SlideShare a Scribd company logo
1 of 331
Download to read offline
977




                              m|tI dI eÈjIl
                                                 10
              iwsU dA pirvArk eithAs                    ihzkIwAh mn|sh dA iptA sI=
                    (lUkA 3:23–38)                      mn|sh aAmon dA iptA sI=


1  eh iwsU msIh dy pirvAr dA eithAs hY= iwsU
   dA~d dy pirvAr toN sI aty dA~d abrAhAm dy
pirvAr toN sI=
                                                 11
                                                        aAmon woSIwAh dA iptA sI=
                                                        woSIwAh< wkAnwAh< aty `s dy BrAvM
                                                        dA dAdA sI=
                                                        es smyN dOrAn< whUdI kYdIaM dI trHM bybIlon
  2
      abrAhAm eshAk dA iptA sI=                         ^iljAxy gxy sn=
                                                 12
      eshAk wAkUb dA iptA sI=                           whUdIaM ^ bybIlon lY jA, toN bAad:
      wAkUb whUdAh aty `s dy BrAvM                      wkAnwAh SaltIxyl dA iptA sI=
      dA iptA sI=                                       SaltIxyl zru|bAbl dA dAdA sI=
  3                                              13
      whUdAh Frs aty zrA dA iptA sI=                    zru|bAbl abIhUd dA iptA sI=
      tAmAr `nHM dI mAtA sI=                            abIhUd alwAkIm dA iptA sI=
      Frs hsron dA iptA sI=                             alwAkIm a|zor dA iptA sI=
                                                 14
      hsron rAm dA iptA sI=                             a|zor sAdok dA iptA sI=
  4
      rAm aÈmInAdAb dA iptA sI=                         sAdok wAkIm dA iptA sI=
      aÈmInAdAb nhSoon dA iptA sI=                      wAkIm alIhUd dA iptA sI=
                                                 15
      nhSon slmon dA iptA sI=                           alIhUd alAzAr dA iptA sI=
  5
      slmon boaz dA iptA sI=                            alAzAr m|TAn dA iptA sI=
      boaz dI mAtA rAhAb sI                             m|TAn wAkUb dA iptA sI=
                                                 16
      boaz Pbyd dA iptA sI=                             wAkUb wUsuF dA iptA sI=
      rUT Pbyd dI mAtA sI=                              mirwm wUsuF dI ptnI sI=
      `byd w|sI dA iptA sI=                             mirwm iwsU dI mM sI=
  6
      w|sI dA~d bAdSAh dA iptA sI=                      iwsU hI msIh* khA`NdA hY=
      dA~d sulymAn dA iptA sI=
                                                 17
      sulymAn dI mAtA pihlM `rIwAh                    so abrAhAm toN lYky dA~d tIkr eh cOdM pI/HIaM
                                                                                          H
      dI ptnI sI                               sn= aty cOdHM hI pI/HIaM dA~d toN lYky `s vkt
  7
      sulymAn rhbuuaAm dA iptA sI=             tIkr sn jdoN lokM ^ bybIlon iljAeaA ig!= aty
      rhbuaAm abIwAh dA iptA sI=               cOdHM hI pI/HIaM lokM ^ bybIlon lYky jA, toN msIh dy
      abIwAh aAsA dA iptA sI=                  jnm t|k sn=
  8
      aAsA whoSAfAq dA iptA sI=
      whoSAFAq worAm dA iptA sI=                                 iwsU msIh dA jnm
      worAm `zIwAh dA iptA sI=                                        (lUkA 2:1–7)
  9                                              18
      `%zIwAh woTAm dA iptA sI=                       iwsU msIh dI mAtA mirwm sI= iwsU msIh dA
      woTAm aAhAz dA iptA sI=                  jnm es trHM hoeaA= mirwm dI ku/mAE wUsuf dy
      aAhAz ihzAkIwAh dA iptA sI=
                                               msIh Òmsh kItAÓ (msIhA) jM prmySr v|lNo cui,aA hoeaA=
                                                                               ¬
m|tI 1:19-2:15                                           978
                                                                                    5
nAl hoE= pr ivaAh ho, toN pihlM hI mirwm ny                msIh ikTy jmgA? `nM ny ikhA< ÒwhidwA dy btlhm
                                                                  |    y    H             U        Y
dyiKaA ik `h grBvtI hY= mirwm piv|tr aAtmA                 iv|c< ik`N ik nbI ny es bAry poTIaM* iv|c iliKaA
                                      19
dI SktI nAl grBvtI hoE sI=                 mirwm dA ptI    hY:
                                                                 6
wUsuf ix|k cgA mnu|K sI= `h eh nhIN cAhuÈdA sI ik               Ôhy bYtlhm< whUdAh dI DrtI iv|c tU whUdAh dy
`h mirwm ^ lokM sAmH,y klkn prgq kry= tM `s               hAkmM iv|coN b/A mh|tvpUr, hY= hM< tyry iv%coN e|k
                                       20
ny `s^ cu|p-cAp C|. dy, dI socI=            pr jdoN `sny   aijhA hAkm aAvygA< ijh/A myry lokM< esrAxyl dI
es bAry soicaA tM pRBU dy e|k dUt ny `sdy suFny            agvAE krygA=ÕÓ                                        mIkAh 5:2
iv|c drSn id|ty= ty dUt ny ikhA< Òhy wUsuf< dA~d dy
                                                                 7
pu|tr<* tU mirwm ^ aAp,I ptnI svIkAr krn toN                    fyr hyrodys ny pUrb toN aAxy jotSIaM ^ cu|p kIty
nA GbrA= ijh/A b|cA `s dI ku|K iv|c aAeaA hY `h            bulA ky `nHM koloN QIk QIk ptA kItA ik `nHM ^ tArA
                           21                                                                        8
piv|tr aAtmA* toN hY=           mirwm e|k pu|tr ^ jnm      pihlI vAr kdoN idKAE id|tA sI= Fyr hyrodys ny `nHM
dyvygI aty tU `s dA nM iwsU* r|KIN ik`N ik `h             ^ bYtlhm iv|c< eh kih ky Byj id|tA< ÒjAP aty
aAp,y lokM ^ `nHM dy pApM toN bcAvygA=Ó                    iDaAn nAl es bAlk bAry ptA lgAP= jdoN t¬sIN
  22
       eh sB kuJ pRBU dy aAp,y nbI duaArA khy hoX ^        bAlk ^ l|B lvoN< tM aA ky mY^ d|s idP< tM jo mYN vI
                            23
pUrA krn lE vApiraA=             ÒkuaArI grBvtI hovygI     jAvM aty `s dI `pAsnA krM=Ó
                                                                 9
aty pu|tr ^ jnm dyvygI= `h `s dA nAm eÈmAnUxyl                   `h rAjy dI g|l s¬, ky cly gxy= aty `h tArA<
r|K,gy=Ó * ijsdA arT eh hY< ÒprmyS¬r sA.y sg              ijh/A `nHM c/Hdy pAsy dyiKaA sI< jotSIaM ny `s
hY=Ó                                                       tAry dA ip|CA kItA= tAry ny `nHM dI `doN t|k agvAE
  24
       jdoN wUsuf jAigaA tM `s ny `vyN hI kItA ijvyN       kItI< jdoN t|k ik `h `s jgHHA `%ty aAky nhIN ruk
                                                                                            10
pRBU dy dUt ny `s^ krn lE ikhA sI= wUsF ny mirwm
                                      U                    igaA ij%Ty `h bAlk sI=                jotSI `doN bhut KuS sn
                      25                                                                    11
nAl ivaAh kItA=         pr wUsuF ny mirwm nAl koE          jdoN `nHM ny tArA vyiKaA=             `nHM ny `s Gr iv|c jA
ijnsI sbD nA r%iKaA jd t|k `s ny pu|tr ^ jnm              ky bAlk ^ `s dI mAtA mirwm nAl dyiKaA aty pYrIN
nA id|tA= aty wUsuf ny pu|tr dA nM iwsU r%iKaA=            pky `s^ mTA qikaA= `nM ny aAp,IaM TlIaM KlIaM
                                                            Y       |   y       H             Y     o H
                                                           aty sony< lubA, aty gDrs dIaM sugAtM ByNq kItIaM
                                                                                                               12
                 jotSI iwsU ^ iml, aAxy                    ijh/IaM `h bAlk vAsty ilaAX sn=                          pr sufny


2      iwsU whUidwA dy ngr bYtlhm iv|c jimaA sI=
       `h `s vkt jnimaA sI jdoN hyrodys* rAjA
sI= iwsU dy jnm toN bAad pUrb v|lNo kuJ jotSI wrUSlm
                                                           iv|c prmyS¬r ny jotSIaM ^ KbrdAr kItA ik `h
                                                           hyrodys kol fyr nA jA,= tM `h hor rsty aAp,y dyS
                                                           ^ m¬/ gX=
             2
iv|c aAxy= jotSIaM ny lokM ^ pu|iCaA< ÒnvM juaAk
ik|Ty hY jo ik whUdIaM dA rAjA hY? asIN tArA vyiKaA                       iwsU aAp,y mAtA iptA nAl imsr ^
                                                                 13
jo drsA`NdA ik `h jnimaA= asIN tAry ^ pUrb                            jdoN jotSI dUr cly gxy< tM pRBU dy dUt ny wUsuf dy
iv|c aAkAS iv|c `QidaM vyiKaA= asIN `s dI                  sufny iv|c drSn dy ky aAiKaA< Ò`%QÚ bAlk ty `s
                                  3
`pAsnA krn lE aAX hM=Ó jdoN rAjA hyrodys aty               dI mAtA ^ lYky imsr dyS iv|c clA jA= aty jd
wrUSlm dy lokM ny whUdIaM dy rAjy bAry s¬i,aA< tM          tIkr mYN tY^ nA aAKM `%Ty hI rih,A ik`N ik hyrodys
                  4
`h GbrA gX= hyrodys ny whUdI pRDAn jAjkM ty nym            bAlk ^ mAr, vAsty l|BygA=Ó
                                                                 14
dy `pdySkM ^ ek%iQaM krky< `nHM ^ pu%iCaA ik                          tM wUsuf `%iQaA rAto rAt bAlk aty `s dI
                                                                                                         15
                                                           mAtA ^ nAl lYky imsr v|l t¬r ipaA=                 wUsuF hyrodys
dA~d dy ptr dA~d dy pirvAr ivcNo ; esrAXl dA dsrA
         |u                  |                U
rAjA< l|gB|g msIh toN e|k hzAr sAl pUrv E:                 dy mrn t|k imsr iv|c hI irhA= eh es lE vApiraA
                                                           tM ik ijh/A bcn pRBU ny nbI dI zbAnI aAiKaA sI
pivtr aAtmA pBU dA aAtmA< msIh dA aAtmA aty shAek
   |         R
vI jAi,aA jMdA hY=                                         `h pUrA hovy : pRBU ny aAiKaA< ÒmYN aAp,y pu|tr ^ imsr

iwsU iwsU dA arT hY Òm¬ktIÓ                                iv|coN s%idaA=Ó *

kuaArI ... r|K,gyÓ wsAwAh 7:14
hyrodys mhAn hyrodys I< whUidwA dA SAsk 40 pUrv E: toN     poTIaM piv|tr ilKtM< purA,y nym dIaM ilKtM=
4 pUrv E:                                                  ÒmYN aAp,y ... s%idaAÓ hoSyaA 11:1
979                                          m|tI 2:16-3:15
                                                                    4
             hyrodys ny bYtlhm dy sB bAl muÈi.aM                    wUhnA dy kp/y ~Q dy vAlM toN b,y sn aty cm dI
                          ^ mAr su%iqaA                         pyqI `s dy l|k dy duaAly sI= aty `s dA Bojn iq|.IaM
     16                                                                                    5
          jdoN hyrodys ^ eh smJ aAE ik `s^ jotSIaM              aty jglI Siht sI= wrUSlm< sAry whUidwA aty
duaArA DoKA id|tA igaA hY< tM `s^ b/A kRoD aAeaA=               wrdn ndI dy aAsy pAsy dIaM TMvM dy sB lok `s
                                                                                               6
Fyr `s ny bYtlhm aty aAsy pAsy dy sAry elAikaM dy               dA pRcAr s¬,n lE aAX= lokM ny aAp,y pAp kbUl
bAlkM ^ mArn dA hukm dy id|tA= `s ny do sAl aty                 kIty aty wUhnA ny `nHM ^ wrdn ndI iv|c bpitsmA
es toN CoqI `mr dy bAlkM ^ mAr dy, dA hukm dy                   id|tA=
                                                                    7
id|tA ik`N ik `s ny jotSIaM toN jnm dy shI smyN dA                  pr jdNo `s ny viKaA ik FrIsIaM * aty sdUkIaM *
                                                                                   y
                     17
ptA lAeaA sI=             tM nbI iwrimwAh duaArA boilaA         iv|coN bTyry `s koloN bpitsmA lY, aAX hn tM `s ny
prmyS¬r dA Sbd pUrA ho igaA sI:                                 `nHM ^ aAiKaA< ÒtusIN sAry s|p hoÚ t¬hA^ prmyS¬r dy
     18                                                                                                               8
          ÒrAmAh iv|c e|k avAz s¬,AE id|tI= ro,A aty            aA`, vAly krop toN B|j,M ikhnyN d%isaA hY? t¬hA^
v|.y ivrlAp nAl rAKyl aAp,y bAl b%icaM ^ roNdI hY               `h g|lM krnIaM cAhIdIaM hn ijnHM nAl drSA
aty ts|lI nhIN cAhudI< ik`N ik `s dy b|cy mr cu|ky             skoN ik t¬sIN aAp,y jIvn aty mn bdl lX hn=
                                                                9
hn=Ó                                       iwrimwAh 31:15        aAp,y mn iv|c es g|l ty mA, krn dI nA soco<
                                                                ÔasIN abrAhAm dy b|cy hM=Õ mYN t¬hA^ d|sdA hM ik
                wUsuF aty mirwm imsr toN m¬/y                   prmyS¬r abrAhAm lE enHM p|TrM iv|coN b|cy pYdA kr
     19                                                                       10
          hyrodys dy mrn toN bAad< pRBU dA e|k dUt imsr         skdA hY=        ru|KM ^ .yg, lE kuhA/A itaAr hY< hr
                                          20
iv|c wUsuF dy supny iv|c pRgiqaA=              dUt ny aAiKaA<   `h ru|K ijh/A cgA fl nhIN idÈdA< v%i>aA jAvygA
Ò`%QÚ bAlk aty `s dI mAtA ^ nAl lYky esrAxyl                    aty a|g iv|c su|q id|tA jAvygA=
                                                                    11
dy dyS ^ jA= ik`N ik ijh/y lok bAlk ^ mArnA                              ÒmYN tM t¬hA^ t¬hA.y mn aty jIvn bdl, lE
cAhudy sn hu, mr cu|ky hn=Ó                                    pA,I nAl bpitsmA idÈdA hM pr ijh/A myry ipCoN
     21
          td `h itaAr hoeaA aty bAlk aty `s dI                  aA`, vAlA hY `h myry toN mhAn hY aty mY tM `s dI
mAtA ^ nAl lY ky esrAxyl dyS ^ cilaA igaA=                      ju|tI cu|k, dy vI wog nhIN hM= `h t¬hA^ piv|tr
22                                                                                                           12
     jdoN wUsuF ny s¬i,aA ik arikl~s whUidwA iv|c               aAtmA aty a|g nAl bpitsmA dyvgA=
                                                                                             y                    `s dI tglI
                                                                                                                         
aAp,y iptA hyrodys dI m¯t toN bAad rAjA b, igaA                 `s dy h|T iv|c hY= `h k,k ^ tU/I toN al|g krygA=
hY tM `h `%Ty jA, toN .rdA sI= pr supny iv|c prmySr
                                                  ¬             `h k,k ^ koQy iv|c jmA krygA= `h tU/I ^ `s
daArA Kbr pAky `h glIl dy elAky ^ cilaA igaA=
 u    ù                                                         a|g iv|c sA/ygA ijh/I buJAE nhIN jA skdI=Ó
23
     wUsuF nAsrt nAm dy e|k ngr iv|c jA v%isaA
aty esny `h bcn pUrA kr id|tA ijh/A prmyS¬r ny                                iwsU ^ wUhnA ny bpitsmA id|tA
nbIaM rAhIN aAiKaA sI= `h ek nAsrI* aKvAXgA=
                           |                                                    (mrkus 1:9–11; lUkA 3:21–22)
                                                                    13
                                                                         fyr iwsU wUhnA toN wrdn ndI iv|c bpitsmA
                                                                                                   14
               wUhnA bpitsmA dy, vAly dA km                   lY, lE glIl toN aAeaA=                  pr wUhnA ny eh kih
     (mrkus 1:1–8; lUkA 3:1–9< 15–17; wuhnA 1:19–28)           ik `s^ rok, dI koiSS kItI< ÒmY^ tM tyry koloN


3
2
          `nHM idnM iv|c< wUhnA bpitsmA dy, vAly ny
          whUidwA dy `jA/ iv|c pRcAr krnA SurU kItA=
`s ny aAiKaA< ÒaAp,y idl aty jIvn bdlo< ik`uN
                                                                bpitsmA lY, dI lo/ hY= aty tU myry kol ik`N aAeaA
                                                                hYN?Ó
                                                                    15
                                                                         iwsU ny `s^ jvAb id|tA< Òhu, tU es ^ eÈJ hI
                                                      3
ik s¬rg dA rAj jldI hI aA irhA hY=Ó wUhnA                      ho, dy= ijh/IaA g|lM prmyS¬r krA`NdA hY sA^ `vyN
bpitsmA dy, vAlA `hI hY ijsdy bAry wsAwAh nbI                   hI krnIaA cAhIdIaA hn=Ó e`N wUhnA iwsU ^
dI zbAnI aAiKaA igaA sI= wsAwAh ny ikhA:                        bpitsmA dy, lE mÈn igaA=
     Ò`jA/ iv|c e|k m|nuK hokA dy irhA hY: ÔpRBU lE
                                                                FrIsI e|k whUdI dl jo whUdI nymM aty irvAzM ^ mÈndy
rsty ^ itaAr kro; `s dy rAhM ^ is|iDaM kro=ÕÓ
                                                                sn=
                                                 wsAwAh 40:3
                                                                sdUkI e|k aijhA whUdI dl jo ik purA,y nymM dy kyvl
                                                                pihly pÈj ih%isaM ^ mÈndy sn= `nHM dA ivSvAs sI ik
nAsrI nAsrt ngr dA mnu|K=                                       mnu|K m¯t ip|CoN jIvt nhIN rihÈdA=
m|tI 3:16-4:24                                              980
      16
           ijvyN hI iwsU ny bpitsmA ilaA `h pA,I toN                        iwsU ny glIl iv|c aAp,A km ariBaA
bAhr aA igaA= `s lE akAS Ku|lH igaA aty `s ny                                    (mrkus 1:14–15; lUkA 4:14–15)
                                                                      12
prmyS¬r dA aAtmA Gu|gI vM{ aAp,y `%pr `%trdA                               jd iwsU ny s¬i,aA ik wUhnA kYd kr id|tA igaA
              17                                                                                                          13
vyiKaA=            srvg toN e|k bA,I aAE< ty eh aAiKaA<          hY tM `h glIlI ^ vAps cilaA igaA=                             `s ny
Òeh myrA ipaArA pu|tr hY= ijs toN mYN bhut pRsn hM=Ó            nAsrt C|. id|tA aty kFrnAhUm iv|c irhA= eh ngr
                                                                 e|k JIl dy ny/y hY= kFrnAhUm zbUlUn aty nFTAlI
                                                                                           14
                        iwsU dA prtAeaA jA,A                     dy elAky iv|c hY=              iwsU ny eh es lE kItA ik
                    (mrkus 1:12–13; lUkA 4:1–13)                 wsAwAh nbI dA vAk pUrA hovy=
                                                                      15

4          SYtAn duaArA prtAX jA, lE aAtmA ny iwsU


idn aty rAtM kuJ vI nA KADA tM `s ^ Bu|K l|gI=
                                               2
           dI agvAE `jA/ iv|c kItI= iwsU ny cAlI
                                                                           ÒzbUlun dI DrtI aty nFTAlI dI DrtI< sm¬Èdr
                                                                 dA rAh< wrdn ndI dy pAr< Zr-whdI lkM dI DrtI<
                                                                 glIlÑ
                                                                                           Y   U   o

3                                                                     16
 tM SYtAn `s^ prtA`, lE aAeaA aty `s^                                      hnyry iv|c rihÈdy lokM ny v|.A cAn, vyiKaA hY;
aAiKaA< Òjy tU prmyS¬r dA pu|tr hY< tM kih ik eh                cAn, `nHM lE aAeaA jo ik kbrM vM{ hnyry dyS
p|Tr roqIaM b, jA,=Ó                                             iv|c rihÈdy hn=Ó                                    wsAwAh 9:1- 2
      4
      iwsU ny jvAb id|tA< Òeh poTIaM iv|c iliKaA hY :
                                                                      17
      ÔensAn inrI roqI ty hI nhIN ij`Ndy sgoN `nHM dA                      `s toN bAad iwsU pRcAr krn l|gA< `s ny aAiKaA<
jIvn `s hryk vAk `%pr inrBr krdA hY ijh/A                        ÒaAp,y idl aty jIvnM ^ bdlo< ik`N ik svrg dA
prmyS¬r dy mUÈhoN inkldA hY=ÕÓ                     ibvsTA 8:3    rAj ny/y aA irhA hY=Ó

      5
      fyr SYtAn iwsU ^ piv|tr Sihr iv|c aAp,y nAl                                       iwsU ny kuJ cyly cu,y
lY igaA aty `s^ mÈdr dy b/y `%cy sTAn `%ty K/A                                    (mrkus 1:16–20; lUkA 5:1–11)
                    6                                                 18
kr ky ikhA< Òjykr tU prmyS¬r dA pu|tr hY< tM aAp,y                        jdoN iwsU glIlI JIl dy k>y G¬Èm irhA sI `s ny
aAp ^ hyQM .yg dy= ik`N ik eh poTIaM iv|c iliKaA                 do BrAvM Sm~n ijh/A ptrs khA`NdA hY aty `s
hY ik<                                                           dy BrA aÈidRwAs ^ vyiKaA= `h mACI sn `h jAL
                                                                                                  19
      ÔprmyS¬r aAp,y dUtM ^ tyry lE hukm dyvygA< aty             nAl m|CIaM F/ rhy sn=              iwsU ny `nHM ^ ikhA< Òmyry
`h tY^ aAp,y h|TM `pr cu|k lY,gy< tM jo tU p|Tr                 mgr aAP ty mYN t¬hA^ lokM ^ ek|QA krn lE mACI
                                                                                  20
iv|c aAp,y pYr v|j, toN bcA skyN=ÕÓ zbUr 91:11–12                b,AvMgA=Ó             t¬rt hI `h jAlM ^ C|. ky iwsU dy
                                                                 mgr ho t¬ry=
      7                                                               21
      iwsU ny `s^ ikhA< ÒpoTIaM iv|c eh vI iliKaA                          iwsU glIlI JIl dy k>y cldA irhA= `s ny do
hY<                                                              hor BrAvM wAkUb aty wUhnA ^ vyiKaA jo ky zbdI dy
      ÔtY^ pRBU tyry prmyS¬r ^ nhIN prtA`,A cAhIdA=ÕÓ            pu|tr sn= `h aAp,y ip` nAl by/I iv|c aAp,y<
                                                   ibvsTA 6:16   jAlM ^ QIk kr rhy sn= iwsU ny `nHM ^ s%idaA
                                                                 22
                                                                      `h J|q by/I aty aAp,y ip` ^ C|. ky `s dy mgr
      8
      fyr SYtAn `s^ e|k v|.y `%cy phA/ `%ty nAl lY               ho t¬ry=
igaA aty jgt dy sAry rAj aty `nHM dA jlO ivKAeaA=
9
 SYtAn ny ikhA< Òjy tU Juk ky mY^ m|TA qykyN tM eh sB                 iwsU dA `pdyS dy,A aty lokM ^ cgA krnA
kuJ mYN tY^ dy idaMgA=Ó                                                                    (lUkA 6:17–19)
      10                                                              23
           iwsU ny SYtAn ^ ikhA< ÒSYtAnÚ tU eToN cilaA jA<                iwsU sArI glIlI iv|c iFiraA= iwsU `nHM dy
ik`N ik eh poTIaM iv|c iliKaA hY<                                pRArTnA sTAnM iv|c `pdyS idÈdA aty s¬rg dy rAj
      Ôik tU pRBU aAp,y prmySr ^ m|TA qyk aty `s e|kly
                              ¬                                  dI KuSKbrI dA pRcAr krdA= aty `h lokM iv|coN sAry
                                                                                                                24
dI hI syvA krÚÕÓ                                   ibvsTA 6:13   rog aty sArI mMdkI ^ hqA`NdA sI=                    iwsU bAry sm¬cy
                                                                                                                                  |
                                                                 surIaA iv|c ùKbr FYl gE= lok ibmAr aty rogIaM ^
      11
           td SYtAn cilaA igaA aty kuJ dUt iwsU kol              ijh/y gBIr drd J|l rhy sn aty ijnHM ^ BUt ic|b/y
`s dI mdd krn lE aAX=                                            hoX sn< imrgI vAly aty aDrgIaM ^ ilaAxy= iwsU
981                                           m|tI 4:25-5:25
                                       25
ny sAry rogIaM ^ cgA kItA=                 v|.IaM BI/M glIl<      ^ dyK, idP tM jo `h vI t¬hA.y cgy km vyK sk,
idkApuils< wrUSlm< whUidwA aty wrdn ndI dy                         aty svrg iv|c t¬hA.y iptA dI `stit kr sk,=
pAroN `s dy mgr l|g pEaM=
                                                                               iwsU aty purA,y nym dIaM ilKtM
                                                                     17
                      phA/I dy `pdyS                                      Òeh nA soco ik mYN mUsA dI SrHA jM nbIaM dy
                       (lUkA 6:20–23)                              `pdySM ^ nSq krn lE aAeaA hM= mYN `nHM dy


5       BI/ ^ vyK ky iwsU phA/ `%ty c/H igaA aty jd
        bYQA tM `s dy cyly `s dy aAs pAs aAxy= td
iwsU lokM ^ `pdyS dy, l|gA aty `sny aAiKaA<
                                                         2
                                                                   `pdySM ^ nSq krn nhIN sgoN `nHM ^ spUr, krn
                                                                   lE aAeaA hM=
                                                                                          18
                                                                                               mYN t¬¬hA^ s|c aAKdA hM ik ijÈnA
                                                                   icr akAS aty DrtI alop nA ho jA, SrHA iv|coN kuJ
   3
       Ò`h v.BAgy hn ijh/y aAtmA iv|c grIb hn                      vI alop nhIN hovygA= jd t|k ik sB kuJ pUrA nhIN
        ik`N ik svrg dA rAj `nHM dA hY=                            hovygA e|k a|Kr jM a|Kr dI e|k ibÈdI vI nhIN
   4                                                                           19
        `h v.BAgy hn ijh/y sog krdy hn ik`N ik                     guaAcygI=        jykr koE ivaktI av%igaAkArI hY aty
        `h SMt kIty jA,gy=                                         dUijaM ^ vI aAigaA nA mÈn, dA `pdyS idÈdA hY< tM
   5
        `h v.BAgy hn ijh/y dIn hn ik`N ik `h                       `h svrg dy rAj iv|c sB toN G|q mh|tvpUr, hovgA=
                                                                                                               y
        vAady dI DrtI dy vArs ho,gy=                               pr ijh/A koE hukmM ^ mÈnygA aty horM ^ d|sygA `h
   6                                                                                                           20
        `h v.BAgy hn ijh/y Drm dy Bu|Ky ty ithAxy hn               svrg dy rAj iv|c mhAn hovygA=                    mYN t¬hA^ d|sdA
        ik`N ik `h rjAxy jA,gy=                                    hM ik jy t¬hA.y km nym dy `pdySkM aty frIsIaM dy
   7
        `h v.BAgy hn ijh/y imhrbAn hn ik`N ik                      Drm nAloN v|D nhIN ho,gy tM t¬sIN svrg dy rAj
        `nHM ty imhr kItI jAvygI=                                  iv|c ikvyN vI nhIN v/ skoNgy=
   8
        `h v.BAgy hn ijh/y idloN SuD hn ik`N ik
        `h prmyS¬r ^ vyK,gy=                                                        iwsU dA kroD bAry `pdyS
   9                                                                 21
        `h v.BAgy hn ijh/y SMtI ilaA`Ndy hn ik`N                          Òt¬sIN s¬i,aM hovygA< jo bhut icr pihlM sA.y
        ik `h prmyS¬r dy b|cy aKvA`,gy=                            lokM ^ ikhA igaA sI= ik Ôiksy mnuK dA KUn nA kr=*
                                                                     o                              |
   10
        `h v.BAgy hn ijh/y shI kArj krn dy kAr,                    ijh/A ivaktI KUn krygA< adAlt iv|c `s dA inr,A
                                                                                     22
        stAxy jA rhy hn ik`N ik svrg dA rAj `nHM                   kItA jAvygA=Õ          pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik hr koE
        dA hovygA=                                                 t¬hA.A BrA hY= iksy dUsry ivaktI ty kRoD nA kro=
                                                                   jykr tU dUsry ivaktI ty kRoD kryNgA< tM tyrA inr,A
  11
       ÒjdoN lok t¬hA.I bye|ztI krn aty t¬hA.y ivru|D              whUdI adAlt iv|c kItA jAvygA= jykr tU iksy ^
mA/A bol, aty t¬hA.y ty JUQy doS lA`, ik`N ik t¬sIN                gAlH k|>dA hYN< tM tyrA inr,A whUdI sBA duaArA
                                 12
myry cyly ho< tM t¬sIN DÈn ho=        KuS hoovo aty and mA,o<     kItA jAvygA= aty jykr tU dUsry ivaktI ^ mUrK
t¬sIN svrg iv|c bhut v|.A Fl pAvoNgy= esy trHM hI<                 bulA`NdA hY< tM tY^ nrk dI a|g dy Ktry dA sAmH,A
                                                                                     23
jo nbI t¬hAToN pihlM rhy `nHM ^ vI lokM ny kSq                     krnA pvygA=            so jdoN tU prmyS¬r lE jgvydI ty
id|ty=                                                             aAp,I ByNq c/HA`, l|gy< aty `%Ty tY^ cyty !vy ik
                                                                                                                         24
                                                                   tyry BrA dy mn iv|c tyry lE ivroD hY=                      tM `%Ty
               t¬sIN lU, aty roSnI vM{ ho                          aAp,I Byq jgvydI* dy sAmH,y C|. ky c%ilaA jA=
               (mrkus 9:50; lUkA 14:34–35)                         aty pihlM aAp,y BrA nAl myl kr aty bAad iv|c
  13                                                                                               25
       Òt¬sIN DrtI dy lU, ho= pr jykr lU, bysuaAd ho               aA, ky aAp,I ByNq c/HA=              jy tyrA duSm, tY^ adAlt
jAvy< tM eh Fyr ikvyN slU,A ho skdA? eh bykAr hY=                  iljA irhA hovy tM aAp,y duSm, nAl ijÈnI CytI ho
eh bAhr su%iqaA jAvy aty lokM duaArA im%iDaA jAvy=                 sky< imlAp kr lY= jykr tU aijhA nhIN kryNgA< ho
  14
       Òt¬sIN jgt dy cAn, ho= ijh/A ngr phA/ ty                    skdA `h tY^ m¬nsF dy hvAly kr dyvy= aty m¬nsF
                                                        15
bi,aA hoeaA hY `s^ lkoeaA nhIN jA skdA=                      lok   tY^ kYd iv|c pA`, lE pihrydArM dy hvAly kr
dIvA jgA ky kqory hyQM nhIN r|Kdy `h es ^ SmHAdAn                  Òiksy ... nA krÓ kUc 20:13 ibvsTA 5:17
`%ty r|Kdy hn tM jo eh Gr iv|c rihÈdy sB lokM ^
               16                                                  jgvydI p||Tr dA T/A ij|Ty k¬rbAnI id|tI jMdI sI jM pRBU
cAn, dyvy=          esy t¬rHM hI< t¬sIN aAp,A cAn, lokM            ^ ByqAvM id|tIaM jMdIaM sn=
m|tI 5:26-6:1                                                   982
        26                                                           36
dyvy=        mYN tY^ s|c d|sdA hM ik< tY^ kYd iv|coN `nM                  aty nAhI aAp,y isr dI sONh KAP< ik`N ik tusIN
                                                                                                                                   37
icr t|k m¬kt nhIN kItA jAvygA< ijÈnM icr tU `h                      e|k vAl ^ vI ic|qA jM kAlA nhIN kr skdy=                        pr
sB kuJ nhIN dy idÈdA ijs dA tU dy,dAr hYN=                          t¬sIN aAp,y bol, iv|c ÔhMÕ dI hM< aty ÔnAÕ dI nA<
                                                                     aAKo= ÔhMÕ jM ÔnAÕ toN v|D aAK,A bdI v|loN hY=
               iwsU dA ijnsI pAp bAry `pdyS
  27
       Òt¬sIN s¬i,aM hY jo eh ikhA igaA sI< Ôik tU                                       iwsU dA bdly bAry `pdyS
                                   28
bdkArI dA pAp nA kr=Õ*                  pr mYN t¬hA^ d|sdA hM                                    (lUkA 6:29–30)
                                                                          38
ik jykr koE ivaktI iksy a¯rt v|l ijnsI nzr                                     ÒtUsIN s¬i,aA hY jo ikhA igaA sI ik< Ôa|K dy
                                                                                                                     39
nAl vyKdA hY< tM `h pihlM hI aAp,y idloN `s                          bdly a|K aty dÈd dy bdly dÈd=Õ*                      mNY thA^ aAKdA
                                                                                                                               ¬
                                                      29
a¯rt nAl bdkArI dA pAp kr cu%ikaA hY=                      jo tyrI   hM ik< duSq aAdmI dy ivru|D K/Hy nA hovo= sgoN jy koE
s|jI a|K pAp krAvy tM `s^ aAp,y SrIr iv|coN k|> ky                   tuhA.I s|jI g|lH `%ty cpy/ mAry< tM tusIN dUjI vI `s
                                                                                            40
su|q dy= ik`N jo tyry lE eho BlA hY ik tyry aÈgM iv|coN              v|l GumA idP=               aty ijh/A tuhA.y `%ty muk|dmA kry
e|k dA nAs hovy pr tyrA sArA SrIr nrk iv|c nA                        ty tuhA.A ku/tA lY,A cAhy tM `s ^ aAp,A coZA vI lY
        30                                                                           41
jAvy=        tyrA s|jA h|T jdoN tYToN pAp krAvy tM `s^               lY, idP=             aty jy koE tuhA^ e|k mIl aAp,y nAl
k|q ky su|q dy= ik`N ik tyry lE eh BlA hY ik tyry                    t¬r, lE mjbUr kry tM tusIN `s nAl do mIl c|lo=
                                                                     42
aÈgM iv|coN e|k dA nAS hovy pr tyrA sArA SrIr nrk                         jykr koE tuhAToN kuJ mÈgdA hY< `h `s ^ idP aty
iv|c nA jAvy=                                                        jykr koE tuhAToN `DAr cAhuÈdA hY tM< dy, toN mnHA nA
                                                                     kro=
                   iwsU dA tlAk bAry `pdyS
         (m|tI 19:9; mrkus 10:11–12; lUkA 16:18)                                           sB lokM ^ ipaAr kro
  31
       Òeh vI aAiKaA igaA h< Ôijh/A ivaktI aAp,I
                           Y                                                                (lUkA 6:27–28< 32–36)
                                                                          43
ptnI ^ tlAk iddA hY `h `s^ tlAknAmA ilK ky                                    ÒtsIN si,aM hY jo eh ikhA igaA sI< ÔtsIN aAp,y
                                                                                 ¬    ¬                             ¬
             32
dyvy=Õ *          pr mYN t¬hA^ d|sdA hM ik koE vI ivaktI             guaM>I nAl vI ipaAr kro* aty aAp,y vYrI nAl
                                                                                    44
jo aAp,I ptnI ^ tlAk idÈdA< `h `s ^ bdkArI                           vYr r|Ko=Õ          pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik aAp,y vYrIaM
dA pAp krn dA doSI b,A`NdA hY= iksy ivaktI kol                       nAl vI ipaAr kro= aty jo t¬hA^ stA`, `nHM lE
                                                                                           45
aAp,I ptnI ^ tlAk dy, dA e|k hI kAr, hY< ik                          pRArTnA kro=            jykr t¬sIN aijhA kroNgy< Fyr t¬sIN
jykr `s dI ptnI ny dUsry aAdmI nAl ijnsI sbD                       aAp,y iptA dy ijh/A svrg iv|c hY< s|cy pu|tr hovoNgy<
b,AX ho,= aty koE vI ivaktI jo `s tlAkSudA                           ik`N ik iptA aAp,A sUrj< bury aty Bly dohM `%pr hI
a¯rt nAl ivaAh krvA`NdA< bdkArI dA pAp krn                           c/HA`NdA hY= t¬hA.A iptA DrmIaM aty kuDrmIaM `%pr
                                                                                                       46
dA doSI hY=                                                          vI mINh vrsA`NdA hY=                   jykr t¬sIN `nHM nAl hI
                                                                     ipaAr kro ijh/y t¬hA.y nAl ipaAr krdy hn tM t¬hA^
               iwsU dA vAady krn bAry `pdyS                          koE Fl nhIN imlygA= kI msUlIxy vI ehI nhIN krdy?
  33                                                                 47
       Òt¬sIN s¬i,aA hY ik sA.y puriKaM ^ aAiKaA igaA                     jykr t¬sIN isrF aAp,y dostM nAl cgA vrtAP
sI= jykr tusIN vAadA kroN tM es ^ nA to/o= jo                        krdy ho tM t¬sIN dUsry lokM nAloN cgy nhIN ho= kI
                                                                                                               48
vAady t¬sIN pRBU nAl kIty hn `nHM ^ pUiraM krnA                      kuDrmI vI aijhA nhIN krdy?                     so ijvyN t¬hA.A iptA
                    34
cAhIdA hY=*              pr mYN t¬hA^ d|sdA hM ik< kdy vI            ijh/A s¬rg iv|c hY< spUr, hY itvyN t¬sIN vI spUr,
vAadA nA kro= kdy vI surg dI sONh nA KAP ik`N ik                     hovo=
                                        35
eh prmyS¬r dA isGAsn hY=                    aty nA hI DrtI dI
sONh KAP ik`N ik eh `s dy crnM dI cONkI hY= nA hI                                    iwsU dA dAn krn bAry `pdyS
wrUSlm dI ik`N ik eh mhAn rAjy dA Sihr hY=

ÒtU bdkArI ... nA krÓ kUc 20:14; ibvsTA 5:18                        6         ÒsAvDAn rho< jdoN t¬sIN cgy km kro< lokM dy
                                                                               sAmH,y nA ivKAP tM jo `h `s v|l iDaAn dy,=

Òijh/A ivaktI ... dyvyÓ ibvsTA 24:1
Òjo ... cAhIdA hYÓ lyvIaM 19:12; ig,tI 30:2;                         Òa|K dy ... bdly dÈdÓ kUc 21:24; lyvIaM 24:20;

ibvsTA 23:21                                                         Ò t¬sIN ... ipaAr kroÓ lyvIaM 19:18
983                                                        m|tI 6:2-26
                                                                                                                     15
jkr tsIN aijhA krdy h< tsIN thA.y iptA klNo ijh/A
 y   ¬               o ¬     ¬          o             t¬hA.IaM ZltIaM ^ mAF kr dyvygA=                                    pr jykr
svrg iv|c hY kuJ fl pRApt nhIN kroNgy=                t¬sIN `nHM lokM dIaM gltIaM mAF nhIN kroNgy< tM
  2
   Òso jd vI tusIN lo/vd ^ dAn kroN tM aAp,y         surg iv|c t¬hA.A iptA vI t¬hA.IaM gltIaM mAF
dAn dA aYlA, nA krvAP ijvyN kpqI pRArTnA sTAnM        nhIN krygA=
aty rAhM iv|c krdy hn= `h lokM toN `stit krA`,
lE tUrHIaM vjvA`Ndy hn= mYN t¬hA^ s|c d|sdA hM                          iwsUU dA vrt bAry `pdyS
                              3                          16
ik< `nHM dA ehI Fl hY= so jdoN tusIN grIbM iv|c               ÒjdoN t¬sIN vrt r|Ko tM kpqIaM vM{ mUÈh `dAs
dAn kroN tM gupt dAn kro= iksy ^ ptA nA l|g,          nA b,AP= `h aAp,y mUÈh es lE ivgA/dy hn tM
                                  4
idP ik tusIN kI dy rhy hoN= tuhA.A dAn gupt ho,A      jo `h lokM ^ vrt r|K, vAly l|g,= mYN t¬hA^ s|c
                                                                                                              17
cAhIdA hY= iFr tuhA.A iptA< ijh/A vyKdA hY ik gupt    aAKdA hM ik `h Fl pA cu|ky hn=                               pr jdoN t¬sIN
iv|c kI kItA igaA hY< tuhA^ fl dyvygA=                vrt r|KoN tM aAp,y vAlM ^ tyl lAP aty aAp,A mUÈh
                                                              18
                                                      Dovo=        tM jo tusIN lokM ^ nhIN idKA irhy hovoNgy ik
             iwsU dA pRArTnA bAry `pdyS               tusIN vrt r|K rhy hoN pr isrF aAp,y iptA ^ idKAP
                    (lUkA 11:2–4)                     ijh/A ik gupt hY= tuhA.A iptA ijh/A gupt iv|c
  5
   ÒjdoN t¬sIN pRArTnA kroN tM kpqIaM vM{ nA kro      kIty ^ vyKdA hY tuhA^ fl dyvygA=
ik`N ik `h rAhM dy KUÈijaM aty pRArTnA sTAnM iv|c
K/y hoky pRArTnA krnI psd krdy hn tM ik lok `nHM              dOlt nAloN prmyS¬r vDyry mh|tvpUr, hY
^ vyK,= mYN t¬hA^ s|c aAKdA hM ik `h aAp,A fl                        (lUkA 12:33–34; 11:34–36; 16:13)
                6                                        19
pA cu|ky hn= pr jdoN t¬sIN pRArTnA kroN< tM aAp,y             ÒDrtI ty KzAny dA B.Ar nA jo/o= e%Ty kI/y aty
kmry iv|c jAP< bUhA bd kro aty aAp,y iptA a|gy       jZAl Dn ^ nSq kr idÈdA hY aty cor snH mArky
                                                                                                         20
pRArTnA kro< ijh/A ik gupt sTAn iv|c hY= jo km       t¬hA.I dOlt curA lY jMdy hn=                            pr svrg iv|c
gupt kIty jMdy hn t¬hA.A iptA `h vyK, dy wog hY=      KzAny jo/o= svrg iv|c nA koE kI/A aty nA jgAl
                          7
`h t¬hA^ Fl dyvygA= jdoN t¬sIN pRArTnA kro tM         Dn ^ nSq krdA hY aty nA hI cor snH mArdy hn
                                                                             21
t¬sIN `nHM lokM vM{ nA kro jo prmyS¬r ^ nhIN jA,dy=   aty curA`Ndy hn=            ik`N ik ij|Ty tuhA.A KzAnA hovgA
                                                                                                                y
                                                                                                    22
`h arThI, g|lM aAK,IaM jArI r|Kdy hn= `h              tuhA.A idl vI `%Ty hI hovygA=                      SrIr dA dIvA a|K
socdy hn< prmyS¬r `nHM ^ s¬,ygA ik`N ik `h v|D        hY< jykr tuhA.I a|K inrml hY tM tuhA.A sArA SrIr
            8                                                                                  23
boldy hn= so t¬sIN `nHM vrgy nA hovo ik`N ik t¬hA.A   cAn, nAl BrpUr hovygA=                        pr jykr tuhA.I a|K
iptA t¬hA.y mÈg, toN pihlM hI jA,dA hY ik t¬hA^       mYlI hY< tM tuhA.A sArA SrIr hnyry nAl BrpUr hovgA=
                                                                                                      y
                      9
iks vstU dI lo/ hY= es lE t¬sIN jd vI pRArTnA         so jykr tuhA.y aÈdr dA cAn, hnyrA hY tM iFr `h
                                                                                  24
kro es trIky nAl kro:                                 hnyrA ikÈnA hovygA=              koE m|nuK do mAlkM dI syvA
  Ôsurg iv|c< sA.y iptA asIN pRArTnA krdy hM ik       e|k hI smyN nhIN kr skdA ik`N ik e|k nAl `h vYr
tyrA nM piv|tr mÈinaA jAvy=                           aty dUjy nAl pRIt r|KygA jM e|k nAl `h imilaA
  10
       tyrA rAj aAvy< tyrI mrzI< ijh/I svrg iv|c      rhygA aty dUjy ^ Bu|l jAvygA= es lE t¬sIN prmyS¬r
pUrn hY< DrtI ty vI pUrn hovy=                        aty dOlt dI syvA eko vyly nhIN kr skdy=
  11
       a|j sA^ Boj, id` jo sA^ hr roz cAhIdA hY=
  12
       aty t¬sIN sA.y pAp mAF kr id` ijvyN asIN vI                       prmyS¬r dy rAj ^ pihl
`nHM ^ mAF kr id|tA hY ijnHM ny sA.A burA kItA=                              (lUkA 12:22–34)
  13                                                     25
       aty sA^ prtAvy iv|c nA pAvo< sgoN duSq toN             Òes krky mYN t¬hA^ d|sdA hM< ik aAp,I izdgI
bcAvo=Õ*                                              dI ictA nA kro< aty nA hI es g|l dI ik t¬sIN kI
  14
       ik`N ik jykr t¬sIN dUsry lokM dIaM ZltIaM      KAvoNgy aty kI pIvoNgy= aty nA hI t¬sIN esdI icÈtA
mAf kr dyvoNgy< tM surg iv|c t¬hA.A surgI iptA vI     kro ik t¬hA^ aAp,y SrIr ty pihn, lE iks dI
                                                      lo/ hY= kI izdgI Bojn nAloN aty SrIr vstr nAloN
tuk 13 kuJ wUnAnI nklM iv|c joi/aA igaA hY ik`N ik                                     26
                                                      v|D mh|tvpUr, nhIN?                   akAS dy pÈCIaM v|l iDaAn
pAtSAhI< SktI aty mihmA hmySA hmySA lE t¬hA.I hY=
aAmIn=                                                kro= nA tM `h bIjdy hn ty nA hI v|>dy hn nA hI
m|tI 6:27-7:21                                                    984
B/oilaM iv|c anAj ek|QA krdy hn= pr t¬hA.A                                  jo t¬hA^ cAhIdA hY prmyS¬r koloN mÈg,A jArI r|Ko
surgI iptA `nHM dI ipRtpAl krdA hY= BlA t¬sIN `nHM                                                (lUkA 11:9-13)
                             27                                             7
nAloN `%tm nhIN ho=               jy t¬sIN ictA krdy rhoNgy tM<             Òjykr t¬sIN mÈgdy rhoNgy tM< t¬sIN pRApt kr lvoNgy=
t¬sIN aAp,I `mr iv|c e|k vI pl dA vADA nhIN kr                         l|B< tM l|BgA= K/kAP< tM t¬hA.yy lE drvAzA KoilHaA
                                                                          o       y
                                                                                     8
skdy=                                                                  jAvygA= ik`N ik hryk mÈg, vAlA pA lYNdA hY aty
     28
          Òt¬sIN vstrM lE ik`N ictA krdy ho? t¬sIN Kyt                >U>, vAly ^ l|BdA hY aty K/kA`, vAly lE drvAzA
                                                                         
iv|c FlM ^ vyKo= vyKo `h ikvyN `%Ty vDdy hn= `h                        KoilHaA jMdA hY=
                                                             29             9
aAp,y lE nA imhnt krdy hn nA k|tdy hn=                            pr         Òt¬hA.yy iv|coN ikh/A aYsA hY< ik jdoN `s dA pu|tr
                                                                                                                                 10
mYN t¬hA^ d|sdA hM ik mhAn aty amIr rAjA s¬lymAn                       `s toN roqI mÈgy tM `h `s^ p|Tr dyvygA?                        jykr
                                                                                                                                 11
vI< enHM iv|coN e|k Fu|l ijÈnA vI nhIN sijaA hoeaA                     `h e|k m|CI mÈg<y tM kI t¬sIN `s^ s|p dyvNo gy?             jykr
         30
sI=           prmyS¬r jglI GAh ^ vI ijh/A a|j hY aty                  t¬sIN eÈny duSq ho ky vI< aAp,y b%icaM ^ cgIaM
Blk y a | g iv | c J o i kaA jAv y g A aijhA pihn,                     dAtM dy,IaM jA,dy ho tM t¬hA.A surgI iptA< mÈg,
pihnA`NdA hY= tM hy To/I prtIt vAilP< kI BlA                           vAilaM ^< ikÈnIaM v|D cgIaM dAtM dyvygA?
                                                       31
prmyS¬r t¬hA^ `s toN v|D nhIN pihnAvygA?                    so t¬sIN
ictA krky eh nA kho ik< ÔkI KAvMgyÕ jM ÔkI pIvMgyÕ                                          sB toN zrUrI asUl
                       32                                                   12
jM ÔkI pihnMgy?Õ            `h lok jo prmySr ^ nhIN jA,dy
                                           ¬                                     Òes lE jo kuJ t¬sIN cAhudy ho ik lok t¬hA.y
`h enHM sBnM vstM ^ BAldy hn< pr t¬sIN ictA nA                        nAl krn< `nHM nAl vI `vyN dIaM hI g|lM kro= ik`N
kro ik`N ik t¬hA.A surgI iptA jA,dA hY ik t¬hA^                        ik mUsA dI SrHA aty nbIaM dIaM ilKtM dA eho nco/
                                   33
enHM cIzM dI lo / hY=                   pr sB toN pihlM< t¬hA^         hY=
prmSr dy rAj aty `s dy Drm dI eCA krnI cAhIdI
   y ¬                         |
h= iFr eh sB vstM vI thA^ dy idtIaM jA,gIaA=
 Y                    ¬        |                                                     surg dA mArg aty nrk dA mArg
34
     so t¬sIN Blk dy lE ictA nA kro= eh aAp,y bAry                                                (lUkA 13:24)
                                                                            13
aApy hI ictA krygA< a|j dy lE a|j dA du|K hI bTyrA                              Òt¬sIN BI/y fAqk rAhIN v/o ik`N jo eh rAh svrg
hY=                                                                    ^ KulHdA hY= nrk dA rAh bhut KulHA hY aty bhut
                                                                       suKAlA hY< aty tbAhI v|l iljMdA hY= `s TA,IN bhut
                                                                                                  14
                                                                       lok aÈdr jMdy hn=               pr `h fAqk b/A BI/A hY aty
                  iwsU dA aiDkAr vAlA `pdyS                            a¯KA hY ijh/A s|cy jIvn v|l ^ jMdA hY= aty ijh/y
                     (lUkA 6:37–38< 41–42)                             `s^ l|Bdy hn `h ivrly hn=


7         ÒdUjy lokM dA inr,A nA kro tM t¬hA.A inr,A vI
                                        2
          nhIN kItA jAvygA= jykr t¬sIN dUsiraM dA
inr,A krdy ho tM `sy trHM hI t¬hA.A vI inr,A kItA
                                                                                         lokM dy kmM toN huiSaAr rho
                                                                                          (lUkA 6:43–44; 13:25–27)
                                                                            15
jAvygA= aty ijs mAp nAl t¬sIN im,dy ho< `sy nAl                                  ÒJUQy nbIaM toN huiSaAr rho< `h t¬hA.y kol By.M
t¬hA^ vI imi,aA jAvygA=                                                dy Bys iv|c aA`Ndy hn< pr asl iv|c `h bhut
     3                                                                                                          16
      tusIN aAp,y BrA dI a|K iv|c `s DU/ dy k, ^                       KtrnAk biGaA/M vrgy hn=                       t¬sIN `nHM ^ `nHM dy
ikvyN vyK skdy hoN jdoN ik tusIN aAp,I a|K ivcly v|.y                  FlM toN pCA,ogy= cgy km BY/y lokM duaArA nhIN huÈdy
                              4
StIr ^ nhIN vyKdy= jM tusIN aAp,y BrA ^ ikvyN                          ijvyN ki.aAlIaM JA/IaM ty aÈgUr nhIN hudy aty nA hI
                                                                                                         17
aAK skdy hoN< ÔilaA mYN tyrI a|K iv|coN DU/ dy k, ^                    B|K/y ty aÈjIr `gdy hn=                `sy trHM hryk cgA ibrC
k|>MÕ jd ik hAly vI tuhA.I aAp,I a|K iv|c StIr                         cgA Fl idÈdA hY pr mA/A ibrC mA/A fl idÈdA hY=
         5                                                             18
hY? tusIN kpqI ho< pihlM `s StIr ^ aAp,I a|K                                cgy ibrC burA fl nhIN dy s|kdy aty nA hI mA/A
                                                                                                                19
ivcoN k|>o tM hI tusIN `s k, ^ k|>, vAsty spSq                         ibrC cgA fl dy skdA hY=                      hryk ibrC ijh/A
tOr ty vyK skdy hoN=                                                   cgA fl nhIN idÈdA v%i>aA jMdA hY aty a|g iv|c
     6                                                                                       20
      Òpiv|tr vstM ku%itaM ^ nA pAP ik`N ik `h                         su%iqaA jMdA hY=           es lE t¬sIN enHM lokM ^ enHM
                                                                                                                  21
m¬/ t¬hA^ v|>,gy aty aAp,y motI sUrM a|gy nA su|qo                     dy FlM toN pCAn, wog hovoNgy=                   `h ijh/A ik mY^
ik`N ik `h `nHM ^ aAp,y pYrM hyQ im|D dy,gy=                           ÔpRBU< pRBU kihÈdA hY< svrg dy rAj iv|c nhIN v/ygA=
985                                         m|tI 7:22-8:18

isrF `hI ivaktI ijh/A myry iptA dI e|CA anusAr                           aDrg ty drd dA mAiraA Gr iv|c mÈjy ty bImAr
km krdA hY< svrg dy rAj iv|c pRvyS kr skdA hY=                          ipaA hY=Ó
22                                                                         7
     aÈtly idn< anyk lok mY^ aAK,gy< ÔtU sA.A pRBU hY=                     fyr `s ny sUbydAr ^ aAiKaA< ÒmYN aA, ky `s^
asIN tyry lE boly? aty kI tyrA nM lYky BUt nhIN k|>y                     cgA kr idaMgA=Ó
                                                                           8
aty kI tyrA nAm lYky bhut sArIaM krAmAtM nhIN                               pr sUbydAr ny `%tr id|tA< ÒpRBU jI mYN es wog
                 23
kItIaM?Õ              td mYN `nHM ^ sAF aAKMgA< Ôik mYN t¬hAnU          nhIN ik t¬sIN myrI Ct hyQ aAvo< jykr t¬sIN isrF
                                                                                                                              9
kdy vI nhIN jAi,aA hy burA krn vAilP myry koloN                          bcn vI kr dyvo tM myrA nOkr cgA ho jAvygA= ik`N
cly jAP=ÕÓ                                                               ik mYN vI dUijaM dy aiDkAr hyQM e|k mnu|K hM aty
                                                                         ispAhIaM ^ aAp,y aiDkAr iv|c r|KdA hM aty jy iksy
                  isaA,A mn¬|K aty mUrK mnu|K                            ^ aAKdA hM< ÔjAÚÕ tM `h jMdA hY aty jd dUjy ^
                             (lUkA 6:47–49)                              khM< ÔaAÚÕ tM `h aA`NdA hY< aty jd aAp,y nOkr ^
     24
          Òhryk mnu|K jo myry eh bcn s¬,dA hY aty enHM                   kihÈdA hM eÈJ kr tM `h `vyN krdA hY=Ó
                                                                           10
`%ty cldA hY `h `s b%u iDmAn vrgA jAi,aA jAvgA
                                            y                                   iwsU ny eh s¬, ky acrj mÈinaA aty `nHM ^
                                                               25
ijs ny c|qAn `%ty aAp,A Gr b,AeaA= mINh                                  ijh/y mgr-mgr aA`Ndy sn ikhA< ÒmYN t¬hA^ s|c
virHaA< h/H aAxy aty hnyrIaM vgIaM aty `s dy Gr                          aAKdA hM ik es aAdmI iv|c esrAXl dy iksy vI
                                                                                                          11
^ D|kA mAiraA pr `h nA i.%igaA< ik`N ik `s dI                            aAdmI nAloN v|D aAsTA hY=             mYN t¬hA^ aAKdA hM ik
                                            26
nIh c|qAn `%ty DrI hoE sI=                       hryk `h mnu|K jo myry   bhut sAry lok pUrb aty p|Cm iv|coN aA`,gy= `h
eh bcn s¬,dA hY aty `nHM ^ nhIN mÈndA< `h `s                             svrg dy rAj iv|c abrAhAm< eshAk aty wAkUb
                                                                                                12
mUrK aAdmI vrgA hY jo aAp,A Gr ryt ty b,A`NdA                            nAl bYQ ky KA,gy=           pr `h lok ijnHM kol rAj ho,A
      27
hY=        aty mINh virHaA< h/H aAxy< hnyrIaM vgIaM aty                  cAhIdA hY bAhr su|qy jA,gy= `h bAhr hnyry iv|c su|qy
`s Gr ^ D|kA v|jA aty Gr e|k `%cI avAz nAl                               jA,gy< lok `s jgHA cIk,gy aty drd nAl aAp,y
>ih igaA=Ó                                                               dÈd pIs,gy=Ó
     28                                                                    13
          jdoN iwsU eh g|lM aAK hiqaA< tM lok `s dy                             td iwsU ny sUbydAr ^ aAiKaA< ÒtU Gr jA< ijvyN
                                       29
`pdyS `%ty hYrAn ho gX=                     ik`N ik iwsU ny `nHM nym     tU aAsTA kItI hY `h `vyN hI cgA kItA jAvygA=Ó
dy `pdySkM vM{ `pdyS nA id|tA sgoN iwsU ny e|k                           aty `s dA nOkr `sy G/I cgA ho igaA=
aijhy mnu|K vM{ `pdyS id|tA ijs kol aiDkAr sI=
                                                                                   iwsU dA bhut sAry lokM ^ cgA krnA
                      iwsU dA rogI ^ cgA krnA                                        (mrkus 1:29–34; lUkA 4:38–41)
                                                                           14
                  (mrkus 1:40–45; lUkA 5:12–16)                                 iwsU ny ptrs dy Gr aAky `s dI s|s ^ tAp
                                                                                              15

8         jdoN `h phA/I toN `t%iraA tM v|.I BI/ `sdy
                               2
          mgr l|g pE= e|k ko/HI ny iwsU kol aAky `s
a|gy m|TA qyikaA aty ikhA< ÒpRBU jI jy tusIN cAho tM
                                                                         nAl pE vyiKaA=            tM iwsU ny `s dA h|T CoihaA aty
                                                                         `s dA tAp lih igaA< Fyr `s ny `%Q ky `s dI
                                                                         KAitr kItI=
                                                                                        16
                                                                                             jdoN SAm hoE tM `s kol bhut sAry
                                   3
mY^ QIk kr s|kdy hoN=Ó iwsU ny aAp,A h|T FYlAeaA                         aijhy lokM ^ ilaAeaA igaA ijnHM ^ BUt icb/y hoxy
aty `s aAdmI ^ CoihaA aty aAiKaA< ÒmYN tY^ QIk                           sn aty iwsU ny aAp,y bcnM nAl BUtM ^ k|> id|tA
krnA cAhuÈdA hM=Ó aty `sy vyly ko/HI dA ko/H jMdA                        aty iwsU ny `nHM sAry lokM ^ cigaM kr id|tA jo
           4                                                                           17
irhA= tM iwsU ny `s^ aAiKaA< Òhu,y jo kuJ vApiraA                        ibmAr sn=          `s ny eh nbI wsAwAh dy bcnM ^
hY jA ky iksy ^ nA d|sIN< pr jA ky aAp,y jAjk ^                          pUrA krn lE kItA:
ivKAEN aty mUsA dI SrHA dy hukm anusAr jA ky ByqA                          Ò`s ny Kud sA.IaM ibmArIaM lY lEaM aty rogM
c/HA lokM lE eh e|k sAKI hovygI=Ó                                        ^ cu|k ilaA=Ó                                  wsAwAh 53:5


               iwsU dA sUbydAr dy nOkr ^ QIk krnA                                             iwsU dA an¬sr,
                      (lUkA 7:1–10; wuhnA 4:43–54)                                            (lUkA 9:57–62)
     5                                                                     18
      jdoN iwsU kFrnAhUm Sihr iv|c igaA< tM sUbydAr                             jdoN iwsU ny aAp,y aAly duaAly BI/ vyKI< tM `s
                                                  6
`s kol e|k byntI lY ky aAeaA< ÒpRBU jI myrA nOkr                         ny aAp,y cyilaM ^ JIl dy prly pAr jA, lE ikhA=
m|tI 8:19-9:13                                              986
19                                                                                        34
     Fyr e|k nym dy `pdySk ny iwsU ^ kol aAky ikhA<             dA vrn, kr id|tA=              td sArA ngr iwsU ^ iml,
ÒgurU jI ij|Ty ikty vI tU jAvyN mYN tyry ip|Cy c|lMgA=Ó        lE aAeaA aty `s^ `nHM dA elAkA C|., lE
     20
          tM iwsU ny `s^ aAiKaA< ÒlUb/IaM dy Gurny hn          byntI kItI=
aty pÈCIaM lE aAlH,y hn pr mnu|K dy pu|tr ^ isr
r|K ky aArAm krn lE koE TM nhIN hY=Ó                                    iwsU dA e|k lkvy dy mAry aAdmI ^ QIk krnA
     21
          `s dy e|k dUjy cyly ny `s^ aAiKaA< ÒpRBU< mY^                         (mrkus 2:1–12; lUkA 5:17–26)
prvAngI idP ik mYN pihlM jA ky aAp,y ip` ^
dfnAvM ifr mYN t¬hA.A anusr, krMgA=Ó
     22
          pr iwsU ny `s^ ikhA< ÒtU myry mgr c%ilaM aA
                                                                9        iwsU by/I `%ty c/ky pAr liGaA aty aAp,y ngr
                                                                                                   2
                                                                         v|l vAips pritaA= kuJ lok e||k mÈjI `%ty
                                                                pxy hoX e|k aDrgI ^ `s kol ilaAX aty iwsU ny
aty m¬ridaM ^ aAp,y m¬rdy aAp d|b, dy=Ó                         `nHM dI inhcA vyKky `s aDrgI ^ aAiKaA< Òhy putrÚ
                                                                                                              |
                                                                hONslA r|K< tyry sAry pAp mAf hoxy=Ó
                                                                    3
                      iwsU dA tUfAn ^ rok,A                           kE nym dy `pdySkM ny eh g|lM s¬,IaM tM aAp,y
                (mrkus 4:35–41; lUkA 8:22–25)                   mn iv|c ikhA eh mnu|K tM prmyS¬r dI trHM bol irhA
     23
          jdoN iwsU by/I `%ty ci/HaM tM `s dy cyly `s dy        hY< Òeh mnu|K kuFr boldA hY=Ó
                 24                                                 4
mgr aAxy=             JIl iv|c eÈnA tUfAn aAeaA ik by/I               iwsU `nHM dIaM socM ^ jA,dA sI< `s ny aAiKaA<
lihrM iv|c hI lu|kdI jA rhI sI= pr iwsU sON irhA sI=            Òt¬sIN khA^ aAp,y mn iv|c duSq ivcAr r|Kdy hY?
25                                                              5–6
     cyly `s kol aAX aty `s^ jgAeaA= `nHM ny iwsU                     ikh/I g|l suKAlI hY? eh kih,A ik tyry pAp mAF
^ aAiKaA< ÒpRBU sA^ bcAP< asIN .u|b rhy hM=Ó                    hoxy jM eh kih,A K/A ho aty t¬r? pr mYN t¬hA^
     26
          tM `sny `nHM ^ aAiKaA< Òt¬sIN eÈnM ik`N .rdy          ivKAvMgA ik mnu|K dy pu|tr ^ DrtI `%ty pAp mAF
ho?Ó t¬hA^ pUrA ivSvAS nhIN hY=Ó td `sny `%Q ky                 krn dI SktI hY=Ó tM iwsU ny aDrgI mnu|K ^ ikhA<
hvA aty lihrM ^ dbkA mAiraA= ifr e|kdm cYn ho                   ÒK/A ho< aAp,A ibstrA cu|k aty Gr cilaA jA=Ó
                                                                7                                             8
igaA=                                                            tM `h `%Q ky aAp,y Gr ^ t¬r igaA< lokM ny eh
     27
          tM `h mn|uK hYrAn ho ky boly< Òeh ikho ijhA           vyiKaA aty .r nAl GbrA gX= `nHM ny aAdmIaM ^
purK hY ik hvA aty lihrM vI es dI g|l mÈn lYNdIaM               aijhI SktI dy, lE prmyS¬r dI `stit kItI=
hnÚÓ


                iwsU ny do mnu|KM iv|coN BUt k|>y                                  iwsU dA m|tI ^ cun,A
                 (mrkus 5:1–20; lUkA 8:26–39)                                  (mrkus 2:13–17; lUkA 5:27–32)
     28                                                             9
          jdoN iwsU JIl dy pAr gdrInIaM dy dyS iv|c                   jdoN iwsU `h jgHA C|. irhA sI< tM `s ny m|tI
phuÈicaA< tM do mnu|K ijnHM ^ BUt icb/y hoxy sn< kbrM          nAm dy e|k mnu|K ^ msUl dI cONkI ty vyiKaA aty
iv|co inkl ky iwsU kol aAX aty `h eÈny KtrnAk                   `s^ ikhA< Òmyry mgr ho t¬r=Ó aty `h `%Q ky `s
                                                    29
sn ik `s rsty toN koE lG nhIN sI s|kdA=                 `nHM   dy mgr ho t¬iraA=
                                                                    10
do mnu|KM ny `s^ pukAr ky aAiKaA< Òhy prmyS¬r dy                         jdoN iwsU m|tI dy Gr Bojn kr irhA sI< tM bhut
pu|trÚ tyrA sA.y nAl kI km? kI tU imTy hoX vyly toN           sAry msUlIX aty pApI lok aAX aty iwsU aty `s dy
                                                                                                11
pihlM e|Ty sA^ d|uK dy, aAeaA hY?Ó                              cyilaM nAl KA,A KADA=                FrIsIaM ny eh vyK ky
     30
          `nHM toN kuJ dUr< `%Ty sUrM dA bhut v|.A e|z/         iwsU dy cyilaA ^ aAiKaA< Òt¬hA.A gurU msUlIaM aty
                 31
cr irhA sI=           BUtM ny `s dIaM imÈntM krky aAiKaA<       pApIaM dy nAl ik`N KMdA hY?Ó
                                                                    12
Òjykr tU sA^ k|>,A hY tM sA^ sUrM dy e|j/ iv|c                          iwsU ny eh s¬, ky frIsIaM ^ ikhA< ÒtdrustM
                                                                                                                   13
G|l dy=Ó                                                        ^ nhIN sgoN rogIaM ^ hkIm dI lo/ hudI hY=              t¬sIN
     32
          `s ny `nHM ^ ikhA< ÒjAPÓ tM BUt inkl ky sUrM          jAP aty es dA arT smJo: ÔmYN jAnvrM dA blIdAn
iv|c jA v/y< `h sUrM dA e|j/ phA/I dI >lA, toN                  nhIN cAhuÈdA= mYN lokM ivckAr imhr cAhuÈdA hM=Õ * mYN
                                                     33
B|ijaA aty JIl iv|c i.|g ipaA aty .u|b igaA=               td   cgy lokM ^ s|dA dy, nhIN aAeaA= mYN pApIaM ^ s|dA
sUrM dy e|z/ dy rKvAly Sihr aÈdr ^ B|jy= `nHM ny                dy, aAeaA hM=Ó
sUrM aty BUtM dy kAibz lokM nAl vAprn vAlI GqnA                 ÒmYN ... cAhuÈdA hMÓ hoSyaA 6:6=
987                                          m|tI 9:14-10:4

          iwsU bAkI dy DArimk whUdIaM vrgA nhIN                          iwsU dA bhut sAry lokM ^ rAjI krnA
                                                                 27
                (mrkus 2:18–22; lUkA 5:33–39)                         jd iwsU `%ToN t¬iraA< tM do aÈnHy `s dy mgr
     14
          td wUhnA dy cilaM ny `s dy kol aA, ky ikhA<         hAkM mArdy aAxy aty boly< Òhy dA~d dy pu|tr sA.y `%ty
                                                                              28
Òes dA kI kAr, hY ik asIN aty FrIsI bhut vrt                   dwA krÚÓ            jdoN iwsU Gr iv|c igaA tM `h aÈnHy `s
r|Kdy hM< pr tyry cyly vrt nhIN r|Kdy?Ó                        kol aAxy aty iwsU ny `nHM ^ pu%iCaA< ÒkI t¬hA^ ivSvAs
     15
          iwsU ny jvAb id|tA< ÒivaAh iv|c lA/y dy dost<        hY ik mYN t¬hA.y lE t¬hA.I idRSqI vAps ilaA skdA
`nM icr `dAs nhIN ho skdy jdoN t|k lA/A `nHM                   hM?Ó aÈnHy aAdmIaM ny jvAb id|tA< ÒhM pRBU sA^
nAl hY= pr `h idn aA`,gy jdoN lA/A `nHM toN a|.                ivSvAs hY=Ó
                                                                 29
kItA jAvygA< Fyr `h vrt r|K,gy=                                       td `s ny `nM dIaM aKIaM ^ CihaA aty aAiKaA<
                                                                                 H       |       o
     16
          ÒkoE vI nvyN k|p/y dI qAkI pAqy hoX purA,y k|p/y     Òjy t¬hA^ ivSvAs hY ik mYN t¬hA^ iFr toN vyK, wog
                                                                                                           30
ty nhIN lA`NdA< jykr `h aijhA krdA hY< tM qAkI                 kr skdA hM tM evyN hI hovy=Ó                     aty aÈnHy aAdmI
sug/ jAvygI aty k|p/y toN pAq jAvygI aty `h Cyk               vyK, dy wog ho gX< iwsU ny `nHM ^ sKt cytAvnI
                             17                                                                                   31
hor vI ùKrAb idsygA= koE vI nvIN mY ^ purA,IaM                 id|tI< Òes bAry iksy ^ nA d%isPÚÓ                       pr `nHM ny
mSkM iv|c nhIN BrdA= mÈn lvo ik `h aijhA krn<                  bAhr inkl ky sAry KytR iv|c `s dA j|s fYlAeaA=
                                                                 32
tM purA,IaM mSkM pAq jA,gIaM< mY vg jAvygI aty                        `nHM do aÈnHy aAdmIaM dy bAhr inkldy hI lok
mSkM dA nAS ho jAvygA= es lE lok nvIN mY nvIaM                 e|k gugy ^ ijs ^ BUt icbi/aA hoeaA sI `s dy kol
                                                                         33
mSkM iv|c Brdy hn= es trHM< mY aty mSkM dovyN                  ilaAxy<        jd BUt ny aAdmI ^ C|. id|tA< tM `h
cgIaM rihÈdIaM hn=Ó                                           bol, wog ho igaA= lok b/y hYrAn sn aty aAiKaA<
                                                               ÒasIN esrAXl iv|c es trHM kdI vI nhIN vyiKaA=Ó
                                                                 34
                                                                      pr FrIsIaM ny ikhA< Ò`h tM BUtM dy aAgU dI
           iwsU dA moE ku/I ^ pRA, dy,A aty bImAr              shAetA nAl BUtM ^ k|>dA hY=Ó
                     a¯rt ^ rAzI krnA
                 (mrkus 5:21–43; lUkA 8:40–56)                            iwsU ny lokM lE trs mihsUs kItA
     18                                                          35
          jd iwsU `nHM ^ eh g|lM kih irhA sI tM pRArTnA               iwsU ny sAry ipÈ.M aty ngrM rAhIN wAtrA kItI=
sTAn dy e|k aAgU ny aA, ky `s dy a|gy m|TA qyikaM              `s ny `nHM dy pRArTnA sTAnM iv|c `pdyS id|ty aty
aty aAiKaA< ÒmyrI byqI hu,y mrI hY= pr t¬sIN aAP aty           rAj bAry lokM iv|c KuS ùKbrI dA pRcAr kItA= `s ny
                                                                                                                              36
aAky `s^ aAp,y h|T nAl CUho `h Fyr jI pvygI=Ó                  hr trHM dy rogM aty ibmArIaM ^ cgA kItA=                           jdoN
     19
          fyr iwsU `%iQaA aty aAp,y cyilaM s,y `s dy           `s ny BI/M vyKIaM tM `s^ `nHM `%ty trs aAeaA
                     20
mgr t¬r ipaA=             `%Ty e|k a¯rt< ijs dy bArHM virHaM   ik`N ik lok T|ky hoX aty lAcAr sn= `h `nHM By.M
                                                                                                                  37
toN lhU vg irhA sI< `s ny ip|Co dI aA, ky iwsU dy              vM{ sn ijnHM dA koE aAj/I nA hovy=                      iFr iwsU ny
                            21
coZy dA p|lA CoihaA=             ik`N ik `s ny soicaA< Òjykr   aAp,y cyilaM ^ aAiKaA< ÒKytI p|kI hoE hY pr vA>y
                                                                          38
mYN isrF `s dy coZy ^ Coh lvM< mYN cgI ho jAvMgIÓ             To/y hn=        es lE t¬sIN KytI dy mAlk a|gy byntI
22
     iwsU m¬i/aA aty `s^ vyK ky aAiKaA: ÒipaArI a¯rt           kro ik `h aAp,I KytI v|>, lE vA>y G|l dyvy=Ó
KuS rih= tyrI aAsTA ny tY^ cgA kItA hY=Ó `h a¯rt
                             23
`sy pl cgI ho gE=                iFr iwsU pUjA sTAn dy aAgU                              bArHM rsUl
dy Gr igaA= aty iwsU ny vyiKaA kuJ lok jnAzy vAsty                    (mrkus 3:13–19; 6:7–13; lUkA 6:12–16; 9:1–6)
sgItk DunI pYdA kr rhy sn aty `%Ty ku/I ^ mrI
vyK ky ro-ip|q rhy hn=
                                  24
                                       tM `s ny aAiKaA< Òcly
jAvo< ik`N ju ku/I mrI nhIN sgoN su|tI pE hY<Ó pr `h
                                                               10         iwsU ny aAp,y bArHM cyilaM ^ s%idaA= `s
                                                                          ny `nHM ^ iBRSq aAtmAvM k|>, dI SktI
                                                               id|tI= `s ny `nHM ^ hr trHM dy rog aty ibmArI ^
                                                                                                       2
`s `%ty h|sy=                                                  cigaM krn dI SktI id|tI= bArHM rsUlM dy nAm
     25
          jdoN lokM ^ GroN bAhr k|> id|tA igaA< tM `h          e`N hn: Sm~n ijh/A ptrs khA`NdA hY< aty `s
`s kmry iv|c igaA ij|Ty ku/I sI= `sny `s dA h|T                dA BrA aÈidRwAs; zbdI dA p|utr wAkUb aty `s dA
                                         26                                    3
Fi/aA< aty `h K/HI ho gE<                     eh Kbr `s sAry   BrA wUhnA; iFilpus aty brt¬lmE; TomA aty m|tI
                                                                                                                          4
elAky iv|c FYl gE=                                             msUlIaA<hlfE dA pu|tr wAkUb aty T|dE; Sm~n
m|tI 10:5-32                                                   988
knAnI* aty whUdA eskirwotI ijs ny `s^ f/vA                          aty rAijaM dy a|gy pyS kIty jAvogy= t¬sIN myry bAry
vI id|tA=                                                           `nHM rAijaM< rAjpAlM aty lokM ^ d|soNgy ijh/y gYr
  5                                                                                    19
   iwsU ny bArHM rsUlM* ^ eh ihdAetM id|tIaM                        whUdI hn=               pr jdoN lok t¬hA^ igrFtAr krn< tM
aty `nHM ^ Byj id|tA= `sny aAiKaA< ÒgYr-whUdIaM                     eh ictA nA kro ik es bAry kI aAKIX aty `nHM ^
dy elAky ^ nA jA,A aty sAmrIaA* dy iksy vI ngr                      ikvyN d|sIX= ik`N ik ijh/y t¬hA^ Sbd aAK,y cAhIdy
                            6                                                                                          20
iv|c pRvyS nA krnA= sgoN esrAxyl dy GrA,y dIaM                      hn `h `sy G/I t¬hA^ id|ty jA,gy=                        ik`N ik bol,
                                           7
guaAcIaM hoEaM By.M kol jAP= jAP aty pRcAr kro                      vAly t¬sIN nhIN hovoNgy< sgoN t¬hA.y iptA dA aAtmA
                                           8                                                                 21
Ôsvrg dA rAj ny/y aA irhA hY=Õ rogIaM ^ cgA kro<                   t¬hA.yy rAhIN bol irhA hovygA=                BrA aAp,y BrAvM dy
m¬ridaM ^ ijvAlo< ko/HIaM ^ Su|D kro< BUtM ^ k|>o= mYN              vYrI b, jA,gy aty `nHM ^ mrvA`, vAsty igrFtAr
eh aiDkAr t¬hA^ m¬Ft id|tA hY< eslE t¬sIN vI                        krA`,gy= iptA aAp,y b|icaM dy ivru|D K/Hy ho jA,gy
                                       9
horM lokM dI m¬Ft mdd kro= aAp,y kmr k|isaM                         aty b|cy aAp,y mAipaM dy iùKlAF K/Hy ho jA,gy aty
                                                       10                                                              22
iv|c sonA< cMdI nA tMbA kuJ vI nA ilP=                      nA hI   `h `nHM ^ mArn vAsty sONp dy,gy=                        myry nAm kAr,
aAp,y nAl koE JolA cu|ko= aAp,y sFr iv|c isrf                       sB lok t¬hA^ nFrt krngy= ijh/A aÈt tIk shygA
                                                                                                      23
`hI k|p/y aty `hI ju|tI ilP ijh/I t¬sIN pAE hoE                     so hI bcAeaA jAvygA=                   jykr e|k ngr iv|c lok
hY= nA hI t¬sIN aAp,y nAl lAQI lY,I hY= e|k kAmy ^                  t¬hA^ kSq dy, tM< dUsry ngr iv|c cly jAP= mYN
h|k hY ik jo `s^ cAhIdA lY skdA hY=                                 t¬hA^ s|c aAKdA hM ik t¬sIN mnu|K dy pu|tr dy aA`,
  11
        Òjd t¬sIN iksy ngr jM Sihr iv|c v/o tM eh                   toN pihlM esrAXl dy sAry ngrM iv|c nhIN jAvoNgy=
                                                                    24
pu|Co ik e|Ty lAek mnu|K kO, hY= aty ijÈnA icr ikty                      ÒkoE vI cylA aAp,y gurU nALoN v|.A nhIN< aty koE
                                           12                                                                          25
hor nA jAvo `%Ty hI Qihry rho=                  aty `s Gr iv|c      nokr aAp,y mAlk nAloN v|.A nhIN=                        enM hI bhut
                                      13
v/idaM hI `s dI su|K mÈgo=                 jykr `s Gr dy lok        hY ik cylA aAp,y gurU ijhA aty nOkr ap,y mAlk
t¬hA.A suaAgt krdy hn< tM `h t¬hA.I SMtI dy lAek                    ijhA hovy= jykr Gr dy mAlk ^ baAl zbUl (SYtAn)
hn= jo SMtI t¬sIN `nHM lE cAhI `h `nHM dI hovy=                     aAiKaA jMdA< tM Gr dy bAkI lokM ^ es toN vI b|dtr
pr jykr `h t¬hA.A suaAgt nhIN krdy `h t¬hA.I                        nMP nAl s%idaA jAvygA=
SMtI dy lAek nhIN hn= tM jo SMtI t¬sIN `nHM ^
                                14
bKSI `h vAps lY lvo=                 jykr koE Gr jM Sihr                                prmyS¬r toN .ro lokM toN nhIN
t¬hA.A suaAgt nA kry< aty t¬hA.y SbdM v|l iDaAn                                                  (lUkA 12:2–7)
                                                                         26
nA dyvy< tM jdoN t¬sIN `h jgHA C%.oN tM aAp,y pYrM dI                         Òso t¬sIN `nHM kolo nA .ro< ik`N ik koE cIz l¬kI
                   15
DU/ JA/ s|uqo=          mYN t¬hA^ s|c aAKdA hM ik inaM dy           nhIN hY= ijh/I prgq nhIN kItI jAvygI< nA hI kuJ
                                                                                                                  27
idn `s ngr dA hAl sdUm aty amUrAh* dy dyS                           gupt hY jo jAi,aA nhIN jAvygA=                  jo kuJ vI mYN t¬hA^
nAloN vI iBaAnk hovygA=                                             hnyry iv|c aAK irhA hM t¬sIN `s^ cAn, iv|c aAKo
                                                                    aty jo kuJ vI tusIN knM iv|c s¬,dy ho `s dA Ku|lyaAm
                                                                                       28
             iwsU dA m¬SklM bAry ùKbrdAr krnA                       pRcAr kro=              `nHM koloN nA .ro ijh/y dyh ^ tM mAr
                (mrkus 13:9–13; lUkA 21:12–17)                      s|uqdy hn pr rUh ^ nhIN mAr s|kdy< sgoN `sy kolo .ro
  16
        Òs¬,oÚ mYN t¬hA^ By.M vM{ biGaA/M iv|c ByjdA                ijh/A dyh aty rUh dohM ^ nrk iv|c nSq kr skdA
                                                                          29
hM= so tusIN s|pM vrgy huiSaAr aty kbUtrM vrgy Boly                 hY=        e|k pYsy dIaM do ic/IaM ivkdIaM hn aty `nHM
        17
hovo=        lokM toN hoiSaAr rho< ik`N ik `h t¬hA^ kYd             iv|coN e|k vI t¬hA.y iptA dI mrzI ibnM Ktm nhIN ho
                                                                                 30
krky t¬hA.A inr,A kr,gy aty aAp,y pRArTnA sTAnM                     skdI=             aty t¬hA.y isr dy vAl vI ig,y jMdy hn=
                                18                                  31
iv|c t¬hA^ ko/y mArngy=              t¬sIN myry kAr, rAjpAlM             so t¬sIN nA .roÚ t¬sIN bhutIaM ic/IaM nAlo v|D `%tm
                                                                    ho=
knAnI whUdIaM dA e|k rAjsI j|TA=
bArHM rsUl iwsU vlNo `s dI mdd lE c,y hX KAs aAdmI=
                 |                 u   o
                                                                                  lokM ^ t¬hA.y ivSvAs bAry d|s,A
sAmrIaM aDUry whUdI sn< ijnHM ^ whUdI svIkAr nhIN sn
                                                                                                 (lUkA 12:8–9)
krdy==                                                                   32
                                                                              Òjo koE mnu|K lokM ^ d|sdA hY ik `h myry iv|c
sdUm aty amUrAh `h Sihr ijnHM ^ pRBU ny pAp dI szA
dy, lE tbAh kr id|tA=                                               ivSvAs krdA hY< mYN vI aAp,y iptA a|gy ijh/A svrg
989                                      m|tI 10:33-11:18
                                                                          2
iv|c hY d|sMgA ik `h ivaktI myry nAL sbiDt hY=              igaA= wUhnA bpitsmA dy, vAly ny kYdKAny iv|c
33
     pr jo kooE mnu|K lokM ^ d|sdA hY ik `h myry iv|c         msIh dy kmM bAry s¬, ky aAp,y kuJ cyilaM ^ `s
                                                                                   3
ivSvAs nhIN krdA tM mYN vI aAp,y iptA dy a|gy                 v|l ByijaA= wUhnA dy cyilaA ny iwsU ^ aiKaA< ÒkI
ijh/A svrg iv|c hY `s dA ekrAr nhIN krMgA=                    tU `hI ivaktI hYN ijs bAry wUhnA ny ikhA sI ik
                                                              aA`, vAlA hY< jM iFr sA^ iksy hor dA eÈtzAr
               mYN tuhA^ tlvAr dy, aAeaA hM                   krnA cAhIdA hY?Ó
                                                                   4
                  (lUkA 12:51–53; 14:26–27)                         iwsU ny `nHM ^ `%tr id|tA< Òjo kuJ t¬sIN s¬,dy
     34                                                                                                         5
          Òeh nA soco ik mYN DrtI `%ty t¬hA^ SMtI dy,         aty vyKdy ho jAky wUhnA ^ aAK dy,A< ik aÈnHy sujAKy
aAeaA hM= mYN SMtI dy, nhIN< sgoN tlvAr dy, lE                huÈdy hn aty lg/y t¬rdy hn< ko/HI Su|D kIty jMdy hn<
              -  35 36
aAeaA hM=                ik`N ik mYN eh pUrn krn vAsty        boly s¬,dy hn aty m¬rdy ijvAxy jMdy hn aty grIbM
                                                                                                      6
aAeaA hM:                                                     ^ KuSKbrI s¬,AE jMdI hY= ijh/A ivaktI mY^
     Ômnu|K dy vYrI `s dy aAp,y Gr dy jIa ho,gy=              kbUldA hY `h DÈn hY=Ó
                                                                   7
pu|tr aAp,y ipP dy ivruD hovygA aty DI aAp,I mM dy                  iwsU ny wUhnA bAry lokM nAl g|l krnI SurU kItI<
iv|rD hovgI= aty e|k ^h aAp,I s|s dy ivruD hovgI=Õ
    u    y                               |    y               Òt¬sIN bAhr `jA/ iv|c kI vyK, inkly sI?Ó e|k
                                                                                                                         8
                                                mIkAh 7:6     kAny ^ ijh/A hvA nAl ih|ldA hY? nhINÚ s|cm¬|c
                                                              t¬sIN kI vyK, lE bAhr inkly sI? kI mhIn vstr
     37
          Òjo ivaktI ip` jM mM ^ myry nAloN v|D ipaAr         pihny hoxy e|k mnu|K ^ vyK,? nhINÚ `h ijh/y mhIn
                                                  38
krdA hY< `h myry mgr c|l, dy lAek nhIN hY=             jykr   vstr pihndy hn `h rAijaM dy mihlM iv|c hn=
                                                              9
koE ivaktI aAp,I slIb ^ kbUl nhIN krygA `h                     fyr t¬sIN bAhr kI vyK, lE inkly sI? e|k nbI
`s^ td id|tI jAvygI jd `h myry mgr t¬rygA=                    ^? hM mYN t¬hA^ d|sdA hM< wUhnA nbI nAloN vI vDyry
39                                                                  10
     jykr koE ivaktI aAp,I ptnI ^ myry nAloN v|D              hY=        eh Pho hY ijs dy bAry poTIaM iv|c eh iliKaA
ipaAr krdA hY< `h s|cA jIvn guaA lvygA= jo koE                hoeaA hY:
vI myry lE aAp,I jAn dyvgA s|cA jIvn l|B lvygA=Ó
                        y                                          Ôs¬,oÚ mYN t¬hA.y a|gy aAp,A dUt G|l irhA hM ijh/A
                                                              ik t¬hA.y lE t¬hA.A rAh itaAr krygA=Õ mlAkI 3:1
 thA^ kbUl, vAsty prmyS¬r lokM ^ asIsM dyvygA
                                                                   11
                          (mrkus 9:41)                                  mNY thA^ sc dsdA hM: sAry aAdmIaM iv|cNo < ijh/y
                                                                             ¬    |  |
     40
          Òjo koE t¬hA^ kbUldA hY `h mY^ kbUldA hY< aty       a¯rtM toN jmy hn< koE vI wUhnA bpitsmA dy, vAly
jo koE mY^ kbUldA hY `h `s^ kbUl krdA hY ijs                  toN v|.A nhIN hY= pr hAly vI< jo svrg dy rAj iv|c
                         41                                                                               12
ny mY^ ByijaA hY=             jykr koE iksy nbI ^ es krky     ingU,A hY `h wUhnA toN v|.A hY=                 wUhnA bpitsmA
kbUldA hY ik `h nbI hY tM< `h `s dA Fl pRApt                  dy, vAly dy idnM toN hu, tIk svrg dy rAj `%ty zor
krygA jo e|k nbI dA huÈdA hY= aty jo koE cgy aAdmI           mAiraA jMdA hY= ijh/y bl dA `pwog krdy hn es
                                                                                                          13
^ es lE kbUldA hY ik`N ik `h e|k cgA aAdmI                   ^ pA`, dI koiSS kr rhy hn=                       ik`Nju sAry nbI
                                                                                                               14
hY< tM `h `s dA Fl pRApt krygA jo e|k cgy aAdmI              aty t¬ryt wUhnA dy aA`, tIk boly=                    jykr t¬sIN `h
                 42
dA huÈdA hY=          eh Coqy b|cy myry cyly hn= jykr koE     g|lM jo SrHA aty nbIaM ny aAKIaM hn< mÈno tM t¬sIN
enHM CoiqaM iv|coN iksy e|k ^ vI eh socky e|k Q.y            ivSvAs kroNgy ik wUhnA `hI XlIwAh hY jo aA`,
                                                                              15
pA,I dA ipaAlA idÈdA hY ik`N ju `h myry cyly hn< tM           vAlA sI=             jykr t¬sIN mY^ s¬, skdy ho< tM s¬,o=
                                                                   16
s|c m¬|c mYN t¬hA^ d|sdA hM ik< `h aAp,A Fl pRApt                       ÒmYN es pI/HI dy lokM dI t¬lnA iks nAl krM?
krygA=Ó                                                       a|j dy lok `nHM b|icaM vrgy hn jo ik b%icaM dA
                                                              e|k D/A b,A ky bAzAr iv|c bYQY dUjy bAlkM dy D/y ^
              iwsU aty wUhnA bpitsmA dy, vAlA                aAvAz mAr ky aAKdy hn<
                                                                   17
                          (lUkA 7:18–35)                                ÔasIN t¬hA.yy lE bsrI vjAE pr t¬sIN nA n|cy=


11           aAp,y bArHM cyilaM ^ ihdAetM dy, toN
             bAad< iwsU ny `h TM C|. id|tI aty glIlI
dy ngrM iv|c `pdyS dy, aty pRcAr krn lE cilaA
                                                              ÔasIN `dAs gIt gAeaA pr t¬sIN nA ip%iqaA=Õ
                                                              18
                                                                   mYN ik`N kihÈdA hM ik lok eho ijhy hn? ik`N ik
                                                              wUhnA aAeaA pr `s ny dUjy lokM vM{ nA KADA nA
m|tI 11:19-12:13                                               990
                                                                        29
pItA< Ôaty lokM ny aAiKaA ik `s dy aÈdr BUt hY=Õ                             myrA jUlA aAp,y `%ty cu|ko aty mYToN is|Ko< ik`N ik
19
     mnu|K dA pu|tr KMdA pINdA aAeaA aty lok aAKdy                  mYN koml aty inmR idl hM= e`N< t¬sIN aAp,y aAtmy
                                                                                                            30
hn ik vyKo e|k KA~ aty SrAbI mnu|K msUlIaM aty                      aÈdr ivSrAm mihsUs kroNgy=                   ik`N ik myrA jUlA
pApIaM dA wAr hYÚ pr igaAn Kud dIaM krnIaM toN                      s¬KAlA hY aty jo boJ mYN t¬hA^ idÈdA hM `h hOlA hY=Ó
DrmI idKAeaA jMdA hY=Ó
                                                                                      kuJ whUdIaM v|loN iwsU dI inidaA
          iwsU `nHM ^ cytAvnI idÈdA jo ivSvAs                                            (mrkus 2:23–28; lUkA 6:1–5)



     20
                              nhIN krdy
                         (lUkA 10:13–15)
          iwsU ny `nHM SihrM dI aAlocnA kItI ijnHM iv|c
                                                                    12            `s vyly< iwsU k,k dy KytM iv|coN lG irhA
                                                                                  sI= `s dy cyly `s dy nAl sn aty `h B|uKy
                                                                    sn es lE `nHM ny is|qy to/-to/ ky KA,y S¬rU kr
                                                                              2
`s ny bhut sAry kirSmy kIty= `%ToN dy SihrM dy lokM                 idty= FrIsIaM ny eh vyiKaA aty `s^ aAiKaA<
ny aAp,y jIvn >Èg nhIN bdly aty nAhI pAp krny                       ÒvyKÚ tyry cyly `h kr hn jo sbt dy idn dI SrHA dy
               21
bd kIty=           iwsU ny ikhA< Òtyry lE eh burA hovygA           ivru|D hY=Ó
                                                                        3
KurAzInÚ tyry lE eh burA hovygA bYtsYdAÚ* t¬hA.y                        iwsU ny `nHM ^ ikhA< ÒBlA t¬sIN eh nhIN pi/HaA
iv|c mYN bhut kirSmy kIty= jykr `h kirSmy sUr aty                   ik dA~d ny kI kItA sI jdoN `h aty `s dy sATI Bu|Ky
                                                                             4
sYdA* iv|c kIty jMdy< tM bhut pihlM `nHM lokM ny                    sn? dA~d prmyS¬r dy Gr igaA< `sny aty `s dy
                                      22
aAp,y jIvn bdl lX huÈdy=                   pr mYN t¬hA^ aAKdA       sATIaM ny `%Ty c/HAvy dIaM roqIaM KADIaM< ijh/IaM
hM ik inaM dy idn t¬hA.yy nAlo sUr aty sYdA dA hAl                  ik dA~d aty `s dy sATIaM lE KA,IaM wog nhIN
                         23
pu|C, jog hovygA=             hy kFrnAhUmÚ kI tU svrg tIk          sn= isrf jAjkM ^ hI enHM ^ KA, dI ejAzt sI?
                                                                    5
`%cA cu%ikaA jAvygA? nhINÚ tY^ T|ly m¯t dI TAvyN                     kI t¬sIN t¬ryt iv|c eh nhIN pi/HaA ik hr sbt dy
su%iqaA jAvygA< ik`N ik ijh/IaM krAmAtM tyry iv|c                   idn mÈdr iv|c jAjk sbt dy idn dI SrHA ^ to/dy
                                                                                                                     6
ivKAEaM gEaM jykr `hI krAmAtM sdUm iv|c                             hn< aty hAly vI `h doSI nhIN hn? pr mYN t¬hA^
ivKAEaM jMdIaM tM `h a|j tIk bi,aA rihÈdA=                          d|sdA hM ik e|Ty aijhA vI hY< jo mÈdr nAloN vI mhAn
24                                                                      7
     pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik inaM dy idn t¬hA.A                    hY= piv|tr pustk iv|c ikhA igaA hY< ÔmYN jIv blIdAn
hAl sdUm dyS nAloN mA/A hovygA=Ó                                    nhIN cAhuÈdA sgoN mYN dwA cAhuÈdA hM=Õ* jykr t¬sIN
                                                                    es dA arT jA,dy huÈdy tM t¬sIN `nHM lokM dA inr,A
               iwsU aAp,y lokM ^ ivSrAm idÈdA                       nA krdy ijnHM ny kuJ vI Zlt nhIN kItA hY=
                                                                        8
                         (lUkA 10:21–22)                                Òik`N ju mnu|K dA pu|tr sbt dy idn dA pRBU hY=Ó
     25
          td iwsU ny aAiKaA< Òhy iptA< svrg aty DrtI
dy pRBU< mYN tyrI `stit krdA hM aty joo tU enHM g|lM                                  iwsU dA qu.y dy h|T ^ QIk krnA
^ isaA,y aty cust lokM toN gupt r%iKaA= pr tU eh                                         (mrkus 3:1–6; lUkA 6:6–11)
                                                   26                   9
g|lM aAm aAdmIaM ^ pRgq kItIaM hn=                      hM< iptAÚ       iwsU `s jgHM toN t¬r ky `ToN dyy pRArTnA sTAn ty
                                                                                 10
tU aijhA kItA< ik`N ik s|c m¬|c tU ehI krnA cAhuÈdA               igaA=             `%Ty e|k mnu|K sI ijs dA h|T su|ikaA hoeaA
sI=                                                                 sI= `%Ty kuJ whUdIaM ny iwsU dy jumy e|k doS lA`,
     27
          ÒsB kuJ myry iptA ny mY^ sONipaA hoeaA hY= iptA           lE eh kih ky `s^ pu%iCaA ik< ÒkI sbt dy idn
toN ibnA p|utr ^ koE nhIN jA,dA aty nA hI p|utr toN                 iksy ^ cgA krnA SrHA anusAr hY?Ó
                                                                        11
ibnA iptA ^ koE jA,dA hY= ijnHM ^ pu|tr pRgq                                 iwsU ny jvAb id|tA< Òjykr t¬hA.y iv|coN iksy kol
krn lE cu,ygA< isrF `hI lok iptA ^ jAn,gy=                          e|k By. hovy aty jy sbt dy idn `h qoxy iv|c i.|g
28                                                                                                                        12
     Ò`h sAry lok jo T|ky hoX hn aty ijnHM ny BArI boJ              pvy< tM kI t¬sIN `s ^ qoX iv|coN nhIN k|>oNgy?             inScy
cu|ky hoX hn myry kol aAvo< mYN t¬hA^ aArAm dyvMgA=                 hI< aAdmI By. nAloN ikty v|D m¬|lvAn hY= es lE
                                                                    sbt dy idn cgA krnA SrHA anusAr hY=Ó
KurAjIn< bYtsYdA glIlI JIl dy ny/y dy Sihr ij|Ty iwsU ny                13
                                                                             td iwsU ny `s qu.y mnu|K ^ ikhA< ÒmY^ aAp,A
pRcAr kItA=
                                                                    h|T vyK,dy?Ó jd mnu|K ny aAp,A h|T iwsU a|gy kItA
sUr aty sYdA eh `nHM SihrM dy nM hn ij|Ty mÈdy lok rihÈdy
sn=                                                                 ÒmYN ... cAhuÈdA hMÓ hoSyaA 6:6
991                                                m|tI 12:14-41
                                                   14                 28
tM `h dUjy h|T vrgA hI cgA ho igaA=                    pr FrIsI           pr jy mYN prmyS¬r dy aAtmy dI shAetA nAl BUtM ^
pRArTnA sTAn toN ivdA ho gX aty `nHM ny iwsU ^                        k|>dA hM tM es dA mtlb hY ik prmyS¬r dA rAj
mArn dIaM iv`NtM b,AEaM=                                              t¬hA.y `%ty aA phuÈicaA hY=
                                                                           29
                                                                                Òjykr koE mnu|K iksy zorAvr dy Gr iv|c Gu|s ky
             iwsU< pRBU dA cui,aA hoeaA syvk hY                       `s dA mAl corI krnA cAhy tM pihlM `h `s jorAvr
     15
          iwsU FrIsIaM dIaM iv`NtM jA, igaA aty `s                    ^ bnHygA tM hI `h zorAvr dy GroN mAl corI kr
                                                                                     30
ny `h jgHA C|. id|tI= bhut sAry lok `s dy ip|Cy l|g                   s|kdA hY=           `h jo koE myry nAl nhIN hY< myry iùKlAF
                                                           16
t¬ry< aty `s ny `nHM sAiraM ^ rAzI kItA=                        aty   hY= `h jo koE myry nAl nhIN ju/dA< iKÈ. jMdA hY=
                                                                      31
`nHM ^ tAgIt kItI ik `h `s bAry horM ^ nA d|s,=                            es lE mYN t¬hA^ d|sdA hM ik hr pAp aty hr
17
     iwsU ny eh sB nbI wsAwAh dy enHM SbdM ^                          kufh lE mAfI hY jo lok krdy aty kihÈdy hn= pr
pUrn krn lE kItA=                                                     `h kufr< ijh/A piv|tr aAtmy dy ivru|D hovy< mAF
     18                                                                                          32
          Òeh myrA syvk hY ijs ^ mYN cui,aA hY= myrA                  nhIN kItA jAvygA=               aty jy koE mn|uK dy pu|tr ivru|D
ipaArA hY ijs toN mYN pRsn hM= mYN aAp,A aAtmA `s                    g|l kry `s^ mAF kItA jAvygA pr jy koE piv|tr
`%pr r|KMgA< aty `h kOmM iv|c inaM dA aYlAn krygA=                    aAtmy dy ivru|D g|l kry tM `s ^ nA es ju|g iv|c ty
     19
          `h nA Jg/A krygA aty nA hI cIkygA= nA hI                    nA hI aA`, vAly ju|g iv|c mAF kItA jAvygA=
rAhM iv|c koE `s dI aAvAz s¬,ygA=
     20
          `h iltA/y hoxy kAny ^ nhIN to/ygA= `h `s                                 t¬hA.I krnI d|sdI hY ik t¬sIN kI ho
dIvy ^ bAhr r|KygA jo ik buJ, vAlA hY `h aijhA                                                   (lUkA 6:43–45)
                                                                           33
`doN t|k krygA jdoN t|k `h inrp|K inaM dI ij|t                                  Òjykr t¬hA^ cgA fl cAhIdA hY tM< ru|K ^ cgA
sTAipt nA kr dyvy=                                                    bnAP= jykr t¬hA.A ru|K burA hY< tM es dA fl vI
     21
          aty kOmM `s `%pr aAp,I aAs r|K,gIaM=Ó                       BY/A hovygA< ik`N ik ibrC aAp,y floN hI pCAi,aA
                                                                                    34
                                               wsAwAh 42:1-4          jMdA hY=           hy s|pM dy b%icPÚ kI t¬sIN bury ho ky cgIaM
                                                                      g|lM kr s|kdy ho? t¬hA.A idl ijs nAl BiraA hY<
                                                                                                               35
                      iws¬ ^ pRBU v|lo SktI                           t¬hA.A mUÈh vI `hI boldA hY=                  e|k cgy ivaktI dy
             (mrkus 3:20–30; lUkA 11:14–23; 12:10)                    idl iv|c cgIaM g|lM dI smgRI hY= es lE `h
     22
          Fyr lok< e|k aÈnyH ggy mnuK< ijs ^ BUt icbi/aM
                               U     |                                aAp,y idloN cgIaM g|lM boldA hY= aty duSq aAdmI
hoeaA sI< `s dy kol ilaAxy aty iwsU ny `s^ aijhA                      burIaM g|lM r|KdA hY aty `h idloN mÈdA boldA hY=
                                          23                          36
cgA kItA ik `h bol,-vyK, l|gA=                sAry lok hYrAn              pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik hryk akArT g|l lE<
sn aty aAiKaA< ÒkI eh aAdmI dA~d dA pu|tr tM                          jo mn|uK bol,gy inaM dy idn `s dA ihsAb dy,gy=
                                                                      37
nhIN ijs ^ prmySr ny sA.y lok iv|c Byj, dA vAadA
                ¬                                                          tuhA.y SbdM toN< tusIN DrmI mÈny jAvoNgy= tuhA.y SbdM
kItA sI=Ó                                                             toN tuhA.A doSI ho, dA inr,A kItA jAvygA=Ó
     24
          FrIsIaM ny lokM ^ es trHM kihÈidaM s¬i,aA
aty aAiKaA< Ò`h baAl-zbUl dy SAsk dI shAetA                                         whUdIaM ny iwsU toN inSAn mÈigaA
nAl lokM iv|coN BUtM ^ k|>dA hY=Ó                                                        (mrkus 8:11–12; lUkA 11:29–32)
     25                                                                    38
          pr `s ny `nHM dI soc-ivcAr jA,ky `nHM ^                               td kuJ nym dy `pdySkM aty FrIsIaM ny pu%iCaA<
aAiKaA< Òhr `h rAj< jo aAp,y aAp nAl l/dA hY<                         Ògur< asIN tYTNo inSAn vjoN koE kirSmA vyK,A cAhdy
                                                                          U                                            u
nSq ho jAvygA< aty `h Sihr jM pirvAr< jo aAp,y                        hM=Ó
                                              26                           39
aAp nAl l/dA hY< K/HA nhIN ho skdA=             aty jy SYtAn                    iwsU ny `%tr id|tA< ÒduSq aty pApI lok hI inSAn
aAp,y hI BUtM ^ bAhr D|kdA hY< tM SYtAn aAp,y hI                      vjoN kirSmA vyK,A locdy hn= pr `nHM lokM ^ sbUt
iùKlAF l/ irhA hY= es trHM `s dA rAj nhIN cl                          vjoN koE inSAn nhIN id|tA jAvygA< isvA `s inSAn
             27                                                                                                       40
skdA?             jykr mYN BUtM ^ k|>, vAsty baAl zbUl                dy< jo nbI wUnAh nAl vApiraA=                        ijvyN ik wUnAh
dI SktI dI vrtoN krdA hM< tM t¬hA.y cyly BUt k|>,                     itÈn idn aty itÈn rAt v|.I m|CI dy i>|. iv|c irhA<
vAsty iks SktI dI vrtoN krdy hn? es lE t¬hA.y                         `sy trHM mn|uK dA pu|tr vI itÈn idn aty itÈn rAt
                                                                                                      41
aAp,y lok eh sAibt kr idÈdy hn ik t¬sIN Zlt ho=                       DrtI dy aÈdr rhygA=                  nInIvAh dy lok aty `h lok
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament
Punjabi bible   new testament

More Related Content

Viewers also liked

Awadhi bible new testament
Awadhi bible   new testamentAwadhi bible   new testament
Awadhi bible new testamentArabBibles
 
Kurdi behdini bible gospel of john
Kurdi behdini bible   gospel of johnKurdi behdini bible   gospel of john
Kurdi behdini bible gospel of johnArabBibles
 
Dari bible gospel of john 2
Dari bible   gospel of john 2Dari bible   gospel of john 2
Dari bible gospel of john 2ArabBibles
 
Tuvin bible new testament
Tuvin bible   new testamentTuvin bible   new testament
Tuvin bible new testamentArabBibles
 
Muhammad and men a
Muhammad and men aMuhammad and men a
Muhammad and men aArabBibles
 
Muhammad and satan at
Muhammad and satan atMuhammad and satan at
Muhammad and satan atArabBibles
 

Viewers also liked (6)

Awadhi bible new testament
Awadhi bible   new testamentAwadhi bible   new testament
Awadhi bible new testament
 
Kurdi behdini bible gospel of john
Kurdi behdini bible   gospel of johnKurdi behdini bible   gospel of john
Kurdi behdini bible gospel of john
 
Dari bible gospel of john 2
Dari bible   gospel of john 2Dari bible   gospel of john 2
Dari bible gospel of john 2
 
Tuvin bible new testament
Tuvin bible   new testamentTuvin bible   new testament
Tuvin bible new testament
 
Muhammad and men a
Muhammad and men aMuhammad and men a
Muhammad and men a
 
Muhammad and satan at
Muhammad and satan atMuhammad and satan at
Muhammad and satan at
 

More from ArabBibles

Muhammad and incest at
Muhammad and incest atMuhammad and incest at
Muhammad and incest atArabBibles
 
Lord's prayer a
Lord's prayer aLord's prayer a
Lord's prayer aArabBibles
 
Khadija's thighs at
Khadija's thighs atKhadija's thighs at
Khadija's thighs atArabBibles
 
Islamic medicine a
Islamic medicine aIslamic medicine a
Islamic medicine aArabBibles
 
Islamic astronomy a
Islamic astronomy aIslamic astronomy a
Islamic astronomy aArabBibles
 
Grandpa muhammad at
Grandpa muhammad atGrandpa muhammad at
Grandpa muhammad atArabBibles
 
Gay muhammad a
Gay muhammad aGay muhammad a
Gay muhammad aArabBibles
 
Breastfeeding à la muhammad a
Breastfeeding à la muhammad aBreastfeeding à la muhammad a
Breastfeeding à la muhammad aArabBibles
 
Aisha and safwan at
Aisha and safwan atAisha and safwan at
Aisha and safwan atArabBibles
 
Adoption in islam a
Adoption in islam aAdoption in islam a
Adoption in islam aArabBibles
 
Innocence of muslims dissected a
Innocence of muslims dissected aInnocence of muslims dissected a
Innocence of muslims dissected aArabBibles
 
Muhammad's donkey a
Muhammad's donkey aMuhammad's donkey a
Muhammad's donkey aArabBibles
 
The glory of muhammad at
The glory of muhammad atThe glory of muhammad at
The glory of muhammad atArabBibles
 
Torments of the grave a
Torments of the grave aTorments of the grave a
Torments of the grave aArabBibles
 

More from ArabBibles (20)

Muhammad and incest at
Muhammad and incest atMuhammad and incest at
Muhammad and incest at
 
Menses a
Menses aMenses a
Menses a
 
Lord's prayer a
Lord's prayer aLord's prayer a
Lord's prayer a
 
Khaula a
Khaula aKhaula a
Khaula a
 
Khadija's thighs at
Khadija's thighs atKhadija's thighs at
Khadija's thighs at
 
Islamic medicine a
Islamic medicine aIslamic medicine a
Islamic medicine a
 
Islamic astronomy a
Islamic astronomy aIslamic astronomy a
Islamic astronomy a
 
Grandpa muhammad at
Grandpa muhammad atGrandpa muhammad at
Grandpa muhammad at
 
Gay muhammad a
Gay muhammad aGay muhammad a
Gay muhammad a
 
Breastfeeding à la muhammad a
Breastfeeding à la muhammad aBreastfeeding à la muhammad a
Breastfeeding à la muhammad a
 
Beatitudes a
Beatitudes aBeatitudes a
Beatitudes a
 
Assassin at
Assassin atAssassin at
Assassin at
 
Aisha and safwan at
Aisha and safwan atAisha and safwan at
Aisha and safwan at
 
Adoption in islam a
Adoption in islam aAdoption in islam a
Adoption in islam a
 
Innocence of muslims dissected a
Innocence of muslims dissected aInnocence of muslims dissected a
Innocence of muslims dissected a
 
Muhammad's donkey a
Muhammad's donkey aMuhammad's donkey a
Muhammad's donkey a
 
The glory of muhammad at
The glory of muhammad atThe glory of muhammad at
The glory of muhammad at
 
Um kerfa a
Um kerfa aUm kerfa a
Um kerfa a
 
Umm kerfa a
Umm kerfa aUmm kerfa a
Umm kerfa a
 
Torments of the grave a
Torments of the grave aTorments of the grave a
Torments of the grave a
 

Punjabi bible new testament

  • 1. 977 m|tI dI eÈjIl 10 iwsU dA pirvArk eithAs ihzkIwAh mn|sh dA iptA sI= (lUkA 3:23–38) mn|sh aAmon dA iptA sI= 1 eh iwsU msIh dy pirvAr dA eithAs hY= iwsU dA~d dy pirvAr toN sI aty dA~d abrAhAm dy pirvAr toN sI= 11 aAmon woSIwAh dA iptA sI= woSIwAh< wkAnwAh< aty `s dy BrAvM dA dAdA sI= es smyN dOrAn< whUdI kYdIaM dI trHM bybIlon 2 abrAhAm eshAk dA iptA sI= ^iljAxy gxy sn= 12 eshAk wAkUb dA iptA sI= whUdIaM ^ bybIlon lY jA, toN bAad: wAkUb whUdAh aty `s dy BrAvM wkAnwAh SaltIxyl dA iptA sI= dA iptA sI= SaltIxyl zru|bAbl dA dAdA sI= 3 13 whUdAh Frs aty zrA dA iptA sI= zru|bAbl abIhUd dA iptA sI= tAmAr `nHM dI mAtA sI= abIhUd alwAkIm dA iptA sI= Frs hsron dA iptA sI= alwAkIm a|zor dA iptA sI= 14 hsron rAm dA iptA sI= a|zor sAdok dA iptA sI= 4 rAm aÈmInAdAb dA iptA sI= sAdok wAkIm dA iptA sI= aÈmInAdAb nhSoon dA iptA sI= wAkIm alIhUd dA iptA sI= 15 nhSon slmon dA iptA sI= alIhUd alAzAr dA iptA sI= 5 slmon boaz dA iptA sI= alAzAr m|TAn dA iptA sI= boaz dI mAtA rAhAb sI m|TAn wAkUb dA iptA sI= 16 boaz Pbyd dA iptA sI= wAkUb wUsuF dA iptA sI= rUT Pbyd dI mAtA sI= mirwm wUsuF dI ptnI sI= `byd w|sI dA iptA sI= mirwm iwsU dI mM sI= 6 w|sI dA~d bAdSAh dA iptA sI= iwsU hI msIh* khA`NdA hY= dA~d sulymAn dA iptA sI= 17 sulymAn dI mAtA pihlM `rIwAh so abrAhAm toN lYky dA~d tIkr eh cOdM pI/HIaM H dI ptnI sI sn= aty cOdHM hI pI/HIaM dA~d toN lYky `s vkt 7 sulymAn rhbuuaAm dA iptA sI= tIkr sn jdoN lokM ^ bybIlon iljAeaA ig!= aty rhbuaAm abIwAh dA iptA sI= cOdHM hI pI/HIaM lokM ^ bybIlon lYky jA, toN msIh dy abIwAh aAsA dA iptA sI= jnm t|k sn= 8 aAsA whoSAfAq dA iptA sI= whoSAFAq worAm dA iptA sI= iwsU msIh dA jnm worAm `zIwAh dA iptA sI= (lUkA 2:1–7) 9 18 `%zIwAh woTAm dA iptA sI= iwsU msIh dI mAtA mirwm sI= iwsU msIh dA woTAm aAhAz dA iptA sI= jnm es trHM hoeaA= mirwm dI ku/mAE wUsuf dy aAhAz ihzAkIwAh dA iptA sI= msIh Òmsh kItAÓ (msIhA) jM prmySr v|lNo cui,aA hoeaA= ¬
  • 2. m|tI 1:19-2:15 978 5 nAl hoE= pr ivaAh ho, toN pihlM hI mirwm ny msIh ikTy jmgA? `nM ny ikhA< ÒwhidwA dy btlhm | y H U Y dyiKaA ik `h grBvtI hY= mirwm piv|tr aAtmA iv|c< ik`N ik nbI ny es bAry poTIaM* iv|c iliKaA 19 dI SktI nAl grBvtI hoE sI= mirwm dA ptI hY: 6 wUsuf ix|k cgA mnu|K sI= `h eh nhIN cAhuÈdA sI ik Ôhy bYtlhm< whUdAh dI DrtI iv|c tU whUdAh dy `h mirwm ^ lokM sAmH,y klkn prgq kry= tM `s hAkmM iv|coN b/A mh|tvpUr, hY= hM< tyry iv%coN e|k 20 ny `s^ cu|p-cAp C|. dy, dI socI= pr jdoN `sny aijhA hAkm aAvygA< ijh/A myry lokM< esrAxyl dI es bAry soicaA tM pRBU dy e|k dUt ny `sdy suFny agvAE krygA=ÕÓ mIkAh 5:2 iv|c drSn id|ty= ty dUt ny ikhA< Òhy wUsuf< dA~d dy 7 pu|tr<* tU mirwm ^ aAp,I ptnI svIkAr krn toN fyr hyrodys ny pUrb toN aAxy jotSIaM ^ cu|p kIty nA GbrA= ijh/A b|cA `s dI ku|K iv|c aAeaA hY `h bulA ky `nHM koloN QIk QIk ptA kItA ik `nHM ^ tArA 21 8 piv|tr aAtmA* toN hY= mirwm e|k pu|tr ^ jnm pihlI vAr kdoN idKAE id|tA sI= Fyr hyrodys ny `nHM dyvygI aty tU `s dA nM iwsU* r|KIN ik`N ik `h ^ bYtlhm iv|c< eh kih ky Byj id|tA< ÒjAP aty aAp,y lokM ^ `nHM dy pApM toN bcAvygA=Ó iDaAn nAl es bAlk bAry ptA lgAP= jdoN t¬sIN 22 eh sB kuJ pRBU dy aAp,y nbI duaArA khy hoX ^ bAlk ^ l|B lvoN< tM aA ky mY^ d|s idP< tM jo mYN vI 23 pUrA krn lE vApiraA= ÒkuaArI grBvtI hovygI jAvM aty `s dI `pAsnA krM=Ó 9 aty pu|tr ^ jnm dyvygI= `h `s dA nAm eÈmAnUxyl `h rAjy dI g|l s¬, ky cly gxy= aty `h tArA< r|K,gy=Ó * ijsdA arT eh hY< ÒprmyS¬r sA.y sg ijh/A `nHM c/Hdy pAsy dyiKaA sI< jotSIaM ny `s hY=Ó tAry dA ip|CA kItA= tAry ny `nHM dI `doN t|k agvAE 24 jdoN wUsuf jAigaA tM `s ny `vyN hI kItA ijvyN kItI< jdoN t|k ik `h `s jgHHA `%ty aAky nhIN ruk 10 pRBU dy dUt ny `s^ krn lE ikhA sI= wUsF ny mirwm U igaA ij%Ty `h bAlk sI= jotSI `doN bhut KuS sn 25 11 nAl ivaAh kItA= pr wUsuF ny mirwm nAl koE jdoN `nHM ny tArA vyiKaA= `nHM ny `s Gr iv|c jA ijnsI sbD nA r%iKaA jd t|k `s ny pu|tr ^ jnm ky bAlk ^ `s dI mAtA mirwm nAl dyiKaA aty pYrIN nA id|tA= aty wUsuf ny pu|tr dA nM iwsU r%iKaA= pky `s^ mTA qikaA= `nM ny aAp,IaM TlIaM KlIaM Y | y H Y o H aty sony< lubA, aty gDrs dIaM sugAtM ByNq kItIaM 12 jotSI iwsU ^ iml, aAxy ijh/IaM `h bAlk vAsty ilaAX sn= pr sufny 2 iwsU whUidwA dy ngr bYtlhm iv|c jimaA sI= `h `s vkt jnimaA sI jdoN hyrodys* rAjA sI= iwsU dy jnm toN bAad pUrb v|lNo kuJ jotSI wrUSlm iv|c prmyS¬r ny jotSIaM ^ KbrdAr kItA ik `h hyrodys kol fyr nA jA,= tM `h hor rsty aAp,y dyS ^ m¬/ gX= 2 iv|c aAxy= jotSIaM ny lokM ^ pu|iCaA< ÒnvM juaAk ik|Ty hY jo ik whUdIaM dA rAjA hY? asIN tArA vyiKaA iwsU aAp,y mAtA iptA nAl imsr ^ 13 jo drsA`NdA ik `h jnimaA= asIN tAry ^ pUrb jdoN jotSI dUr cly gxy< tM pRBU dy dUt ny wUsuf dy iv|c aAkAS iv|c `QidaM vyiKaA= asIN `s dI sufny iv|c drSn dy ky aAiKaA< Ò`%QÚ bAlk ty `s 3 `pAsnA krn lE aAX hM=Ó jdoN rAjA hyrodys aty dI mAtA ^ lYky imsr dyS iv|c clA jA= aty jd wrUSlm dy lokM ny whUdIaM dy rAjy bAry s¬i,aA< tM tIkr mYN tY^ nA aAKM `%Ty hI rih,A ik`N ik hyrodys 4 `h GbrA gX= hyrodys ny whUdI pRDAn jAjkM ty nym bAlk ^ mAr, vAsty l|BygA=Ó 14 dy `pdySkM ^ ek%iQaM krky< `nHM ^ pu%iCaA ik tM wUsuf `%iQaA rAto rAt bAlk aty `s dI 15 mAtA ^ nAl lYky imsr v|l t¬r ipaA= wUsuF hyrodys dA~d dy ptr dA~d dy pirvAr ivcNo ; esrAXl dA dsrA |u | U rAjA< l|gB|g msIh toN e|k hzAr sAl pUrv E: dy mrn t|k imsr iv|c hI irhA= eh es lE vApiraA tM ik ijh/A bcn pRBU ny nbI dI zbAnI aAiKaA sI pivtr aAtmA pBU dA aAtmA< msIh dA aAtmA aty shAek | R vI jAi,aA jMdA hY= `h pUrA hovy : pRBU ny aAiKaA< ÒmYN aAp,y pu|tr ^ imsr iwsU iwsU dA arT hY Òm¬ktIÓ iv|coN s%idaA=Ó * kuaArI ... r|K,gyÓ wsAwAh 7:14 hyrodys mhAn hyrodys I< whUidwA dA SAsk 40 pUrv E: toN poTIaM piv|tr ilKtM< purA,y nym dIaM ilKtM= 4 pUrv E: ÒmYN aAp,y ... s%idaAÓ hoSyaA 11:1
  • 3. 979 m|tI 2:16-3:15 4 hyrodys ny bYtlhm dy sB bAl muÈi.aM wUhnA dy kp/y ~Q dy vAlM toN b,y sn aty cm dI ^ mAr su%iqaA pyqI `s dy l|k dy duaAly sI= aty `s dA Bojn iq|.IaM 16 5 jdoN hyrodys ^ eh smJ aAE ik `s^ jotSIaM aty jglI Siht sI= wrUSlm< sAry whUidwA aty duaArA DoKA id|tA igaA hY< tM `s^ b/A kRoD aAeaA= wrdn ndI dy aAsy pAsy dIaM TMvM dy sB lok `s 6 Fyr `s ny bYtlhm aty aAsy pAsy dy sAry elAikaM dy dA pRcAr s¬,n lE aAX= lokM ny aAp,y pAp kbUl bAlkM ^ mArn dA hukm dy id|tA= `s ny do sAl aty kIty aty wUhnA ny `nHM ^ wrdn ndI iv|c bpitsmA es toN CoqI `mr dy bAlkM ^ mAr dy, dA hukm dy id|tA= 7 id|tA ik`N ik `s ny jotSIaM toN jnm dy shI smyN dA pr jdNo `s ny viKaA ik FrIsIaM * aty sdUkIaM * y 17 ptA lAeaA sI= tM nbI iwrimwAh duaArA boilaA iv|coN bTyry `s koloN bpitsmA lY, aAX hn tM `s ny prmyS¬r dA Sbd pUrA ho igaA sI: `nHM ^ aAiKaA< ÒtusIN sAry s|p hoÚ t¬hA^ prmyS¬r dy 18 8 ÒrAmAh iv|c e|k avAz s¬,AE id|tI= ro,A aty aA`, vAly krop toN B|j,M ikhnyN d%isaA hY? t¬hA^ v|.y ivrlAp nAl rAKyl aAp,y bAl b%icaM ^ roNdI hY `h g|lM krnIaM cAhIdIaM hn ijnHM nAl drSA aty ts|lI nhIN cAhudI< ik`N ik `s dy b|cy mr cu|ky skoN ik t¬sIN aAp,y jIvn aty mn bdl lX hn= 9 hn=Ó iwrimwAh 31:15 aAp,y mn iv|c es g|l ty mA, krn dI nA soco< ÔasIN abrAhAm dy b|cy hM=Õ mYN t¬hA^ d|sdA hM ik wUsuF aty mirwm imsr toN m¬/y prmyS¬r abrAhAm lE enHM p|TrM iv|coN b|cy pYdA kr 19 10 hyrodys dy mrn toN bAad< pRBU dA e|k dUt imsr skdA hY= ru|KM ^ .yg, lE kuhA/A itaAr hY< hr 20 iv|c wUsuF dy supny iv|c pRgiqaA= dUt ny aAiKaA< `h ru|K ijh/A cgA fl nhIN idÈdA< v%i>aA jAvygA Ò`%QÚ bAlk aty `s dI mAtA ^ nAl lYky esrAxyl aty a|g iv|c su|q id|tA jAvygA= 11 dy dyS ^ jA= ik`N ik ijh/y lok bAlk ^ mArnA ÒmYN tM t¬hA^ t¬hA.y mn aty jIvn bdl, lE cAhudy sn hu, mr cu|ky hn=Ó pA,I nAl bpitsmA idÈdA hM pr ijh/A myry ipCoN 21 td `h itaAr hoeaA aty bAlk aty `s dI aA`, vAlA hY `h myry toN mhAn hY aty mY tM `s dI mAtA ^ nAl lY ky esrAxyl dyS ^ cilaA igaA= ju|tI cu|k, dy vI wog nhIN hM= `h t¬hA^ piv|tr 22 12 jdoN wUsuF ny s¬i,aA ik arikl~s whUidwA iv|c aAtmA aty a|g nAl bpitsmA dyvgA= y `s dI tglI aAp,y iptA hyrodys dI m¯t toN bAad rAjA b, igaA `s dy h|T iv|c hY= `h k,k ^ tU/I toN al|g krygA= hY tM `h `%Ty jA, toN .rdA sI= pr supny iv|c prmySr ¬ `h k,k ^ koQy iv|c jmA krygA= `h tU/I ^ `s daArA Kbr pAky `h glIl dy elAky ^ cilaA igaA= u ù a|g iv|c sA/ygA ijh/I buJAE nhIN jA skdI=Ó 23 wUsuF nAsrt nAm dy e|k ngr iv|c jA v%isaA aty esny `h bcn pUrA kr id|tA ijh/A prmyS¬r ny iwsU ^ wUhnA ny bpitsmA id|tA nbIaM rAhIN aAiKaA sI= `h ek nAsrI* aKvAXgA= | (mrkus 1:9–11; lUkA 3:21–22) 13 fyr iwsU wUhnA toN wrdn ndI iv|c bpitsmA 14 wUhnA bpitsmA dy, vAly dA km lY, lE glIl toN aAeaA= pr wUhnA ny eh kih (mrkus 1:1–8; lUkA 3:1–9< 15–17; wuhnA 1:19–28) ik `s^ rok, dI koiSS kItI< ÒmY^ tM tyry koloN 3 2 `nHM idnM iv|c< wUhnA bpitsmA dy, vAly ny whUidwA dy `jA/ iv|c pRcAr krnA SurU kItA= `s ny aAiKaA< ÒaAp,y idl aty jIvn bdlo< ik`uN bpitsmA lY, dI lo/ hY= aty tU myry kol ik`N aAeaA hYN?Ó 15 iwsU ny `s^ jvAb id|tA< Òhu, tU es ^ eÈJ hI 3 ik s¬rg dA rAj jldI hI aA irhA hY=Ó wUhnA ho, dy= ijh/IaA g|lM prmyS¬r krA`NdA hY sA^ `vyN bpitsmA dy, vAlA `hI hY ijsdy bAry wsAwAh nbI hI krnIaA cAhIdIaA hn=Ó e`N wUhnA iwsU ^ dI zbAnI aAiKaA igaA sI= wsAwAh ny ikhA: bpitsmA dy, lE mÈn igaA= Ò`jA/ iv|c e|k m|nuK hokA dy irhA hY: ÔpRBU lE FrIsI e|k whUdI dl jo whUdI nymM aty irvAzM ^ mÈndy rsty ^ itaAr kro; `s dy rAhM ^ is|iDaM kro=ÕÓ sn= wsAwAh 40:3 sdUkI e|k aijhA whUdI dl jo ik purA,y nymM dy kyvl pihly pÈj ih%isaM ^ mÈndy sn= `nHM dA ivSvAs sI ik nAsrI nAsrt ngr dA mnu|K= mnu|K m¯t ip|CoN jIvt nhIN rihÈdA=
  • 4. m|tI 3:16-4:24 980 16 ijvyN hI iwsU ny bpitsmA ilaA `h pA,I toN iwsU ny glIl iv|c aAp,A km ariBaA bAhr aA igaA= `s lE akAS Ku|lH igaA aty `s ny (mrkus 1:14–15; lUkA 4:14–15) 12 prmyS¬r dA aAtmA Gu|gI vM{ aAp,y `%pr `%trdA jd iwsU ny s¬i,aA ik wUhnA kYd kr id|tA igaA 17 13 vyiKaA= srvg toN e|k bA,I aAE< ty eh aAiKaA< hY tM `h glIlI ^ vAps cilaA igaA= `s ny Òeh myrA ipaArA pu|tr hY= ijs toN mYN bhut pRsn hM=Ó nAsrt C|. id|tA aty kFrnAhUm iv|c irhA= eh ngr e|k JIl dy ny/y hY= kFrnAhUm zbUlUn aty nFTAlI 14 iwsU dA prtAeaA jA,A dy elAky iv|c hY= iwsU ny eh es lE kItA ik (mrkus 1:12–13; lUkA 4:1–13) wsAwAh nbI dA vAk pUrA hovy= 15 4 SYtAn duaArA prtAX jA, lE aAtmA ny iwsU idn aty rAtM kuJ vI nA KADA tM `s ^ Bu|K l|gI= 2 dI agvAE `jA/ iv|c kItI= iwsU ny cAlI ÒzbUlun dI DrtI aty nFTAlI dI DrtI< sm¬Èdr dA rAh< wrdn ndI dy pAr< Zr-whdI lkM dI DrtI< glIlÑ Y U o 3 16 tM SYtAn `s^ prtA`, lE aAeaA aty `s^ hnyry iv|c rihÈdy lokM ny v|.A cAn, vyiKaA hY; aAiKaA< Òjy tU prmyS¬r dA pu|tr hY< tM kih ik eh cAn, `nHM lE aAeaA jo ik kbrM vM{ hnyry dyS p|Tr roqIaM b, jA,=Ó iv|c rihÈdy hn=Ó wsAwAh 9:1- 2 4 iwsU ny jvAb id|tA< Òeh poTIaM iv|c iliKaA hY : 17 ÔensAn inrI roqI ty hI nhIN ij`Ndy sgoN `nHM dA `s toN bAad iwsU pRcAr krn l|gA< `s ny aAiKaA< jIvn `s hryk vAk `%pr inrBr krdA hY ijh/A ÒaAp,y idl aty jIvnM ^ bdlo< ik`N ik svrg dA prmyS¬r dy mUÈhoN inkldA hY=ÕÓ ibvsTA 8:3 rAj ny/y aA irhA hY=Ó 5 fyr SYtAn iwsU ^ piv|tr Sihr iv|c aAp,y nAl iwsU ny kuJ cyly cu,y lY igaA aty `s^ mÈdr dy b/y `%cy sTAn `%ty K/A (mrkus 1:16–20; lUkA 5:1–11) 6 18 kr ky ikhA< Òjykr tU prmyS¬r dA pu|tr hY< tM aAp,y jdoN iwsU glIlI JIl dy k>y G¬Èm irhA sI `s ny aAp ^ hyQM .yg dy= ik`N ik eh poTIaM iv|c iliKaA do BrAvM Sm~n ijh/A ptrs khA`NdA hY aty `s hY ik< dy BrA aÈidRwAs ^ vyiKaA= `h mACI sn `h jAL 19 ÔprmyS¬r aAp,y dUtM ^ tyry lE hukm dyvygA< aty nAl m|CIaM F/ rhy sn= iwsU ny `nHM ^ ikhA< Òmyry `h tY^ aAp,y h|TM `pr cu|k lY,gy< tM jo tU p|Tr mgr aAP ty mYN t¬hA^ lokM ^ ek|QA krn lE mACI 20 iv|c aAp,y pYr v|j, toN bcA skyN=ÕÓ zbUr 91:11–12 b,AvMgA=Ó t¬rt hI `h jAlM ^ C|. ky iwsU dy mgr ho t¬ry= 7 21 iwsU ny `s^ ikhA< ÒpoTIaM iv|c eh vI iliKaA iwsU glIlI JIl dy k>y cldA irhA= `s ny do hY< hor BrAvM wAkUb aty wUhnA ^ vyiKaA jo ky zbdI dy ÔtY^ pRBU tyry prmyS¬r ^ nhIN prtA`,A cAhIdA=ÕÓ pu|tr sn= `h aAp,y ip` nAl by/I iv|c aAp,y< ibvsTA 6:16 jAlM ^ QIk kr rhy sn= iwsU ny `nHM ^ s%idaA 22 `h J|q by/I aty aAp,y ip` ^ C|. ky `s dy mgr 8 fyr SYtAn `s^ e|k v|.y `%cy phA/ `%ty nAl lY ho t¬ry= igaA aty jgt dy sAry rAj aty `nHM dA jlO ivKAeaA= 9 SYtAn ny ikhA< Òjy tU Juk ky mY^ m|TA qykyN tM eh sB iwsU dA `pdyS dy,A aty lokM ^ cgA krnA kuJ mYN tY^ dy idaMgA=Ó (lUkA 6:17–19) 10 23 iwsU ny SYtAn ^ ikhA< ÒSYtAnÚ tU eToN cilaA jA< iwsU sArI glIlI iv|c iFiraA= iwsU `nHM dy ik`N ik eh poTIaM iv|c iliKaA hY< pRArTnA sTAnM iv|c `pdyS idÈdA aty s¬rg dy rAj Ôik tU pRBU aAp,y prmySr ^ m|TA qyk aty `s e|kly ¬ dI KuSKbrI dA pRcAr krdA= aty `h lokM iv|coN sAry 24 dI hI syvA krÚÕÓ ibvsTA 6:13 rog aty sArI mMdkI ^ hqA`NdA sI= iwsU bAry sm¬cy | surIaA iv|c ùKbr FYl gE= lok ibmAr aty rogIaM ^ 11 td SYtAn cilaA igaA aty kuJ dUt iwsU kol ijh/y gBIr drd J|l rhy sn aty ijnHM ^ BUt ic|b/y `s dI mdd krn lE aAX= hoX sn< imrgI vAly aty aDrgIaM ^ ilaAxy= iwsU
  • 5. 981 m|tI 4:25-5:25 25 ny sAry rogIaM ^ cgA kItA= v|.IaM BI/M glIl< ^ dyK, idP tM jo `h vI t¬hA.y cgy km vyK sk, idkApuils< wrUSlm< whUidwA aty wrdn ndI dy aty svrg iv|c t¬hA.y iptA dI `stit kr sk,= pAroN `s dy mgr l|g pEaM= iwsU aty purA,y nym dIaM ilKtM 17 phA/I dy `pdyS Òeh nA soco ik mYN mUsA dI SrHA jM nbIaM dy (lUkA 6:20–23) `pdySM ^ nSq krn lE aAeaA hM= mYN `nHM dy 5 BI/ ^ vyK ky iwsU phA/ `%ty c/H igaA aty jd bYQA tM `s dy cyly `s dy aAs pAs aAxy= td iwsU lokM ^ `pdyS dy, l|gA aty `sny aAiKaA< 2 `pdySM ^ nSq krn nhIN sgoN `nHM ^ spUr, krn lE aAeaA hM= 18 mYN t¬¬hA^ s|c aAKdA hM ik ijÈnA icr akAS aty DrtI alop nA ho jA, SrHA iv|coN kuJ 3 Ò`h v.BAgy hn ijh/y aAtmA iv|c grIb hn vI alop nhIN hovygA= jd t|k ik sB kuJ pUrA nhIN ik`N ik svrg dA rAj `nHM dA hY= hovygA e|k a|Kr jM a|Kr dI e|k ibÈdI vI nhIN 4 19 `h v.BAgy hn ijh/y sog krdy hn ik`N ik guaAcygI= jykr koE ivaktI av%igaAkArI hY aty `h SMt kIty jA,gy= dUijaM ^ vI aAigaA nA mÈn, dA `pdyS idÈdA hY< tM 5 `h v.BAgy hn ijh/y dIn hn ik`N ik `h `h svrg dy rAj iv|c sB toN G|q mh|tvpUr, hovgA= y vAady dI DrtI dy vArs ho,gy= pr ijh/A koE hukmM ^ mÈnygA aty horM ^ d|sygA `h 6 20 `h v.BAgy hn ijh/y Drm dy Bu|Ky ty ithAxy hn svrg dy rAj iv|c mhAn hovygA= mYN t¬hA^ d|sdA ik`N ik `h rjAxy jA,gy= hM ik jy t¬hA.y km nym dy `pdySkM aty frIsIaM dy 7 `h v.BAgy hn ijh/y imhrbAn hn ik`N ik Drm nAloN v|D nhIN ho,gy tM t¬sIN svrg dy rAj `nHM ty imhr kItI jAvygI= iv|c ikvyN vI nhIN v/ skoNgy= 8 `h v.BAgy hn ijh/y idloN SuD hn ik`N ik `h prmyS¬r ^ vyK,gy= iwsU dA kroD bAry `pdyS 9 21 `h v.BAgy hn ijh/y SMtI ilaA`Ndy hn ik`N Òt¬sIN s¬i,aM hovygA< jo bhut icr pihlM sA.y ik `h prmyS¬r dy b|cy aKvA`,gy= lokM ^ ikhA igaA sI= ik Ôiksy mnuK dA KUn nA kr=* o | 10 `h v.BAgy hn ijh/y shI kArj krn dy kAr, ijh/A ivaktI KUn krygA< adAlt iv|c `s dA inr,A 22 stAxy jA rhy hn ik`N ik svrg dA rAj `nHM kItA jAvygA=Õ pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik hr koE dA hovygA= t¬hA.A BrA hY= iksy dUsry ivaktI ty kRoD nA kro= jykr tU dUsry ivaktI ty kRoD kryNgA< tM tyrA inr,A 11 ÒjdoN lok t¬hA.I bye|ztI krn aty t¬hA.y ivru|D whUdI adAlt iv|c kItA jAvygA= jykr tU iksy ^ mA/A bol, aty t¬hA.y ty JUQy doS lA`, ik`N ik t¬sIN gAlH k|>dA hYN< tM tyrA inr,A whUdI sBA duaArA 12 myry cyly ho< tM t¬sIN DÈn ho= KuS hoovo aty and mA,o< kItA jAvygA= aty jykr tU dUsry ivaktI ^ mUrK t¬sIN svrg iv|c bhut v|.A Fl pAvoNgy= esy trHM hI< bulA`NdA hY< tM tY^ nrk dI a|g dy Ktry dA sAmH,A 23 jo nbI t¬hAToN pihlM rhy `nHM ^ vI lokM ny kSq krnA pvygA= so jdoN tU prmyS¬r lE jgvydI ty id|ty= aAp,I ByNq c/HA`, l|gy< aty `%Ty tY^ cyty !vy ik 24 tyry BrA dy mn iv|c tyry lE ivroD hY= tM `%Ty t¬sIN lU, aty roSnI vM{ ho aAp,I Byq jgvydI* dy sAmH,y C|. ky c%ilaA jA= (mrkus 9:50; lUkA 14:34–35) aty pihlM aAp,y BrA nAl myl kr aty bAad iv|c 13 25 Òt¬sIN DrtI dy lU, ho= pr jykr lU, bysuaAd ho aA, ky aAp,I ByNq c/HA= jy tyrA duSm, tY^ adAlt jAvy< tM eh Fyr ikvyN slU,A ho skdA? eh bykAr hY= iljA irhA hovy tM aAp,y duSm, nAl ijÈnI CytI ho eh bAhr su%iqaA jAvy aty lokM duaArA im%iDaA jAvy= sky< imlAp kr lY= jykr tU aijhA nhIN kryNgA< ho 14 Òt¬sIN jgt dy cAn, ho= ijh/A ngr phA/ ty skdA `h tY^ m¬nsF dy hvAly kr dyvy= aty m¬nsF 15 bi,aA hoeaA hY `s^ lkoeaA nhIN jA skdA= lok tY^ kYd iv|c pA`, lE pihrydArM dy hvAly kr dIvA jgA ky kqory hyQM nhIN r|Kdy `h es ^ SmHAdAn Òiksy ... nA krÓ kUc 20:13 ibvsTA 5:17 `%ty r|Kdy hn tM jo eh Gr iv|c rihÈdy sB lokM ^ 16 jgvydI p||Tr dA T/A ij|Ty k¬rbAnI id|tI jMdI sI jM pRBU cAn, dyvy= esy t¬rHM hI< t¬sIN aAp,A cAn, lokM ^ ByqAvM id|tIaM jMdIaM sn=
  • 6. m|tI 5:26-6:1 982 26 36 dyvy= mYN tY^ s|c d|sdA hM ik< tY^ kYd iv|coN `nM aty nAhI aAp,y isr dI sONh KAP< ik`N ik tusIN 37 icr t|k m¬kt nhIN kItA jAvygA< ijÈnM icr tU `h e|k vAl ^ vI ic|qA jM kAlA nhIN kr skdy= pr sB kuJ nhIN dy idÈdA ijs dA tU dy,dAr hYN= t¬sIN aAp,y bol, iv|c ÔhMÕ dI hM< aty ÔnAÕ dI nA< aAKo= ÔhMÕ jM ÔnAÕ toN v|D aAK,A bdI v|loN hY= iwsU dA ijnsI pAp bAry `pdyS 27 Òt¬sIN s¬i,aM hY jo eh ikhA igaA sI< Ôik tU iwsU dA bdly bAry `pdyS 28 bdkArI dA pAp nA kr=Õ* pr mYN t¬hA^ d|sdA hM (lUkA 6:29–30) 38 ik jykr koE ivaktI iksy a¯rt v|l ijnsI nzr ÒtUsIN s¬i,aA hY jo ikhA igaA sI ik< Ôa|K dy 39 nAl vyKdA hY< tM `h pihlM hI aAp,y idloN `s bdly a|K aty dÈd dy bdly dÈd=Õ* mNY thA^ aAKdA ¬ 29 a¯rt nAl bdkArI dA pAp kr cu%ikaA hY= jo tyrI hM ik< duSq aAdmI dy ivru|D K/Hy nA hovo= sgoN jy koE s|jI a|K pAp krAvy tM `s^ aAp,y SrIr iv|coN k|> ky tuhA.I s|jI g|lH `%ty cpy/ mAry< tM tusIN dUjI vI `s 40 su|q dy= ik`N jo tyry lE eho BlA hY ik tyry aÈgM iv|coN v|l GumA idP= aty ijh/A tuhA.y `%ty muk|dmA kry e|k dA nAs hovy pr tyrA sArA SrIr nrk iv|c nA ty tuhA.A ku/tA lY,A cAhy tM `s ^ aAp,A coZA vI lY 30 41 jAvy= tyrA s|jA h|T jdoN tYToN pAp krAvy tM `s^ lY, idP= aty jy koE tuhA^ e|k mIl aAp,y nAl k|q ky su|q dy= ik`N ik tyry lE eh BlA hY ik tyry t¬r, lE mjbUr kry tM tusIN `s nAl do mIl c|lo= 42 aÈgM iv|coN e|k dA nAS hovy pr tyrA sArA SrIr nrk jykr koE tuhAToN kuJ mÈgdA hY< `h `s ^ idP aty iv|c nA jAvy= jykr koE tuhAToN `DAr cAhuÈdA hY tM< dy, toN mnHA nA kro= iwsU dA tlAk bAry `pdyS (m|tI 19:9; mrkus 10:11–12; lUkA 16:18) sB lokM ^ ipaAr kro 31 Òeh vI aAiKaA igaA h< Ôijh/A ivaktI aAp,I Y (lUkA 6:27–28< 32–36) 43 ptnI ^ tlAk iddA hY `h `s^ tlAknAmA ilK ky ÒtsIN si,aM hY jo eh ikhA igaA sI< ÔtsIN aAp,y ¬ ¬ ¬ 32 dyvy=Õ * pr mYN t¬hA^ d|sdA hM ik koE vI ivaktI guaM>I nAl vI ipaAr kro* aty aAp,y vYrI nAl 44 jo aAp,I ptnI ^ tlAk idÈdA< `h `s ^ bdkArI vYr r|Ko=Õ pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik aAp,y vYrIaM dA pAp krn dA doSI b,A`NdA hY= iksy ivaktI kol nAl vI ipaAr kro= aty jo t¬hA^ stA`, `nHM lE 45 aAp,I ptnI ^ tlAk dy, dA e|k hI kAr, hY< ik pRArTnA kro= jykr t¬sIN aijhA kroNgy< Fyr t¬sIN jykr `s dI ptnI ny dUsry aAdmI nAl ijnsI sbD aAp,y iptA dy ijh/A svrg iv|c hY< s|cy pu|tr hovoNgy< b,AX ho,= aty koE vI ivaktI jo `s tlAkSudA ik`N ik iptA aAp,A sUrj< bury aty Bly dohM `%pr hI a¯rt nAl ivaAh krvA`NdA< bdkArI dA pAp krn c/HA`NdA hY= t¬hA.A iptA DrmIaM aty kuDrmIaM `%pr 46 dA doSI hY= vI mINh vrsA`NdA hY= jykr t¬sIN `nHM nAl hI ipaAr kro ijh/y t¬hA.y nAl ipaAr krdy hn tM t¬hA^ iwsU dA vAady krn bAry `pdyS koE Fl nhIN imlygA= kI msUlIxy vI ehI nhIN krdy? 33 47 Òt¬sIN s¬i,aA hY ik sA.y puriKaM ^ aAiKaA igaA jykr t¬sIN isrF aAp,y dostM nAl cgA vrtAP sI= jykr tusIN vAadA kroN tM es ^ nA to/o= jo krdy ho tM t¬sIN dUsry lokM nAloN cgy nhIN ho= kI 48 vAady t¬sIN pRBU nAl kIty hn `nHM ^ pUiraM krnA kuDrmI vI aijhA nhIN krdy? so ijvyN t¬hA.A iptA 34 cAhIdA hY=* pr mYN t¬hA^ d|sdA hM ik< kdy vI ijh/A s¬rg iv|c hY< spUr, hY itvyN t¬sIN vI spUr, vAadA nA kro= kdy vI surg dI sONh nA KAP ik`N ik hovo= 35 eh prmyS¬r dA isGAsn hY= aty nA hI DrtI dI sONh KAP ik`N ik eh `s dy crnM dI cONkI hY= nA hI iwsU dA dAn krn bAry `pdyS wrUSlm dI ik`N ik eh mhAn rAjy dA Sihr hY= ÒtU bdkArI ... nA krÓ kUc 20:14; ibvsTA 5:18 6 ÒsAvDAn rho< jdoN t¬sIN cgy km kro< lokM dy sAmH,y nA ivKAP tM jo `h `s v|l iDaAn dy,= Òijh/A ivaktI ... dyvyÓ ibvsTA 24:1 Òjo ... cAhIdA hYÓ lyvIaM 19:12; ig,tI 30:2; Òa|K dy ... bdly dÈdÓ kUc 21:24; lyvIaM 24:20; ibvsTA 23:21 Ò t¬sIN ... ipaAr kroÓ lyvIaM 19:18
  • 7. 983 m|tI 6:2-26 15 jkr tsIN aijhA krdy h< tsIN thA.y iptA klNo ijh/A y ¬ o ¬ ¬ o t¬hA.IaM ZltIaM ^ mAF kr dyvygA= pr jykr svrg iv|c hY kuJ fl pRApt nhIN kroNgy= t¬sIN `nHM lokM dIaM gltIaM mAF nhIN kroNgy< tM 2 Òso jd vI tusIN lo/vd ^ dAn kroN tM aAp,y surg iv|c t¬hA.A iptA vI t¬hA.IaM gltIaM mAF dAn dA aYlA, nA krvAP ijvyN kpqI pRArTnA sTAnM nhIN krygA= aty rAhM iv|c krdy hn= `h lokM toN `stit krA`, lE tUrHIaM vjvA`Ndy hn= mYN t¬hA^ s|c d|sdA hM iwsUU dA vrt bAry `pdyS 3 16 ik< `nHM dA ehI Fl hY= so jdoN tusIN grIbM iv|c ÒjdoN t¬sIN vrt r|Ko tM kpqIaM vM{ mUÈh `dAs dAn kroN tM gupt dAn kro= iksy ^ ptA nA l|g, nA b,AP= `h aAp,y mUÈh es lE ivgA/dy hn tM 4 idP ik tusIN kI dy rhy hoN= tuhA.A dAn gupt ho,A jo `h lokM ^ vrt r|K, vAly l|g,= mYN t¬hA^ s|c 17 cAhIdA hY= iFr tuhA.A iptA< ijh/A vyKdA hY ik gupt aAKdA hM ik `h Fl pA cu|ky hn= pr jdoN t¬sIN iv|c kI kItA igaA hY< tuhA^ fl dyvygA= vrt r|KoN tM aAp,y vAlM ^ tyl lAP aty aAp,A mUÈh 18 Dovo= tM jo tusIN lokM ^ nhIN idKA irhy hovoNgy ik iwsU dA pRArTnA bAry `pdyS tusIN vrt r|K rhy hoN pr isrF aAp,y iptA ^ idKAP (lUkA 11:2–4) ijh/A ik gupt hY= tuhA.A iptA ijh/A gupt iv|c 5 ÒjdoN t¬sIN pRArTnA kroN tM kpqIaM vM{ nA kro kIty ^ vyKdA hY tuhA^ fl dyvygA= ik`N ik `h rAhM dy KUÈijaM aty pRArTnA sTAnM iv|c K/y hoky pRArTnA krnI psd krdy hn tM ik lok `nHM dOlt nAloN prmyS¬r vDyry mh|tvpUr, hY ^ vyK,= mYN t¬hA^ s|c aAKdA hM ik `h aAp,A fl (lUkA 12:33–34; 11:34–36; 16:13) 6 19 pA cu|ky hn= pr jdoN t¬sIN pRArTnA kroN< tM aAp,y ÒDrtI ty KzAny dA B.Ar nA jo/o= e%Ty kI/y aty kmry iv|c jAP< bUhA bd kro aty aAp,y iptA a|gy jZAl Dn ^ nSq kr idÈdA hY aty cor snH mArky 20 pRArTnA kro< ijh/A ik gupt sTAn iv|c hY= jo km t¬hA.I dOlt curA lY jMdy hn= pr svrg iv|c gupt kIty jMdy hn t¬hA.A iptA `h vyK, dy wog hY= KzAny jo/o= svrg iv|c nA koE kI/A aty nA jgAl 7 `h t¬hA^ Fl dyvygA= jdoN t¬sIN pRArTnA kro tM Dn ^ nSq krdA hY aty nA hI cor snH mArdy hn 21 t¬sIN `nHM lokM vM{ nA kro jo prmyS¬r ^ nhIN jA,dy= aty curA`Ndy hn= ik`N ik ij|Ty tuhA.A KzAnA hovgA y 22 `h arThI, g|lM aAK,IaM jArI r|Kdy hn= `h tuhA.A idl vI `%Ty hI hovygA= SrIr dA dIvA a|K socdy hn< prmyS¬r `nHM ^ s¬,ygA ik`N ik `h v|D hY< jykr tuhA.I a|K inrml hY tM tuhA.A sArA SrIr 8 23 boldy hn= so t¬sIN `nHM vrgy nA hovo ik`N ik t¬hA.A cAn, nAl BrpUr hovygA= pr jykr tuhA.I a|K iptA t¬hA.y mÈg, toN pihlM hI jA,dA hY ik t¬hA^ mYlI hY< tM tuhA.A sArA SrIr hnyry nAl BrpUr hovgA= y 9 iks vstU dI lo/ hY= es lE t¬sIN jd vI pRArTnA so jykr tuhA.y aÈdr dA cAn, hnyrA hY tM iFr `h 24 kro es trIky nAl kro: hnyrA ikÈnA hovygA= koE m|nuK do mAlkM dI syvA Ôsurg iv|c< sA.y iptA asIN pRArTnA krdy hM ik e|k hI smyN nhIN kr skdA ik`N ik e|k nAl `h vYr tyrA nM piv|tr mÈinaA jAvy= aty dUjy nAl pRIt r|KygA jM e|k nAl `h imilaA 10 tyrA rAj aAvy< tyrI mrzI< ijh/I svrg iv|c rhygA aty dUjy ^ Bu|l jAvygA= es lE t¬sIN prmyS¬r pUrn hY< DrtI ty vI pUrn hovy= aty dOlt dI syvA eko vyly nhIN kr skdy= 11 a|j sA^ Boj, id` jo sA^ hr roz cAhIdA hY= 12 aty t¬sIN sA.y pAp mAF kr id` ijvyN asIN vI prmyS¬r dy rAj ^ pihl `nHM ^ mAF kr id|tA hY ijnHM ny sA.A burA kItA= (lUkA 12:22–34) 13 25 aty sA^ prtAvy iv|c nA pAvo< sgoN duSq toN Òes krky mYN t¬hA^ d|sdA hM< ik aAp,I izdgI bcAvo=Õ* dI ictA nA kro< aty nA hI es g|l dI ik t¬sIN kI 14 ik`N ik jykr t¬sIN dUsry lokM dIaM ZltIaM KAvoNgy aty kI pIvoNgy= aty nA hI t¬sIN esdI icÈtA mAf kr dyvoNgy< tM surg iv|c t¬hA.A surgI iptA vI kro ik t¬hA^ aAp,y SrIr ty pihn, lE iks dI lo/ hY= kI izdgI Bojn nAloN aty SrIr vstr nAloN tuk 13 kuJ wUnAnI nklM iv|c joi/aA igaA hY ik`N ik 26 v|D mh|tvpUr, nhIN? akAS dy pÈCIaM v|l iDaAn pAtSAhI< SktI aty mihmA hmySA hmySA lE t¬hA.I hY= aAmIn= kro= nA tM `h bIjdy hn ty nA hI v|>dy hn nA hI
  • 8. m|tI 6:27-7:21 984 B/oilaM iv|c anAj ek|QA krdy hn= pr t¬hA.A jo t¬hA^ cAhIdA hY prmyS¬r koloN mÈg,A jArI r|Ko surgI iptA `nHM dI ipRtpAl krdA hY= BlA t¬sIN `nHM (lUkA 11:9-13) 27 7 nAloN `%tm nhIN ho= jy t¬sIN ictA krdy rhoNgy tM< Òjykr t¬sIN mÈgdy rhoNgy tM< t¬sIN pRApt kr lvoNgy= t¬sIN aAp,I `mr iv|c e|k vI pl dA vADA nhIN kr l|B< tM l|BgA= K/kAP< tM t¬hA.yy lE drvAzA KoilHaA o y 8 skdy= jAvygA= ik`N ik hryk mÈg, vAlA pA lYNdA hY aty 28 Òt¬sIN vstrM lE ik`N ictA krdy ho? t¬sIN Kyt >U>, vAly ^ l|BdA hY aty K/kA`, vAly lE drvAzA iv|c FlM ^ vyKo= vyKo `h ikvyN `%Ty vDdy hn= `h KoilHaA jMdA hY= 29 9 aAp,y lE nA imhnt krdy hn nA k|tdy hn= pr Òt¬hA.yy iv|coN ikh/A aYsA hY< ik jdoN `s dA pu|tr 10 mYN t¬hA^ d|sdA hM ik mhAn aty amIr rAjA s¬lymAn `s toN roqI mÈgy tM `h `s^ p|Tr dyvygA? jykr 11 vI< enHM iv|coN e|k Fu|l ijÈnA vI nhIN sijaA hoeaA `h e|k m|CI mÈg<y tM kI t¬sIN `s^ s|p dyvNo gy? jykr 30 sI= prmyS¬r jglI GAh ^ vI ijh/A a|j hY aty t¬sIN eÈny duSq ho ky vI< aAp,y b%icaM ^ cgIaM Blk y a | g iv | c J o i kaA jAv y g A aijhA pihn, dAtM dy,IaM jA,dy ho tM t¬hA.A surgI iptA< mÈg, pihnA`NdA hY= tM hy To/I prtIt vAilP< kI BlA vAilaM ^< ikÈnIaM v|D cgIaM dAtM dyvygA? 31 prmyS¬r t¬hA^ `s toN v|D nhIN pihnAvygA? so t¬sIN ictA krky eh nA kho ik< ÔkI KAvMgyÕ jM ÔkI pIvMgyÕ sB toN zrUrI asUl 32 12 jM ÔkI pihnMgy?Õ `h lok jo prmySr ^ nhIN jA,dy ¬ Òes lE jo kuJ t¬sIN cAhudy ho ik lok t¬hA.y `h enHM sBnM vstM ^ BAldy hn< pr t¬sIN ictA nA nAl krn< `nHM nAl vI `vyN dIaM hI g|lM kro= ik`N kro ik`N ik t¬hA.A surgI iptA jA,dA hY ik t¬hA^ ik mUsA dI SrHA aty nbIaM dIaM ilKtM dA eho nco/ 33 enHM cIzM dI lo / hY= pr sB toN pihlM< t¬hA^ hY= prmSr dy rAj aty `s dy Drm dI eCA krnI cAhIdI y ¬ | h= iFr eh sB vstM vI thA^ dy idtIaM jA,gIaA= Y ¬ | surg dA mArg aty nrk dA mArg 34 so t¬sIN Blk dy lE ictA nA kro= eh aAp,y bAry (lUkA 13:24) 13 aApy hI ictA krygA< a|j dy lE a|j dA du|K hI bTyrA Òt¬sIN BI/y fAqk rAhIN v/o ik`N jo eh rAh svrg hY= ^ KulHdA hY= nrk dA rAh bhut KulHA hY aty bhut suKAlA hY< aty tbAhI v|l iljMdA hY= `s TA,IN bhut 14 lok aÈdr jMdy hn= pr `h fAqk b/A BI/A hY aty iwsU dA aiDkAr vAlA `pdyS a¯KA hY ijh/A s|cy jIvn v|l ^ jMdA hY= aty ijh/y (lUkA 6:37–38< 41–42) `s^ l|Bdy hn `h ivrly hn= 7 ÒdUjy lokM dA inr,A nA kro tM t¬hA.A inr,A vI 2 nhIN kItA jAvygA= jykr t¬sIN dUsiraM dA inr,A krdy ho tM `sy trHM hI t¬hA.A vI inr,A kItA lokM dy kmM toN huiSaAr rho (lUkA 6:43–44; 13:25–27) 15 jAvygA= aty ijs mAp nAl t¬sIN im,dy ho< `sy nAl ÒJUQy nbIaM toN huiSaAr rho< `h t¬hA.y kol By.M t¬hA^ vI imi,aA jAvygA= dy Bys iv|c aA`Ndy hn< pr asl iv|c `h bhut 3 16 tusIN aAp,y BrA dI a|K iv|c `s DU/ dy k, ^ KtrnAk biGaA/M vrgy hn= t¬sIN `nHM ^ `nHM dy ikvyN vyK skdy hoN jdoN ik tusIN aAp,I a|K ivcly v|.y FlM toN pCA,ogy= cgy km BY/y lokM duaArA nhIN huÈdy 4 StIr ^ nhIN vyKdy= jM tusIN aAp,y BrA ^ ikvyN ijvyN ki.aAlIaM JA/IaM ty aÈgUr nhIN hudy aty nA hI 17 aAK skdy hoN< ÔilaA mYN tyrI a|K iv|coN DU/ dy k, ^ B|K/y ty aÈjIr `gdy hn= `sy trHM hryk cgA ibrC k|>MÕ jd ik hAly vI tuhA.I aAp,I a|K iv|c StIr cgA Fl idÈdA hY pr mA/A ibrC mA/A fl idÈdA hY= 5 18 hY? tusIN kpqI ho< pihlM `s StIr ^ aAp,I a|K cgy ibrC burA fl nhIN dy s|kdy aty nA hI mA/A 19 ivcoN k|>o tM hI tusIN `s k, ^ k|>, vAsty spSq ibrC cgA fl dy skdA hY= hryk ibrC ijh/A tOr ty vyK skdy hoN= cgA fl nhIN idÈdA v%i>aA jMdA hY aty a|g iv|c 6 20 Òpiv|tr vstM ku%itaM ^ nA pAP ik`N ik `h su%iqaA jMdA hY= es lE t¬sIN enHM lokM ^ enHM 21 m¬/ t¬hA^ v|>,gy aty aAp,y motI sUrM a|gy nA su|qo dy FlM toN pCAn, wog hovoNgy= `h ijh/A ik mY^ ik`N ik `h `nHM ^ aAp,y pYrM hyQ im|D dy,gy= ÔpRBU< pRBU kihÈdA hY< svrg dy rAj iv|c nhIN v/ygA=
  • 9. 985 m|tI 7:22-8:18 isrF `hI ivaktI ijh/A myry iptA dI e|CA anusAr aDrg ty drd dA mAiraA Gr iv|c mÈjy ty bImAr km krdA hY< svrg dy rAj iv|c pRvyS kr skdA hY= ipaA hY=Ó 22 7 aÈtly idn< anyk lok mY^ aAK,gy< ÔtU sA.A pRBU hY= fyr `s ny sUbydAr ^ aAiKaA< ÒmYN aA, ky `s^ asIN tyry lE boly? aty kI tyrA nM lYky BUt nhIN k|>y cgA kr idaMgA=Ó 8 aty kI tyrA nAm lYky bhut sArIaM krAmAtM nhIN pr sUbydAr ny `%tr id|tA< ÒpRBU jI mYN es wog 23 kItIaM?Õ td mYN `nHM ^ sAF aAKMgA< Ôik mYN t¬hAnU nhIN ik t¬sIN myrI Ct hyQ aAvo< jykr t¬sIN isrF 9 kdy vI nhIN jAi,aA hy burA krn vAilP myry koloN bcn vI kr dyvo tM myrA nOkr cgA ho jAvygA= ik`N cly jAP=ÕÓ ik mYN vI dUijaM dy aiDkAr hyQM e|k mnu|K hM aty ispAhIaM ^ aAp,y aiDkAr iv|c r|KdA hM aty jy iksy isaA,A mn¬|K aty mUrK mnu|K ^ aAKdA hM< ÔjAÚÕ tM `h jMdA hY aty jd dUjy ^ (lUkA 6:47–49) khM< ÔaAÚÕ tM `h aA`NdA hY< aty jd aAp,y nOkr ^ 24 Òhryk mnu|K jo myry eh bcn s¬,dA hY aty enHM kihÈdA hM eÈJ kr tM `h `vyN krdA hY=Ó 10 `%ty cldA hY `h `s b%u iDmAn vrgA jAi,aA jAvgA y iwsU ny eh s¬, ky acrj mÈinaA aty `nHM ^ 25 ijs ny c|qAn `%ty aAp,A Gr b,AeaA= mINh ijh/y mgr-mgr aA`Ndy sn ikhA< ÒmYN t¬hA^ s|c virHaA< h/H aAxy aty hnyrIaM vgIaM aty `s dy Gr aAKdA hM ik es aAdmI iv|c esrAXl dy iksy vI 11 ^ D|kA mAiraA pr `h nA i.%igaA< ik`N ik `s dI aAdmI nAloN v|D aAsTA hY= mYN t¬hA^ aAKdA hM ik 26 nIh c|qAn `%ty DrI hoE sI= hryk `h mnu|K jo myry bhut sAry lok pUrb aty p|Cm iv|coN aA`,gy= `h eh bcn s¬,dA hY aty `nHM ^ nhIN mÈndA< `h `s svrg dy rAj iv|c abrAhAm< eshAk aty wAkUb 12 mUrK aAdmI vrgA hY jo aAp,A Gr ryt ty b,A`NdA nAl bYQ ky KA,gy= pr `h lok ijnHM kol rAj ho,A 27 hY= aty mINh virHaA< h/H aAxy< hnyrIaM vgIaM aty cAhIdA hY bAhr su|qy jA,gy= `h bAhr hnyry iv|c su|qy `s Gr ^ D|kA v|jA aty Gr e|k `%cI avAz nAl jA,gy< lok `s jgHA cIk,gy aty drd nAl aAp,y >ih igaA=Ó dÈd pIs,gy=Ó 28 13 jdoN iwsU eh g|lM aAK hiqaA< tM lok `s dy td iwsU ny sUbydAr ^ aAiKaA< ÒtU Gr jA< ijvyN 29 `pdyS `%ty hYrAn ho gX= ik`N ik iwsU ny `nHM nym tU aAsTA kItI hY `h `vyN hI cgA kItA jAvygA=Ó dy `pdySkM vM{ `pdyS nA id|tA sgoN iwsU ny e|k aty `s dA nOkr `sy G/I cgA ho igaA= aijhy mnu|K vM{ `pdyS id|tA ijs kol aiDkAr sI= iwsU dA bhut sAry lokM ^ cgA krnA iwsU dA rogI ^ cgA krnA (mrkus 1:29–34; lUkA 4:38–41) 14 (mrkus 1:40–45; lUkA 5:12–16) iwsU ny ptrs dy Gr aAky `s dI s|s ^ tAp 15 8 jdoN `h phA/I toN `t%iraA tM v|.I BI/ `sdy 2 mgr l|g pE= e|k ko/HI ny iwsU kol aAky `s a|gy m|TA qyikaA aty ikhA< ÒpRBU jI jy tusIN cAho tM nAl pE vyiKaA= tM iwsU ny `s dA h|T CoihaA aty `s dA tAp lih igaA< Fyr `s ny `%Q ky `s dI KAitr kItI= 16 jdoN SAm hoE tM `s kol bhut sAry 3 mY^ QIk kr s|kdy hoN=Ó iwsU ny aAp,A h|T FYlAeaA aijhy lokM ^ ilaAeaA igaA ijnHM ^ BUt icb/y hoxy aty `s aAdmI ^ CoihaA aty aAiKaA< ÒmYN tY^ QIk sn aty iwsU ny aAp,y bcnM nAl BUtM ^ k|> id|tA krnA cAhuÈdA hM=Ó aty `sy vyly ko/HI dA ko/H jMdA aty iwsU ny `nHM sAry lokM ^ cigaM kr id|tA jo 4 17 irhA= tM iwsU ny `s^ aAiKaA< Òhu,y jo kuJ vApiraA ibmAr sn= `s ny eh nbI wsAwAh dy bcnM ^ hY jA ky iksy ^ nA d|sIN< pr jA ky aAp,y jAjk ^ pUrA krn lE kItA: ivKAEN aty mUsA dI SrHA dy hukm anusAr jA ky ByqA Ò`s ny Kud sA.IaM ibmArIaM lY lEaM aty rogM c/HA lokM lE eh e|k sAKI hovygI=Ó ^ cu|k ilaA=Ó wsAwAh 53:5 iwsU dA sUbydAr dy nOkr ^ QIk krnA iwsU dA an¬sr, (lUkA 7:1–10; wuhnA 4:43–54) (lUkA 9:57–62) 5 18 jdoN iwsU kFrnAhUm Sihr iv|c igaA< tM sUbydAr jdoN iwsU ny aAp,y aAly duaAly BI/ vyKI< tM `s 6 `s kol e|k byntI lY ky aAeaA< ÒpRBU jI myrA nOkr ny aAp,y cyilaM ^ JIl dy prly pAr jA, lE ikhA=
  • 10. m|tI 8:19-9:13 986 19 34 Fyr e|k nym dy `pdySk ny iwsU ^ kol aAky ikhA< dA vrn, kr id|tA= td sArA ngr iwsU ^ iml, ÒgurU jI ij|Ty ikty vI tU jAvyN mYN tyry ip|Cy c|lMgA=Ó lE aAeaA aty `s^ `nHM dA elAkA C|., lE 20 tM iwsU ny `s^ aAiKaA< ÒlUb/IaM dy Gurny hn byntI kItI= aty pÈCIaM lE aAlH,y hn pr mnu|K dy pu|tr ^ isr r|K ky aArAm krn lE koE TM nhIN hY=Ó iwsU dA e|k lkvy dy mAry aAdmI ^ QIk krnA 21 `s dy e|k dUjy cyly ny `s^ aAiKaA< ÒpRBU< mY^ (mrkus 2:1–12; lUkA 5:17–26) prvAngI idP ik mYN pihlM jA ky aAp,y ip` ^ dfnAvM ifr mYN t¬hA.A anusr, krMgA=Ó 22 pr iwsU ny `s^ ikhA< ÒtU myry mgr c%ilaM aA 9 iwsU by/I `%ty c/ky pAr liGaA aty aAp,y ngr 2 v|l vAips pritaA= kuJ lok e||k mÈjI `%ty pxy hoX e|k aDrgI ^ `s kol ilaAX aty iwsU ny aty m¬ridaM ^ aAp,y m¬rdy aAp d|b, dy=Ó `nHM dI inhcA vyKky `s aDrgI ^ aAiKaA< Òhy putrÚ | hONslA r|K< tyry sAry pAp mAf hoxy=Ó 3 iwsU dA tUfAn ^ rok,A kE nym dy `pdySkM ny eh g|lM s¬,IaM tM aAp,y (mrkus 4:35–41; lUkA 8:22–25) mn iv|c ikhA eh mnu|K tM prmyS¬r dI trHM bol irhA 23 jdoN iwsU by/I `%ty ci/HaM tM `s dy cyly `s dy hY< Òeh mnu|K kuFr boldA hY=Ó 24 4 mgr aAxy= JIl iv|c eÈnA tUfAn aAeaA ik by/I iwsU `nHM dIaM socM ^ jA,dA sI< `s ny aAiKaA< lihrM iv|c hI lu|kdI jA rhI sI= pr iwsU sON irhA sI= Òt¬sIN khA^ aAp,y mn iv|c duSq ivcAr r|Kdy hY? 25 5–6 cyly `s kol aAX aty `s^ jgAeaA= `nHM ny iwsU ikh/I g|l suKAlI hY? eh kih,A ik tyry pAp mAF ^ aAiKaA< ÒpRBU sA^ bcAP< asIN .u|b rhy hM=Ó hoxy jM eh kih,A K/A ho aty t¬r? pr mYN t¬hA^ 26 tM `sny `nHM ^ aAiKaA< Òt¬sIN eÈnM ik`N .rdy ivKAvMgA ik mnu|K dy pu|tr ^ DrtI `%ty pAp mAF ho?Ó t¬hA^ pUrA ivSvAS nhIN hY=Ó td `sny `%Q ky krn dI SktI hY=Ó tM iwsU ny aDrgI mnu|K ^ ikhA< hvA aty lihrM ^ dbkA mAiraA= ifr e|kdm cYn ho ÒK/A ho< aAp,A ibstrA cu|k aty Gr cilaA jA=Ó 7 8 igaA= tM `h `%Q ky aAp,y Gr ^ t¬r igaA< lokM ny eh 27 tM `h mn|uK hYrAn ho ky boly< Òeh ikho ijhA vyiKaA aty .r nAl GbrA gX= `nHM ny aAdmIaM ^ purK hY ik hvA aty lihrM vI es dI g|l mÈn lYNdIaM aijhI SktI dy, lE prmyS¬r dI `stit kItI= hnÚÓ iwsU ny do mnu|KM iv|coN BUt k|>y iwsU dA m|tI ^ cun,A (mrkus 5:1–20; lUkA 8:26–39) (mrkus 2:13–17; lUkA 5:27–32) 28 9 jdoN iwsU JIl dy pAr gdrInIaM dy dyS iv|c jdoN iwsU `h jgHA C|. irhA sI< tM `s ny m|tI phuÈicaA< tM do mnu|K ijnHM ^ BUt icb/y hoxy sn< kbrM nAm dy e|k mnu|K ^ msUl dI cONkI ty vyiKaA aty iv|co inkl ky iwsU kol aAX aty `h eÈny KtrnAk `s^ ikhA< Òmyry mgr ho t¬r=Ó aty `h `%Q ky `s 29 sn ik `s rsty toN koE lG nhIN sI s|kdA= `nHM dy mgr ho t¬iraA= 10 do mnu|KM ny `s^ pukAr ky aAiKaA< Òhy prmyS¬r dy jdoN iwsU m|tI dy Gr Bojn kr irhA sI< tM bhut pu|trÚ tyrA sA.y nAl kI km? kI tU imTy hoX vyly toN sAry msUlIX aty pApI lok aAX aty iwsU aty `s dy 11 pihlM e|Ty sA^ d|uK dy, aAeaA hY?Ó cyilaM nAl KA,A KADA= FrIsIaM ny eh vyK ky 30 `nHM toN kuJ dUr< `%Ty sUrM dA bhut v|.A e|z/ iwsU dy cyilaA ^ aAiKaA< Òt¬hA.A gurU msUlIaM aty 31 cr irhA sI= BUtM ny `s dIaM imÈntM krky aAiKaA< pApIaM dy nAl ik`N KMdA hY?Ó 12 Òjykr tU sA^ k|>,A hY tM sA^ sUrM dy e|j/ iv|c iwsU ny eh s¬, ky frIsIaM ^ ikhA< ÒtdrustM 13 G|l dy=Ó ^ nhIN sgoN rogIaM ^ hkIm dI lo/ hudI hY= t¬sIN 32 `s ny `nHM ^ ikhA< ÒjAPÓ tM BUt inkl ky sUrM jAP aty es dA arT smJo: ÔmYN jAnvrM dA blIdAn iv|c jA v/y< `h sUrM dA e|j/ phA/I dI >lA, toN nhIN cAhuÈdA= mYN lokM ivckAr imhr cAhuÈdA hM=Õ * mYN 33 B|ijaA aty JIl iv|c i.|g ipaA aty .u|b igaA= td cgy lokM ^ s|dA dy, nhIN aAeaA= mYN pApIaM ^ s|dA sUrM dy e|z/ dy rKvAly Sihr aÈdr ^ B|jy= `nHM ny dy, aAeaA hM=Ó sUrM aty BUtM dy kAibz lokM nAl vAprn vAlI GqnA ÒmYN ... cAhuÈdA hMÓ hoSyaA 6:6=
  • 11. 987 m|tI 9:14-10:4 iwsU bAkI dy DArimk whUdIaM vrgA nhIN iwsU dA bhut sAry lokM ^ rAjI krnA 27 (mrkus 2:18–22; lUkA 5:33–39) jd iwsU `%ToN t¬iraA< tM do aÈnHy `s dy mgr 14 td wUhnA dy cilaM ny `s dy kol aA, ky ikhA< hAkM mArdy aAxy aty boly< Òhy dA~d dy pu|tr sA.y `%ty 28 Òes dA kI kAr, hY ik asIN aty FrIsI bhut vrt dwA krÚÓ jdoN iwsU Gr iv|c igaA tM `h aÈnHy `s r|Kdy hM< pr tyry cyly vrt nhIN r|Kdy?Ó kol aAxy aty iwsU ny `nHM ^ pu%iCaA< ÒkI t¬hA^ ivSvAs 15 iwsU ny jvAb id|tA< ÒivaAh iv|c lA/y dy dost< hY ik mYN t¬hA.y lE t¬hA.I idRSqI vAps ilaA skdA `nM icr `dAs nhIN ho skdy jdoN t|k lA/A `nHM hM?Ó aÈnHy aAdmIaM ny jvAb id|tA< ÒhM pRBU sA^ nAl hY= pr `h idn aA`,gy jdoN lA/A `nHM toN a|. ivSvAs hY=Ó 29 kItA jAvygA< Fyr `h vrt r|K,gy= td `s ny `nM dIaM aKIaM ^ CihaA aty aAiKaA< H | o 16 ÒkoE vI nvyN k|p/y dI qAkI pAqy hoX purA,y k|p/y Òjy t¬hA^ ivSvAs hY ik mYN t¬hA^ iFr toN vyK, wog 30 ty nhIN lA`NdA< jykr `h aijhA krdA hY< tM qAkI kr skdA hM tM evyN hI hovy=Ó aty aÈnHy aAdmI sug/ jAvygI aty k|p/y toN pAq jAvygI aty `h Cyk vyK, dy wog ho gX< iwsU ny `nHM ^ sKt cytAvnI 17 31 hor vI ùKrAb idsygA= koE vI nvIN mY ^ purA,IaM id|tI< Òes bAry iksy ^ nA d%isPÚÓ pr `nHM ny mSkM iv|c nhIN BrdA= mÈn lvo ik `h aijhA krn< bAhr inkl ky sAry KytR iv|c `s dA j|s fYlAeaA= 32 tM purA,IaM mSkM pAq jA,gIaM< mY vg jAvygI aty `nHM do aÈnHy aAdmIaM dy bAhr inkldy hI lok mSkM dA nAS ho jAvygA= es lE lok nvIN mY nvIaM e|k gugy ^ ijs ^ BUt icbi/aA hoeaA sI `s dy kol 33 mSkM iv|c Brdy hn= es trHM< mY aty mSkM dovyN ilaAxy< jd BUt ny aAdmI ^ C|. id|tA< tM `h cgIaM rihÈdIaM hn=Ó bol, wog ho igaA= lok b/y hYrAn sn aty aAiKaA< ÒasIN esrAXl iv|c es trHM kdI vI nhIN vyiKaA=Ó 34 pr FrIsIaM ny ikhA< Ò`h tM BUtM dy aAgU dI iwsU dA moE ku/I ^ pRA, dy,A aty bImAr shAetA nAl BUtM ^ k|>dA hY=Ó a¯rt ^ rAzI krnA (mrkus 5:21–43; lUkA 8:40–56) iwsU ny lokM lE trs mihsUs kItA 18 35 jd iwsU `nHM ^ eh g|lM kih irhA sI tM pRArTnA iwsU ny sAry ipÈ.M aty ngrM rAhIN wAtrA kItI= sTAn dy e|k aAgU ny aA, ky `s dy a|gy m|TA qyikaM `s ny `nHM dy pRArTnA sTAnM iv|c `pdyS id|ty aty aty aAiKaA< ÒmyrI byqI hu,y mrI hY= pr t¬sIN aAP aty rAj bAry lokM iv|c KuS ùKbrI dA pRcAr kItA= `s ny 36 aAky `s^ aAp,y h|T nAl CUho `h Fyr jI pvygI=Ó hr trHM dy rogM aty ibmArIaM ^ cgA kItA= jdoN 19 fyr iwsU `%iQaA aty aAp,y cyilaM s,y `s dy `s ny BI/M vyKIaM tM `s^ `nHM `%ty trs aAeaA 20 mgr t¬r ipaA= `%Ty e|k a¯rt< ijs dy bArHM virHaM ik`N ik lok T|ky hoX aty lAcAr sn= `h `nHM By.M 37 toN lhU vg irhA sI< `s ny ip|Co dI aA, ky iwsU dy vM{ sn ijnHM dA koE aAj/I nA hovy= iFr iwsU ny 21 coZy dA p|lA CoihaA= ik`N ik `s ny soicaA< Òjykr aAp,y cyilaM ^ aAiKaA< ÒKytI p|kI hoE hY pr vA>y 38 mYN isrF `s dy coZy ^ Coh lvM< mYN cgI ho jAvMgIÓ To/y hn= es lE t¬sIN KytI dy mAlk a|gy byntI 22 iwsU m¬i/aA aty `s^ vyK ky aAiKaA: ÒipaArI a¯rt kro ik `h aAp,I KytI v|>, lE vA>y G|l dyvy=Ó KuS rih= tyrI aAsTA ny tY^ cgA kItA hY=Ó `h a¯rt 23 `sy pl cgI ho gE= iFr iwsU pUjA sTAn dy aAgU bArHM rsUl dy Gr igaA= aty iwsU ny vyiKaA kuJ lok jnAzy vAsty (mrkus 3:13–19; 6:7–13; lUkA 6:12–16; 9:1–6) sgItk DunI pYdA kr rhy sn aty `%Ty ku/I ^ mrI vyK ky ro-ip|q rhy hn= 24 tM `s ny aAiKaA< Òcly jAvo< ik`N ju ku/I mrI nhIN sgoN su|tI pE hY<Ó pr `h 10 iwsU ny aAp,y bArHM cyilaM ^ s%idaA= `s ny `nHM ^ iBRSq aAtmAvM k|>, dI SktI id|tI= `s ny `nHM ^ hr trHM dy rog aty ibmArI ^ 2 `s `%ty h|sy= cigaM krn dI SktI id|tI= bArHM rsUlM dy nAm 25 jdoN lokM ^ GroN bAhr k|> id|tA igaA< tM `h e`N hn: Sm~n ijh/A ptrs khA`NdA hY< aty `s `s kmry iv|c igaA ij|Ty ku/I sI= `sny `s dA h|T dA BrA aÈidRwAs; zbdI dA p|utr wAkUb aty `s dA 26 3 Fi/aA< aty `h K/HI ho gE< eh Kbr `s sAry BrA wUhnA; iFilpus aty brt¬lmE; TomA aty m|tI 4 elAky iv|c FYl gE= msUlIaA<hlfE dA pu|tr wAkUb aty T|dE; Sm~n
  • 12. m|tI 10:5-32 988 knAnI* aty whUdA eskirwotI ijs ny `s^ f/vA aty rAijaM dy a|gy pyS kIty jAvogy= t¬sIN myry bAry vI id|tA= `nHM rAijaM< rAjpAlM aty lokM ^ d|soNgy ijh/y gYr 5 19 iwsU ny bArHM rsUlM* ^ eh ihdAetM id|tIaM whUdI hn= pr jdoN lok t¬hA^ igrFtAr krn< tM aty `nHM ^ Byj id|tA= `sny aAiKaA< ÒgYr-whUdIaM eh ictA nA kro ik es bAry kI aAKIX aty `nHM ^ dy elAky ^ nA jA,A aty sAmrIaA* dy iksy vI ngr ikvyN d|sIX= ik`N ik ijh/y t¬hA^ Sbd aAK,y cAhIdy 6 20 iv|c pRvyS nA krnA= sgoN esrAxyl dy GrA,y dIaM hn `h `sy G/I t¬hA^ id|ty jA,gy= ik`N ik bol, 7 guaAcIaM hoEaM By.M kol jAP= jAP aty pRcAr kro vAly t¬sIN nhIN hovoNgy< sgoN t¬hA.y iptA dA aAtmA 8 21 Ôsvrg dA rAj ny/y aA irhA hY=Õ rogIaM ^ cgA kro< t¬hA.yy rAhIN bol irhA hovygA= BrA aAp,y BrAvM dy m¬ridaM ^ ijvAlo< ko/HIaM ^ Su|D kro< BUtM ^ k|>o= mYN vYrI b, jA,gy aty `nHM ^ mrvA`, vAsty igrFtAr eh aiDkAr t¬hA^ m¬Ft id|tA hY< eslE t¬sIN vI krA`,gy= iptA aAp,y b|icaM dy ivru|D K/Hy ho jA,gy 9 horM lokM dI m¬Ft mdd kro= aAp,y kmr k|isaM aty b|cy aAp,y mAipaM dy iùKlAF K/Hy ho jA,gy aty 10 22 iv|c sonA< cMdI nA tMbA kuJ vI nA ilP= nA hI `h `nHM ^ mArn vAsty sONp dy,gy= myry nAm kAr, aAp,y nAl koE JolA cu|ko= aAp,y sFr iv|c isrf sB lok t¬hA^ nFrt krngy= ijh/A aÈt tIk shygA 23 `hI k|p/y aty `hI ju|tI ilP ijh/I t¬sIN pAE hoE so hI bcAeaA jAvygA= jykr e|k ngr iv|c lok hY= nA hI t¬sIN aAp,y nAl lAQI lY,I hY= e|k kAmy ^ t¬hA^ kSq dy, tM< dUsry ngr iv|c cly jAP= mYN h|k hY ik jo `s^ cAhIdA lY skdA hY= t¬hA^ s|c aAKdA hM ik t¬sIN mnu|K dy pu|tr dy aA`, 11 Òjd t¬sIN iksy ngr jM Sihr iv|c v/o tM eh toN pihlM esrAXl dy sAry ngrM iv|c nhIN jAvoNgy= 24 pu|Co ik e|Ty lAek mnu|K kO, hY= aty ijÈnA icr ikty ÒkoE vI cylA aAp,y gurU nALoN v|.A nhIN< aty koE 12 25 hor nA jAvo `%Ty hI Qihry rho= aty `s Gr iv|c nokr aAp,y mAlk nAloN v|.A nhIN= enM hI bhut 13 v/idaM hI `s dI su|K mÈgo= jykr `s Gr dy lok hY ik cylA aAp,y gurU ijhA aty nOkr ap,y mAlk t¬hA.A suaAgt krdy hn< tM `h t¬hA.I SMtI dy lAek ijhA hovy= jykr Gr dy mAlk ^ baAl zbUl (SYtAn) hn= jo SMtI t¬sIN `nHM lE cAhI `h `nHM dI hovy= aAiKaA jMdA< tM Gr dy bAkI lokM ^ es toN vI b|dtr pr jykr `h t¬hA.A suaAgt nhIN krdy `h t¬hA.I nMP nAl s%idaA jAvygA= SMtI dy lAek nhIN hn= tM jo SMtI t¬sIN `nHM ^ 14 bKSI `h vAps lY lvo= jykr koE Gr jM Sihr prmyS¬r toN .ro lokM toN nhIN t¬hA.A suaAgt nA kry< aty t¬hA.y SbdM v|l iDaAn (lUkA 12:2–7) 26 nA dyvy< tM jdoN t¬sIN `h jgHA C%.oN tM aAp,y pYrM dI Òso t¬sIN `nHM kolo nA .ro< ik`N ik koE cIz l¬kI 15 DU/ JA/ s|uqo= mYN t¬hA^ s|c aAKdA hM ik inaM dy nhIN hY= ijh/I prgq nhIN kItI jAvygI< nA hI kuJ 27 idn `s ngr dA hAl sdUm aty amUrAh* dy dyS gupt hY jo jAi,aA nhIN jAvygA= jo kuJ vI mYN t¬hA^ nAloN vI iBaAnk hovygA= hnyry iv|c aAK irhA hM t¬sIN `s^ cAn, iv|c aAKo aty jo kuJ vI tusIN knM iv|c s¬,dy ho `s dA Ku|lyaAm 28 iwsU dA m¬SklM bAry ùKbrdAr krnA pRcAr kro= `nHM koloN nA .ro ijh/y dyh ^ tM mAr (mrkus 13:9–13; lUkA 21:12–17) s|uqdy hn pr rUh ^ nhIN mAr s|kdy< sgoN `sy kolo .ro 16 Òs¬,oÚ mYN t¬hA^ By.M vM{ biGaA/M iv|c ByjdA ijh/A dyh aty rUh dohM ^ nrk iv|c nSq kr skdA 29 hM= so tusIN s|pM vrgy huiSaAr aty kbUtrM vrgy Boly hY= e|k pYsy dIaM do ic/IaM ivkdIaM hn aty `nHM 17 hovo= lokM toN hoiSaAr rho< ik`N ik `h t¬hA^ kYd iv|coN e|k vI t¬hA.y iptA dI mrzI ibnM Ktm nhIN ho 30 krky t¬hA.A inr,A kr,gy aty aAp,y pRArTnA sTAnM skdI= aty t¬hA.y isr dy vAl vI ig,y jMdy hn= 18 31 iv|c t¬hA^ ko/y mArngy= t¬sIN myry kAr, rAjpAlM so t¬sIN nA .roÚ t¬sIN bhutIaM ic/IaM nAlo v|D `%tm ho= knAnI whUdIaM dA e|k rAjsI j|TA= bArHM rsUl iwsU vlNo `s dI mdd lE c,y hX KAs aAdmI= | u o lokM ^ t¬hA.y ivSvAs bAry d|s,A sAmrIaM aDUry whUdI sn< ijnHM ^ whUdI svIkAr nhIN sn (lUkA 12:8–9) krdy== 32 Òjo koE mnu|K lokM ^ d|sdA hY ik `h myry iv|c sdUm aty amUrAh `h Sihr ijnHM ^ pRBU ny pAp dI szA dy, lE tbAh kr id|tA= ivSvAs krdA hY< mYN vI aAp,y iptA a|gy ijh/A svrg
  • 13. 989 m|tI 10:33-11:18 2 iv|c hY d|sMgA ik `h ivaktI myry nAL sbiDt hY= igaA= wUhnA bpitsmA dy, vAly ny kYdKAny iv|c 33 pr jo kooE mnu|K lokM ^ d|sdA hY ik `h myry iv|c msIh dy kmM bAry s¬, ky aAp,y kuJ cyilaM ^ `s 3 ivSvAs nhIN krdA tM mYN vI aAp,y iptA dy a|gy v|l ByijaA= wUhnA dy cyilaA ny iwsU ^ aiKaA< ÒkI ijh/A svrg iv|c hY `s dA ekrAr nhIN krMgA= tU `hI ivaktI hYN ijs bAry wUhnA ny ikhA sI ik aA`, vAlA hY< jM iFr sA^ iksy hor dA eÈtzAr mYN tuhA^ tlvAr dy, aAeaA hM krnA cAhIdA hY?Ó 4 (lUkA 12:51–53; 14:26–27) iwsU ny `nHM ^ `%tr id|tA< Òjo kuJ t¬sIN s¬,dy 34 5 Òeh nA soco ik mYN DrtI `%ty t¬hA^ SMtI dy, aty vyKdy ho jAky wUhnA ^ aAK dy,A< ik aÈnHy sujAKy aAeaA hM= mYN SMtI dy, nhIN< sgoN tlvAr dy, lE huÈdy hn aty lg/y t¬rdy hn< ko/HI Su|D kIty jMdy hn< - 35 36 aAeaA hM= ik`N ik mYN eh pUrn krn vAsty boly s¬,dy hn aty m¬rdy ijvAxy jMdy hn aty grIbM 6 aAeaA hM: ^ KuSKbrI s¬,AE jMdI hY= ijh/A ivaktI mY^ Ômnu|K dy vYrI `s dy aAp,y Gr dy jIa ho,gy= kbUldA hY `h DÈn hY=Ó 7 pu|tr aAp,y ipP dy ivruD hovygA aty DI aAp,I mM dy iwsU ny wUhnA bAry lokM nAl g|l krnI SurU kItI< iv|rD hovgI= aty e|k ^h aAp,I s|s dy ivruD hovgI=Õ u y | y Òt¬sIN bAhr `jA/ iv|c kI vyK, inkly sI?Ó e|k 8 mIkAh 7:6 kAny ^ ijh/A hvA nAl ih|ldA hY? nhINÚ s|cm¬|c t¬sIN kI vyK, lE bAhr inkly sI? kI mhIn vstr 37 Òjo ivaktI ip` jM mM ^ myry nAloN v|D ipaAr pihny hoxy e|k mnu|K ^ vyK,? nhINÚ `h ijh/y mhIn 38 krdA hY< `h myry mgr c|l, dy lAek nhIN hY= jykr vstr pihndy hn `h rAijaM dy mihlM iv|c hn= 9 koE ivaktI aAp,I slIb ^ kbUl nhIN krygA `h fyr t¬sIN bAhr kI vyK, lE inkly sI? e|k nbI `s^ td id|tI jAvygI jd `h myry mgr t¬rygA= ^? hM mYN t¬hA^ d|sdA hM< wUhnA nbI nAloN vI vDyry 39 10 jykr koE ivaktI aAp,I ptnI ^ myry nAloN v|D hY= eh Pho hY ijs dy bAry poTIaM iv|c eh iliKaA ipaAr krdA hY< `h s|cA jIvn guaA lvygA= jo koE hoeaA hY: vI myry lE aAp,I jAn dyvgA s|cA jIvn l|B lvygA=Ó y Ôs¬,oÚ mYN t¬hA.y a|gy aAp,A dUt G|l irhA hM ijh/A ik t¬hA.y lE t¬hA.A rAh itaAr krygA=Õ mlAkI 3:1 thA^ kbUl, vAsty prmyS¬r lokM ^ asIsM dyvygA 11 (mrkus 9:41) mNY thA^ sc dsdA hM: sAry aAdmIaM iv|cNo < ijh/y ¬ | | 40 Òjo koE t¬hA^ kbUldA hY `h mY^ kbUldA hY< aty a¯rtM toN jmy hn< koE vI wUhnA bpitsmA dy, vAly jo koE mY^ kbUldA hY `h `s^ kbUl krdA hY ijs toN v|.A nhIN hY= pr hAly vI< jo svrg dy rAj iv|c 41 12 ny mY^ ByijaA hY= jykr koE iksy nbI ^ es krky ingU,A hY `h wUhnA toN v|.A hY= wUhnA bpitsmA kbUldA hY ik `h nbI hY tM< `h `s dA Fl pRApt dy, vAly dy idnM toN hu, tIk svrg dy rAj `%ty zor krygA jo e|k nbI dA huÈdA hY= aty jo koE cgy aAdmI mAiraA jMdA hY= ijh/y bl dA `pwog krdy hn es 13 ^ es lE kbUldA hY ik`N ik `h e|k cgA aAdmI ^ pA`, dI koiSS kr rhy hn= ik`Nju sAry nbI 14 hY< tM `h `s dA Fl pRApt krygA jo e|k cgy aAdmI aty t¬ryt wUhnA dy aA`, tIk boly= jykr t¬sIN `h 42 dA huÈdA hY= eh Coqy b|cy myry cyly hn= jykr koE g|lM jo SrHA aty nbIaM ny aAKIaM hn< mÈno tM t¬sIN enHM CoiqaM iv|coN iksy e|k ^ vI eh socky e|k Q.y ivSvAs kroNgy ik wUhnA `hI XlIwAh hY jo aA`, 15 pA,I dA ipaAlA idÈdA hY ik`N ju `h myry cyly hn< tM vAlA sI= jykr t¬sIN mY^ s¬, skdy ho< tM s¬,o= 16 s|c m¬|c mYN t¬hA^ d|sdA hM ik< `h aAp,A Fl pRApt ÒmYN es pI/HI dy lokM dI t¬lnA iks nAl krM? krygA=Ó a|j dy lok `nHM b|icaM vrgy hn jo ik b%icaM dA e|k D/A b,A ky bAzAr iv|c bYQY dUjy bAlkM dy D/y ^ iwsU aty wUhnA bpitsmA dy, vAlA aAvAz mAr ky aAKdy hn< 17 (lUkA 7:18–35) ÔasIN t¬hA.yy lE bsrI vjAE pr t¬sIN nA n|cy= 11 aAp,y bArHM cyilaM ^ ihdAetM dy, toN bAad< iwsU ny `h TM C|. id|tI aty glIlI dy ngrM iv|c `pdyS dy, aty pRcAr krn lE cilaA ÔasIN `dAs gIt gAeaA pr t¬sIN nA ip%iqaA=Õ 18 mYN ik`N kihÈdA hM ik lok eho ijhy hn? ik`N ik wUhnA aAeaA pr `s ny dUjy lokM vM{ nA KADA nA
  • 14. m|tI 11:19-12:13 990 29 pItA< Ôaty lokM ny aAiKaA ik `s dy aÈdr BUt hY=Õ myrA jUlA aAp,y `%ty cu|ko aty mYToN is|Ko< ik`N ik 19 mnu|K dA pu|tr KMdA pINdA aAeaA aty lok aAKdy mYN koml aty inmR idl hM= e`N< t¬sIN aAp,y aAtmy 30 hn ik vyKo e|k KA~ aty SrAbI mnu|K msUlIaM aty aÈdr ivSrAm mihsUs kroNgy= ik`N ik myrA jUlA pApIaM dA wAr hYÚ pr igaAn Kud dIaM krnIaM toN s¬KAlA hY aty jo boJ mYN t¬hA^ idÈdA hM `h hOlA hY=Ó DrmI idKAeaA jMdA hY=Ó kuJ whUdIaM v|loN iwsU dI inidaA iwsU `nHM ^ cytAvnI idÈdA jo ivSvAs (mrkus 2:23–28; lUkA 6:1–5) 20 nhIN krdy (lUkA 10:13–15) iwsU ny `nHM SihrM dI aAlocnA kItI ijnHM iv|c 12 `s vyly< iwsU k,k dy KytM iv|coN lG irhA sI= `s dy cyly `s dy nAl sn aty `h B|uKy sn es lE `nHM ny is|qy to/-to/ ky KA,y S¬rU kr 2 `s ny bhut sAry kirSmy kIty= `%ToN dy SihrM dy lokM idty= FrIsIaM ny eh vyiKaA aty `s^ aAiKaA< ny aAp,y jIvn >Èg nhIN bdly aty nAhI pAp krny ÒvyKÚ tyry cyly `h kr hn jo sbt dy idn dI SrHA dy 21 bd kIty= iwsU ny ikhA< Òtyry lE eh burA hovygA ivru|D hY=Ó 3 KurAzInÚ tyry lE eh burA hovygA bYtsYdAÚ* t¬hA.y iwsU ny `nHM ^ ikhA< ÒBlA t¬sIN eh nhIN pi/HaA iv|c mYN bhut kirSmy kIty= jykr `h kirSmy sUr aty ik dA~d ny kI kItA sI jdoN `h aty `s dy sATI Bu|Ky 4 sYdA* iv|c kIty jMdy< tM bhut pihlM `nHM lokM ny sn? dA~d prmyS¬r dy Gr igaA< `sny aty `s dy 22 aAp,y jIvn bdl lX huÈdy= pr mYN t¬hA^ aAKdA sATIaM ny `%Ty c/HAvy dIaM roqIaM KADIaM< ijh/IaM hM ik inaM dy idn t¬hA.yy nAlo sUr aty sYdA dA hAl ik dA~d aty `s dy sATIaM lE KA,IaM wog nhIN 23 pu|C, jog hovygA= hy kFrnAhUmÚ kI tU svrg tIk sn= isrf jAjkM ^ hI enHM ^ KA, dI ejAzt sI? 5 `%cA cu%ikaA jAvygA? nhINÚ tY^ T|ly m¯t dI TAvyN kI t¬sIN t¬ryt iv|c eh nhIN pi/HaA ik hr sbt dy su%iqaA jAvygA< ik`N ik ijh/IaM krAmAtM tyry iv|c idn mÈdr iv|c jAjk sbt dy idn dI SrHA ^ to/dy 6 ivKAEaM gEaM jykr `hI krAmAtM sdUm iv|c hn< aty hAly vI `h doSI nhIN hn? pr mYN t¬hA^ ivKAEaM jMdIaM tM `h a|j tIk bi,aA rihÈdA= d|sdA hM ik e|Ty aijhA vI hY< jo mÈdr nAloN vI mhAn 24 7 pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik inaM dy idn t¬hA.A hY= piv|tr pustk iv|c ikhA igaA hY< ÔmYN jIv blIdAn hAl sdUm dyS nAloN mA/A hovygA=Ó nhIN cAhuÈdA sgoN mYN dwA cAhuÈdA hM=Õ* jykr t¬sIN es dA arT jA,dy huÈdy tM t¬sIN `nHM lokM dA inr,A iwsU aAp,y lokM ^ ivSrAm idÈdA nA krdy ijnHM ny kuJ vI Zlt nhIN kItA hY= 8 (lUkA 10:21–22) Òik`N ju mnu|K dA pu|tr sbt dy idn dA pRBU hY=Ó 25 td iwsU ny aAiKaA< Òhy iptA< svrg aty DrtI dy pRBU< mYN tyrI `stit krdA hM aty joo tU enHM g|lM iwsU dA qu.y dy h|T ^ QIk krnA ^ isaA,y aty cust lokM toN gupt r%iKaA= pr tU eh (mrkus 3:1–6; lUkA 6:6–11) 26 9 g|lM aAm aAdmIaM ^ pRgq kItIaM hn= hM< iptAÚ iwsU `s jgHM toN t¬r ky `ToN dyy pRArTnA sTAn ty 10 tU aijhA kItA< ik`N ik s|c m¬|c tU ehI krnA cAhuÈdA igaA= `%Ty e|k mnu|K sI ijs dA h|T su|ikaA hoeaA sI= sI= `%Ty kuJ whUdIaM ny iwsU dy jumy e|k doS lA`, 27 ÒsB kuJ myry iptA ny mY^ sONipaA hoeaA hY= iptA lE eh kih ky `s^ pu%iCaA ik< ÒkI sbt dy idn toN ibnA p|utr ^ koE nhIN jA,dA aty nA hI p|utr toN iksy ^ cgA krnA SrHA anusAr hY?Ó 11 ibnA iptA ^ koE jA,dA hY= ijnHM ^ pu|tr pRgq iwsU ny jvAb id|tA< Òjykr t¬hA.y iv|coN iksy kol krn lE cu,ygA< isrF `hI lok iptA ^ jAn,gy= e|k By. hovy aty jy sbt dy idn `h qoxy iv|c i.|g 28 12 Ò`h sAry lok jo T|ky hoX hn aty ijnHM ny BArI boJ pvy< tM kI t¬sIN `s ^ qoX iv|coN nhIN k|>oNgy? inScy cu|ky hoX hn myry kol aAvo< mYN t¬hA^ aArAm dyvMgA= hI< aAdmI By. nAloN ikty v|D m¬|lvAn hY= es lE sbt dy idn cgA krnA SrHA anusAr hY=Ó KurAjIn< bYtsYdA glIlI JIl dy ny/y dy Sihr ij|Ty iwsU ny 13 td iwsU ny `s qu.y mnu|K ^ ikhA< ÒmY^ aAp,A pRcAr kItA= h|T vyK,dy?Ó jd mnu|K ny aAp,A h|T iwsU a|gy kItA sUr aty sYdA eh `nHM SihrM dy nM hn ij|Ty mÈdy lok rihÈdy sn= ÒmYN ... cAhuÈdA hMÓ hoSyaA 6:6
  • 15. 991 m|tI 12:14-41 14 28 tM `h dUjy h|T vrgA hI cgA ho igaA= pr FrIsI pr jy mYN prmyS¬r dy aAtmy dI shAetA nAl BUtM ^ pRArTnA sTAn toN ivdA ho gX aty `nHM ny iwsU ^ k|>dA hM tM es dA mtlb hY ik prmyS¬r dA rAj mArn dIaM iv`NtM b,AEaM= t¬hA.y `%ty aA phuÈicaA hY= 29 Òjykr koE mnu|K iksy zorAvr dy Gr iv|c Gu|s ky iwsU< pRBU dA cui,aA hoeaA syvk hY `s dA mAl corI krnA cAhy tM pihlM `h `s jorAvr 15 iwsU FrIsIaM dIaM iv`NtM jA, igaA aty `s ^ bnHygA tM hI `h zorAvr dy GroN mAl corI kr 30 ny `h jgHA C|. id|tI= bhut sAry lok `s dy ip|Cy l|g s|kdA hY= `h jo koE myry nAl nhIN hY< myry iùKlAF 16 t¬ry< aty `s ny `nHM sAiraM ^ rAzI kItA= aty hY= `h jo koE myry nAl nhIN ju/dA< iKÈ. jMdA hY= 31 `nHM ^ tAgIt kItI ik `h `s bAry horM ^ nA d|s,= es lE mYN t¬hA^ d|sdA hM ik hr pAp aty hr 17 iwsU ny eh sB nbI wsAwAh dy enHM SbdM ^ kufh lE mAfI hY jo lok krdy aty kihÈdy hn= pr pUrn krn lE kItA= `h kufr< ijh/A piv|tr aAtmy dy ivru|D hovy< mAF 18 32 Òeh myrA syvk hY ijs ^ mYN cui,aA hY= myrA nhIN kItA jAvygA= aty jy koE mn|uK dy pu|tr ivru|D ipaArA hY ijs toN mYN pRsn hM= mYN aAp,A aAtmA `s g|l kry `s^ mAF kItA jAvygA pr jy koE piv|tr `%pr r|KMgA< aty `h kOmM iv|c inaM dA aYlAn krygA= aAtmy dy ivru|D g|l kry tM `s ^ nA es ju|g iv|c ty 19 `h nA Jg/A krygA aty nA hI cIkygA= nA hI nA hI aA`, vAly ju|g iv|c mAF kItA jAvygA= rAhM iv|c koE `s dI aAvAz s¬,ygA= 20 `h iltA/y hoxy kAny ^ nhIN to/ygA= `h `s t¬hA.I krnI d|sdI hY ik t¬sIN kI ho dIvy ^ bAhr r|KygA jo ik buJ, vAlA hY `h aijhA (lUkA 6:43–45) 33 `doN t|k krygA jdoN t|k `h inrp|K inaM dI ij|t Òjykr t¬hA^ cgA fl cAhIdA hY tM< ru|K ^ cgA sTAipt nA kr dyvy= bnAP= jykr t¬hA.A ru|K burA hY< tM es dA fl vI 21 aty kOmM `s `%pr aAp,I aAs r|K,gIaM=Ó BY/A hovygA< ik`N ik ibrC aAp,y floN hI pCAi,aA 34 wsAwAh 42:1-4 jMdA hY= hy s|pM dy b%icPÚ kI t¬sIN bury ho ky cgIaM g|lM kr s|kdy ho? t¬hA.A idl ijs nAl BiraA hY< 35 iws¬ ^ pRBU v|lo SktI t¬hA.A mUÈh vI `hI boldA hY= e|k cgy ivaktI dy (mrkus 3:20–30; lUkA 11:14–23; 12:10) idl iv|c cgIaM g|lM dI smgRI hY= es lE `h 22 Fyr lok< e|k aÈnyH ggy mnuK< ijs ^ BUt icbi/aM U | aAp,y idloN cgIaM g|lM boldA hY= aty duSq aAdmI hoeaA sI< `s dy kol ilaAxy aty iwsU ny `s^ aijhA burIaM g|lM r|KdA hY aty `h idloN mÈdA boldA hY= 23 36 cgA kItA ik `h bol,-vyK, l|gA= sAry lok hYrAn pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik hryk akArT g|l lE< sn aty aAiKaA< ÒkI eh aAdmI dA~d dA pu|tr tM jo mn|uK bol,gy inaM dy idn `s dA ihsAb dy,gy= 37 nhIN ijs ^ prmySr ny sA.y lok iv|c Byj, dA vAadA ¬ tuhA.y SbdM toN< tusIN DrmI mÈny jAvoNgy= tuhA.y SbdM kItA sI=Ó toN tuhA.A doSI ho, dA inr,A kItA jAvygA=Ó 24 FrIsIaM ny lokM ^ es trHM kihÈidaM s¬i,aA aty aAiKaA< Ò`h baAl-zbUl dy SAsk dI shAetA whUdIaM ny iwsU toN inSAn mÈigaA nAl lokM iv|coN BUtM ^ k|>dA hY=Ó (mrkus 8:11–12; lUkA 11:29–32) 25 38 pr `s ny `nHM dI soc-ivcAr jA,ky `nHM ^ td kuJ nym dy `pdySkM aty FrIsIaM ny pu%iCaA< aAiKaA< Òhr `h rAj< jo aAp,y aAp nAl l/dA hY< Ògur< asIN tYTNo inSAn vjoN koE kirSmA vyK,A cAhdy U u nSq ho jAvygA< aty `h Sihr jM pirvAr< jo aAp,y hM=Ó 26 39 aAp nAl l/dA hY< K/HA nhIN ho skdA= aty jy SYtAn iwsU ny `%tr id|tA< ÒduSq aty pApI lok hI inSAn aAp,y hI BUtM ^ bAhr D|kdA hY< tM SYtAn aAp,y hI vjoN kirSmA vyK,A locdy hn= pr `nHM lokM ^ sbUt iùKlAF l/ irhA hY= es trHM `s dA rAj nhIN cl vjoN koE inSAn nhIN id|tA jAvygA< isvA `s inSAn 27 40 skdA? jykr mYN BUtM ^ k|>, vAsty baAl zbUl dy< jo nbI wUnAh nAl vApiraA= ijvyN ik wUnAh dI SktI dI vrtoN krdA hM< tM t¬hA.y cyly BUt k|>, itÈn idn aty itÈn rAt v|.I m|CI dy i>|. iv|c irhA< vAsty iks SktI dI vrtoN krdy hn? es lE t¬hA.y `sy trHM mn|uK dA pu|tr vI itÈn idn aty itÈn rAt 41 aAp,y lok eh sAibt kr idÈdy hn ik t¬sIN Zlt ho= DrtI dy aÈdr rhygA= nInIvAh dy lok aty `h lok