Texnoloji aparatın işci mühitlə - maye və ya dənəvər cisimlə doldurulma hündürlüyü səviyyə adlanır.
Işçi mühitin səviyyəsi texnoloji parametirdir, onun haqqında informasiya texnoloji aparatın iş rejiminə nəzarətdə, bir sıra hallarda isə istehsal prosesinin idarə edilməsində lazım olur.
Aparatda (tutumda) olan mayenin miqdarını və ya həmin mayenin səviyyəsini təyin etmək üçün onun tutumdakı səviyyəsini ölçürlər.
Dünyanın hər bir tərəfində tikinti işləri yerinə yetirilərkən atəş xəttinə düşən çox sayda insan həlak olur.
Bu yaxınlarda həyata keçirilmiş təhlükəsizlik texnikasının ətraflı təftişi və müşahidələr göstərir ki, hər bir kəs bu məsələyə daha çox diqqət yetirməlidir.
Biz sahədə işləyən hər bir kəsdən atəş xətti ilə əlaqədar təhlükələr barədə xəbərdar olmalarını istəyirik.
Bilirsinizmi ki, atəş xətti ilə bağlı bütün zədələrin qarşısını sadə ehtiyyat tədbirlərinə riayət etməklə almaq olar?
3. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
Atom:Atom: Bir elementin ən kiçik vahidir.
• Bir atomun elementl riə ; Proton, Neytron və Elektrondur
• Proton pozitiv yüklü, Elektron neqativ yüklü, Neytron isə yüksüzdür.
Atom NAtom Nömr siəömr siə :: Atomdakı proton sayı v yaə elektron sayıdır. Z hərfi ilə göstərilir.
Z = P = E
Atom NAtom Nömr siəömr siə v yaəv yaə KütlKütləə NNömr siəömr siə ::
Bir atomun nüv sind kiə ə proton sayı ilə neytron sayının c midirə . A hərfi ilə
göstərilir.
A = P + N
A = E + N
A = Z + N
3
4. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
iiZOTOPLAR:ZOTOPLAR:
Atom nömr siə eyni, kütlə nömr siə f rqliə olan və eyni elementə aid atomlara
izotop deyilir.
Misal: Uran – 92U233
, 92U235
, 92U238
RADRADİİOAKTİOAKTİVV İZOTOPLAR:İZOTOPLAR:
Radiasiya yayan izotoplardır.
Aşağıdakı üç yolla əldə edilə bilər:
1. T biiə : Uran
2. Suni : Ir-192-Se 75
3. Fiziki bölünməsi : Th-170
4
5. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
RADRADİİOAKTİVOAKTİVLİKLİK::
B ziə radioaktiv elementlər tərəfindən atomik parçalanma n tic sində ə ə özünd nə və
fasil sizə yayılan radiasiyadır. Aktivlik ümumiyy tlə ə Curie (Ci) ilə ölçülür. S.I
sistemindəki vahidi Bequerel (Bq)’dir.
Yarı ÖmürYarı Ömür Müdd tiəMüdd tiə ::
Radioaktiv izotopun aktivliyinin başlangıç d y rinə ə ə görə yarıya düşdüyü zaman
aralığıdır.
İridium : Ir-192 74,5 gün
Selenium:Se 75 120 gün
Kobalt : Co–60 5,3 il
Tulium : Tu-170 130 gün
Sezium : Cs-137 33 il
Radium: Rd 1900 il
5
6. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
CURIE:CURIE:
1 Ci: 1 saniyədə 37x109
əd də atomun parçalanmasıdır
1 Bq = saniyədə 1 əd də atomun parçalanmasıdır
1 Ci = 37 x 109
Bq
= 37 x 103
Mega Bq
1 Ci = 37 GBq
6
7. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
RENTGEN :
Rentgen, radiasiyanın ölçü vahididir.
1 Rentgen; 1 cc h cmind ki quru havaya standart istilik v t zyiqd 1 e.s.u’luk (elektroə ə ə ə ə
statik unit) enerji yükl y bil n radiasiya miqdarıdır.ə ə ə
1 Rentgen (R) = 1000 milli Rentgen (mR)
REM: (Radiation Equivalent Man)
Bioloji bir varlıq t r fınd n udulan iyoniz edici radiasiya miqdarıdır.ə ə ə ə
Yeni SI vahidi: 1 Sievert (Sv) = 100 Rem
RAD: (Radiation Absorded Dose)
Madd nin udduğu radiasiya miktarıdır.ə
Yeni SI vahidi: 1 Gray (Gy) = 100 Rad
7
8. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
DOZA ANLAYIŞI
Bir bölg d ki radiasiyanın şidd ti doza ş klind ifad edilir.ə ə ə ə ə ə
Vahidl ri:ə Rem/saat v yaə mRem/saat
μSv/saat v yaə mSv/saat
Dozimetr il ölçdüyümüz qiym tl r h r zaman dozalardır. Y ni o bölg d kiə ə ə ə ə ə ə
radiasiya şidd tidir.ə
M s l n;ə ə ə Dozimetrd 120ə μSv/saat oxuduğumuz bir bölg d 10 saniyə ə ə
qaldıqda n q d r doza q bul ed rik?ə ə ə ə ə
120 μSv/1 saat = 120 μSv/3600 saniyə C mi alınan doza: 120/3600ə x 10 = 0,3 μSv
8
9. 9
Elektromaqnit Spektr :
X v Qamma şüaları yüks k enerjil ri s b bind n materiala nüfuz edə ə ə ə ə ə ə
bilirl r v iyonlaşdırma t sirl ri vardır. Ayrıca x tti ir liyirl r. X və ə ə ə ə ə ə ə
Qamma şüalarının bu xüsusiyy tl ri onların radioqrafik müayin də ə ə ə
istifad edilm sini t min edir.ə ə ə
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSIYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSIYY TL RƏ Ə
10. 10
X v QammaəX v Qammaə şüalarınınşüalarının Xüsusiyy tl riə əXüsusiyy tl riə ə ::
Düz bir çizgi halında ir li h r k t edirl rə ə ə ə ə .
Maqnit v yaə elektrik sah l rind nə ə ə t sirl nmirl rə ə ə .
Maddələrə nüfuz edə bilirlər.
Nüfuz etdikləri maddələrdə ionlaşdırma yaradırlar.
Yaşayan hüceyrələrə zərər verirlər.
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə
11. 11
X-şüası Spektri-C r yan şidd ti v G rginlik il D yişm siə ə ə ə ə ə ə ə
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə
12. 12
Qamma şüası spektri İr 192 v Co 60ə
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə
14. QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
QAMMA şüaları
Aktiv hala g tirilmiş, t hrik edilmiş bir nüv d yişik enerji s viyy l rind birə ə ə ə ə ə ə ə
v ya daha çox foton (enerji yüklü hiss ) yaya bilir. Qamma şüasının yayılmasıə ə
nüv d ki proton v ya neytron sayını d yişdirm z, nüv nin daha yüks kə ə ə ə ə ə ə
enerji s viyy sind n daha az enerjili bir enerji s viyy sin h r k t etm sinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
(q rarsız haldan daha q rarlı hala g lm sin ) s b b olur.ə ə ə ə ə ə ə
S naye Radioqrafiyasında istifad edil n Ir-192 v Co –60 qaynaqları aşağıdakıə ə ə ə
qalınlıq aralıqlarında istifad edilir.ə
Ir-192 12,5 - 75 mm polad
Co-60 25 - 200 mm polad
14
15. RadioaktivRadioaktiv parçalanmanınparçalanmanın ölçülmölçülməəsi:si:
At = Ao e –λt
At : ‘t’ q d rə ə zaman sonrakı Aktivlik
Ao başlanğıcdakı aktivlik
λ parçalanma sabiti = 0,693 / Yarı ömür zamanı
t zaman periodu (gün və ya il)
e exponansional sabit (= 2,72)
15
QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
16. Misal :
10 Ci aktivlikli bir Ir192 m nb sinin 30 gün sonrakı aktivliyi n q d rdir?ə ə ə ə ə
Formül: At = Ao e –λt
= 10 x e (–0,693/74,5)x30
= 10 x e –0,279
= 10 x 0,756
= 7,56 Ci
16
QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
17. TTəərsrs KvadratKvadrat QQanunu:anunu:
I1 D2
2
-------- = ---------
I2 D1
2
I1 = D1 məsafədəki radiasiya şiddəti
I2= D2 məsafədəki radiasiya şiddəti.
I1 qiym tiə aşağıdakı kimi hesablanır:
I1= M nb ninə ə aktivliyi x R/HM d yə əri x 1000 mR/saat
Yuxarıdakı hesab; D1= 1 metr üçündür.
17
QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
18. Misal :
10 metr m saf d 200 mR/saat radiasiya şidd ti ver n bir m nb nin 20 metrə ə ə ə ə ə ə
m saf d ver c yi radiasiya şidd ti n q d rdir?ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Yuxarıdakı m lumatları T rs Kvadrat Qanununa yerl şdirdikd ,ə ə ə ə
200 20 2
200 x 100
----- = ------ I2 = -------------
I2 10 2
400
N tic Iə ə 2= 50 mR/ saat
18
QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
19. Misal :
15 Ci aktivliy sahib olan bir Ir-192 m nb d n 30 metr m saf d ki radiasiyaə ə ə ə ə ə ə
şidd ti n q d rdir?ə ə ə ə
D y rl rin düsturda yerin qoyulması ilə ə ə ə ə
I1 = Aktivlik x R/metre.saat x 1000 v Də 1 = 1 metre
15 x 0,5x 1000 30 2
7500
------------------ = ------ I2 = -------------
I2 12
900
N tic Iə ə 2= 8,33 mR/ saat
19
QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
20. YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
EKRANLAMA
Yarı D yə ər Qalınlığı (HVL):
radiasiya şiddətini yarıya (1/2) salan material qalınlığıdır.
Onda bir D yə ər Qalınlığı (TVL):
radiasiya şiddətini onda birinə (1/10) salan material qalınlığıdır.
T l b olunanə ə HVL də ədi: Io / I = 2n
T l b olunanə ə TVL də ədi: Io / I = 10n
Io : Gələn radiasiya I : materialdan keçen radiasiya n : t b qə ə ə sayı
20
21. 21
YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
22. 22
DD yəyə işikişik MateriallarınMaterialların Yarı DYarı D yə əyə ərr QQalınlıalınlıqqları (HVL) mmları (HVL) mm
Material
Mənbə
Uran Qurğuşun Polad
Beton və ya
Aliminium
Ir-192 3.3 4.8 15.5 48.0
Co-60 6.0 12.4 22.1 66.0
Cs-137 4.5 6.3 17.3 53.3
1 TVT = 3,3 HVL1 TVT = 3,3 HVL
YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
23. 23
EkranlamadanEkranlamadan sonraki radiasiya şiddsonraki radiasiya şiddəətinintinin mü yy n olunmasıə əmü yy n olunmasıə ə
I = Io e –μt
I ekranlama sonrası radiasiya şiddəti
Io ekranlamadan vv lkiə ə radiasiya şiddəti
e exponansional sabit (= 2,72)
μ Lineer azaltma/ udma koofisenti = 0,693/HVL
t ekran materialının qalınlığı
YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
24. Misal :
Bir Ir-192 m nb d n yayılan 200 mR/saat şidd tind bir radiasiya 50mmə ə ə ə ə
qalınlıqlı poladdan keçdikd n q d r qalır?ə ə ə ə
Düstur: I = Io e –μt
= 200 x e –(0,693/15,5) x 50
= 200 x e –2,235
= 21,4 mR/saat
24
YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
25. SPESİFİK AKTİVSPESİFİK AKTİVLİKLİK
25
Spesifik Aktivlik:
Vahid kütl başına aktivlik. Vahidi : ci/grə
H r biri 1 qram v 10 Ci aktivlikli Ir 192, Co 60 v Cs 137 izotopların spesifikə ə ə
aktivlikl ri:ə
Ir- 192 Co – 60 Cs – 137
5gr 10gr 20gr
Bu misaldan yüks k spesifik aktivlikli m nb l rin fiziki ölçül rinin daha kiçikə ə ə ə ə
olduğu görülür.
27. 27
X şüaları elektromaqnitik spektrumun bir üzvüdür.
QAMMA şüalarından f rqi istehsal ş klidir.ə ə
Material yet rinc qızdırıldıqda istilik artdıkcaə ə
yaranan elektronlar materialı t rk edirl r.ə ə
Katod v anod arasındakı g rilm f rqı s b bi ilə ə ə ə ə ə ə
neqativ yüklü elektronlar pozitiv yüklü anoda
doğru yüks k sür tl h r k t edirl r. Bu h r k tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
tamamil boşalır v vakumlu bir sah d olur, ksə ə ə ə ə
halda elektronlar hava molekullari il çarpışaraqə
havanın ioniz olmasına dolayısıyla enerji itgisinə ə
s b b olurlar.ə ə
X şüaları, bu yüks k sür tli elektronların birə ə
mane t r find n (tungsten h d f – anot) aniə ə ə ə ə ə
olaraq dayandırılması n tic sind ld edilirl r.ə ə ə ə ə ə
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
28. 28
* X şüa istehsalı effektsiz bir prosesdir, çünki
h d f g l n elektronların enerjisinin çoxə ə ə ə ə
böyük bir qısmı tungsten h d fl çarpışmaə ə ə
s b bi il istilik enerjisine çevrilm kl , ldə ə ə ə ə ə ə
edil n radiasiya enerjsi ise buna gör olduqcaə ə
kiçik olmalıdır. M s l n elektron enerjisininə ə ə
%99’ı istilik enerjisin , %1’i x-şüası enerjisineə
çevrilir.
* H ddind n artıq istil şm ni önl m k üçünə ə ə ə ə ə X şüa
sisteml rind soyutma sistemi qurulur.ə ə
* X şüa trubkasında yaranan radiasiya trubkadan
xaric beriliumdan (v ya şüş d n) hazırlanmışə ə ə ə
bir p nc r d n ötürülür. Berilium atom ağırlığıə ə ə ə
n kiçik, dolayısıyla radiasiyanı n az udanə ə
metallardan biridir.
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
29. 29
Bir X şüası qrupunda kontrol parametrləri
Trubka Voltajı (kV)
Trubka c r yan şidd tiə ə ə (mA)
Zaman (saniyə)
(X ray trubkasının radiasiya şiddəti “mA x saniyə” olaraq ifadə edilir.)
TrubkaTrubka Voltajı - Kilovolt (Kv):Voltajı - Kilovolt (Kv):
Kv artdıqda,
Katoddan anoda geden elektronların sür tiə yaranan x şüası enerjisi artar.
radiasiyanın materiala nüfuziyyət gücü artar.
X şüalanmaX şüalanma
30. 30
Bir X şüası qrupunda kontrol parametrləri
TrubkaTrubka c r yan şidd tiə ə əc r yan şidd tiə ə ə – miliAmper (mA):– miliAmper (mA):
mA artdıqda,
Katoddan anoda geden elektronların sayı artar.
radiasiya qrupundakı foton sayı artar, dolayısıyla radiasiyanın
şiddəti (şüa şiddəti) artar.
ZamanZaman::
kV, mA və material qalınlığına bağlı olaraq d yə işik ç kiliş parametrleriə üçün
‘Pozlanma diaqramları’ hazırlanmışdır.
X şüalanmaX şüalanma
31. S nayeəS nayeə radradiiooqqrafirafiyadayada ümumiyy tlə əümumiyy tlə ə 100 Kev – 25 Mev x- şüası enerjisi
istifad edilirə .
Kev - Kilo elektron volt
Mev - Mega elektron volt
31
X şüalanmaX şüalanma
32. X –şüası cihazları
Daşınan cihazlar (400 Kv’a q d r X-şüası trubkalar,Crawlerl r v s.)ə ə ə ə
Stasionar (Yüks k enerjili X şüası cihazları):ə
1. Van de Graff Generatoru
2. Cyclotron
3. Betatron
4. Linac
32
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
33. 1.Van de Graff Generator 1–5 MeV
Elektrostatik generator olaraq da bilin n bu cihaz elektronlarıə
sür tl ndir r k yüks k enerjili radiasiya (1-5 MeV) yaradır.ə ə ə ə ə
İsidil n bir tel t r fınd n h r k t etdiril n elekronlarə ə ə ə ə ə ə ə
h r k t eden bir k m r , k m r vasit si il da yüks kə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
voltajlı bir terminala gönd rilir. Yüks k voltajlı terminaldanə ə
alınan elektronlar vakumlu bir şüş /metal trubka üçün d nə ə
keç r k istiqam tl ndirilir. Elekronların bu trubkanınə ə ə ə
sonundakı h d f çarpması il yüks k enerjili radiasiyaə ə ə ə ə
yaranır.
Güclü elektromaqnitl r istifad edil r k elekronlara veril nə ə ə ə ə
dair vi h r k t köm yi il yüks k enerjili radiasiya ldə ə ə ə ə ə ə ə ə
edilir.
33
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
34. 2. Siklotron 5 – 10 MeV
Siklotron bir elektromaqnitin ucları arasına
yerl şdirilmiş geniş vakumlu silindirik birə
qutudan ibar tdir. Yükl nmiş hiss cikl rə ə ə ə
silindirik qutunun iç risin gönd rilir. İki Də ə ə
ş klind elektrod, aralarında boşluq olacaqə ə
ş kild qutunun iç risind yüks k voltajə ə ə ə ə
f rqiyl yerl şdirilir. Elektrodlardakı elektrikə ə ə
yükünün anid n d yiştirilm si il v olanə ə ə ə ə
maqnet sah sind n dolayı yüklü parçacıklarə ə
dair vi bir h r k t cızırlar. Qütbl r arasındakıə ə ə ə ə
boşluqlardan h r keçidl rd parçacıklar enerjiə ə ə
qazanırlar. M rk zd n trafa doğru olanə ə ə ə
h r k td s rh dd g ldikl rind h d fə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
doğru istiqam tl ndiril r k yüks k enerjiliə ə ə ə ə
radiasiya yaradılır.
34
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
35. 35
3.Betatron 100 MeV
Betatron, elektronları (beta hiss cikl ri)ə ə
h r k t etdir r k yüks k enerjili radiasiyaə ə ə ə ə ə
yaradılır.
İşl m prinsipi, bir elektromaqnit yardımı ilə ə ə
sür tl ndiril n elektronların dair vi,ə ə ə ə
vakumlu bir trubka iç risind h r k tə ə ə ə ə
etdiril r k bir h d f yönl ndirilm si və ə ə ə ə ə ə ə
h d fl t sir sonunda da yüks k enerjiliə ə ə ə ə
radiasiyanın meydana g lm sidirə ə .
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
36. 4.Lineer sür tl ndirici (Linac) 10-ə ə
30 MeV
Lineer sür tl ndirici yüklüə ə
hiss cikl rin yüks k sür td düz birə ə ə ə ə
yolda ir lil y r k h d fə ə ə ə ə ə ə
yönl ndirilm si prinsipi il çalışır. Birə ə ə
sıra dartma trubkalarından ibar tdir.ə
Bu trubkalar arasına t tbiq edil nə ə
yüks k tezlikli g rilm f rqi il yüklüə ə ə ə ə
hiss cikl r bir trubkadan dig rə ə ə
trubkaya keç rk n trubkalarə ə
arasındakı boşluqlarda enerji
qazanaraq v h d f yüks k sür tlə ə ə ə ə ə ə
çarparaq yüks k enerjili radiasiyaə
istehsal edilir.
27/10/17
36
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
37. X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLA LAQ SİƏ ƏMATERİALLARLA LAQ SİƏ Ə
Fotoelektrik T sir:ə
* 300 KeV-dan daha az enerjil rdə ə
yaranan udulma hadis sidir.ə
* Fotonun enerjisi sad c bir elektronuə ə
orbitind n çıxartmaq v daha sonraə ə
tük n r k udulmasıdır.ə ə ə
Hadis d sad c bir elektron yayılır.ə ə ə ə
37
38. Kompton Saçılması:
* 300 KeV – 1000 KeV enerji aralığında
yaranan bir saçılmadır.
* Fotonun bir elektron qoparması üçün
lazım olandan daha çox enerjisi varsa,
foton bir elektronu orbitind nə
qoparır, geri qalan z ifl mış foton isə ə ə
başqa bir istiqam td davam edir.ə ə
38
X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLAMATERİALLARLA
LAQ SİƏ ƏLAQ SİƏ Ə
39. İkiqat yaranma:
* 1,02 MeV-dan daha böyük enerjil rdə ə
foton yüks k atom nömr li materiallarlaə ə
t mas etdiyind bir elektron v birə ə ə
pozitron yayılır.
39
X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLAMATERİALLARLA
LAQ SİƏ ƏLAQ SİƏ Ə
40. S NAYEƏS NAYEƏ RADRADİİOOQQRAFİRAFİYADAYADA İSTİFAD EDİL NƏ ƏİSTİFAD EDİL NƏ Ə
FİLMLFİLMLƏƏRR
40
Radioqrafik filmin strukturu
41. Film tipləri
Yavaş Film:Yavaş Film: Kiçik d nə ə böyüklüyü, maksimum ç kilişə zamanı və ən yaxşı
keyfiyy tə (Agfa D2, D3; DIN G1; EN C1, C2)
OrtaOrta sür tliəsür tliə Film:Film: Orta d nə ə böyüklüyü, orta ç kilişə zamanı v ortaə keyfiyy tə
(Agfa D4, D5; DIN G2; EN C3, C4)
Sür tliəSür tliə Film:Film: böyük d n li sturukturə ə , ən az ç kilişə zamanı və aşağı keyfiyy tə
(Agfa D7, D8; DIN G3, G4; EN C5, C6)
41
S NAYEƏS NAYEƏ RADRADİİOOQQRAFİRAFİYADAYADA İSTİFAD EDİL NƏ ƏİSTİFAD EDİL NƏ Ə
FİLMLFİLMLƏƏRR
42. EKRANLAREKRANLAR
Ekran tipləri
Metalik Ekran:Metalik Ekran: Ən çox istifad edil nə ə ekrandır.
Qurğuşun falqa ekranlar (Qurğuşun + antimon)
* İstifad si t l b olunanə ə ə qurğuşun ekranın qalınlığı enerji səviyyəsinə
görə d yə işməklə bərabər ümumiyy tlə ə 0,125 mm-lik ön v arə xa
qurğuşun ekranlar istifad edilirə .
FlFlüüororesentesent Ekran:Ekran:
Materialı Kalsium Tungstat. X v yaə γ fotonlarını aldıqlarında görün nə
işıq yayarlar (Flüoroskopiyada istifad edilirə ) Daha sür tliə amma daha
az keyfiyy tinə istənildyaxşı yerlərdə üstünlük verilir.
42
43. EKRANLAREKRANLAR
Ekranın Funksiyası
Birinci funksiyası :
Şüa g ldikd elektron yayarak görüntü yaranmasınaə ə ön mli ölçüdə ə yardım
edir.
İkinci funksiyası :
Ç kiliş zamanını aşağı salır.ə
Saçılmanın t sirini azaldır.ə
Ekranlar filml yaxşı t masda olacaq ş kild yerl şdirilm lidir.ə ə ə ə ə ə
43
44. KASETLKASETLƏƏRR
S naye radioqrafiyada istifad edil n kasetl r tibbd istifad edil nl r görə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ümumiyy tl daha elastikdir, nahamar s thl r asanlıqla yerl şdiril bilinir.ə ə ə ə ə ə ə
Film il ekran arasındaki t masın yaxşı olması vacibdir. Bu t mas yaxşı t minə ə ə ə
edilm mişs ekran t sirliliyini itirir, bel c qaçılmaz yarı kölg ön mli ölçüdə ə ə ə ə ə ə ə
artaraq görüntüd detal itgisin s b b olur.ə ə ə ə
Film nahamar s thl rd , m s l n dair vi qaynaq tikişl rind istifadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
edildikd , yaxşı bir t mas ümumiyy tl özünd n t min edilir.ə ə ə ə ə ə
Buna gör elastik v yumşaq plastik kasetl rin istifad si daha uyğundur.ə ə ə ə
Paketl m d n sağlam metod vakum paketl m dir. Bel c h m sıx birə ə ə ə ə ə ə ə ə
film/ekran t ması h m d işıq v n m sızmasının qarşısı alınır.ə ə ə ə ə
44
45. Aşkarlanma (Developer) – Q l viə ə
Stoplama banyosu (Stop bath) – Sirk turşusu-suə
B rkitm (Fixing)ə ə
Yuma
Qurutma
45
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
46. Aşkarlama
Filmin üz rind ki qoruyucu q l vi t b q sini qaldıraraq filmin içinə ə ə ə ə ə ə ə
t ması t min edir.ə ə
Filmin üz rind ki pozlanmış (radiasiya almış) gümüş bromirə ə
d n cikl rini metalik gümüş v brom ionlarına çevirir.ə ə ə ə ə
Normal inkişaf müdd tə 20 0
C-də 5 d qiq dir.ə ə
46
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
47. Stoplama prosesi
Prosesin m qs di filmin yuyulma işinin dayandırılmasıdır.ə ə
Su + sirk turşu qarışığıdır v ya aşkar suda da dayandırma işi yerin yetirilə ə ə ə
bil r.ə
Normal dayandırmanın müdd ti 1-2 d qiq dir.ə ə ə
Dayandırmadan çıxarılan filml r b rkitm banyosuna daldırılmadanə ə ə
vv l yaxşıca süzülm lidir, bel c b rkitm banyosunun ömrü uzadıla bilir.ə ə ə ə ə ə ə
47
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
48. B rkitm banyosu (Fixing)ə ə
Pozlanmamış v dolayısıyla aşkarlayıcı t r find n metalik gümüşə ə ə ə ə
dönm miş d n cikl ri film üz rind n ayırır.ə ə ə ə ə ə
Pozlanmış v metalik gümüş dönmüş d n cikl ri is film t b q sininə ə ə ə ə ə ə ə ə
üz rin b rkidir.ə ə ə
Ayrıca filmi s rtl şdir r k xarici mexaniki t sirl r qarşı dayanıqlı halaə ə ə ə ə ə ə
g tirir v arxivl m zamanını artırır.ə ə ə ə
Normal b rkim zamanı aşkarlanma müdd tinin iki qatıdır.ə ə ə
48
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
49. Son Yuma
Filmin üz rind ki kimy vi qalıqların aradan qaldırılması.ə ə ə
Yuma axar suda edilm lidir.ə
Normal yuma zamanı 20-25 d qiq olmalıdır.ə ə
Yumanın filml rin arxiv ömründ çox böyük t siri vardır.ə ə ə
49
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
50. Qurutma
Qurutma hava il edilm lidir.ə ə
Sür tli qurutma üçün xüsusi qurutma kabinaları v rulon tipli qurutma makinalarıə ə
vardır. Rulonlu qurutma makinalarının rulonları sıx n zar t edilm lidir. Kirliə ə ə
rulonlar qurutma sırasında film z r r verir. Maksimum qurutma temperaturu 35ə ə ə 0
C-ni keçm m lidir.ə ə
50
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
51. Film k narlarında kimy vi çizgil r veya bölg l r:ə ə ə ə ə Filml rin aşkarlayıcıya salındıqdan sonra sallanmaması n tic sind askıə ə ə ə
ç rçiv l rinin izl ri.ə ə ə ə
Açıq nöqt l r:ə ə Aşkarlanmadan önc film fixer t ması veya prosesd yet rsiz sallamadan dolayı film yapışan havaə ə ə ə ə ə
boşluqları v ya n mli qurğuşun ekran istifad siə ə ə
Tünd noqt l r:ə ə Aşkarlanmadan önc su damlalarının film t masıə ə ə
T zyiq izl ri:ə ə Avtomatik banyo rulonlarının exantirik çalışması v ya üz rind olan xarici madd l r.ə ə ə ə ə
Film yapışmaları: Banyoda v ya banyo sonrası yaş filml rin bir birl rin yapışması v ayrılmasından sonra emülsiyaə ə ə ə ə
t b q sının qalxmasıə ə ə
Film cızıqları: Filmin kasetl m d v ya banyo sırasında diqq tsizlikd n s rt cisiml rl t masındanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Tünd film qırılmaları v ya dırnak izl ri:ə ə Filmin pozlanmasından sonra banyodan önc qırılmasındanə
Açıq film qırılmaları v ya dırnak izl ri:ə ə Filmin pozlanmadan önc qırılmasındanə
Nizamsız ş killi tünd cizgil r:ə ə Köhn v köhn lmiş Qurğuşun ekran istifad sind nə ə ə ə ə
Nizamsız ş killi açıq cizgi v nöqt l r:ə ə ə ə Qurğuşun ekranla film arasında toz, kıl v s. qalmasıə
Qapqara bölg l r:ə ə Filmin ışıq alması (yırtık, d lik kaset istifad sind n)ə ə ə
Su damlaları (nöqt vi):ə Filmin yet rinc süzülm m si v son banyoda yaşlama madd si (wetting agent) istifad edilm m siə ə ə ə ə ə ə ə ə
Su izl ri (uzamış):ə Filmin yet rinc süzülm d n v ya ıslatma madd si olan banyonun istifad edilm m sind n sonraə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qurutma makinasının rulonlarının filmin üz rind ki suyu uzatmasıə ə
Filmd ki tünd r ngli axıntılar:ə ə Filmin aşkarlayıcıdan çox sıx çıxarılıb baxılması n tic si emülsiya t b q sının axması.ə ə ə ə ə
Barmaq izl ri:ə yaş ll filmi tutmak v ya quru ll yaş filmi tutmakə ə ə ə ə
Radioqrafda dumanlanma: Qaranlıq otağın lazım olandan daha işıqlı olması
Tünd çox sayda inc cızıqlar:ə Qurğuşun ekran cızılması (uyğunsuz kasetl m , köhn lmiş Qurğuşun ekran)ə ə ə
Bulanıq görüntü: Qurğuşun ekranın film tam t mas t min edilm m siə ə ə ə ə
Müxt lif nöqt l r:ə ə ə Illuminatorun üz rinin kirli olması v ya filmin t miz tutulmaması.ə ə ə
51
FİLMFİLM XƏXƏTALARITALARI
53. Şüa Kontrastı
I0 parçaya g l n şüa şidd tiə ə ə
IP parçadan keç r k film çatan şüa şidd tiə ə ə ə
53
GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ
54. Şüa kontrastı b lli bir şüa cinsind nə ə
olan materialdakı z ifl mə ə ə
f rql rinin görüntüy yansıdanə ə ə
tündlük f rqi olarak bildirilir. şüaə
m nb d n asılı olmayaraq şüayaə ə ə
m ruz qalan materiala g l n şüaə ə ə
şidd ti test parçasındaki materialə
sür ksizliyinin test parçasınınə
arxasında yaratdığı tündlük
f rql rini hüdudlar.ə ə
54
GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ
55. FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ v FİLM KONTRASTIəv FİLM KONTRASTIə
55
Filmin gözl inc l n nə ə ə ə
t r find ki aydınlanma Lə ə ə F
olaraq bildirilirs filminə
gümüş strukturuna
uyğun tündlüyü D:
D = log (L0/LF) olacaq.
56. İdeal tündlük aralığı 2,5 – 3,0
Standartlarda v spesifikasiyalarda ümumiyy tl t l b olunan film tündlük aralıkları:ə ə ə ə ə
X şüası üçün 1.8 - 4.0
Qamma şüası üçün 2.0 - 4.0
Tökm l r üçün 1.5 - 4.0ə ə
56
I i
(vahid)
It (vahid) Digər tərəfə keçid % Tündlük
100 100 100 0
100 10 10 1
100 1 1 2
100 0.1 0.1 3
100 0.01 0.01 4
FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ v FİLM KONTRASTIəv FİLM KONTRASTIə
57. Tündlük ölçüsü densitometrl yerin yetirilir.ə ə
Densitometrl rin 3 aylıq periodda kalibr edilm si lazımdır.ə ə ə
Densitometr kalibrasiyası:
Pill li bir blokun radiografı olan filmə strip gaugelar istifad edilir. Filmə
stripin üz rind ki h r bir pill y aid tündlük mü yy ndir. Ölçül nə ə ə ə ə ə ə ə
tündlük d y rl rinin film strip üz rind ki tündlük d y rl rind n n az 5ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
d dind +/- 0,05 f rql eyni qiym t oxunmalıdır.ə ə ə ə ə ə
57
FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ vəvə DENSİTOMETRDENSİTOMETR
58. H SSASLIQƏH SSASLIQƏ
H ssaslıqəH ssaslıqə
H ssaslıqə sas nə ə iki faktordan asılıdır:
1. D qiqlikə
2. Radioqrafik Kontrast
H ssaslıq , film üz rind görüntüə ə ə yaradan “Görüntü keyfiyy tə
indikatorları (IQI) – Penetrametrlər)” ilə t yin edilirə .
58
59. GÖRÜNTÜ KGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏEYFİYY TİƏ vəvə H ND SİƏ ƏH ND SİƏ Ə LAQ L RƏ Ə ƏLAQ L RƏ Ə Ə
D qiqlikə
F rqə lı tündlükl rə ə sahib iki qonşu bölgə arasındaki s rh ddə ə ə yaranan z ifl m ninə ə ə
dərəcəsidir. D qiqliyə ə t sir ed nə ə faktorlar:
H nd siə ə : H nd siə ə yarı kölg , şüaə nın dikliyi, kaset-film-ekran tam t masə
dərəcəsi.
Film d n cikliyiə ə v ekran tipi.ə
59
60. Ş kild Ug il göst ril n h nd si yarı kölgə ə ə ə ə ə ə ə
aşağıdaki düsturla hesablanır :
F: fokus böyüklüyü
D: m nb -parça m saf siə ə ə ə
d : parça-film m saf siə ə
Standartlarcaq bul edil nUgd y ri=0,02”(0,5mm)dirə ə ə ə
H nd si yarı kölg nin ola bildiyi q d r azə ə ə ə ə
olması il yanaşı heç bir zaman sıfır olaə
bilm z.ə
Yarı kölg ni azaltmaq üçün :ə
M nb -fokus ölçüsü Kiçik seçilirə ə
Parça-film m saf si azaldılırə ə
M nb -film m saf si artırılırə ə ə ə
D
Fxd
Ug =
60
GÖRÜNTÜ KGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏEYFİYY TİƏ vəvə H ND SİƏ ƏH ND SİƏ Ə LAQ L RƏ Ə ƏLAQ L RƏ Ə Ə
61. RadioqrafikRadioqrafik KONTRASTKONTRAST
RadioqrafikRadioqrafik kontrastkontrast
Bir radioqrafın iki qonşu bölgə arasındaki tündlük
f rqidirə .
Radioqrafik Kontrast
Parça Kontrastı Film Kontrastı
1. Material qalınlığı 1. Film tipi
2. Material tündlüyü 2. Aşkarlama ş rtl riə ə
3. Enerji s viyy siə ə 3. Ekran istifad siə
4. Saçılma
61
62. SaçılmaSaçılma
Saçılma tiplSaçılma tipləəriri
1. Geri saçılma: misal: dibd nə , arxa
divardan, film kasetlərindən vs.
2. Yan saçılma: misal: yan divardan v yaə
yanda duran obyektl rd nə ə .
3. Daxili saçılma: misal: Cismin özünd nə
v ya H nd si şə ə ə əklindən.
SaçılmanınSaçılmanın qarşısının alınmasıqarşısının alınması::
1. Filtrlər istifad etm kə ə – Qurğuşun , Mis
və s.
2. Maskalar
3. Diyafraqmlar
4. Qurğuşun Bilyalar
27/10/17
62
RadioqrafikRadioqrafik KONTRASTKONTRAST
63. GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ
X şüası filmi Qamma şüası filmindX şüası filmi Qamma şüası filmindəənn niyəniyə dahadaha keyfiyy tlidirəkeyfiyy tlidirə ??
1. X şüa trubkalarındakı fokus nöqt si , Qamma radə ioqrafiyasında istifad edil nə ə
izotoplardan daha kiçik olduğundan yarı kölg çox daha kə içikdir.
2. X ray sınaqlarında voltaj dolayısıyla nüfuziyyət gücü material qalınlığına görə
t nziml n bil rk nə ə ə ə ə , izotoplarda belə bir imkan yoxdur. Yəni izotoplar ümumi orta
bir enerji s viyy də ə ə radiasiya yayırlar. Dolayısı ilə çox zaman materiala daha çox
nüfuziyyət olur v kontrast düşə ür.
3. İzotopların aktivliyi hüdudlu olduğundan ümumiyy tlə ə m nbə ə-film m saf siə ə
minimum tutulur. X ray t tbiqetm l rində ə ə ə mA artırılarak radiasiya şidd tiə
t nziml n c yind nə ə ə ə ə daha uzaqdan ç kiliş edil bilirə ə . Bu da yenə yarı kölgəni
azaltmaqda, həssasiyəti yaxşılaşdırır.
63
64. GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
H ssaslıq :əH ssaslıq :ə
Radiograf üz rində ə ölçüsü ən kiçik sürəksizliyin görülə bilməsidir.
H ssaslığın t yinə ə edilməsi üçün görüntü keyfiyy tə indikatorları (v yaə
penetrametrler ) istifad edilirə .
IQI tipl ri :ə
1. Tel Tip (EN tipi – Avropa v ASTM- Amerika)ə
2. Dəlikli Tip Plaka (ASTM - Amerika)
3. Pill liə Dəlikli Tip plaka (AFNOR – Fransa, EN )
4. CERL penetrametrleri (İngiltərə)
64
65. Telli Penetrametr IQI
10: başlanğıç teli 10-cu tel
FE: d mir v polad materiallar üçünə ə
EN: Avropa standartlarına görə
H r bir IQI’ın üz rind qalındanə ə ə
inc y doğru ged n 7 tel vardır.ə ə ə
(1FeEN, 6FeEN, 10FeEN, 13FeEN)
Seçimleri EN 462-1 v EN 462-3ə
standartlarına gör yerin yetirilir.ə ə
Düzgün tündlük bölg sind laq liə ə ə ə
telin n az 1-cisi görül bilm lidir.ə ə ə
65
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
66. ASTM Tel Tip:
Sol t r fd ki 01,02,03,04,05 materialə ə ə
qruplarını v sağ t r fd ki A,B,C, D isə ə ə ə ə
4 set tel tipini göst rir.ə
H r bir penetrometr 6 tel daxildir və ə ə
bu tell rd n 1-i bir sonraki setdə ə ə
t krarlanır.ə
C mi dörd set A,B,C, D v 21 tel vardır.ə ə
Diametr 1,25 d f artaraq davam edir.ə ə
66
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
67. ASTM Tel Tip:
67
Yüngül Metal Qrup
Qrup № Material
03 Magnezium
02 Aluminium
01 Titanium
Ağır Metal Qrup
Qrup № Material
01 Polad
02 Aluminium və Nikel
03 Nikel-Xrom-Dəmir ərintisi
04 Nikel-Mis
05 Qalay-Brünc
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
69. H ssaslıq Hesabı:ə
% H ssaslıq =ə görül bil n n inc tel diametri x 100ə ə ə ə
divar qalınlığı
H ssaslığın ümumiyy tl %2 v ya < %2 olması t l b olunur. (T zyiq altındaə ə ə ə ə ə ə
çalışan qablar v Boru x tl ri)ə ə ə
Bu s b bd n d likli tel penetrometrin qalınlığı material qalınlığının %2-si olmasıə ə ə ə
t l b olunur.ə ə
69
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
70. 2. D likli Tip lent penetrametrl r :ə ə
Test parçası il eyni Material de v ümumiyy tl test parçasının %2’si qalınlığı nda olan,ə ə ə ə
üz rind farklı boyutlarda delikler bulunan ince metal bir şerittir. Penetrametrenin üz rind kiə ə ə ə
deliklerin çapları, T penetrametre qalınlığı olmak üzere, 4T, T v 2T’dir.ə
“2.0” yazısı test edilecek Material qalınlığı nı inch cinsinden vermektedir. Örneğin yukarıdaki
penetrametre 2 inch (50,8 mm) qalınlığı ndaki bir parçanın testinde kullanılır. “FE” yazısı ise
penetrametrenin Material sini göstermektedir.
70
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
71. EkvivalentEkvivalent H ssaslıq dəH ssaslıq də əərrəəccəəsi 2 – 1Tsi 2 – 1T
Burada 2 r qə əmi, penetrametre seçiminde
qalınlıq material qalınlığının %2’si olduğunu
göstərir v görülə əbilən en kiçik dəlik 1T
olmalıdır.
EkvivalentEkvivalent H ssaslıqəH ssaslıqə ::== 100 TH
X 2
X - Materialın qalınlığı ....
T - penetrametre qalınlığı
H – görüləbil nə dəlik diametri
Həssaslıq
dərəcələri
Həssasiyət
1-1T 0.7%
1-2T 1.0%
1-4T 1.4%
2-1T 1.4%
2-2T 2.0%
2-4T 2.8%
4-1T 2.8%
4-2T 4.0%
4-4T 5.6%
71
Nüvə tətbiqləri
Təzyiq altında işləyən
qablar və
Boru xətləri
İnşaat tətbiqləri
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
72. Misal :
Test Parçasının qalınlığı : X = 13 mm
IQI qalınlığı : T = 0,13 mm
Görül bil n n kiçik d lik diametri: H = 1,6 mmə ə ə ə
% h ssaslıq =ə 100 0,13 x 1,6
13 2
= % 2,48 (ekvivalent h ssaslıq )ə
72
Penetrametre seçim standartları
1. ASME Section 5 Article 2
2. ASTM E 747
3. ASTM E 1025
2. EN 462-1, EN 462-3
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
73. RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
SW/SV
Ç nl rin v ucu açıq böyük diametrliə ə ə
boruların radyografiyasında
IQI Seçimi:
bir qalınlıq + bir gücl ndirmə ə
(reinforcement)
Minimum SFD:
D y rl ndiril n sah v H nd siə ə ə ə ə ə ə ə
Yarı kölg (Ug) t l bl rin görə ə ə ə ə ə
mü yy n olunur.ə ə
73
74. DW/SV
Xarici diametr: OD > 89 mm
boruların radyografiyasında
120 d r c aralıqlarla minimumə ə ə
3 ç kilişə
IQI Seçimi:
bir qalınlıq + bir gücl ndirmə ə
Minimum SFD:
Normal halda boru xarici diametri
alınır, H nd si Yarı kölg (Ug) t l bl riə ə ə ə ə ə
n z r alınmalı v boru xariciə ə ə ə
diametrind n az olmamalıdır.ə
74
RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
75. DW/DV (Eliptik ç kiliş )ə
xarici diametri OD < 89mm olan
borularda 90 d r c bucaqlarlaə ə ə
minimum 2 ç kilişə
IQI Seçimi:
İki qalınlıq + bir gücl ndirmə ə
Minimum SFD:
H nd si Yarı kölg (Ug) t l bl riə ə ə ə ə ə
75
RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
76. DW/DV (Superimpoz)
xarici diametri < 89mm olan
boruların radyografiyasında
Film yerl şdiril bilinm y nə ə ə ə
(Nozzle) v ya elips olunaə
bilinm y n v ziyy tl rdə ə ə ə ə ə
120 d r c bucaqla minimumə ə ə
3 ç kilişə
IQI Seçimi:
iki qalınlıq + iki gücl ndirmə ə
Minimum SFD: H nd si Yarı kölgə ə ə
(Ug )t l bl rin gör mü yy nə ə ə ə ə ə ə
olunur.
76
RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
77. SWP (Panaromik)
M nb nin m rk z yerl şdirilə ə ə ə ə ə ə
bilindiyi böyük diametrli boruların,
ç nl rind v radyografiyasındaə ə ə ə
Bütün çevr bir t k ç kilişl alınır.ə ə ə ə
IQI Seçimi:
T k qalınlıq + bir gücl ndirmə ə ə
120 d r c l rl qoyulmuşə ə ə ə ə
minimum 3 IQI istifadə
edilm lidir.ə
Minimum SFD:
xarici diametrin yarısı, H nd si Yarıə ə
kölg (Ug) t l bl ri n z rə ə ə ə ə ə ə
alınmalıdır.
77
RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
78. B: Poz d y riə ə (mA x d qiq )ə ə
FFD: M nb -film m saf si (cm-mm)ə ə ə ə
D: T l b edil n tündlük (density)ə ə ə
CF: Film Faktoru
78
ÇÇ kiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə əkiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə ə
80. X-ray -Poz Diaqramları:
Mü yy n birə ə
tündlük
Film tipi
Material
Qurğuşun ekran
FFD
Enerji d y riə ə
üçün hazırlanır.
80
ÇÇ kiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə əkiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə ə
81. QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
SürSürəəksizliklksizlikləərr
Sürəksizlik materialin strukturundakı
kəsikliklərdir.
Qüsurlar
Kod v spesifikasiyalara gör q bulə ə ə
edilm y n sür ksizlikl r qüsurlarə ə ə ə ə
deyilir.
81
82. 82
Offset/Mismatch/Hi-Lo; birl şdiril c kə ə ə
parçaların tam ağız ağıza g tirilm y r k oxə ə ə ə
qaçıqlığı olması halıdır.
Qaynağın açıq v tünd yarıları arasındakiə
inc v k skin çizgi Yet rsiz Penetrasyon’uə ə ə ə
(Incomplete penetration) göst rir.ə
Radioqrafik
Görüntü
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
83. Yet rsiz Nüfuzetme [Incompleteə
penetration (IP) v yaə lack of
penetration (LOP)] ;
qaynaqçının kök yaxşı girm y r kə ə ə ə
kökü ritm m si s b bind n kökdə ə ə ə ə ə ə
bağlantının olmaması
S b bl ri:ə ə ə Yet rsiz qaynaq ağzınınə
açılması, uyğun diametrli elektrod
istifad edilm m si, yet rsiz qaynaqə ə ə ə
şidd ti.ə
83
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
84. rim Nöqsanlığı (Lack of fusion v yaƏ ə ə
Incomplete fusion-LF); dolğu metalının
ana materialla yet rli birl şm m si.ə ə ə ə
S b bl ri:ə ə ə Yet rsiz l h r k ti, uyğunə ə ə ə ə
olmayan diametrli elektrod, yet rsizə
amperaj, uygun olmayan qaynaq ağzı
ş kli, kirli qaynaq ağzı.ə
84
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
85. Çat (Crack-C); enin , boyuna, ulduzə
ş klind v ya krater çatı ş klind olaə ə ə ə ə
bil r.ə
S b bl ri:ə ə ə
Boyuna çat : Kök gedişind n sonra çoxə
gözl n r k hidrogen kövr kliyi,ə ə ə ə
qaynaqdan d rhal sonra mexanikiə
z rb .ə ə
Enin çat : çox soyuqda qaynaqə
edildikd , son tablama edilm dikd .ə ə ə
Krater çatı : Uyğun olmayan paso
başlanğıc v bitişi.ə
85
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
86. Kökd altk sik (Internal undercut-IU);ə ə
ana materialda kök k narında yarananə
oyuqlar.
S b bl ri :ə ə ə Uyğun olmayan diametrdə
elektrod istifad edildiyind , yüks kə ə ə
amperaj, uyğun olmayan l h r k ti.ə ə ə ə
86
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
87. Xarici üstk sik (external undercut –ə
EU); ana materialda qapaq gedişi
k narında yaranan oyuqlar.ə
S b bl ri :ə ə ə Uyğun olmayan diametrdə
elektrod istifad si, yüks k amper,ə ə
uyğun olmayan l h r k tiə ə ə ə
87
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
88. Şlaq qalıqları (slag inclusions – SI);
S b bl ri :ə ə ə
T k şlaq qalıqları (ISI)ə gediş bitişində
v başlanğıcında yet rsiz t mizlik v s.ə ə ə ə
Uzununa şlaq qalıqları (ESI) ana
material il qaynaq gedişl rinin arasınınə ə
yet rli t mizl nm m si v s.ə ə ə ə ə ə
88
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
89. Volfram qalıqları (TI); tungsten
elektrodla edil n qövs qaynaqlarındaə
elektrodun mü yy n zamanlarlaə ə
t mizl nm m si v ucununə ə ə ə ə
itil nm m si n tic sind qaynaqə ə ə ə ə ə
metalına qarışan qalıqlardır.
Tungsten bir çox metaldan çox daha
yoğun olduğundan çox açıq görünür.
89
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
90. Qaz boşluqları (Porosity – P); qaynaq
metalının soyuması zamanı çölə
çıxmağa fürs t tapmayan qazlardır.ə
Yuvarlaq, uzanmış v ya h r hansı birə ə
ş kild ola bil r. T k, küm halinda və ə ə ə ə ə
ya sıralı ola bil r.ə
S b bi :ə ə
Qoruyucu qazın yet rsizliyi, n mə ə
elektrod istifad si, torç v qaynaqə ə
ağzının kirli olması
90
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
91. Toplanmış qaz boşluqları (Cluster
porosity – CP);
elektordun n m olması v ya qoruyucuə ə
qazın yet rsiz olması s b l rind nə ə ə ə ə
yaranan qaz boşluğu yığınıdır.
91
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
92. Kökd yilm (iç yilm )ə ə ə ə ə
(Internal concavity - IC);
yalnış elektrod h r k tind n yaranır.ə ə ə ə
92
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
93. Soyuq mindirm s b bind nə ə ə ə
rim nöqsanlığı (IncompleteƏ ə
Fusion due to Cold Lap - IFD) ;
elektrodun ana metalla v ya birə
önc ki qaynaq pasosuyla tamə
birl şm m sidir. Elektrod riyirə ə ə ə
ancaq material v ya önc ki gedişə ə
ridilm d n riy n elektrod rintisiə ə ə ə ə ə
rim miş material üz rin yığılırsa,ə ə ə ə
bu soyuq mindirm dir.ə
93
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
94. Yet rsiz gücl ndirm (Inadequateə ə ə
weld reinforcement v ya externalə
concavity – EC) ; qaynaqda ideal
olaraq 1,6 mm yüks kliyind qapaqə ə
yüks kliyi (reinforcement) olmalıdır.ə
Reinforcement, ana materialdan
daha aşağıdırsa, bu filmd materialaə
nisb t n daha tünd görünür v buə ə ə
bir sür ksizlikdir.ə
94
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
95. Artıq nüfuziyy t (Excessə
penetration); kökd standartlardaə
göst ril n artıq reinforcementə ə
yaranmasıdır. Artıq nüfuziyy tinə
d r c si üçün Vizual müayinə ə ə ə
edilm si lazımdır.ə
95
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
96. Yanma (Burn through-BT); daha
çox istilikd n v ya yalnış elektrodə ə
h r k tind n dolayı atılmış olan kökə ə ə ə
gedişinin deşilm sidir.ə
96
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü
97. FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ
İlk vv l filmin keyfiyy ti ş rh olunur, d y rl ndirm sırasında keçid üçünə ə ə ə ə ə ə ə
q rar verilir.ə
1. T tbiq edil n radioqrafik texnikaə ə
2. Tündlük
3. Penetrametre seçimi v h ssaslıqə ə
4. Filmin t yin edilm si (markalama)ə ə
5. Filmin hat etdiyi, d y rl ndirm bölm siə ə ə ə ə ə ə
6. Film x talarıə
Daha sonra sür ksizlikl r mü yy n edilir, raporta qeyd edilir.ə ə ə ə
Mü yy n olunanlar h qiqi sür ksizlikdirmi, yoxsa film x tasıdır olduğunaə ə ə ə ə
q rar verilir.ə
97
98. Radioqrafik müayin y başlamadan önc aşağıdakı xüsusiyy tl rə ə ə ə ə
n z r alınmalıdır:ə ə ə
1. Test parçasının ş kli v emalat üsuluə ə
2. Qalınlıq
3. S thin v ziyy tiə ə ə
4. Qaynaq birl şm ş kliə ə ə
5. Material
6. Termiki tablama
7. T r fl rin v ziyy tiə ə ə ə ə
98
FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ
99. d y rl ndirm işind aşağıdakı m lumatlar da lazım olur:ə ə ə ə ə ə
1. Radioaktiv m nb fokus ölçüsüə ə
2. M nb -film m saf siə ə ə ə
3. Qaynaq yerl şm siə ə
4. Film yerl şm siə ə
5. Müayin bölg siə ə
6. Film seçimi
7. Ekranlar
8. Film aşkarlanma texnikası v banyo ş rtl riə ə ə
99
FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ
100. STANDART v KODLARəSTANDART v KODLARə
q bul kriterə iyaları üçün ümumiyy tlə ə istifad edil n standartlar:ə ə
ASME B 31.3 : Power Piping
ASME Section IX : Qualification of Welders
API 1104 : Pipeline Welding
qüsurlar üçün keyfiyy t sə əviyyələri t limatıə
IIW kataloqu : Sürəksizliklərin sinifləndirilməsi üçün istifad edilirə .
100