટેસ્ટ)
7, સહ તવચરણ પૃથક્કરણ ( ANCOVA-ટેસ્ટ)
8, િાંતિક િફાવિ ( LSD-ટેસ્ટ)

29. સંશોધન પ્રરિયા
અંતિમ તવભાગ -(Off the field work)
1, તનબંધ/થીતસસ લેખન
2, શોધપિ/અહેવાલ પ્રકાશન

30. THANK YOU