Pragmatyzm - wykłady

1. wykład I
WPROWADZENIE
WSPÓŁCZESNA FILOZOFIA PRAGMATYCZNA
DR HAB. PIOTR MAKOWSKI
http://pmakowski.com/
1

2. POCZĄTKI
• Termin: πρᾶγμα (pragma) – gr.: czyn, działanie, dzieło
• Narodziny: lata 70 XIX w. – tzw. Klub metafizyczny
(m.in. Ch.S. Peirce, W. James)
• Termin pragmatyzm po raz pierwszy użyty przez W.
Jamesa w 1898, który powołuje się na Peirce’a:
„[Peirce] jest (…) jednym z najbardziej oryginalnych myślicieli
współczesnych, a zasada praktykalizmu lub pragmatyzmu, jak on
ją nazywał (…) jest wskazówką lub kompasem, którego śledzenie
utwierdza mnie coraz bardziej w przekonaniu, że możemy
utrzymać stopę na odpowiednim szlaku.”
Philosophical Conceptions and Practical Results
2

3. INSPIRACJE FILOZOFIĄ KLASYCZNĄ
• Francis Bacon - ipsa scientia potestas est (“wiedza sama
stanowi potęgę"),
• George Berkeley - eliminowanie z filozofii niejasnych
pojęć (wg Peirce’a),
• Thomas Reid – realizm bezpośredni,
• David Hume - naturalistyczne podejście do poznania i
teorii działania,
• Immanuel Kant – termin pragmatyzm Peirce zaczerpnął
od niego
• G.W.F. Hegel - uczasowienie filozofii,
• J.S. Mill - empiryzm i nominalizm,
• F. Nietzsche – naturalizm, perspektywizm, krytyka pojęć
obiektywności, prawdy, „świata prawdziwego”, 3

4. zasada (maksyma) pragmatyczna
• PEIRCE (1878):
„Rozważ, jakie efekty, mogące mieć dostrzegalne praktyczne
konsekwencje, uważamy za te, które powinien posiadać przedmiot
naszego pojęcia. Wtedy nasze pojęcie tych efektów stanowi całość
naszego pojęcia tego przedmiotu.”
"How to Make Our Ideas Clear",
Popular Science Monthly, v. 12, s. 286–302
• JAMES (1898):
„Aby osiągnąć doskonałą jasność w naszych myślach dotyczących
jakiegoś przedmiotu, musimy tylko rozważyć, jakie wyobrażalne
efekty typu praktycznego ten przedmiot ma wywołać – jakich
wrażeń możemy się spodziewać z jego strony i na jakie reakcje
musimy być przygotowani.”
"Philosophical Conceptions and Practial Results"
4

5. WYRÓŻNIKI PRAGMATYZMU
• Prymat praktyki, odrzucenie dychotomii teorii i praktyki. Dewey:
„problemem nie jest teoria versus praktyka, ale praktyka inteligentna versus
praktyka niedoinformowana”.
• Unikanie tendencji do reifikowania pojęć (nominalizm). Dewey: tzw. „błąd
filozoficzny” – „filozofowie zwykli traktować kategorie tego co mentalne czy
fizykalne jako coś więcej niż zwykłe pojęcia nominalne, służące
rozwiązywaniu pewnych problemów”.
• Naturalizm i antykartezjanizm: Relacja między poznającym a tym, co
poznawane może być wyjaśniana psychologicznie i biologicznie; nie ma
specjalnej władzy poznania jak introspekcja czy intuicja (Peirce); ciągłość
poznawcza między naukami empirycznymi a filozofią (Quine, Rorty) –
porzucenie Kartezjańskiego „snu o absolutnej pewności”.
• Antysceptycyzm i fallibilizm: wiedza ma charakter cząstkowy i niepewny
(nie istnieje coś takiego jak „punkt widzenia Boskiego Oka”) – jednak
totalne zwątpienie, tak samo jak pełne przekonanie, wymaga uzasadnienia.
Badanie naukowe polega na odpowiednio racjonalnie kontrolowanym
zdobywaniu i umacnianiu przekonań (które podlegają również racjonalnej i
kontrolowanej zmianie)
• Pragmatyczna teoria prawdy i darwinowska epistemologia. 5

6. WYRÓŻNIKI PRAGMATYZMU
(WG RORTY’EGO)
• ODRZUCENIE KORESPONDENCYJNEJ TEORII PRAWDY.
• odrzucenie locke’owsko-hume’owskiego obrazu umysłu jako wypełnionego przez
dyskretne pojedyncze idee.
• DARWINOWSKI NATURALIZM: ludzkie dociekania jako przedłużenie procesów
biologicznych: „[Pragmatyści] próbowali przezwyciężyć rozróżnienie pomiędzy
praktycznym rozważaniem a badaniem sposobu, na jaki świat jest. Odrzucili tradycyjne
rozróżnienia pomiędzy poszukiwaniem szczęścia i poszukiwaniem prawdy oraz pomiędzy
skutecznym radzeniem sobie organizmu ze środowiskiem i jego wiedzą o tym
środowisku.”
• ODRZUCENIE ZBĘDNYCH DYCHOTOMII I DUALIZMÓW: subiektywne/obiektywne, fakt/
wartość: „pragmatyści odrzucają rozróżnienie pomiędzy ‘dla nas’ i ‘w sobie’ i dlatego
reinterpretują rozróżnienie między tym, co subiektywne, a tym, co obiektywne. Dla
pragmatystów obiektywność może być jedynie intersubiektywnością – jakieś
przekonanie jest obiektywne w tej mierze, w jakiej może ono być uzasadnione w obliczu
różnorodności zastrzeżeń dla różnych publiczności.”
• LIKWIDOWANIE A NIE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW (dissolving, not solving
problems): podobnie jak neo-pozytywiści, próbują raczej likwidować, niż rozwiązywać
wiele tradycyjnych problemów filozofii. Odmienny wydźwięk: pytanie – na ile
przyjmowanie jednego, zamiast innego rozwiązania czyni różnicę w praktyce?
• POWAŻNE TRAKTOWANIE ETYKI.
6

7. ROZWÓJ PRAGMATYZMU
(WG RORTY’EGO)
• Pragmatyzm klasyczny:
- Peirce, James, Dewey,
• Pragmatyzm po zwrocie lingwistycznym:
- Quine: rola tekstu Dwa dogmaty empiryzmu, połączenie holizmu,
antyfundacjonalizmu i naturalizmu),
- Wittgenstein: Dociekania „wykpiły ideę, że logika jest czymś wzniosłym i
esencją filozofii”,
- Sellars: odnowienie tezy Peirce’a, że intencjonalność umysłu pochodzi raczej z
intencjonalności języka, a nie na odwrót),
- Putnam: istotą pragmatyzmu jest „punkt widzenia podmiotu”: „there’s no one
Way the World is”;
• Pragmatyzm jako darwinizm:
- (Rorty): najsilniejszy punkt pragmatyzmu - „Pragmatyści są zobowiązani do
traktowania Darwina poważnie oraz niedostrzegania jakiejkolwiek wyraźnej
różnicy pomiędzy świadomością i nieświadomością.”
- Davidson: „Przekonania są prawdziwe albo fałszywe, ale nic nie reprezentują”.
Trzeci dogmat empiryzmu – rozróżnienie między umysłem i językiem jako
organizującymi schematami a czymś innym jako organizowaną treścią. 7

8. PRAGMATYZM – POSTACI
8

9. 9

10. 10

11. PROGRAM WYKŁADÓW
1 tydzień Wprowadzenie
2 tydzień Peirce
3 tydzień James
4 tydzień Dewey
5 tydzień Sellars
6 tydzień Quine (I)
7 tydzień Quine (II)
8 tydzień Davidson (I)
9 tydzień Davidson (II)
10 tydzień Rorty (I)
11 tydzień Putnam (I)
12 tydzień Putnam (II)
13 tydzień Brandom
14 tydzień Egzamin
sylabus i in. informacje: pmakowski.com 11

12. wykład I
WPROWADZENIE
WSPÓŁCZESNA FILOZOFIA PRAGMATYCZNA
DR HAB. PIOTR MAKOWSKI
http://pmakowski.com/
12