Every pupil is important – special education in Finland and in Europe! Projekt Erasmus+ "Visible learning"

1. Opierając się na danych IBE, zawartych w artykule Nowe trendy w diagnozie specyficznych
zaburzeń uczenia się: dysleksja i zaburzenia językowe SLI, szacuje się, że w krajach rozwiniętych
od 5% do 15% populacji przejawia trudności z przyswojeniem pisania i czytania. W Polsce
odsetek uczniów z opinią psychologiczną o dysleksji wynosi około 10%.
Niestety, analizując dane Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, można zauważyć, że jest to
tendencja zwyżkowa.
DYSLEKSJA A ZDAWALNOŚĆ EGZAMINÓW ZEWNĘTRZNYCH
Z JĘZYKÓW OBCYCH
W minionym roku szkolnym 8% maturzystów podchodzących do egzaminu z języka
angielskiego posiadało opinię o dysleksji. Odsetek uczniów z dysleksją, zdających maturę z
języka niemieckiego i rosyjskiego był o 2 % niższy.
Mniej optymistyczne dane zawierają statystyki CKE w zakresie egzaminu gimnazjalnego. W
roku szkolnym 2015/2016 opinię o dysleksji rozwojowej posiadało:
• 14% zdających egzamin z języka angielskiego na poziomie podstawowym i rozszerzonym.
opinię posiadało,
• 13% gimnazjalistów przystępujących do egzaminu z języka niemieckiego i rosyjskiego na
poziomie podstawowym, na poziomie rozszerzonym - z języka niemieckiego 11%, z języka
rosyjskiego 9%.

2. Egzamin gimnazjalny z języków obcych 2015/2016 – poziom podstawowy
Egzamin gimnazjalny z języków obcych 2015/2016 – poziom rozszerzony
Analiza parametrów statystycznych zdających egzaminy gimnazjalne i maturalne pokazuje
wyraźnie, że modalna, średnia i odsetek sukcesów są niższe u uczniów z dysleksją rozwojową.

3. Niższe wyniki egzaminów, niewątpliwie, odzwierciedlają trudności, które często
występują w nauce języków obcych u uczniów dyslektycznych min.:
– ubogie słownictwo,
– trudności z prawidłowym zapisem wyrazów; opuszczanie elementów liter i cząstek wyrazów,
przestawianie liter,
– zniekształcanie wyrazów i słów mało znanych,
– fonetyczna deformacja słów,
– zmiana kolejności wyrazów w zdaniu,
– kłopoty z syntezą dźwięków,
– mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu,
– zniekształcanie graficznej strony pisma.
DYSLEKSJA A NAUCZANIE JĘZYKÓW OBCYCH
Dysleksja rozwojowa sprawia poważne trudności, zarówno w nauce języka obcego, jak i w
nauczaniu. Każdy uczeń z dysleksją może mieć nieco inne objawy zaburzeń i inne problemy
szkolne.
Udzielając wsparcia uczniom należy uwzględnić ich indywidualne, specjalne potrzeby
edukacyjne, a kryteria wymagań dostosować do faktycznych możliwości. Niezmiernie ważne jest,
by na podstawie zaleceń Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej i własnych obserwacji ustalić
indywidualny plan pracy, uwzględniający odpowiednie ćwiczenia i zadania.
Umiejętność i zasady budowania ćwiczeń dla uczniów dyslektycznych stanowią duże
wyzwanie dla nauczycieli.
ZESTAW ĆWICZEŃ PRZEZNACZONYCH DO STOSOWANIA
W PRACY Z UCZNIEM DYSLEKTYCZNYM
NA PRZYKŁADZIE JĘZYKA ANGIELSKIEGO
Opracowała: Anna Grabowska
Poniższe ćwiczenia opierają się na polisensorycznej metodzie nauczania, która, jak
wykazują badania z pewnością przyniesie korzyści edukacyjne uczniom z dysleksją, ale również
uczniom nie mającym żadnych zaburzeń. Ułatwi i przyspieszy przyswajanie wiedzy oraz pozwoli
utrwalić poznany materiał.
Ćwiczenie - tzw. wężyk
Rozpoznaj i zakreśl nazwy dwunastu zwierzą w ciągu liter:
TOADOGORILLACOTCHEETAHIPPORUBEEFOXGOATIMUDONKEYPERSWANOWLYNX

4. Ćwiczenie - układanie wyrazów z liter
Z podanych liter ułóż nazwy zawodów ( uczniowie otrzymują w kopertach wyrazy pocięte na
poszczególne litery). Po ułożeniu wyrazu koperta przekazywana jest kolejnemu uczniowi.
TECITHARC DEMRAPAIC IRLOSICOT TAWSIESR NIERPECOTIOT
URMPLEB LINSTORJUA RENEIGNE TAPNIER INAICSUM
Ćwiczenie - tzw. rozsypanka
Z podanych wyrazów ułóż zdania ( uczniowie otrzymują w kopertach zdania pocięte na
poszczególne wyrazy).
1. person / He / the /intelligent / class / in / is / most
2. one / car / This / not / that / as /not / as / is / expensive
3. is / swim /in / It / too / sea / swim / to / the / cold
4. taller / much / is / sister / My / me /than
5. film/ more / the / The / book / is / than / interesting
6. life / worst / in / the / my / experience /was / It
7. Last / July / hotter / August / was / than / year
8. is / What / product / the / shop / this / in / cheapest (?)
9. is / Darren / as / Lucy / tall / as
10. What / the/ week / of / day / is / worst / the (?)
Ćwiczenie
Wpisz brakujące litery w nazwach produktów żywnościowych.
ce_eal g_rlic bis_uit sausa_e pra_n s_lmon ju_ce tur_ey b_an on_on
cu_u_ber v_n_gar po_ ri_ge c_oco_ate c_ea_ noo_l_s ch_c_en to_a_o
che_s_ s_a_ood sw_e_s p_pp_r y_g_urt ca_ba_e l_ttu_e p_ul_ry

5. Ćwiczenie - układanie historii
Podane zdania ułóż w porządku chronologicznym, tak, aby powstała spójna historia.
My first day in Delhi
a. It was very clean and comfortable.
b. It didn't take long, and I was soon driving through the streets to my small hotel.
c. After two flights, I finally arrived in Delhi.
d. I was really tired so, I read some of my tourist guide to India and then went to bed.
e. He chatted for a bit and then showed me my room.
f. I collected my luggage with no problems, left the airport and tried to find a taxi.
g. The owner was really kind and friendly.
Ćwiczenie - przestawianie liter
W podanych czasownikach poprzestawiane są litery. Ułóż litery w odpowiedniej kolejności, tak by
utworzyć prawidłowy wyraz.
REIMND COLELCT PERDICT FROGET WRIET LAERN
DICSOVER TRALEV CHOSOE LAUHG PERVENT
Ćwiczenie – tzw. odd man out
W każdej grupie zakreśl wyraz, który nie pasuje do pozostałych. ( Słownictwo dotyczy sportu)
1. coach / jockey / racket /spectator
2. boxing / sprinting / fencing / tennis
3. diving / kayaking / skateboarding / windsurfing
4. beat / score / track / train
5. cup / golf / medal / trophy
6. contest / course / rink /track
7. bat / mask / net / pitch

6. Ćwiczenie – pary słów
Nauczyciel wypowiada dwa słowa ( podobne albo te same), a uczniowie decydują czy to te same
wyraz czy dwa różne.
SHIP – SHEEP
BAT – BAD
COUGH – COUGH
UNCLE – ANKLE
LOAN – LOAN
FLOOR – FLOWER
DEEP – DIP
SON – SON
TOWER – TOWER
BACK – BAG
KICK – KID
PICK – PEAK
FOOD – FOOT
NORTH – NORTH
Ćwiczenie – grupowanie wyrazów
Uczeń ma za zadanie wypisać wszystkie wyrazy, które zawierają np. literę „r”.
Ćwiczenie – Bingo
subject chemistry humanities library
textbook canteen notebook playground
timetable nursery uniform locker
staffroom syllabus term classmate
Uczniowie rysują w zeszycie tabelę (4x4) i wpisują w nią wyrazy. Następnie skreślają wyrazy, które
wypowiada nauczyciel. Kto pierwszy skreśli wszystkie wyrazy w tabelce mówi „Bingo” i wygrywa
grę.
Ćwiczenie – zapamiętywanie wyrazów
Piszemy wyrazy na tablicy, a zadaniem uczniów jest zapamiętanie ich. Przykrywamy wyrazy.
Uczniowie podchodzą kolejno do tablicy i zapisują pod spodem zapamiętane wyrazy.
Zestaw wyrazów ( dział Crime w podręczniku dla klasy 1 i 2)
looting vandalise smuggle murderer shoplifting arson
theft damage butglary arsonist

7. Ćwiczenie – rozwiązywanie krzyżówki
Little dictionary croossword
1.
2.VERB
X
3. HOTTER
E
4. SERIES
I
5. GOT
6. RANG
Across
2. The verb end can be a noun or a …............
3. It's been hot today. It was 25 degrees, but it was …............yesterday.
4. The plural of series is …............
5. The past tense of get is …..........
6. The past tense of ring is …............
Down = solution
1. The opposite of interior is …............
Ćwiczenie - gra Who am I?
Nauczyciel rozdaje uczniom samoprzylepne karteczki i prosi, aby napisali na nich imię i nazwisko
znanej osoby ( aktor, piosenkarz, polityk, osobowość telewizyjna itp.) i nie pokazywali jej nikomu.
Zbieramy karteczki i losowo przyczepiamy je uczniom na plecy. Zadaniem ich jest zadawać pytania
zamknięte ( z odpowiedzią Yes / No), w celu odgadnięcia swojej nowej tożsamości ( np. Am I a
man?, Am I still alive? Do I star in Polish movies? etc.)
Ćwiczenie – pantomima
Zadaniem uczniów jest pokazywanie znaczenia wyrazów za pomocą gestów, wyrazu twarzy itp.
Pozostali uczniowie odgadują, co to za wyraz.
Powyższe ćwiczenia wspierają koncentrację ucznia i są różnorodne, co jest bardzo ważne w
przypadku uczniów dyslektycznych. Dzięki takim ćwiczeniom, nauka słownictwa jest procesem
twórczego odkrywania świata, opartym na wielokrotnych powtórzeniach. Stymulowane są tu
wszystkie zmysły ucznia, przez co maksymalizujemy chłonność jego pamięci.
Proponowane techniki zapewniają indywidualne podejście do ucznia. Możemy adaptować je
do własnych potrzeb w zależności od przedstawianego na lekcji materiału oraz liczby uczniów w
klasie. Wiele z nich przyjmuje formę zabaw czy gier i może być miłą odmianą w naszej codziennej
rutynie, zarówno dla nauczyciela, jak i ucznia, niosąc ze sobą radość i satysfakcję.

8. WYKORZYSTANIE INTERAKTYWNYCH NARZĘDZI
DO BUDOWY ĆWICZEŃ DLA UCZNIÓW DYSLEKTYCZNYCH
NA PRZYKŁADZIE JĘZYKA ROSYJSKIEGO
Opracowała: Alina Piekańska
Jednym z głównych celów wykorzystania interaktywnych narzędzi w pracy z uczniem
dyslektycznym jest indywidualizacja procesu nauczania.
Nauczanie uwzględniające TIK posiada wielowymiarowe oddziaływanie na uczniów.
Pozwala nie tylko uatrakcyjnić zajęcia, rozwijać percepcję uczniów, poprawiać skupienie, ale
równocześnie zaspokaja ważną potrzebę emocjonalną i społeczną młodzieży.
Każdy nauczyciel powinien mieć świadomość, z jakimi aspektami danej dziedziny wiedzy
uczeń dyslektyczny może mieć problemy.
Dzięki zastosowaniu interaktywnych narzędzi łatwiej jest zaprojektować zestaw ćwiczeń,
które pozwolą zminimalizować indywidualne trudności uczniów, niwelować deficyty i zachęcić do
aktywnego uczestnictwa w lekcji.
Educaplay
Educaplay jest platformą do tworzenia multimedialnych zadań edukacyjnych. Logując się
na stronie https://www.educaplay.com/ można skorzystać z szerokiej oferty bezpłatnych narzędzi do
tworzenia ćwiczeń interaktywnych dla uczniów. Ich tworzenie nie jest skomplikowane, wymaga
jedynie czasu i pomysłu na lekcję.
Ćwiczenia, które można utworzyć z Educaplay to min.:
• Riddle – zagadka (tekst i ukryty obraz),
• Dialogue – dialog, czytany przez lektorów,
• Matching Mosaic Game – dopasowanie par (np. obrazu i tekstu, tekstu i tekstu, zdjęć),
podobne do Memory ,
• Fill in the Blanks – uzupełnianie luk,
• Matching game – łączenie w pary,
• Crossword – krzyżówka,
• Matching Columns Game – łączenie kolumn,
• Quiz/ Videoquiz – pytania i odpowiedzi/ na podstawie materiału filmowego.

10. Powyżej przedstawiłam ćwiczenia koncentracji uwagi z doskonaleniem percepcji
wzrokowej i pamięci bezpośredniej.
Tego typu ćwiczenia pobudzają zainteresowanie tematem zajęć, zwiększają motywację oraz
wprowadzają w nastrój ułatwiający uczenie się.
Quizizz i Kahoot
Jedną z nadrzędnych zasad w pracy z uczniami dyslektycznymi jest regularna kontrola
postępów, utrwalanie ich osiągnięć oraz systematyczne ocenianie. Podczas pracy z platformami
edukacyjnymi Quizizz i Kahoot nauczyciel ma możliwość monitorowania postępów uczniów na
swoim koncie i ekranie https://quizizz.com/ oraz https://getkahoot.com/. W programach można
określić ilość czasu potrzebnego do wykonania zadań, uwzględniając tempo pracy uczniów oraz
dostosować stopień trudności ćwiczeń do ich mozliwości.
Zarówno Quizizz, jak i Kahoot są narzędziami do tworzenia i przeprowadzania
interaktywnych quizów. Obie aplikacje wspomagają zapamiętywanie, angażując wzrok, słuch oraz
włączając kojarzenie. Odwołują się do emocji, które wzmacniane są przez muzykę.
Jeśli chodzi o różnice, to Quizizz daje możliwość zaznaczenia tylko jednej poprawnej
odpowiedzi, a pytania mieszają się za każdym razem. W Quizizz uczniowie widzą pytania
bezpośrednio na ekranie swojego urządzenia bez konieczności spoglądania na ekran wyświetlany
przez nauczyciela. Po zakończonym quizie gracz widzi na swoim ekranie zestawienie wszystkich
swoich odpowiedzi z podanymi prawidłowymi odpowiedziami.
W Kahoot uczniowie na swoich urządzeniach mobilnych widzą tylko ikony wyboru
odpowiedzi. Ta aplikacja wymaga większej współpracy graczy z nauczycielem.

12. Tricider
Tricider jest prostym w użyciu narzędziem ułatwiającym wspólne podejmowanie decyzji
online (www.tricider.com). Platforma umożliwia zbieranie pomysów, głosowanie, dyskusję,
umieszcanie zdjęć i filmów. Dzięki niej można w sposób interaktywny przeprowadzić np. burzę
mózgów.

13. QR-CODE
Kody QR zapewniają szybkie i proste przejście do przestrzeni wirtualnej. Zarówno
wygenerowanie kodu, jak i jego odczytanie jest nieskomplikowane pod względem technicznym. W
tym celu można skorzystać z aplikacji https://app.qr-code-generator.com, czy https://www.i-
nigma.com.
Kody można stosować, aby udostępnić uczniom w tym samym czasie zadania o
zróżnicowanym poziomie zaawansowania językowego, co spełnia wymóg indywidualizacji
nauczania i wzmacnia efekt uczenia się.
Uczniowie skanując kod QR wchodzą w interakcję z zakodowaną treścią. Kody QR
wprowadzają element ciekawości, zaangażowania i rywalizacji. Zaletą stosowania kodów QR jest
to, że można przygotować zadania, które nie wymagają dostępu do Internetu.

14. Storybird, StoryJumper, FlipSnack i Issuu
Storybird, StoryJumper, FlipSnack i Issuu są aplikacjami służącymi do tworzenia
elektronicznych książeczek lub generowania książeczek na podstawie przygotowanych wcześniej
dokumentów PDF. Narzędzia te pozwalają na wykorzystanie nowych technologii do kształcenia
językowego, w szczególności umiejętności czytania i pisania, a także umożliwiają rozwijanie
wyobraźni i twórczej aktywności uczniów.
Dzięki wykorzystaniu w pracy dydaktycznej nowoczesnych technologii, uczniowie mają
szansę opanować dodatkowe umiejętności, odkryć nowe zainteresowania, jak również rozpoznać
swoje mocne strony.

15. DYSLEKSJA A INNE PRZEDMIOTY
Opracowała: Barbara Willmann
Symptomy zaburzeń i formy, metody, sposoby dostosowania wymagań u uczniów z dysleksją
w zakresie przedmiotów nauczania:
BIOLOGIA, HISTORIA, GEOGRAFIA
Objawy zaburzeń:
• trudności z zapamiętywaniem nazw geograficznych, terminologii z biologii i chemii
(dłuższe nazwy, nazwy łacińskie), nazwisk z historii,
• trudności z opanowaniem systematyki (hierarchiczny układ informacji)
• zła orientacja w czasie (chronologia, daty)
• trudności z czytaniem i rysowaniem map geograficznych i historycznych
• trudności z orientacją w czasie i w przestrzeni (wskazywanie kierunków na mapie i w
przestrzeni, obliczanie stref czasowych, położenia geograficznego, kąta padania słońca)
• problemy z organizacją przestrzenną schematów i rysunków
• trudności z zapisem i zapamiętaniem łańcuchów reakcji biochemicznych.
Formy, metody, sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych:
• uwzględniać trudności z zapamiętywaniem nazw, nazwisk, dat,
• w czasie odpowiedzi ustnych dyskretnie wspomagać, dawać więcej czasu na przypomnienie,
wydobycie z pamięci nazw, terminów, dyskretnie naprowadzać,
• podczas uczenia stosować techniki skojarzeniowe ułatwiające zapamiętywanie,
• wprowadzać w nauczaniu metody aktywne, angażujące jak najwięcej zmysłów (ruch, dotyk,
wzrok, słuch),
• używać wielu pomocy dydaktycznych, urozmaicać proces nauczania
• zróżnicować formy sprawdzania wiadomości i umiejętności tak, by ograniczyć ocenianie na
podstawie pisemnych odpowiedzi ucznia - przeprowadzać sprawdziany ustne z ławki, niekiedy
nawet odpytywać indywidualnie,
• często oceniać prace domowe.
MATEMATYKA, FIZYKA, CHEMIA
Objawy zaburzeń:
• nieprawidłowe odczytywanie treści zadań tekstowych,
• niepełne rozumienie treści zadań, poleceń,
• trudności z wykonywaniem działań w pamięci, bez pomocy kartki,
• problemy z zapamiętywaniem reguł, definicji, tabliczki mnożenia,
• problemy z opanowaniem terminologii (np. nazw, symboli pierwiastków i związków
chemicznych),
• błędne zapisywanie i odczytywanie liczb wielocyfrowych (z wieloma zerami i miejscami po
przecinku),
• przestawianie cyfr (np. 56-65),
• nieprawidłowa organizacja przestrzenna zapisu działań matematycznych, przekształcania

16. wzorów,
• mylenie znaków działań, odwrotne zapisywanie znaków nierówności,
• nieprawidłowe wykonywanie wykresów funkcji - trudności z zadaniami angażującymi
wyobraźnię przestrzenną w geometrii,
• niski poziom graficzny wykresów i rysunków, nieprawidłowe zapisywanie łańcuchów
reakcji chemicznych.
Formy, metody, sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych:
• nauka tabliczki mnożenia, pojęć, definicji, reguł, wzorów, symboli chemicznych rozłożyć w
czasie, często przypominać i utrwalać,
• nie wyrywać do natychmiastowej odpowiedzi, przygotować wcześniej zapowiedzią, że
uczeń będzie pytany,
• w trakcie rozwiązywania zadań tekstowych sprawdzać, czy uczeń przeczytał treść zadania i
czy prawidłowo ją zrozumiał, w razie potrzeby udzielać dodatkowych wskazówek,
• w czasie sprawdzianów zwiększyć ilość czasu na rozwiązanie zadań,
• można dać uczniowi do rozwiązania w domu podobne zadania,
• uwzględniać trudności związane z myleniem znaków działań, przestawianiem cyfr,
zapisywaniem reakcji chemicznych itp.,
• materiał sprawiający trudność dłużej utrwalać, dzielić na mniejsze porcje,
• oceniać tok rozumowania, nawet gdyby ostateczny wynik zadania był błędny, co wynikać
może z pomyłek rachunkowych,
• oceniać dobrze, jeśli wynik zadania jest prawidłowy, choćby droga dojścia do niego była
niezbyt jasna, gdyż uczniowie dyslektyczni często prezentują styl dochodzenia do rozwiązania
niedostępny innym osobom, będący na wyższym poziomie kompetencji.
Bibliografia:
• www.ibe.edu.pl/pl/media-prasa/aktualnosci-prasowe/430-nowe-trendy-w-diagnozie-
specyficznych-zaburzen-uczenia-sie-dysleksja-i-zaburzenia-jezykowe-sli;
• https://www.cke.edu.pl/wyniki-egzaminow/egzamin-maturalny/
• https://www.cke.edu.pl/egzamin-gimnazjalny/
• http://www.pppboleslawiec.pl/index.php/materialy/artykuly/49-trudnosci-wystepujace-w-
nauce-poszczegolnych-przedmiotow-u-uczniow-z-dysleksja-rozwojowa
• https://www.logopedia.net.pl/artykuly/39/co-to-jest-dysleksja-rozwojowa.html
• http://www.etwinning.net.pl
• http://www.edukacja.edux.pl/p-3539-dysleksja-a-nauka-jezyka-obcego.php
• http://jows.pl/artykuly/jak-wykorzystac-kody-qr-w-nauczaniu-jezykow-obcych