1. კრიპტორქიზმი
(kryptos ფარული, orchis სათესლე)
კრიპტორქიზმი – ასე ეწოდება მდგომარეობას, როდესაც
სათესლე ჯირკვალი სათესლე პარკში არ არის ჩამოსული. ეს
თანდაყოლილი დაავადებაა, რომელსაც უმეტესად
ქირურგიული გზით მკურნალობენ.
სათესლე ჯირკვლები ნაყოფის მუცლის ღრუში ვითარდება
და საზარდულის არხის გავლით მერეღა ჩამოდის სათესლე
პარკში. ამ პროცესის შეფერხება შესაძლოა გენეტიკური ან
ჰორმონული დარღვევებით იყოს განპირობებული
(ჰიპოფიზის იმ ჰორმონების ნაკლებობა, რომლებიც სათესლე
ჯირკვლების ფუნქციას და მამაკაცის ჰორმონის -
ტესტოსტერონის გამომუშავებას ასტიმულირებს). ამ
პრობლემით იბადება დროულ ახალშობილთა 3%-ზე მეტი და
დღენაკლულთა 30%. ამათგან დროულ ახალშობილთა
ნახევარს ჯირკვლები სათესლე პარკში წლამდე თავისით
ჩამოსდის. ამ ასაკში მოწოდებულია მედიკამენტური
მკურნალობაც. დაავადების მესამე მიზეზია გესტაციური
ასაკი და მასა დაბადებისას.
2.
3. რისკ-ფაქტორები:
ნაადრევი მშობიარობა, განსაკუთრებით - როცა პატარა
პირველი შვილია.
მას მოსდევს ახალშობილის მცირე მასა,
ორსულობის პირველ ტრიმესტრში ქალის სასქესო
ჰორმონის - ესტროგენის მიღება,
მემკვიდრეობა (თუ ოჯახის რომელიმე უფროს წევრს
კრიპტორქიზმი ჰქონდა, ნაყოფს მისი განვითარების
უფრო დიდი ალბათობა ექნება).
4. მდებარეობა
ჩამოუსვლელ სათესლე ჯირკვალს შეიძლება ჰქონდეს
როგორც განსაზღვრული, ისე განუსაზღვრელი მდებარეობა.
პირველ შემთხვევაში შესაძლებელია რამდენიმე ვარიაცია:
რეტრაქციული - ჯირკვალი მდებარეობს სათესლე პარკის
ზევით და მას ზევით ქაჩავს სათესლე ჯირკვლის ამწევი
კუნთი თავისი ჰიპერაქტიურობის გამო;
ექტოპიური - სათესლე ჯირკვალს საზარდულის არხიდან
გამოსვლის შემდეგ უკავია არანორმალური პოზიცია.
სხვა ადგილას გაჩერებული ჯირკვლის ადგილმდებარეობის
დადგენა მხოლოდ ოპერაციის დროს შეიძლება.
5. ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე შედეგი, რაც შეიძლება კრიპტორქიზმს
მოჰყვეს, უნაყოფობაა. ახალშობილის ჩამოუსვლელ ჯირკვალში
სპერმატოზოიდები ჯერ კიდევ წარმოიქმნება, მაგრამ თუ
ჯირკვალი წლამდე არ ჩამოვიდა სათესლე პარკში, იწყება
ქსოვილის ატროფია და 2 წლის ასაკისთვის უჯრედების 40%-ში
სპერმატოზოიდების წარმოქმნის პროცესი წყდება. 3 წლისთვის
ასეთი უჯრედების რიცხვი უკვე 70%-ს აღწევს, ხოლო მოწიფული
ასაკისთვის არც ერთი მოფუნქციონირე უჯრედი აღარ არსებობს.
მეორე საფრთხე, რასაც ჩამოუსვლელი ჯირკვალი ორგანიზმს
უქადის, ავთვისებიანი სიმსივნეა. სათესლე ჯირკვლის კიბოს
შემთხვევების 10% კრიპტორქულ (მუცლის ღრუში ჩარჩენილ)
ჯირკვალზე მოდის, ხოლო 1% - საზარდულის არხში ჩარჩენილზე.
ჩამოუსვლელი ჯირკვალი მეორესაც ვნებს. საქმე ის არის, რომ
მუცლის ღრუში (ან სხვაგან) ჩარჩენილი სათესლე ჯირკვალი
ორგანიზმისთვის უცხო სხეულია, რომლის მიმართაც ის
ანტისხეულებს გამოიმუშავებს. ანტისხეულები კი ნორმალური
ჯირკვლის ფუნქციონირებასაც უშლიან ხელს.
კრიპტორქიზმი იწვევს სერიოზულ ფსიქოლოგიურ პრობლემებს,
ვინაიდან ასეთი პრობლემის მქონე ვაჟები თანატოლებისგან
განსხვავდებიან.
7. კრიპტორქიზმის მკურნალობა
სათესლე ჯირკვლის პარკში თავისთავად ჩამოსვლას მხოლოდ
ორ წლამდე შეიძლება დაველოდოთ. ამ პროცესის
დასაჩქარებლად შესაძლებელია მედიკამენტური მკურნალობის
ჩატარება ჰორმონული პრეპარატებით. ასეთი მკურნალობის
ეფექტურობა 6-50%-ია. თუ ორ წლამდე ჯირკვალი პარკში არ
ჩამოვიდა, საჭიროა ქირურგიული ჩარევა. ამისათვის
იდეალურია ასაკი ორიდან ექვს წლამდე. თუ ოპერაცია ამ
პერიოდში ჩატარდა, კრიპტორქული ჯირკვლის ნაყოფიერებას
ათიდან ცხრა შემთხვევაში ვინარჩუნებთ.
ოპერაციის მიზანია სათესლე ჯირკვლის ადგილმდებარეობის
დადგენა, მისი გამოთავისუფლება ირგვლივ მდებარე
ქსოვილებისაგან და სათესლე პარკში თავისუფლად
მოთავსებისათვის სათანადო სიგრძის სათესლე არხით
უზრუნველყოფა, ყველაზე მნიშვნელოვანი კი ჯირკვლის
ნორმალური სისხლის მიმოქცევის უზრუნველყოფაა, რათა
ოპერაციის შემდეგ პარკში ჩამოტანილმა ჯირკვალმა ატროფია
არ განიცადოს.
8.
9. მონორქიზმი
მონორქიზმი(ცალმხრივი კრიპტორქიზმი) –
განვითარების თანდაყოლილი მანკი: ერთი სათესლის
არარსებობა. დიაგნოზი ზუსტდება ულტრაბგერითი
და ანგიოგრაფული გამოკვლევით. შვილოსნობის
ფუნქცია შენარჩუნებულია.
10. ჰიპოსპადია
ჰიპოსპადია წარმოადგენს დაბადების დეფექტს, რომელიც ვითარდება ბიჭებში გამოიხატება
შარდსადენის გარეთა ნაპრალის გადანაცვლებით და ადგილის შეცვლით. ნორმაში შარდსადენი
იხსნება პენისის თავზე ჰიპოსპადიის შემთხვევაში კი იხსნება უფრო ქვევით თითქმის ნებისმიერ
ადგილზე. შეიძლება შარდსადენი გამოდიოდეს სკროტუმს და პენის შორის, ჩუჩის ლაგამთან, ან
სხვა ადგილზე. არსებობს ჰიპოსპადიის სხვადასხვა ფორმები. პირველი ხარისხის დროს,
შარდსადენი იხსნება პენისის თავთან, ოღონდ არა იქ სადაც ნორმაში უნდა იხსნებოდეს. მეორე
ხარისხის დროს შარდსადენი იხსნება ასოს სხეულზე, ხოლო მესამე ხარისხისას – შორისის
მიდამოში. უმეტეს შემთხვევაში გვხვდება პირველი ხარისხის ჰიპოსპადია.
მძიმე ჰიპოსპადიაზის შემთხვევები შეიძლება ასოცირებული იყოს სხვა პათოლოგიებთანაც. მაგ
რომელიმე სათესლის მუცლის ღრუში მდებარეობა(კრიპტორქიზმი), საზარდულის თიაქარი და სხვა
პათლოგიები.
ჰიპოსპადიის განვითარების ზუსტი მიზეზები უცნობია. ზოგ შემთხვევაში ასოცირებულია დედის
ორსულობაში პროგესტერონის მიღებასთან.
ჰიპოსპადიის მსგავსი ოღონდ უფრო იშვიათი შემთხვევაა ეპისპადია, რომლის დროსაც შარდსადენის
გასავალი მდებარეობს პენისის დორსალურ ზედაპირზე, ანუ პენისზე არა ქვევით, არამდე ზევით.
მკურნალობას უმეტესად წარმოადგენს ქირურგიული ჩარევა. მკურნალობის გარეშე მისი დატოვება
ქმნის კოსმეტიკურ დეფექტს, ხოლო მეორე, მესამე ხარისხის შემთხვევაში სხვა პრობლემებსაც მაგ.
უნაყოფობა.
ქირურგიული მკურნალობა ძირითადად წარმატებულია და სრულდება ადრეულ ასაკშივე
ბავშვებში.
11. ფიმოზი
ფიმოზი ეწოდება ჩუჩის იმგვარ შევიწროებას, როდესაც მისი ასოს
თავზე ბოლომდე გადაწევა და ასოს თავის გამოჩენა შეუძლებელია.
ახალშობილი ვაჟების უმრავლესობას ჩუჩა შევიწროებული აქვს
(რაც განპირობებულია ასოს თავზე მისი მიწებებით), თუმცა ეს
დაბადებიდან გარდატეხის ასაკის ჩათვლით პათოლოგიად არ
ითვლება. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია ფიზიოლოგიური
და პათოლოგიური ფიმოზის დიფერენცირება.
გამოყოფენ ფიმოზის ორ ფორმას:
ჰიპერტროფიულს (რომელიც ჩუჩის თანდაყოლილ დაგრძელებასა
და შევიწროებას წარმოადგენს და მის ქვეშ ადვილად ვითარდება
მორეციდივე ანთება, რაც შარდვის დარღვევებსა და პრეპუციური
პარკის ზომების გადიდებას იწვევს.)
ატროფიულს (როცა ჩუჩის შევიწროება ხდება ასაკობრივი
ატროფიის, სკლეროდერმიის ან ქრონიკული ბალანიტის დროს).
12. სტადიები
განარჩევენ ფიმოზის ოთხ სტადიას:
I სტადია – როდესაც ასოს თავზე ჩუჩის გადაწევა მხოლოდ
არაერეგირებულ მდგომარეობაშია შესაძლებელი, ხოლო
ერექციის დროს გაძნელებული და მტკივნეულია;
II სტადია – ასოს თავის გამოჩენა არაერეგირებულ
მდგომარეობაშიც გაძნელებულია, ერექციის დროს კი ასოს
თავის გამოჩენა საერთოდ არ ხერხდება;
III სტადია – ასოს თავზე ჩუჩის გადაწევა საერთოდ
შეუძლებელია, ან არაერეგირებულ მდგომარეობაში მისი
მხოლოდ ოდნავ გადაწევა ხერხდება;
IV სტადია – ასოს თავის გამოჩენა იმდენად შეუძლებელია,
რომ ამის გამო შარდის გამოყოფაც კი ძნელდება (შარდი
მხოლოდ წვეთწვეთად, გაჭირვებით ახერხებს
გადმოდინებას).
13. სიმპტომები და გართულებები
ფიმოზის მთავარ სიმპტომს ჩუჩის შევიწროება წარმოადგენს, რაც, თავის
მხრივ, მთელ რიგ დამატებით პრობლემებს იწვევს:
პარაფიმოზს (ჩუჩის შიგნითა ფურცლის რგოლში ასოს თავის ჩაჭედვას);
შარდის გამოყოფის დარღვევებს;
ბალანოპოსთიტს (ასოს თავისა და ჩუჩის შიგნითა ფურცლის ლორწოვანი
გარსის ანთებას) და ა.შ.
ხშირად ბალანოპოსთიტს ინფექციის აღმავალი გზით გავრცელებაც მოჰყვება,
რაც შარდსადენი მილისა და შარდის ბუშტის ანთებით დაავადებებსიწვევს.
სწორედ ამ დამატებითი პრობლემებიდან გამომდინარე, პაციენტს ჩუჩის
შევიწროებასთან ერთად აწუხებს:
ტკივილი და წვა (განსაკუთრებით მოშარდვის, ერექციის ან უშუალოდ
სქესობრივი აქტის დროს);
ჩირქოვანი გამონადენი;
ლიმფური ჯირკვლების გადიდება;
ტემპერატურის მომატება;
ასოს თავის შეშუპება და ზომაში გადიდება და ა.შ.
გარდა ამისა, ფიმოზმა ასოს თავის ან ჩუჩის ნეკროზი (კვდომა) ან ასოს
კიბო (ჰიგიენის არასრული დაცვისგან გამომდინარე) გამოიწვიოს.
ზრდასრულ პაციენტებს (სქესობრივი აქტისას ტკივილის მოლოდინის ფონზე)
შესაძლოა, პოტენციის დაქვეითებაც განუვითარდეთ.
14. გამომწვევი მიზეზები
ფიმოზი შეიძლება გამოიწვიოს:
მასკლეროზებელმა ლიქენმა;
ბალანოპოსთიტმა;
ჩუჩის დაბოლოების სტენოზმა (შევიწროებამ);
ასოს კანზე მიმდინარე ზოგიერთმა ქრონიკულმა ანთებითმა
დაავადებამ;
შაქრიანმა დიაბეტმა (შარდში დიდი რაოდენობის გლუკოზის
არსებობა, იწვევს ასოზე ბაქტერიული ფლორის გამრავლებას,
რაც იწვევს ანთებას);
ასოს ტრავმამ;
ბავშვობაში ჩუჩის ძალადობრივმა გადაწევამ (თუ გადაწევის
შედეგად მოხდა ლაგამის დაზიანება და განვითარდა
ნაწიბურები) და ა.შ.
დაავადების განვითარებაში, მნიშვნელოვან როლს
ასრულებს გენეტიკური წინასწარგანწყობაც.
15. მკურნალობა
სიცოცხლის პირველ წლებში, თუ ფიზიოლოგიური
ფიმოზი სერიოზულ პრობლემებს არ ქმნის (მაგ.,
შარდის შეკავება, ჩუჩის ანთების განვითარება და ა.შ.),
მკურნალობას არ საჭიროებს, თუმცა გართულებების
თავიდან ასაცილებლად მშობელმა ბავშვი
აუცილებლად უნდა აჩვენოს ბავშვთა უროლოგს.
რაც შეეხა ფიმოზის მკურნალობის მეთოდებს,
ყველაზე ეფექტური მეთოდია – ქირურგიული
ოპერაცია, რაც
ცირკუმციზიას ანუ ჩუჩის მოკვეთასითვალისწინებს.
განასხვავებენ სრულ და არასრულ ცირკუმციზიას,
რაც ჩუჩის სრულად ან ნაწილობრივ მოკვეთას
გულისხმობს.
16. ჰიდროცელე
ჰიდროცელე (წყალმანკი) – ეწოდება სითხის დაგროვებას სათესლე ჯირკვლის
(ვაგინალური) გარსის შრეებს შორის, რომელიც გარს აკრავს სათესლეს. ამ გარსის
დანიშნულებაა, გამოიმუშავოს სპეციფიური სითხე, რაც სათესლისათვის საცხია და
აადვილებს ჯირკვლის მოძრაობას სათესლე პარკში. ნორმალურ მდგომარეობაში
წონასწორობა მყარდება ამ სითხის გამომუშავებასა და მის უკუშეწოვას შორის.
როდესაც უკუშეწოვა ფერხდება ვითარდება წყალმანკი (ჰიდროცელე).
ჰიდროცელე ერთი, ან ორივე სათესლის პარკის გადიდებით გამოვლინდება. მისი
ზრდის სიჩქარე შესაძლოა იყოს ნელი (რამოდენიმე წელი), ან ძალიან სწრაფი
(რამოდენიმე კვირა). ამ დროს სათესლე პარკი მატულობს ზომაში, იწვევს
მოძრაობის შეზღუდვას ჯდომის, მუშაობის, სქესობრივი აქტის დროს და ა.შ.
დაავადება პაციენტის სიცოცხლისათვის საშიში არ არის, მას მხოლოდ ესთეტიური
და ფუნქციური თვალსაზრისით აქვს მნიშვნელობა.
ჰიდროცელე შეიძლება იყოს თანდაყოლილი – მუცლის ღრუსა და ვაგინალურ
გარსს შორის არსებული თანდაყოლილი დეფექტის დროს და შეძენილი –
სათესლისა და მისი დანამატის ანთებითი პროცესის, სათესლე პარკის ტრავმების,
მენჯისა და საზარდულის მიდამოს ლიმფური კვანძების დაზიანების, გულის მძიმე
უკმარისობის დროს და სხვ… ასევე შესაძლებელია განვითარდეს საზარდულის
თიაქრებისა და ვარიკოცელეს ოპერაციების დროს. თანდაყოლილი წყალმანკი
ახალშობილთა 6%-ში გვხვდება და შემთხვევათა ნახევარში თავისთავად გაივლის.
17. დიაგნოსტიკა
წყალმანკის დიაგნოსტირება სირთულეს არ წარმოადგენს.
სათესლე პარკი ხელით გასინჯვით ელასტიური
კონსისტენციისაა და უმტკივნეულო. საბოლოო
დიაგნოსტირება ხდება დიაფანოსკოპიით და სათესლის
ულტრაბგერითი გამოკვლევით.
მკურნალობა
ჰიდროცელეს მედიკამენტური მკურნალობა არ არსებობს.
თუმცა დროებითი შედეგის მისაღწევად საკმარისია პუნქციის
გზით – ნემსით სითხის ევაკუაცია, თუმცა რეციდივი 100%-ში
ვითარდება. საბოლოო განკურნების ერთადერთ გზას
წარმოადგენს ქირურგიული მკურნალობა. ოპრაციის არსი
მდგომარეობს ვაგინალური გარსის მოშორებაში, ან მის
გაკვეთასა და შემდგომ გაკერვაში. ამ ოპერაციის დროს
პრინციპულია ლიმფური სადინრების შენარჩუნება, რის
შემდეგ წყალმანკი აღარ ვითარდება. ოპერაციის შემდგომი
პერიოდი რეაბილიტაციას კარგად ექვემდებარება.
