Algemene presentatie over mijn werkzaamheden rond het vormgeven van sociale veiligheid in organisaties voor zorg- en dienstverlening

1. Veiligheidsbeleid
in (hulpverlenings)organisaties

2. Even voorstellen
Marijke Lammers
adviseur,trainer & auteur omgangsvormen, sociale
veiligheid, seksualiteit, preventie en aanpak
grensoverschrijdend gedrag, kindermishandeling, seksueel
en huiselijk geweld.

3. Werk- en Opdrachtgevers
 Werkgeverkoepels zorgsector
 Koepels belangenbehartiging
 Beroepsorganisaties
 Expertisecentra
 Individuele zorgaanbieders
 Overig
− speeltuin
− onderwijs
− sport
− muziek

4. Leuk werk, maar het blijft knokken
 tijdelijke projecten
 strategisch opereren
 hopen op een incident

5. 1994 Modelbeleidsplan voor lg-sector
seksualiteit doen en laten
 Koepel NFVLG
 Op aandringen van Inspectie
 Directeur: is dit niet allemaal wat
overdreven?
dat schrijf je toch zo op
de achterkant van een bierviltje?
Geen facilitering
6 maanden tijd
Inspectie greep in

6. Een mooi product en daar bleef het bij
 Product klaar
 Adviesaanbod
 Aanbod deskundigheids-
bevordering
 Einde project
 Model werd veel gekocht
 Geen nazorg
 Model bleef op de plank
 Geen afname deskundigheidsbevordering

7. Deuren bleven gesloten

8. Ondertussen: medio jaren negentig
(jeugdhulpverlening / verstandelijk
gehandicaptenzorg)
 Seksueel misbruik komt voor
 Grootste angst directies
misbruik door hulpverleners
 Roep om beleid
− liefst pasklare protocollen
− juridisch ingedekt zijn
− inspectie tevreden

9. Beleidsplan en protocol
(deuralarm op deuren):
 Dat is duidelijk
 dit mag wel
 en dit mag niet
KLAAR!...

10. Intimiteit?
Dát product verkoop ik niet meer
niet meer met jongere
alleen op kamer
geen arm meer om kind heen
niet op het bed van een kind
dat naar heeft gedroomd
een kind niet in bad
durven doen
Hooguit mijn zakdoek….

11. Te weinig affectiviteit
is een vorm van verwaarlozing

12. Teveel regels maken angstig
en leiden tot stiekem gedrag

13. Misbruik door hulpverleners
één van de vele vormen waar cliënten
mee te maken kunnen krijgen

14. Instellingen ook verantwoordelijk om
cliënten te beschermen tegen:
 misbruik door medebewoners
 misbruik in de thuissituatie
 misbruik door bezoekers
 misbruik door leveranciers
(bijv. taxi-chauffeurs)
 loverboys, pedofielen
 internet

15. 1997 Terug naar vg-sector
Werkconferenties VGN
Implementatieproblematiek
 Beleidsontwikkeling & implementatie nog in
beginfase
 Beleid is:
veelal papieren beleid
beheersmatig, risicomijdend,
incidentgestuurd
 Seksualiteit en intimiteit negatieve lading
 Beleid is niet verankerd
vele mogelijkheden niet benut
Sturing ontbreekt

16. 2003 TransAct veldonderzoek
beleid en praktijk gehandicaptensector
 Focus ligt op aanpak na constatering
misbruik.
Bijna iedereen beleid rond melden misbruik.
Dit beleid is goed geïmplementeerd.
 Vervolgstappen na melding veel minder
uitgewerkt.
 Beleid rond seksualiteit en preventie blijft
achter.
Discrepantie tussen schriftelijk beleid en
implementatie.

17. Het moet anders!
een model voor een integraal beleid
 Ontwikkeld op grond van gebleken hiaten
 Uitgeprobeerd in adviestrajecten en trainingen
in de gehandicaptensector
 Model biedt houvast om preventie en aanpak
grensoverschrijdend gedrag en seksueel
misbruik in breder kader te plaatsen

18. Een samenhangend beleid
1 Bejegeningsbeleid 2 Seksualiteit als
De positieve norm levensdomein
3 Preventiebeleid
4 Vertrouwenspersoon
6 Afstemmen andere
5 Reactiebeleid beleidsterreinen
Signaleren en melden Klachtenregeling
van normoverschrijding
Middelen maatregelen
Arbo
Gedragsproblematiek

19. Voordelen
 Focus ligt op het positieve ipv het
negatieve.
 Misbruikbeleid staat niet langer los van het
algemene beleid.
 Aandacht voor intimiteit en seksuele
ontwikkeling kinderen en jongeren maken
deel uit van de algemene begeleiding’.
 Meer garanties dat in de alledaagse
omgang aandacht is voor beroepshouding,
hanteren van grenzen, e.d.

20. Dit betekent ook
dat medewerkers
 Zich kunnen baseren op visie en richtlijnen
 N.v.t. in ondersteunings- / behandelplan niet accepteren.
 Weet hebben van de normale seksuele ontwikkeling.
 Weet hebben wanneer seksueel gedrag over de grens gaat.
 Begeleiding bieden bij ontwikkelingstaken.
 Seksuele vorming geven.
 Experimenteermogelijkheden bieden.
 Beschermen en begrenzen waar nodig.
 Hulp inschakelen wanneer zij het niet weten.

21. Van incident tot fundement
 Instrument 1
model samenhangend
bejegeningsbeleid
checklists implementatie
 Instrument 2
opsporen en beïnvloeden
van risicofactoren
 Instrument 3
− aanpak vermoedens en
meldingen seksueel misbruik

22. Beleidsinstrumenten jeugdzorg

23. TROTS!!!
 Inspectie Gezondheidszorg
heeft de instrumenten tot veldnorm verklaard
 Inspectie Jeugdzorg heeft de
instrumenten gebruikt bij het
thematisch toezicht rond de
veiligheid van kinderen in leefgroepen.

24. Risicomanagement waarom?
 De schade die misbruik aanricht is groot
 In élke organisatie zijn risicofactoren aanwezig
 Veel risicofactoren zijn te beïnvloeden
En: je zorgt ervoor dat je aan de slag gaat met wat
noodzakelijk én effectief is: Behouden wat goed is /
Versterken wat beter kan
En niet: Energie steekt in wat niet nodig is
Risicomanagement begint
bij risico’s willen zien

25. Risicofactoren op 3 niveaus
 Organisatieniveau
 Medewerkersniveau
 Cliëntniveau

26. Organisatieniveau
 Sfeer en cultuur
Grote groepsdruk en/of gesloten sfeer
Grappen over seks of kwetsbare personen
 Toezicht, bescherming en gelegenheden
Veel één-op-één contacten
Fysieke inrichting: onvoldoende privacy onveilige/aan het
zicht ontrokken plekken; ontbreken van goede verlichting
 Beleid
Beleid rond omgangsvormen ontbreekt of is achterhaald
Geen duidelijke visie en beleid rond seksualiteit
Handelen op grond van persoonlijke waarden en normen
 Ongelijkheid in aantal en positie
 Vrouwen-mannen-andere culturen
 Mensen die ‘anders’ zijn vallen buiten de boot.

27. Medewerkersniveau
 Omgang met cliënten
Te grote betrokkenheid
Niet bewust van eigen invloed en positie
 Deskundigheid
Problemen en grensoverschrijdend gedrag niet signaleren
Niet bekend zijn met beleid, richtlijnen en procedures
 Normering en begeleiding
Geen referenties en VOG opvragen
Onvoldoende zicht / begeleiding van één-op-één relaties
 Persoonlijk niveau
 Sterke behoefte om controlerend/almachtig te zijn
 Middelengebruik (drank, drugs)
 In contact met cliënten zoeken naar bevestiging.

28. Cliëntniveau
persoonlijke omstandigheden
 Sekse
 Leeftijd
 Gezinsachtergrond
 Handicaps / ontwikkelingsachterstand
 Misbruik in het verleden
 Laag zelfbeeld
 Sociaal isolement

29. Cliëntniveau
informatie en begeleiding
 Gebrek aan informatie (omgangsvormen,
seksualiteit, gedragsregels, melden van nare
ervaringen)
 Weinig ruimte voor ervaringen / grenzen
 Veelvuldige lichamelijke contacten (hulp bij
verzorging)
 Gebrek aan privacy.

30. Hoe breng ik risico’s in kaart?
Individueel bevragen van personen
(cliënten, medewerkers, ouders /vertegenwoordigers)
Persoonlijk interview
Schriftelijke enquête
 Groepsgewijs bevragen medewerkers
Bestaand overleg
Themabijeenkomst
Analyse van meldingen en ervaringen

31. Prioriteit stellen
oplossingen bepalen
 Welke risico’s zijn het meest urgent?
 Wat zijn mogelijke oplossingen?
 Wat gaan we concreet doen? Bijvoorbeeld:
Aannamebeleid: ieder die met kinderen werkt dient een VOG aan te
vragen.
Gedragscode voor alle medewerkers.
Omgangsregels voor kinderen en medewerkers.
Duidelijke visie op seksualiteit en richtlijnen voor het handelen.
Lampen op onverlichte plekken.
Vertrouwenspersoon.
Procedure voor (vermoedens van) seksueel misbruik.
Is de uitvoering van de acties haalbaar?

32. Aanpak
Zorg voor een opdracht vanuit het hoger
management en zorg voor terugkoppelmomenten.
Stel een of meer personen verantwoordelijk voor het
bewaken van de voortgang.
Maak een plan van aanpak.
Betrek alle geledingen!
Maak geplande acties en maatregelen breed bekend.

33. Wat werkt?
 Zorg voor beter aanpak
(http://www.zorgvoorbeter.nl/).
 Brabantse multimodale aanpak: op alle
niveau’s tegelijkertijd inzetten.
 Starten bij managers (zij zijn onontbeerlijk wat
betreft sturing en borging).
 Professionals vanaf de start betrekken.
 Cliënten bevragen.
 Borging in het kwaliteitsmanagmentsysteem.
 Onderdeel van het scholingsbeleid.

34. Taken toebedelen
Managers
Ouders
Begeleiders
Overige medewerkers primair proces
Gedragsdeskundigen
Andere specialisten

35. Zorgen voor
STURING!

36. Wat betekent te weinig sturing?
 Grootste faalfactor bij alle verbetertrajecten
en implemtatie (verpreiden / borgen) van
beleid.
 Het hangt af van individuele medewerkers of
er al dan niet wordt gewerkt aan preventie
seksueel misbruik.
 Wanneer men zaken niet oppakt, wordt men
er niet of nauwelijks op aangesproken.

37. Gevolg
 Seksualiteit in begeleidingsplannen: LEEG
Behoeften en problemen niet kennen
Geen relationele en seksuele vorming
Er wordt niet over gepraat.
Protocol is onbekend.
Grensoverschrijdend gedrag onvoldoende
gesignaleerd en/of niet gecorrigeerd.
Cliënten (en ook medewerkers!) voelen
zich onveilig.
Het verhaal van Sophia en Peter

38. Noodzakelijke
sturingselementen
Intake en ondersteunings / behandelplan
Weten hoe je ervoor staat (sterkte / zwakte-analyse)
Cliënten bevragen!
Opgenomen in jaarwerkplan en jaarverslagen.
Wat zijn doelen / prioriteiten voor dit jaar?
 Vast cyclisch punt op werkoverleg.
Vragen en handelingsverlegenheid bespreekbaar maken.
Opgenomen in sollicitatie-, functionerings-, beoordelings-
gesprekken; inwerkperiode en werkbesprekingen.
Opgenomen in arbo- en kwaliteitsjaarverslagen en
managementrapportages
Onderdeel HKZ.
Handelingsvaardigheden op peil houden.

39. En dan… de praktijk
Voorleven Ad hoc
Altijd!!! Op het moment
Structureel Gepland
Komt overal terug Beter voorbereid

40. Ja, MAAR…..

42. Vlaggensysteem
helpt hierbij!
Groene vlag: aanvaardbaar en positief
seksueel gedrag
Gele vlag: occasionele licht grensoverschrij-
dend gedrag.
Rode vlag: zorgwekkend (en herhaald) grens-
overschrijdend gedrag
Zwarte vlag: zwaar seksueel grensoverschrij-
dend gedrag / seksueel misbruik.

43. Aandachtsfunctionaris
 Per locatie
 Is ondersteunend, stimulerend en een
waakhond.
 Neemt geen taken over!
 Vormt driespan met locatiemanager en
gedragskundige.

44. Verantwoordelijkheid
teammanager en team
 Implementeren en borging verbeteringen.
 Meten en monitoren a.h.v. opgestelde indicatoren :
behalen we resultaten en blijven die op peil? (bijv in
xxx behandelplannen is onderwerp ingevuld)
(per kwartaal) metingen naar ervaren (on)veiligheid.
Verantwoordelijkheden toebedelen!
Faciliteren: aandachtsfunctionaris
Uitkomsten rapporteren aan hoger management
Successen zichtbaar maken en vieren!
Nieuwe doelen stellen en nieuwe verbeteringen in gang
zetten.

45. Grote plannen kleine stappen
 Werken volgens doorbraakmethode van Zorg
voor Beter in kleine verbetercyclussen
 Tijdens het normale werk kleinschalig dingen
uitproberen
 1 cliënt, 1 medewerker, 1 ding:
bijvoorbeeld gesprek rond seksualiteit voor het
ondersteuningsplan. Wat wil je weten? Wat ga
je vragen? Hoe ga je het vragen? Uitproberen,
bijstellen, opnieuw uitproberen bij andere
cliënt.

46. Tja en dan hebben cliënten
hopelijk vele mooie
ervaringen met seksualiteit
en wordt grensoverschrijdend
gedrag snel opgemerkt en
aangepakt!