Presentatie in het kader van de Zuid-Hollandse Stikstofweken. Op 25 juni 2020. Titel: ‘Stikstof voor Dummies’

1. Stikstof voor dummies
Webinar donderdag 25 juni 2020
Frank Verhoeven
Boerenverstand

2. 78% van de lucht
is stikstof
20% zuurstof
Hoe dum?
N2 + 3 H2 -> 2 NH3
Haber-Boschproces = ontdekking van de
kunstmest 1909 (kost 25% van ons aardgas)

4. Stikstofkringloop
Verliezen naar de lucht
Ammoniak (NH3)
Stikstofoxiden (NOx)
Lachgas (N2)
Verliezen naar bodem/water
Nitraat (NO3)
N-bodem overschot

5. Stikstofprobleem

6. Ammoniak (NH3)
De agrarische sector is de belangrijkste bron voor ammoniak in de lucht.
Ammoniak komt vrij uit stallen, mestopslagen, bij aanwending van (kunst)mest
op het land en tijdens beweiding.
NH3 ontstaat als mest en urine bij elkaar komen.
- stal emissies
- emissies bij mest aanwenden
- emissies in de weide
Ammoniak ontstaat uit ureum die in urine aanwezig is. Dit proces wordt versneld door het enzym urease. Urease zit in mest en wordt gemaakt door
micro-organismen. Ureum, die in urine aanwezig is, wordt op de stalvloer en in de mestkelder door het enzym urease omgezet in ammonium (NH4+).
Ammonium is in de vloeistoffase in evenwicht met ammoniak (NH3). Ammoniak kan vanuit de vloeistoffase overgaan naar de gasfase. De mate
waarin dit gebeurt, is afhankelijk van onder andere het verschil in ammoniakconcentratie, de temperatuur, de pH en de luchtsnelheid.
Zolang ureum niet is omgezet naar ammonium wordt er geen ammoniak gevormd.
Aandeel landbouw N depositie op natuur is 41% (RIVM) of 35% (Mesdag) of ??

7. Ammoniak - bron

8. Ammoniak - sector

9. Ammoniak - ruimtelijk

10. Stikstof (ammoniak en nitraat) beleid
- Stallen  emissiefactor voor stalsystemen,
vloeren (RAV codes) = sterke mate gekoppeld
aan vergunningen
- Aanwending van mest  zodebemester en
uitrijdperiodes/voorwaarden
- Mestaanwendingsnormen (< 50 mg Nitraat)
Derogatie voor grasland

11. N via aankoop (kracht)voer
De (stikstof)kringloop op het bedrijf
N via aankoop kunstmest
N via afvoer melk en vlees
N organisch (faeces)
N mineraal (urine)
N (eiwit) van eigen land
N drijfmest
N compost
N (primair) gescheiden mest
N pissen in de weide
N mestflatten in de weide
N leverend vermogen
(hoe meer OS, hoe hoger)
N depositie
N binding (klaver)

12. > 20 jaar kringloopboeren
Eigenzinnige boeren: halen meer uit minder!
Weinig aankoop van krachtvoer en kunstmest
Geen maximale producties, maar optimale
Mest is niet het probleem, maar kunstmest en krachtvoer
Laten andere, vooral low-tech, oplossingen zien
Ze stellen de bodem binnen hun bedrijf centraal
combineren succesvol milieu & economie!

13. Natura 2000 (provinciaal)
Wet Ammoniak & Veehouderij
(provinciaal – gemeentelijk)
Kader Richtlijn Water (waterschap)
Nitraatrichtlijn (Europees, landelijk)
BGM (besluit gebruik meststoffen)Besluit landbouw milieubeheer
Besluit huisvesting/
maatlat Duurzame Melkveehouderij
NEC-richtlijn (gemeente, NH3)
GLB (vergroening)
IPPC (>200 melkvee)
Klimaatbeleid
Derogatie (Europees, landelijk)
Omgevingsvergunning
(>200 melkvee)
Melkveewet (wet
grondgebonden groei)
Fosfaatrechten
NB vergunning (provinciaal)
Kringlooplandbouw in het beleid
KRINGLOOPWIJZER
???

14. Paardenstal, Schipluiden, juli 2018

15. 13
17
Fam. Hoeksma
Drogeham (Fr.)
van 800.000 kg
naar 1.200.000 kg melk
Een zoektocht naar minder inputs,
met verbetering van het inkomen!
Wat doen kringloopboeren?
Stikstof (kg N) aankoop kunstmest
Stikstof (kg N) aankoop (kracht)voer

16. Stikstofkringloop
434 + 238 = 672 mln kg N input
319 mln kg verlies
Dus halvering N inputs
krachtvoer en kunstmest
nodig!

17. Wat is kringlooplandbouw? (visie LNV)

18. Wat is kringlooplandbouw?
vraag het de kringloopboer! december, 2018

19. Wat is kringlooplandbouw?
Het optimaliseren van het bedrijfsrendement in de brede zin, zoveel
mogelijk gebruik makend van eigen resources in evenwicht en met
respect voor de natuurlijke omgeving (bodem-, lucht-, water- en
natuurkwaliteit, landschappelijke waarde, klimaat en dierenwelzijn).
Erisman & Verhoeven, 2019

20. 40% eiwit (N) van eigen land
60% eiwit (N) aankoop
80% eiwit (N) van eigen land
20% eiwit (N) aankoop
Meer stikstof van eigen land?
Bron: Dirksen Management Support, cijfers 2018

21. Stikstof-arm koeien voeren?
Bron: Dirksen Management Support, cijfers 2018

22. Ureum = sturen op mais, niet op minder N input

23. De gangbare advisering

24. MINAS(1998-2003) stimuleerde kringlooplandbouw
Afrekenbare stoffenbalans (Rapport Remkes)

25. Reguleren blijft lastig

26. Ammoniak - bron
Minder stal = meer weidegang
/ minder mest uitrijden
Primaire scheiding mest en urine
Minder N in het systeem via
krachtvoer en kunstmest
Minder dieren?

30. Belonen ipv aanscherpen

31. Belonen ipv aanscherpen

32. PlanetProof: beloning via melkgeld

33. Stapeling!

34. Zuivelondernemingen
Overheid
Grondbezitters /
verpachters
Waterbedrijven
Financiële
instellingen
Consumen
t/markt
Beloningen stapelen

35. Behoefte aan sterke KPI stikstof
[externe inputs: (Krachtvoer*AF + Kunstmest*1 + overig*AF)]
[afvoer producten: (mest*AF + ruwvoer*AF + dierlijke
producten + plantaardige producten)]
AF = AfstandsFactor
Wat er niet in komt, komt er niet uit!

36. De afrekenbare stoffenbalans!

37. Doel is niet uitblinken op één thema,
maar een goed evenwicht vinden tussen alle thema’s
37
Het is de uitdaging om dat evenwicht te vinden
Daar is vakmanschap en lef voor nodig

38. Score op een aantal KPI’s

39. • Integraal denken en doen!
• Eenvoud terug: stikstof, wat er niet in komt, komt er
niet uit + als mest en urine niet bij elkaar komen
ontstaat er minder reactieve stikstof
• (Overheden) dezelfde taal spreken via doelen (KPI’s)
• Belonen ipv straffen (starten met stikstof en klimaat) en
stapelen met bedrijfsleven
• Gezamenlijk leren van de kringloopboeren, want het
gebeurt gewoon al!
Wat zou ik graag zien gebeuren?

40. Bedankt voor uw aandacht
frank@boerenverstand.nl
20